Vikipedi

Avrupa

kıta
27 Kasım 2024 tarihinde kontrol edilmiş kararlı sürüm gösterilmektedir. İnceleme bekleyen 1 değişiklik bulunmaktadır.

Avrupa, kuzeyde Arktik Okyanusu, batıda Atlantik Okyanusu, güneyde Akdeniz ve doğuda Asya ile çevrili bir kıtadır. Avrupa'nın Asya'dan Ural Dağları, Ural Nehri, Hazar Denizi, Büyük Kafkaslar, Karadeniz ve Türk Boğazlarının su yolları ile ayrıldığı kabul edilir.[2]

Avrupa
Alan10.186.000[1] km² (3.932.836 sq mi)
Nüfus745.173.774 (2021)
Yoğunluk72,9/km²
Ülkeler50 Ülke
8 De facto
Halklarİngiliz
Kafkasya halkları
Alman
Fransız
İskandinav
İtalyan
İspanyol
Yunan
Türk
Serbomakedon
Dil aileleriHami-Sami dilleri ailesi
Kafkas dilleri
Moğol dilleri
Hint-Avrupa dilleri ailesi
Ural dilleri ailesi
Türk dilleri
Baskça
Yunanca
İtalyanca
İspanyolca
Büyük şehirlerTürkiye İstanbul
Rusya Moskova
Birleşik Krallık Londra
Fransa Paris
İspanya Madrid
Rusya Sankt-Peterburg
Almanya Berlin
Yunanistan Atina
İtalya Roma
İspanya Barselona
Zaman dilimiEn batısı :UTC-1 (İzlanda)
En doğusu: UTC+5 (Rusya)

Avrupa'nın yüzölçümü yaklaşık 10,18 milyon km²'dir ve bu da onu en küçük ikinci kıta yapmaktadır.[3] Coğrafi olarak kıtanın %39'unu, nüfusunun ise %15'ini oluşturan Rusya, Avrupa'nın en büyük ve en kalabalık ülkesidir. 2021 yılı itibarıyla Avrupa'nın toplam nüfusu yaklaşık 745 milyondur.[4]

Antik

değiştir

Avrupa kültürü, soyu Antik Yunan ve Antik Roma'ya kadar uzanan Batı uygarlığının başlangıç noktasıdır.[5][6] MS 476'da Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşü ve ardından gelen Kavimler Göçü, Avrupa'nın antik tarihinin sonu, Orta Çağ'ın ise başlangıcı oldu. Rönesans hümanizmi, coğrafî keşifler, sanat ve bilim, modern çağa öncülük etti. Portekiz ve İspanya tarafından başlatılan Keşif Çağı'ndan bu yana, Avrupa küresel meselelerde baskın bir rol oynadı. 16. ve 20. yüzyıllar arasında, Avrupalı güçler çeşitli zamanlarda Amerika kıtasını, neredeyse tüm Afrika ve Okyanusya'yı ve Asya'nın çoğunluğunu sömürgeleştirdiler.

Aydınlanma Çağı, ardından gelen Fransız Devrimi ve Napolyon Savaşları, kıtayı 17. yüzyılın sonundan 19. yüzyılın ilk yarısına kadar kültürel, politik ve ekonomik olarak şekillendirdi. 18. yüzyılın sonunda Büyük Britanya'da başlayan Sanayi Devrimi, önce Batı Avrupa'da, sonrasında tüm Dünyada radikal ekonomik, kültürel ve sosyal değişime yol açtı. Her iki dünya savaşı da çoğunlukla Avrupa'da gerçekleşti, 20. yüzyılın ortalarında Sovyetler Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri'nin öne çıkması, Batı Avrupa'nın dünya meselelerindeki hakimiyetinin azalmasına neden oldu. Soğuk Savaş sırasında Avrupa, 1989 Devrimleri'ne, Berlin Duvarı'nın yıkılmasına ve Sovyetler Birliği'nin dağılmasına kadar Batı'da NATO, Doğu'da Varşova Paktı arasında Demir Perde boyunca bölündü.

1949'da, ortak hedeflere ulaşmak, gelecekteki savaşları önlemek ve Avrupa'yı birleştirmek fikriyle Avrupa Konseyi kuruldu.[7] Avrupa bütünleşmesi fikri, bir konfederasyon ve bir federasyon arasında yer alan ve ayrı bir siyasi varlık olan Avrupa Birliği'nin kurulmasına yol açtı. AB, Batı Avrupa'da kuruldu, ancak 1991'de Sovyetler Birliği'nin çöküşünden bu yana doğuya doğru genişlemektedir. Avrupa Birliği ülkelerinin çoğunun para birimi Euro'dur.

Etimoloji

değiştir
Ana madde: Avrupa kültürü

Avrupa, Sami dillerde Erep (yahut Irib), güneşin battığı taraf anlamına gelir. Fenikelilerden Yunanlara geçen bu ad, Yunancada Europa olmuş ve Ege Denizi'ne göre batıda bulunan ülkelere bu ad verilmiştir.

Ayrıca mitolojide Fenike kralı Agenar ile Telepassa'nın kızının adıdır. Boğa şekline giren Zeus tarafından İda'ya kaçırılmış, Zeus'tan Minos, Sarppedon ve Rhadamnthys isminde üç oğlu olmuştur, adı bu yarımadaya verilmiştir.[8]

Tarihçe

değiştir
Ana madde: Avrupa tarihi
 
Avrupa'nın 20. yüzyıl başlarında varsayılan 'kültürel' bölgeleri.
 
Avrupa Bayrağı, Avrupa Birliği tarafından da kullanılıyor

Öteden beri büyük krallık ve imparatorluklara beşiklik yapmış bu yarımada, endüstri devriminden sonra da gelişmişliğini korumuş ve diğer tüm kıtalara göre endüstrileşmesini kısa sürede tamamlamıştır.

Avrupa'nın önemi; konumu, yüz ölçümü, doğal kaynakları, nüfusu ve fiziki özelliklerinden değil sahip olduğu insan kaynağı ve onun niteliklerinden ileri gelmektedir. İyi eğitilmiş insanlardan oluşan nüfus, bilim ve teknolojide göstermiş olduğu ilerlemeler sayesinde ekonomik yönden de gelişmiş ve yüksek bir hayat standardına ulaşmıştır. Doğal kaynakları görece az olan Avrupa, bu gelişmesini tamamen eğitimli insan kaynağına ve sömürgecilik sisteminin kazanımlarına borçludur. Günümüzde dünyanın en büyük güç odağı olan ABD'nin halkı da büyük oranda Avrupa kökenlidir. Ayrıca bilimsel ve teknolojik gelişmelerin kilometre taşları olan önemli buluşların çoğu da Avrupalılar tarafından gerçekleştirilmiştir.[kaynak belirtilmeli] Avrupa ülkelerinin her yönden birleşmesini amaçlayan ve bu yolda önemli aşamalar gerçekleştiren Avrupa Birliği, Avrupa'nın yeryüzündeki gücünü ve önemini daha da artırmaktadır.

1990 yılına kadar (Soğuk Savaş'ın bitimi) Avrupa'da birbirinden farklı siyasal ve ekonomik sistemler ve bunların temsilcilerinden oluşan bloklar mevcuttu. Bunlardan biri, şimdi de mevcut olan çok partili demokratik sistemi ve serbest piyasa ekonomisini uygulayan Batı Bloku, diğeri ise tek partili sosyalist siyasal sistemle ekonomiyi uygulayan Doğu Bloku'ydu. Ancak Doğu Bloku'nun lideri olan SSCB'nin ekonomik ve siyasal sisteminin iflas etmesiyle doğu bloğu da çökmüştür. Eski Doğu Bloku ülkeleri, ekonomik ve siyasal sistem olarak Batı Bloku'na yakınlaşma yolunda önemli adımlar atmışlardır. Çok partili demokratik sisteme ve serbest pazar ekonomisine geçiş yapmanın sancıları büyük oranda atlatılmıştır. Avrupa Birliği'ne yapılan başvurular olumlu karşılanmış ve başvuran ülkeler ile AB arasında uyum çalışmaları sürdürülmektedir. Doğu Bloku'nun askeri örgütü olan Varşova Paktı da dağıtılmış ve eski Doğu Bloku ülkeleri, Batı Avrupa'nın askeri örgütü olan NATO'ya girmek için başvuruda bulunmuşlar, bu konuda önemli gelişmeler sağlamışlardır. Böylece Avrupa'da 1990 öncesinin askeri, ekonomik ve siyasi kutuplaşması önemli ölçüde ortadan kalkmıştır.

Coğrafya

değiştir
Ana madde: Avrupa coğrafyası

Avrupa geleneksel olarak Dünya'daki 7 kıtadan biri olarak düşünülmekle birlikte aslında Asya ile coğrafi açıdan bağlantılı bir kıtadır ve bazen Avrasya adı altında anılır. Avrupa'nın geleneksel tanımına göre Ural Dağları Avrupa'nın doğudaki sınırını oluştururlar. Güneydoğu'daki sınırını Ural Nehri oluşturur. Sınır Hazar denizi, Kafkas Dağlarının zirveleri boyunca devam eder, Karadeniz, İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazı'yla belirlenir. Akdeniz Avrupa'nın güney sınırını, Kuzey Buz denizi kuzey sınırını, Atlas Okyanusu ise kuzey ve batı sınırını belirler. İzlanda Avrupa'dan çok Kuzey Amerika'ya yakın olmakla birlikte Avrupa'nın bir parçası olarak sayılmaktadır. Avrupa yarımadası güneyde Afrika kıtasına oldukça yaklaşır (Cebelitarık Boğazı 14 km). Güneydoğuda ise Asya ile hemen hemen bitişir (İstanbul Boğazı 0,7 km., Çanakkale Boğazı 1,3 km.).

Avrupa'nın yüz ölçümü 10.523.000 km² dir. Bu ise yeryüzünün %2'i, karaların %7'si Avrasya'nın 1/5'i demektir. Avrupa, yaklaşık olarak harita üzerinde 35 ile 70 kuzey paralel daireleri ile 10 ile 60 doğu meridyenlerinin çerçevelediği bir üçgene benzer. Yarımadada 0-4 saat dilimleri yer alır.

Avrupa'nın uç noktaları ise; kuzeyde Kuzey burnu (71° 10' kuzey enlemi), güneyde Mora'daki Mani Yarımadası'nda bulunan Matapan burnu (36° 23' kuzey enlemi), Batıda Rocca (Portekiz) burnu (9° 29' batı boylamı), doğuda Ural dağları (60° doğu boylama)'dır. Rocca burnu ile Ural Dağları arasındaki uzunluk 5500 km, Kuzey burnu ile Matapan burnu arasındaki genişlik 3800 km'dir.

Avrupa ülkeleri kültürleri, coğrafi konumları, yani bulundukları yer, ekonomik, sosyal gelişmişlik gibi kriterler göz önünde bulundurularak; Batı Avrupa ülkeleri, Kuzey Avrupa Ülkeleri (İskandinavya ve Baltık ülkeleri), Akdeniz ülkeleri, Orta Avrupa ülkeleri, Doğu Avrupa ülkeleri ve Balkan Ülkeleri gibi gruplara ayrılmaktadır.

Avrupa'nın genel coğrafi özellikleri şöyledir:

  • Avrupa bir devrimler yarımadasıdır. Özellikle demokrasi, endüstriyel ve bilimsel açıdan dünyayı etkileyen devrimleri gerçekleştirmiştir.
  • Nüfus yoğunluğunun fazla olduğu bir yarımadadır. Hayat seviyesi yüksektir. Nüfus artışı çok azdır. Hatta bazı ülkelerde nüfus azalması vardır.
  • Avrupa, dünyada ihracat ve ithalatta önde gelen yarımadadır. Dünyada üretilen endüstri ürünlerinin üçte biri bu kıtaya aittir.
  • Endüstrileşmiş ülkelerin toplandığı bir kıtadır. Birleşik Krallık (İngiltere), Fransa, İtalya ve Almanya endüstrileşme açısından çok ileri durumdadır.
  • Çeşitli uluslara mensup insanların yaşadığı Avrupa'da 50 civarında devlet vardır. Komşu ülkeler arasında dil, ekonomik ve kültürel açıdan önemli farklar bulunur.

Avrupa'ya ait ölçümler

değiştir

Ekonomi

değiştir
Ana madde: Avrupa ekonomisi

Avrupa ekonomisi, 50 farklı devlet içinde 743 milyondan fazla kişiyi kapsar. Benzer diğer kıtalar, Avrupa devletlerinin farklı zenginlikleri, en fakirlerinin diğer kıtalardaki en fakir devletlerin yaşam standartlarından ve GSYİH koşullarından çok üstünde olmasına rağmen. Zenginlikler farkı en kabaca Avrupa boyunca batı-doğu bölümünde görülebilir. Batı Avrupa ülkelerinin hepsi yüksek GSYİH ve yaşam standartlarına sahipken Avrupa ekonomilerinin pek çoğu hala eski Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti ve çöken Sovyetler Birliği'nden hasıl olmaktadır. Buradaki Avrupa sözcüğü Avrupa ekonomisi sınırlarını Asya'da Kıbrıs sınırı olarak içerir.

Kıta olarak Avrupa dünyada en büyük ekonomiye sahiptir. Avrupa'nın en geniş ulusal ekonomisi Almanya olup, nominal GSYİH sıralamasında dünyada 3. sırada, satın alma gücü paritesi'ne (SAGP) göre beşinci sıradadır. Avrupa'nın ikincisi Birleşik Krallık olup, nominal GSYİH'de dünyada 5. sırada ve SAGP'de dokuzuncudur. Avrupa Birliği dünyanın en geniş (IMF ve Dünya Bankası'na göre 2005) veya ikinci en geniş ekonomisidir. (CIA World Factbook-2006)

Demografi

değiştir
Ana madde: Avrupa demografisi
 
2021 yılında Avrupa ve çevresinde nüfus artışı[10]

2017 yılı Birleşmiş Milletler tahminlerine göre Avrupa'da yaklaşık 742 milyon kişi yaşamakta olup; bu değer dünya nüfusunun dokuzda birinden biraz fazlasına tekabül etmektedir. Bu tahmin 38 milyon kişinin yaşadığı Sibirya'yı saymış, ancak Türkiye'nin Avrupa'da yer alan bölgelerindeki 12 milyon kişiyi dahil etmemiştir. Kıta, Asya'dan sonra en yüksek nüfus yoğunluğuna sahiptir. Avrupa'nın ve dünyanın en yüksek nüfus yoğunluğuna sahip devleti Monako olmaktadır.

Çoğu ülkenin düşük doğum oranına sahip olduğu Avrupa'da nüfus artışının %85'inden göçmenler sorumludur.[11] Kıta, yaklaşık 71 milyon göçmen ile dünyadaki bölgeler içerisinde en yüksek göçmen nüfusunu barındırmaktadır.[12] 2017'de AB üyesi ülkelere toplamda 2,4 milyon kişi AB dışı ülkelerden göç etmiştir.[13]

Tarihi açıdan 16. yüzyıldan beri Avrupa'dan Yeni Dünya'ya yapılan göçler ile de bu bölgelerde Avrupa kökenli topluluklar oluşmuştur. Kuzey Amerika'nın yanı sıra Güney Amerika'da bulunan Uruguay, Arjantin, Şili ve Brezilya gibi ülkelerin nüfuslarının önemli bir bölümünü Avrupa kökenliler oluşturmaktadır. Bu nüfus, büyük oranda 19. yüzyılda fakir ailelerin bu bölgelere yerleşmesi ile meydana gelmiştir.[14] Kuzey Asya ve Kazakistan'a da Avrupalı (çoğunlukla Rus) yerleşimi yaşanmıştır.[15]

Dil

değiştir
Ana madde: Avrupa dilleri
 
Avrupa ve etrafındaki bölgelerde konuşulan diller

Avrupa'da y. 225 adet yerel dil bulunmakta olup,[16] bu dillerin çok büyük bir kısmı Hint-Avrupa dil ailesine mensup olmaktadır. Bu aile içerisinde ise Güney ve Batı Avrupa ile Romanya ve Moldova'da konuşulan Halk Latincesi kökenli Latin dilleri, Kuzey ve Orta Avrupa ile Britanya Adaları'nda konuşulan Cermen dilleri ve Doğu Avrupa ve Balkanlar'da konuşulan Slav dilleri baskındır. Bunların yanı sıra bu aileye mahsus Baltık dilleri, Kelt dilleri, İranî diller (Osetçe), Yunanca, Arnavutça ve (eğer Güney Kafkasya Avrupa içerisinde sayılacak ise) Ermenice de kıtada konuşulmaktadır.

Bu aileden farklı bir dil ailesi olan Ural dilleri, Estonya (Estonca), Finlandiya (Fince), Macaristan (Macarca) ve Rusya'nın bazı kesimlerinde konuşulur. Türkçe, Azerice, Kazakça gibi dillerin yanı sıra Rusya'da bulunan Başkırca, Çuvaşça, Kırım Tatarca ve Nogayca gibi diller Türk dillerine ait Avrupa'da konuşulan dillerdir. Başlıca Gürcistan'da konuşulan Güney Kafkas dilleri (Gürcüce, Megrelce, Svanca) ile Kuzey Kafkasya bölgesinde konuşulan ve birbirlerinden ayrı olarak ele alınan Kuzeydoğu Kafkas dilleri (Çeçence, Avarca, Lezgice) ile Kuzeybatı Kafkas dilleri (Çerkes dilleri) de Avrupa'da konuşulmaktadır. Maltaca, hem Avrupa Birliği'nin hem de Avrupa kıtasının tek Sami dilidir. Baskça ise Kuzey İspanya ve Güneybatı Fransa'da Basklarca konuşulan bir izole dildir.

Din

değiştir
Ana madde: Avrupa'da din
 
Avrupa'da İnanç

Avrupa'da baskın din Hristiyanlık olup, Avrupa halkının %76,2'si kendilerini Katolik, Doğu Ortodoks veya çeşitli Protestan mezheplerine bağlı bir Hristiyan olarak tanımlamaktadır.[17] İkinci yaygın din İslam olup, Avrupalıların %6'sının dinini oluşturmaktadır. İslam, Balkanlar ve Doğu Avrupa'da gözlemlenmektedir.[18] Yahudilik, Hinduizm ve Budizm (Kalmukya'da baskın din) diğer azınlık dinleridir. Seküler bir kıta olan Avrupa'da dinsizlik, ateizm ve agnostisizm yaygın akımlar olup toplumun %18,2'sinin dini görüşlerini oluştururlar.[19] Dinsizlik özellikle Çekya, Estonya, Doğu Almanya ve Fransa'da yaygındır.[20]

Ülkeler

değiştir
Ana madde: Avrupa ülkeleri listesi
 Avrupa Siyasi TopluluğuSchengen BölgesiAvrupa Serbest Ticaret BirliğiAvrupa Ekonomik AlanıAvrupa BirliğiAvrupa Birliği Gümrük BirliğiAvrupa KonseyiİsviçreLihtenştaynİzlandaNorveçİsveçFinlandiyaDanimarkaİskandinav KuruluEstonyaLetonyaLitvanyaBaltık MeclisiBelçikaHollandaLüksemburgBenelüksEuro bölgesiPolonyaÇekyaMacaristanSlovakyaVişegrad GrubuİtalyaFransaİspanyaAvusturyaAlmanyaPortekizSlovenyaMaltaHırvatistanMonakoAndorraSan MarinoVatikanTürkiyeBulgaristanRomanyaKıbrıs CumhuriyetiİrlandaBirleşik KrallıkGUAM Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma ÖrgütüGürcistanUkraynaAzerbaycanMoldovaKuzey MakedonyaBosna-HersekErmenistanSırbistanArnavutlukKaradağBirleşmiş Milletler Kosova Geçici Yönetim MisyonuOrta Avrupa Serbest Ticaret AnlaşmasıKaradeniz Ekonomik İşbirliğiRusyaBelarusBirlik Devleti
Farklı Avrupa organizasyonlarınn birbiriyle ilişkilerini gösteren şema.g • t • d
 
Avrupa
 
Avrupa'nın Birleşmiş Milletler tarafından oluşturulmuş bölgeleri:
  Kuzey Avrupa
  Batı Avrupa
  Doğu Avrupa
  Güney Avrupa


Ülke ve Bayrağı Yüzöl­çümü
(km²) 		Nüfus
(2002)		 Nüfus Yoğun­luğu
(km²)		 Başkent
Doğu Avrupa
  Azerbaycan[21] 86.600 8.870.000 105,7 Bakü
  Belarus 207.600 10.335.382 49,8 Minsk
  Bulgaristan 110.910 7.621.337 68,7 Sofya
  Ermenistan[22] 29.800 3.002.594 112 Erivan
  Gürcistan[23] 69.700 4.498.000 49,7 Tiflis
  Kazakistan[24] 2.717.300 15.815.144 5 Astana
  Moldova[25] 33.843 4.434.547 131 Kişinev
  Romanya 238.391 21.698.181 91 Bükreş
  Rusya[26] 3.960.000 106.037.143 26,8 Moskova
  Ukrayna 603.700 48.396.470 80,2 Kiev
Orta Avrupa
  Çekya 78.866 10.256.760 130,1 Prag
  Macaristan 93.030 10.075.034 108,3 Budapeşte
  Polonya 312.685 38.625.478 123,5 Varşova
  Slovakya 48.845 5.422.366 111 Bratislava
  Slovenya 20.273 1.932.917 95,3 Ljubljana
Kuzey Avrupa
  Birleşik Krallık 244.820 60.201.000 244,2 Londra
  Danimarka 43,094 5.368.854 124,6 Kopenhag
  Estonya 45.226 1.415.681 31,3 Tallinn
  Finlandiya 336.593 5.157.537 15,3 Helsinki
  İzlanda 103.000 307.261 2,7 Reykjavík
  İrlanda 70.280 4.234.925 60,3 Dublin
  Letonya 64.589 2.366.515 36,6 Riga
  Litvanya 65.200 3.601.138 55,2 Vilnius
  Norveç 270.000 4.527.984 11,8 Oslo
  İsveç 449.964 9.090.113 19,7 Stokholm
Güney Avrupa
  Arnavutluk 28.748 3.544.841 123,3 Tiran
  Andorra 468 68.403 146,2 Andorra la Vella
  Bosna-Hersek 51.129 3.964.388 77,5 Saraybosna
  Hırvatistan 56.542 4.390.751 77,7 Zagreb
  Türkiye[27] 783,562 83.154.997[28] 94,6 Ankara
  Yunanistan 131.940 10.645.343 80,7 Atina
  İtalya 301.230 58.751.711 191,6 Roma
  Kuzey Makedonya 25.333 2.054.800 81,1 Üsküp
  Malta 316 397.499 1.257,9 Valletta
  Karadağ[29] 13.812 616.258 44,6 Podgorica
 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Kıbrıs Cumhuriyeti[30] 9.251 788.457 85 Lefkoşa
 
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti[30] 		3.354 326.000 97 Lefkoşa
  Kosova[31] 10.887 2.200.000 220 Priştine
  Portekiz[32] 91.568 10.084.245 110,1 Lizbon
  San Marino 61 27.730 454,6 San Marino
  Sırbistan[33] 77.474 9.663.742 109,4 Belgrad
  İspanya[34] 498.506 40.077.100 80,4 Madrid
Batı Avrupa:
  Avusturya 83.858 8.169.929 97,4 Viyana
  Belçika 30.510 10.274.595 336,8 Brüksel
  Fransa[35] 547,.030 59.765.983 109,3 Paris
  Almanya 357.021 83.251.851 233,2 Berlin
  Lihtenştayn 160 32.842 205,3 Vaduz
  Lüksemburg 2.586 448.569 173,5 Lüksemburg
  Monako 1,95 31.987 16.403,6 Monako
  Hollanda[36] 41.526 16.318.199 393 Amsterdam
  İsviçre 41.290 7.301.994 176,8 Bern
Toplam 10.396.619 [37] 694.270.001[38] 66,9

Ayrıca bakınız

değiştir

Notlar

değiştir
  1. ^ "Largest Countries In Europe 2020". worldpopulationreview.com. 8 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2022. 
  2. ^ National Geographic Atlas of the World (7. bas.). Washington, DC: National Geographic. 1999. ISBN 978-0-7922-7528-2.  "Europe" (pp. 68–69); "Asia" (pp. 90–91): "A commonly accepted division between Asia and Europe ... is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles."
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2016. 
  4. ^ "World Population Prospects - Population Division - United Nations". population.un.org. 15 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2022. 
  5. ^ Lewis & Wigen 1997, s. 226
  6. ^ Covert, Kim (2011). Ancient Greece: Birthplace of Democracy. Capstone. s. 5. ISBN 978-1-4296-6831-6. 27 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2022. Ancient Greece is often called the cradle of western civilization. ... Ideas from literature and science also have their roots in ancient Greece. 
  7. ^ "History of the European Union 1945-59". european-union.europa.eu (İngilizce). 23 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2022. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2016. 
  9. ^ Map Universal, European Continent/Map of Europe 12 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  10. ^ CIA.gov 27 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. CIA population growth rankings, CIA World Factbook
  11. ^ "Europe: Population and Migration in 2005". Migration Information Source. Haziran 2006. 9 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2008. 
  12. ^ "Rich world needs more foreign workers: report 20 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", FOXNews.com. 2 December 2008.
  13. ^ "Migration and migrant population statistics". Eurostat. Mart 2019. 7 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2020. 
  14. ^ Evans, N.J. (2001). "Work in progress: Indirect passage from Europe Transmigration via the UK, 1836–1914". Journal for Maritime Research. 3: 70-84. doi:10.1080/21533369.2001.9668313  . ISSN 1469-1957. 
  15. ^ Robert Greenall, Russians left behind in Central Asia 15 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC News, 23 November 2005
  16. ^ Language facts – European day of languages 2 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Council of Europe. Retrieved 30 July 2015
  17. ^ "Regional Distribution of Christians: Christianity in Europe". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 18 Aralık 2011. 1 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2015. 
  18. ^ "The Global Religious Landscape: Muslims". pewforum. 18 Aralık 2012. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2012. 
  19. ^ "Religiously Unaffiliated". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 18 Aralık 2012. 21 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2015. 
  20. ^ Dogan, Mattei (1998). "The Decline of Traditional Values in Western Europe". International Journal of Comparative Sociology. 39: 77-90. doi:10.1177/002071529803900106. 
  21. ^ Azerbaycan bir Doğu Avrupa ve Batı Asya ülkesidir, ancak tüm ülkenin nüfus ve yüzölçümü bilgileri verilmiştir.
  22. ^ Ermenistan aslında tamamen Asya kıtasındadır. Fakat tarihi ve politik nedenlerden dolayı Avrupa'da kabul edilir.
  23. ^ Gürcistan bir Doğu Avrupa ve Batı Asya ülkesidir, ancak tüm ülkenin nüfus ve yüzölçümü bilgileri verilmiştir. Ayrıca ayrılıkçı bölgeler Abhazya ve Güney Osetya dahil.
  24. ^ Kazakistan bir Doğu Avrupa ve Orta Asya ülkesidir, ancak tüm ülkenin nüfus ve yüzölçümü bilgileri verilmiştir.
  25. ^ Ayrılıkçı bölge Transdinyester dahil.
  26. ^ Rusya bir Doğu Avrupa ve Kuzey Asya ülkesi olduğu için, nüfus ve yüzölçümü bilgileri sadece Avrupa'daki kısmına göre verilmiştir.
  27. ^ Türkiye bir Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya ülkesi olmasına rağmen nüfus ve yüzölçümü bilgileri bütün Türkiye'yi kapsar.
  28. ^ "2020 itibarıyla Türkiye Cumhuriyeti verileri". 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  29. ^ Sırbistan-Karadağ'dan 3 Haziran 2006'da bağımsızlığını elde etti.
  30. ^ a b Kıbrıs aslında tamamen Asya kıtasındadır. Fakat tarihi ve politik nedenlerden dolayı Avrupa'da kabul edilir.
  31. ^ Sırbistan'dan 17 Şubat 2008'da bağımsızlığını elde etti.
  32. ^ Sadece Avrupa kıtasındaki kısmının bilgilerini içerir.
  33. ^ Bilgilere Kosova dahil.
  34. ^ Afrika kıtasındaki toprakları hariç.
  35. ^ Sadece Avrupa'daki kısmının bilgileri.
  36. ^ Sadece Avrupa kıtasındaki kısmının bilgileri verilmiştir.
  37. ^ Toplam yüzölçümü ülkelerin sadece Avrupa kıtasındaki topraklarını içerir.
  38. ^ Toplam nüfus ülkelerin sadece Avrupa kıtasındaki nüfusunu içerir.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Avrupa&oldid=34407601" sayfasından alınmıştır