Asya

Dünya'nın doğu yarıküresindeki bir kıta

Asya veya Asya Kıtası, Avrupa'nın doğusunda, Büyük Okyanus'un batısında, Okyanusya'nın kuzeyinde ve Arktik Okyanus'un güneyinde bulunan kıta, yüzölçümü olarak Dünya'nın en büyük kıtası, aynı zamanda nüfus açısından en kalabalık kıtasıdır. Sınırları değişkenlik gösterse de Avrupa ve Afrika kıtaları ile kara sınırı vardır. Avrupa ile birlikle Avrasya'yı, Avrupa ve Afrika kıtalarıyla birlikte Eski Dünyayı oluşturur. İnsanlığın Afrika'dan çıktıktan sonra ayak bastığı ilk kıta olan Asya, aynı zamanda Dünya üzerindeki birçok dinin çıkış bölgesidir. Ortadoğu kökenli İslam, Hristiyanlık gibi İbrani dinler ile Hint Yarımadası kökenli Budizm ve Hinduizm gibi Dharmatik dinler buna örnektir. Kuzey Kutup Dairesinden Ekvatora kadar uzanan Asya Kıtası, yeryüzünün en alçak noktası olan Lut Gölü ve en yüksek noktası olan Everest gibi çok farklı yeryüzü şekillerini içinde barındırır.

Asya
Alan44.579.000 km² (17.212.000 sq mi)
Nüfus4.762.126.528
Yoğunluk89/km²(226/sq mi)
Ülkeler47
HalklarTürk halkları
Hintler
Çinliler
Araplar
Moğollar
Gürcüler
Ermeniler
Japonlar
Ruslar
İran halkları
Dil aileleriTürk Dilleri
Hint Dilleri
İran Dilleri
Çin dilleri
Güney Kafkas Dilleri
Slav Dilleri
Moğolca
Japonca
Arapça
Ermenice
Büyük şehirlerTürkiye İstanbul
Çin Pekin
Japonya Tokyo
Hindistan Yeni Delhi
Gürcistan Tiflis
Azerbaycan Bakü
Endonezya Cakarta
Suudi Arabistan Riyad
Kazakistan Astana
Türkmenistan Aşkabat
Zaman dilimiUTC+03.00 (Türkiye)
UTC+12.00 (Rusya)

Tanım ve sınırlar değiştir

Tarihçi Herodot tarafından bu terim ilk kez bugünkü Salihli Ovası, sonraları da Gediz Havzası'nı nitelemek için kullanılmıştır. Sardes'in zenginliklerini anlatırken bu kenti Asya'nın başkenti olarak betimlemiştir. Zamanla Asya terimi önce Anadolu yarımadası sonraları ise Çin'e ve Moğolistan'a kadar (Marko Polo'nun keşifleriyle) olan toprakların tamamı için kullanıldı.

Asya'nın sınırları hakkında birçok araştırmacı farklı görüşler ileri sürse de, en doğru kabul edilen sınırları; Ural Dağları, Ural Nehri, Maniç Oluğu, Karadeniz, İstanbul ve Çanakkale Boğazları, Ege Denizi, Akdeniz, Süveyş Kanalı ve Kızıldeniz üzerinden çekilecek bir hat oluşturur. Kıtanın en kuzeyinde, Rusya'da Çelyuskin Burnu (77° 42' 55" K paraleli) yer alırken, en güneyinde, Malakka Yarımadasındaki Buru Burnu (1°14'17" K paraleli) bulunur. Adaları esas aldığımız takdirde, Severneya Zemlya adası (81°16'23" K paraleli) ile Endonezya'ya bağlı Rudi Adaları (11°00'19" G paraleli) arasında 10.245 km'dir. Kıta doğu batı doğrultusunda; Türkiye'nin anakaraya bağlı en batı ucu olan Çanakkale'nin Ayvacık ilçesi (26° 24' 17" D meridyeni) ile Çukçi Yarımadasında Dejnev Burnu (169° 40' 17" D meridyeni) arasında 8.200 km'dir.

Asya-Amerika sınırı değiştir

Asya, kuzeyden Arktik Okyanusu ile sınırlıdır. Kuzey doğuda, Amerika'dan sığ bir deniz olan 100 km genişliğindeki Bering Boğazı vasıtası ile ayrılmaktadır. Kıta doğuda Büyük Okyanus ile sınırlanır. Ancak kıyı açıklarında okyanus tabanından yükselen kuzey-güney doğrultulu dağların su üzerine çıkan kısımlarını oluşturan ada ve takım ada girlandları yer almaktadır. Burada; Aleut, Japon, Bonin ve Marian derin deniz çukurluklarından geçen ve "Andezit Hattı" adı verilen bir çizginin batısındaki bölge ile orada yer alan ada ve takım ada girlantları Asya anakarasına aittir.

Asya-Afrika sınırı değiştir

 
  Mısır'ın Afrika toprakları
  Mısır'ın Asya toprakları
  Asya
  Afrika

Süveyş kanalı ve Kızıldeniz ile sınırdır. Kanalın doğusunda kalan ve Mısır, Sina Yarımadası Asya'dadır.

Asya-Okyanusya sınırı değiştir

Kıtanın güneydoğu sınırı biraz karışık olmakla birlikte Sunda Adaları ile Arafura Denizi arasından geçen hat sınır olarak kabul edilebilir. Kıtayı güneyden Hint Okyanusu sınırlandırmaktadır.

Asya-Avrupa sınırı değiştir

Asya'nın, Avrupa'nın doğusu ile iç içe girdiği batı sınırı ise oldukça tartışmalı bir meseledir. Mesela Anadolu Asya kabul edilmesine rağmen Avrupa'nın güneydoğusuna daha çok benzemektedir ve Doğu Avrupa Ovası da Asya'nın kuzeydoğusuyla benzerlik gösterir. Ancak kabul edilen görüşe göre Anadolu ve Kafkaslar Asya'dan sayılırken Trakya Avrupa'ya dahil edilmektedir.

Tarih değiştir

İnsanların Asya'ya yayılması ile Asya tarihinde genel olarak Avrasya stepleri, Doğu Asya, Güney Asya ve Orta Doğu önemli rol oynamıştır. Asya kıtasının kuzey kısımları gür ormanlar ve tundra ile kaplı olması nedeniyle bu alanlarda çok az insan yaşamıştır.

Tarih öncesi değiştir

Asya'ya ayak basan ilk hominidin 1.8 milyon yıl önce Afrika'dan göç etmiş Homo erectus olduğu ve burada 40.000 yıl öncesine kadar da yaşadığı düşünülmektedir.[1] Bu türe ait Java Adamı ve Pekin Adamı gibi fosiller Güneydoğu ve Doğu Asya'da bulunmuştur. İlk modern insanın ayak basması ise 60.000 ila 100.000 yıl önce gerçekleşmiştir.[1]

Tarih öncesi çağlarda Asya'da üretilmiş çeşitli kalıntılar bulunur. Örneğin MÖ 10.000 yılına tarihlenen ve Türkiye'nin güneydoğusunda yer alan Göbekli Tepe Asya kıtasında yer alır ve bilinen en eski insan yapımı dini yapılardan biridir. Bu tarihten kısa bir zaman sonra ise Ortadoğu'da Tarım devrimi başlamış, Bereketli Hilal denen bölgede ilk tarım faaliyetleri yürütülmüştür. Bu, ilerleyen çağlarda bu bölgede ilk devletlerin kurulmasına ve medeniyete zemin hazırlamıştır.

Bronz ve Demir Çağları değiştir

 
MÖ 1000 yılında dünyanın durumu

Asya'da Bakır ve Bronz Çağı sırasında pek çok arkeolojik kültür gelişmiştir. İlk at evcilleştirme izlerine sahip Botai kültürü, günümüzdeki Hint-Avrupalıların köklerini oluşturacak Andronovo, BMAC ve Afanasiyevo kültürü gibi Proto-Hint-Avrupa kültürleri Orta Asya bölgesinde yer almıştır ve bu kültürler göçebe ve bazen yerleşik hayatı benimsemiştir. İndus Vadisi Uygarlığı'da bu dönemde Güney Asya'da gelişmiştir. Bu yaklaşık 2000 yıllık zaman zarfında Çin ve Mezopotamya bölgelerinde Akkadlar, Asurlar, Babil, Hititler ve Shang Hanedanı gibi devletler oluşmaya başlamış, yazı da Mezopotamya'da MÖ 4500 dolaylarında Sümerler tarafından geliştirilmiştir.

Demir Çağı ve sonrası değiştir

Orta Doğu, MÖ 7. yüzyıldan itibaren İrani kökenli Med ve Ahameniş İmparatorlukları'nın kontrolüne girmiştir. Büyük İskender M.Ö. 4. yüzyılda Türkiye'den Hindistan'a kadar bir alanı ele geçirerek Ahamenişleri çökertmiştir. Daha sonra bu devlet daha küçük devletlere bölünmüş, Selevkos ve sonrasında Partlar ve Sasaniler bu bölgeleri ellerinde tutmuştur. Roma kontrolüne giren Ortadoğu daha sonra çeşitli farklı halkın egemenliğine girmiştir. Bunlardan biri olan Osmanlı İmparatorluğu 16. yüzyıldan itibaren Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Balkanlar'ı kontrol altına almış, ancak 20. yüzyılda yıkılıştır.

 
İpek Yolu

Çin'de MÖ 200 sonrasında, Qin Hanedanı döneminde büyük bir genişleme yaşanmış, Güney Çin ve Vietnam bu hanedanın hakimiyetine girmiştir. Ayrıca Konfüçyüsçülüğün temelleri atılmıştır. Daha sonra gelen Han Hanedanı İmparatorluğu daha da genişletmiş, Orta Asya'ya kadar uzanan bir devlete dönüştürmüştür. Bu hanedanın yıkılması ile Üç İmparatorluk dönemi başlamıştır. Bu hanedanları Tang, Song, Yuan ve Ming izlemiştir. Ming Hanedanı'nı Qing Hanedanı devirmiş, ülkeyi 17. yüzyıldan 20. yüzyılın başına kadar yönetmiştir.

 
Moğol İmparatorluğu'nun genişlemesini gösteren bir gif

Birçok antik uygarlık, Çin'e bağlı İpek Yolu'nda gerçekleşen ticaret sonucunda Hindistan, Orta Doğu ve Avrupa üzerinden birbirlerini etkilemiştirler. Hindistan'da başlayan Hinduizm ve Budizm dini Güney ve Doğu Asya üzerinde önemli bir etkisi olmuştur. Ayrıca Avrasya steplerinde gelişmiş İskitler, Hiung-nu, Kimmerler ve Sakalar gibi halklar Asya kıtasının geniş bölgelerini kontrol etmiştir. Daha sonra bu bozkırlar, Türki ve Moğol halkların istilalarında da rol oynamıştır.

İslam halifeliği ve diğer İslam devletlerinin 7. yüzyılda başlayarak tüm Ortadoğu'yu kontrol altına almış, daha sonra Hindistan ve Endonezya'ya kadar genişlemiştir. Haçlı Seferleri Müslümanların elinde bulunan Kutsal Toprakları geri almak için Hristiyan Avrupa'nın girişimi ile 12. yüzyılda başlayan bir takım mücadeleler olacaktır. Moğol İmparatorluğu 13. yüzyılda Asya, Çin'den Avrupa'ya kadar uzanan bölgelerin büyük bir kısmını, tüm Asya'nın ve Avrupa'nın büyük kısmını ele geçirecektir.

Rus İmparatorluğu ilerleyen zamanlarda Sibirya'nın tüm kontrolünü ele geçirdi ve 19. yüzyılın sonunda Orta Asya'yı hakimiyet altına almaya başladı.

Coğrafya değiştir

 
Asya'nın uydu haritası

Eski Dünya kara kütlesinin bir parçası olan Asya 44.391.163 km2 yüzölçümü ile dünyanın en büyük kıtasıdır. Asya, kuzey-güney doğrultusunda 8.490 km genişliğindedir. Aynı zamanda 1.010 metrelik ortalama yükseltisiyle de dünyanın en yüksek kıtasıdır. Asya bu yükseltisini; dünyanın en yüksek zirvelerini bünyesinde barındıran Himalaya Dağları'na borçludur.

Dünya üzerinde bulunan çeşitli en büyükler Asya'da toplanmıştır. Asya; kıtaların en genişi (44 391 163 km2) ve ortalama yükseltisi en fazla olanı (1 010 m)'dır. Ayrıca dünyanın en yüksek tepesi Everest tepesi, 8.848 m, en büyük gölü olan Hazar Denizi, en derin gölü Baykal Gölü, dünyanın deniz seviyesinden en alçak yeri olan Lut Gölü, göl yüzeyi -392 m ve dünyanın en alçak havzası Turfan Havzası -154 m Asya kıtasında bulunmaktadır.

Maden bakımından oldukça zengin olan Asya kıtasında dünyada nadir bulunan uranyumdan, en bol bulunan kömüre kadar bütün madenler çıkarılmaktadır. Arabistan Yarımadasında, Sibirya'da ve Tibet Yaylasında petrol; Sibirya'da elmas, demir, petrol, kurşun; doğuda, altın, demir, mangan; Hindistan'da alüminyum, mika, mangan, demir; Pakistan ve Afganistan'da krom en önemli madenlerdendir.

Temel bölgeler değiştir

İklim değiştir

 
Asya'nın Köppen iklim sınıflandırmasına göre haritası

Her türlü iklimin görüldüğü Asya kıtasını dört iklim kuşağına ayırmak en uygun yoldur. Bunlar; Kuzey ve Kuzeydoğu Asya, Orta Asya, Güney ve Güneydoğu Asya ile Akdeniz ve Ekvator bölgesidir. Kıtanın kuzeyinde bulunan Arktik Okyanusu ve Kuzey Kutbu, bölgenin iklimini tamamen etkiler. Deniz, senenin birkaç haftası haricinde don halindedir. Irmaklar ancak yazın iki üç ay akabilir. Kalan zamanlarda don halindedir.

Kuzeyi teşkil eden Sibirya bölgesinde sıcaklık kışın -50 dereceye kadar düşmekte, yazın ise, en sıcak mevsimde ancak 15 dereceye çıkabilmektedir. Kuzey kuşaktan hemen sonra gelen Orta Asya sert bir kara iklimine sahiptir. Tibet Yaylasının Himalaya ve diğer dağ silsilelerinin bulunduğu bölgede sıcaklık farkları çok yüksektir. Kara ikliminin bir başka özelliği olan yağışların az olması da haliyle mevcuttur. Güney ve Güneydoğu Asya bol yağışlı ılıman Muson iklimine sahiptir.

Yağışlar mevsimlere göre değişiklik arz etmekte olup, yağışlarda en büyük tesir, yazın denizden karaya esen muson rüzgarlarıdır. Kışın tam aksi istikamette, yani karadan denize doğru esen muson rüzgarları, Hindistan' dan çıkıp denizi aşarak, Japonya'nın üzerinden geçerken, Japon adalarına bol yağmur yağmasına sebep olurlar.

 
Güneydoğu ve Güney Asya'da Muson yağışları

Ön Asya'da Akdeniz kıyılarında bulunan bölgelerde, ılıman Akdeniz iklimi hüküm sürer. Yaz mevsiminde çok sıcak olan bu bölge kış aylarında ılıman ve bol yağışlı olur. Ekvator bölgesindeki adalarda ise, bütün sene boyunca ortalama sıcaklığı 27 °C olan ekvator iklimi hakimdir. Asya kıtasının en sıcak bölgesi Arabistan ve Irak bölgesidir. Bağdat'ta yazın sıcaklık gölgede 50 dereceye kadar çıkar.

Her yönde olduğu gibi yağışlarda da büyük farklılıklar göze çarpar. Yağış ortalaması kuzeybatıdaki çöllerde sıfırdır. Cava, Sumatra, Borneo adaları ile Birmanya'nın bulunduğu güneydoğuda yağış ortalaması 3000 milimetreyi geçer. Akdeniz kıyıları genellikle kış aylarında bol yağış alır. Hindistan ve Birmanya' da yaz mevsimi boyunca devam eden yağışların arkasından sık sık kış kuraklığı gelir.

Kurak mevsimin uzun olduğu bölgelerde mahsul yılda ancak bir defa ekilir. Yağışlar olmadığı zaman ekim yapılamadığından mahsul seneye kalmaktadır. Bu sebepten Hindistan ve Çin'de yağışların yetersiz olmasından dolayı zaman zaman büyük kıtlıklar olmuştur. Kurak mevsimin uzun olmadığı bölgelerde bir yılda iki defa mahsul alınabilir.

Bitki örtüsü değiştir

 
Altay Dağları'nda bir tayga örneği

Bitki örtüsü, tabii olarak iklime bağlı olduğu içindir ki, Asya kıtasının bitki örtüsü de iklimi ile çeşitlilik arz eder. Arktik Okyanusu yakınlarında, buz ve soğuktan dolayı sadece buzlar eridiği zaman ortaya çıkan yosun ve bir iki çeşit bitkiden müteşekkil bir bitki örtüsü mevcuttur. Hiç ağaç bulunmayan bu ovalık bölgede bulunan bu tip bitki örtüsüne "tundra" adı verilir. Tundra bölgesinin güneyinde Tayga denilen bölge yer alır. Meşe, çam, ladin vs. ağaçlarından meydana gelen bu balta girmemiş ormanlık bölge, kıtayı doğudan batıya bir yeşil kuşak gibi aşar. Bu Tayga bölgesinin güneyinde Orta Asya'nın tipik karakteri olan bozkırlar ve çöller şeridi uzanır. Bu şeridin güney sınırı olan Orta Asya dağ silsilelerinin akabinde bulunan Muson bölgesinde yaprak döken ağaçlar bol bulunur. Bu daha ziyade kıyı bölgeleridir.

Fauna değiştir

 
Maldivlerde mercan resifleri

Arktik Okyanusu kıyılarında ayıbalığı, foklar, deniz ayısı, kutup ayısı ve bazı deniz kuşları bol miktarda bulunur. Sibirya ormanlarında ren geyiği, boz ayı, kurt, tilki, vaşak, kutup geyiği, sincap gibi orman hayvanlarına çok sayıda rastlanır. Bozkırlarında ceylan, karaca, at, deve, tarla faresi, dağ sıçanı, bıldırcın, bağırtlak, kırlangıç, çavuşkuşu gibi hayvanlar yaşar. Orta Asya çöllerinde ise kertenkele, yaban eşeği ve çöl geyiği gibi hayvanlar yaşamaktadır.

Hindistan ve Çin, hayvan çeşidinin bol olduğu yerlerdir. Fakat bilgisizce ve usulüne uygun olmadan yapılan avlanmalar, çoğu hayvanın neslini tüketmiş, çoğunun ise tükenmeye yüz tutmasına sebep olmuştur. Kaplan ve panda, nesli azalan hayvan türlerinin başında gelmektedir. Çakal, misk kedisi ve firavun faresi, yaygın haldedir. Hindistan' da maymun, geyik, karaca, Hint gergedanı, Hindistan filleri, kartal, tavuskuşu, papağan, sülün, Yalıçapkını, turna, balıkçıl, timsah, Kobra ve komodo ejderi başta gelen hayvan türlerindendir. Tropikal bölgelerde maymun çeşitleri boldur. Arabistan'da ceylan sürüleri meşhurdur. Arap atı, bu bölgeye mahsus dünyanın en iyi cins atıdır ve kıymetlidir.

Demografi değiştir

 
Asya'da bulunan dil aileleri

Asya, 4.4 milyarı aşan nüfusu ile dünyanın en kalabalık kıtasıdır. 1.2 milyarı aşan nüfusu ile dünyanın en kalabalık ülkesi olan Çin bu kıtada yer almaktadır. Asya dinlerinin de doğduğu kıtadır. İbrahimi dinler arasında yer alan İslamiyet, Hristiyanlık ve Musevilik dinlerinin her üçü de Ortadoğu'da ortaya çıkmıştır. Yine geniş kitlelere hitap eden Budizm ve Hinduizm de Asya menşeli dinlerdir. Asya aynı zamanda medeniyetler beşiğidir. Türk, Fars, Arap, Çin ve Hint medeniyetleri bu kıtada binlerce yıldır varlıklarını devam ettirmektedirler. Kıtada 100'ün üzerinde dil konuşulmaktadır. Kıtanın doğusunda sarı, güney kısmındaki adalarda siyah geri kalan kısımlarında ise beyaz ırktan insanlar yaşamaktadırlar.

Din değiştir

 
Asya'da İnanç

Asya'da baskın din İslam olup, Asya halkının %26.1'i kendilerini bir Müslüman olarak tanımlamaktadır. İkinci yaygın din Hinduizm olup, Asyalıların %25.7'sinin dinini oluşturmaktadır. İslam, ağırlıklı olarak Endoneyza, Pakistan, Hindistan, Bangladeş ve Orta Asya'da gözlemlenmektedir. Budizm, Halk inançları ve Hristiyanlık diğer azınlık dinleridir. Seküler bir kıta olan Asya'da dinsizlik, ateizm ve agnostisizm yaygın akımlar olup toplumun %20'sinin dini görüşlerini oluştururlar. Dinsizlik özellikle Çin, Japonya, Kuzey Kore ve Vietnam'da yaygındır.

Ekonomi değiştir

Sıra Ülke GSYİH (nominal)

milyon $

Zirve yılı
1   14.140.163 2019
2   6.203.212 2012
3   2.935.570 2019
4   2.292.464 2013
5   1.720.489 2018
6   1.111.713 2019
7   1.165.000 2023
8   786.522 2018
9   589.906 2018
10   577.214 2011

Asya ekonomisi, 49 farklı devlette yaşayan 4.4 milyardan fazla insandan (dünya nüfusunun %60'ı) oluşur.[2] Asya dünyadaki en hızlı büyüyen ekonomik bölge ve SAGP'ye göre GSYİH bakımından en büyük kıtasal ekonomidir. Çin, Japonya ve Hindistan dünyanın en büyük on ekonomisi arasındadır.

Kişi başına düşen GSYİH göz önünde bulundurulursa çoğunlukla Doğu Asya'da Çin, Japonya ve Güney Kore ile Batı Asya'daki petrol zengini Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Kuveyt ve Umman gibi ülkeler öne çıkmaktadır. İsrail ve daha az bir ölçüde Türkiye'de bu metriğe göre yüksekte yer alır.

Doğu Asya ve Güneydoğu Asya ülkeleri genel olarak imalat, sanayi ve ticaret[3] ile büyümek için ileri teknoloji endüstrilere ve finans endüstrisine[4] odaklanırlar, Orta Doğu'daki ülkeler ise ekonomik büyüme için esas olarak ham petrole[5] bağımlıdırlar. Yıllar geçtikçe, hızlı ekonomik büyüme ve dünyanın diğer ülkeleriyle büyük ticaret fazlalığı nedeniyle Asya'da, 4 trilyon ABD doları üzerinde döviz rezervi, Dünyanın toplamının yarısından fazlası, birikmiş durumdadır.

Ülkeler listesi değiştir

 
Asya ülkeleri renkli gösterilmiştir
 
BM'e göre Asya
 
  Sovyet Orta Asyası
  Genel kabule göre Orta Asya
  UNESCO'ya göre Orta Asya
 
"Güney Asya"'nın bazı tanımları.
  Güney Asya'nın genel tanımı
  Bazen "Güney Asya" kapsamına giren ülkeler
  BM'in "Güney Asya" tanımında bulunan ek ülkeler
 
Bugünkü Orta Doğu'nun siyasi ve ulaşım haritası
Ülke ve Bayrağı Yüzölçümü
(km2)
Nüfus Nüfus Yoğunluğu
(km2)
Başkent
Orta Asya ve Güney Asya:
  Türkmenistan 488.100 5.307.188
(Temmuz 2014)
10,8 Aşkabat
  Kazakistan[6] 2.717.300 18.050.488
(Ocak 2017)
6,6 Astana
  Özbekistan 447.400 32.010.523
(Temmuz 2016)
71,6 Taşkent
  Kırgızistan 198.500 5.362.834
(Temmuz 2009)
27,0 Bişkek
  Tacikistan 143.100 7.564.581
(Temmuz 2010)
52,8 Duşanbe
  İran 1.648.000 80.814.392
(Temmuz 2016)
49,0 Tahran
  Afganistan 647.500 33.332.025
(Temmuz 2016)
51,4 Kabil
  Pakistan 803.940 158.616.639
(Temmuz 2009)
179,8 İslamabad
  Hindistan 3.287.590 1.095.351.995
(Temmuz 2006)
333,1 Yeni Delhi
  Nepal 140.800 25.284.463
(Temmuz 2001)
179,5 Katmandu
  Sri Lanka 65.610 19.408.635
(Temmuz 2001)
80,2 Sri Jayawardenapura-Kotte
  Maldivler 300 359.008
(Temmuz 2006)
1196,6 Male
  Bhutan 47.000 2.279.723
(Temmuz 2006)
48,5 Thimphu
  Bangladeş 144.000 147.365.352
(Temmuz 2006)
1023,3 Dakka
Orta Doğu:
  Irak 437.072 29.783.383
(Temmuz 2006)
61,2 Bağdat
  Suriye 185.180 19.881.361
(Temmuz 2006)
101,9 Şam
  Lübnan 10.400 3.874.050
(Temmuz 2006)
372,5 Beyrut
  İsrail 22.145 8.884.000
(2018)
38,763 Kudüs (kısmi tanınırlık)[fn 1]
  Filistin 6.220 5.052.000
(2020)
731 Kudüs (kısmi tanınırlık)[fn 2][fn 2][fn 2][fn 2]
  Ürdün 92.300 5.153.378
(Temmuz 2001)
55,8 Amman
  Suudi Arabistan 1.960.582 30.757.092
(Temmuz 2009)
11,6 Riyad
  Umman 212.460 2.622.198
(Temmuz 2001)
12,3 Maskat
  Yemen 527.970 18.078.035
(Temmuz 2001)
34,2 San'a
  Katar 11.437 885.359
(Temmuz 2006)
77,4 Doha
  Kuveyt 17.820 2.418.393
(Temmuz 2006)
135,7 Kuveyt (şehir)
  Bahreyn 665 698.585
(Temmuz 2006)
1050,5 Manama
  Birleşik Arap Emirlikleri 82.880 2.602.713
(Temmuz 2006)
31,4 Abu Dabi
Doğu Asya:
  Japonya 377.835 127.463.611
(Temmuz 2006)
337,3 Tokyo
  Moğolistan 1.565.000 2.654.999
(Temmuz 2001)
1,6 Ulanbatur
  Çin 9.596.960 1.313.973.713
(Temmuz 2006)
136,9 Pekin
  Kuzey Kore 120.540 23.113.019
(Temmuz 2006)
191,7 Pyongyang
  Güney Kore 98.480 48.846.823
(Temmuz 2006)
496,0 Seul
Güneydoğu Asya:
  Myanmar 678.500 47.382.633
(Temmuz 2006)
69,8 Yangon
  Tayland 514.000 61.797.751
(Temmuz 2001)
120,2 Bangkok
  Kamboçya 181.040 13.881.427
(Temmuz 2006)
76,6 Phnom Penh
  Laos 236.800 6.368.481
(Temmuz 2006)
26,8 Vientiane
  Vietnam 329.560 79.939.014
(Temmuz 2001)
242,5 Hanoi
  Malezya 329.750 29.385.858
(Temmuz 2006)
73,6 Kuala Lumpur
  Endonezya[8] 1.919.440 245.452.739
(Temmuz 2006)
127,8 Jakarta
  Singapur 647 6.300.419
(Temmuz 2001)
6646,7 Singapur
  Brunei 5.770 379.444
(Temmuz 2006)
65,7 Bandar Seri Begawan
  Filipinler 300.000 89.468.677
(Temmuz 2006)
298,2 Manila
  Doğu Timor[9] 14.609 950.000
(Temmuz 2006)
65,0 Dili
  Papua Yeni Gine[8] 462.840 8.606.323
(2018)
15,0 Port Moresby
Kuzey Asya ve Batı Asya:
  Rusya[10] 17.075.200 142.893.540
(Temmuz 2006)
8,3 Moskova
  Gürcistan[11] 69.700 4.661.473
(Temmuz 2006)
66,8 Tiflis
  Azerbaycan[12] 86.600 9.677.800
(Temmuz 2015)
91,9 Bakü
  Türkiye[13] 780.500 83.154.997
(Temmuz 2020)
91,9 Ankara
  Kıbrıs Cumhuriyeti 6.000 760.000
(Temmuz 2006)
77,2 Lefkoşa
  Ermenistan 29.800 5.067.401
(Temmuz 2006)
83,0 Erivan
  Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 3.355 265.1001
(Temmuz 2006)
79 Lefkoşa
  Dağlık Karabağ Cumhuriyeti 11.458 141.400
(2010)
Hankendi
  Güney Osetya 3.900 72.000
(2007)
18 Şinval
  Abhazya 8.432 216.000
(2003)
72,5 Sohum
Notː Tanınmayan veya sınırlı şekilde tanınan devletler eğik yazılmıştır.

Notlar değiştir

  1. ^ Kudüs, İsrail Devleti tarafından başkent olarak kabul edilmektedir. Meclis ve bakanlıkların çoğu Kudüs'te yer alırken bazı idari binalar Tel Aviv'de bulunmaktadır.
  2. ^ Kudüs, Filistin Devleti tarafından başkent olarak kabul edilmektedir.[7] Ancak idâri binalar Ramallah’ta bulunmaktadır.

Kaynakça değiştir

  1. ^ a b Peking Man 19 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The History of Human Evolution. American Museum of Natural History. April 23, 2014.
  2. ^ "Population of Asia in 2014" [2014'te Asya Nüfusu]. World Population Statistics. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2014. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 11 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Kasım 2019. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019. 
  6. ^ Kazakistan topraklarının bir kısmı Avrupa'dadır.
  7. ^ "Abbas: Kudüs, Filistin'in ebedi başkentidir". Sputnik. 31 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2017. 
  8. ^ a b Bazen Okyanusya'da kabul edilir
  9. ^ Doğu Timor 20 Mayıs 2002'de bağımsızlığını ilan etmiştir.
  10. ^ Rusya topraklarının bir kısmı Avrupa'dadır.
  11. ^ Gürcistan topraklarının bir kısmı Avrupa'dadır.
  12. ^ Azerbaycan topraklarının bir kısmı Avrupa'dadır.
  13. ^ Türkiye topraklarının bir kısmı Avrupa'dadır (3%).