Vietnam

Güneydoğu Asya ülkesi

Vietnam (Vietnamca: Việt Nam (Bu ses hakkındaDinle )), resmî adı ile Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti, Güneydoğu Asya'da, Çinhindi Yarımadası'nın doğusunda yer alan bir ülkedir. Uzun, dar bir kara parçası üzerinde yer alan Vietnam'ın kuzeyinde Çin, batısında Kamboçya ile Laos, güneyinde ve doğusunda Güney Çin Denizi yer alır. 1955'te Kuzey Vietnam ve Güney Vietnam olarak iki ayrı cumhuriyete bölünmüş olan ülke, 1976'da Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti olarak tekrar birleşmiştir. Vietnam dağlık bir ülkedir. Song-Koi ve Mekong deltaları önemli alçak düzlükleridir. Kıyı ovaları doğuda yer alır. Geri kalan toprakların büyük bir bölümünü ormanlık, dağlık bölge kaplar. Başlıca ürünleri; pirinç, manyok, kocadarı, mısır, kahve, çay, kauçuk, el işleridir. Önemli kentleri; Ho Chi Minh(Saygon), Hanoi ve Hayfong'dur.

Vietnam
VietnamcaCộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti
Slogan
VietnamcaĐộc lập - Tự do - Hạnh phúc
"Bağımsızlık - Özgürlük - Saadet"
Millî marş
Tiến Quân Ca
"Ordu Yürüyüşü" (ilk mısra)
Vietnam haritadaki konumu
BaşkentHanoi
En büyük şehirHo Chi (Şi) Minh Kenti
Resmî dil(ler)Vietnamca

Resmî alfabeVietnam alfabesi
DemonimVietnamlı
HükûmetTek partili üniter sosyalist cumhuriyet
Nguyễn Phú Trọng
Võ Văn Thưởng
• Başbakan
Phạm Minh Chính
Vương Đình Huệ
Tarihçe 
• Fransız Hindiçini
1862-1945
• Fransa'dan bağımsızlık
2 Eylül 1945
• Saygon'un düşüşü
30 Nisan 1975
• Yeniden birleşme
2 Temmuz 1976
• Mevcut anayasa
28 Kasım 2013
Yüzölçümü
• Toplam
331.210 km2 (65.)
• Su (%)
1,3
Nüfus
• 1 Nisan 2014 sayımı
90.710.000 (13.)
GSYİH (SAGP)2021 tahminî
• Toplam
1,148 trilyon $ (24.)
• Kişi başına
11.677 $ (103..)
GSYİH (nominal)2021 tahminî
• Toplam
354,868 milyar $ (39.)
• Kişi başına
3.609 $ (121.)
Gini (2018)35.7
orta
İGE (2019)artış 0.704
yüksek · 118.
Para birimiVietnamcaĐồng (₫) (VND)
Zaman dilimiUTC+7 (UTC+07.00)
Trafik akışısağ
Telefon kodu+84
İnternet alan adı.vn

Düşük-orta gelirli bir ekonomiye sahip gelişmekte olan bir ülke olan Vietnam, yine de 21. yüzyılın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biridir. Vietnam'da yüksek düzeyde yolsuzluk, sansür, çevre sorunları ve zayıf bir insan hakları sicili vardır. ASEAN, APEC, CPTPP, Bağlantısızlar Hareketi, Uluslararası Frankofoni Örgütü ve DTÖ dahil olmak üzere uluslararası ve hükümetler arası kuruluşların bir parçasıdır. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ne iki kez üye olmuştur.

Ayrıca Vietnam %2,10 oranla Dünya da obezite oranının en düşük olduğu bağımsız ülkedir.

Tarih değiştir

 
Fransız Hindiçini haritası

Vietnam topraklarında, Paleolitik çağdan kalan ve günümüzde kuzey Vietnam'ındaki Kızıl Nehir Deltası'nda MÖ 1. bin yılda kurulan devletlere ait yerleşimler görülür. MÖ 111'den, ilk hanedanlığın 939'da ortaya çıkmasına kadar Han Hanedanı kontrolündeki Çin yönetimi tarafından ilhak edildi. Monarşik hanedanlar Budizm ve Konfüçyanizm gibi farklı dini kültürel yapıları sayesinde Çin kültürü etkisinde kalmaktan kurtuldu. Güneye ilerleyerek Çampa bölgesini fethettiler ve topraklarını Mekong Deltası'na kadar genişlettiler. 17. ve 18. yüzyıllarda Vietnam, fiilen Đàng Trong ve Đàng Ngoài olmak üzere iki bölgeye bölündü. Son imparatorluk hanedanı olan Nguyenễn, 1883'te Fransa'ya teslim oldu. 1887'de toprakları, üç ayrı bölge olarak Fransız Çinhindi'ne entegre edildi. İkinci Dünya Savaşı'nın hemen ardından, komünist devrimci Ho Chi Minh liderliğindeki milliyetçi koalisyon Viet Minh, Ağustos Devrimi'ni başlattı ve 1945'te Vietnam'ın bağımsızlığını ilan etti. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Fransa, 1954'te Vietnam'ın galip geldiği Birinci Çinhindi Savaşı'nda sömürge gücünü geri almak için Vietnam'a döndü. Viet Minh ile Fransa arasında imzalanan anlaşmalar sonucunda Vietnam da iki parçaya bölündü. Kısa bir süre sonra Sovyetler Birliği ve Çin tarafından desteklenen komünist Kuzey Vietnam ile ABD tarafından desteklenen anti-komünist Güney Vietnam arasında Vietnam Savaşı başladı. 1975'te Kuzey Vietnam'ın zaferi üzerine Vietnam, 1976'da Vietnam Komünist Partisi (CPV) altında üniter bir sosyalist devlet olarak yeniden birleşti. Etkisiz planlı ekonomi , Batı'nın ticaret ambargosu ve Kamboçya ve Çin ile yapılan savaşlar ülkeyi daha da zora soktu. 1986 yılında Vietnam Komünist Partisi, Çin ekonomik reformuna benzer ekonomik ve politik reformlar başlatarak ülkeyi sosyalist odaklı bir piyasa ekonomisine dönüştürdü.

Vietnam Savaşı değiştir

 
Son Vietnam İmparatoru Bao Dai (sağda) Ho Chi Minh ile birlikte (1946)

Vietnam 19. yüzyılda Çinhindi olarak (Kamboçya-Laos-Vietnam) Fransa tarafından sömürgeleştirildi. Yoğunlukla köylü olan halk topraklarından olduğu için Fransız hükûmetine karşı tepkiliydi. Arada milliyetçi ayaklanmalar olduysa da bir başarı elde edilemedi. Japonya'nın Vietnam'ı işgaliyle zayıflayan otoriteye karşı bağımsızlık hareketi ligi Vietminh, 2 Eylül 1945'te cumhuriyeti ilan etti. Bu Fransa ile Vietnamlı komünist lider Ho Chi Minh'i karşı karşıya getirdi. Moskova'da bağlantıları olan, Çin'den silah desteği alan ve Mao Zedong'un Kuomintang'a karşı başarıyla yürüttüğü gerilla hareketi taktiklerini bilinen Ho Chi Minh karşısında duramayan Fransa, 1954'ün mayıs ayında teslim oldu. 1956'da seçim yapılarak tekrar birleştirilmek üzere Vietnam ikiye bölündü. Kuzeyde Ho Chi Minh'in komünist hükûmeti ve güneyde Fransa'nın desteklediği Ngo Dinh Diem hükûmeti kuruldu, fakat söz konusu seçim gerçekleşmedi. Saygon'daki hükûmet, ABD destekli otoriter bir politika izlemekteydi. Bu güneyde tepkilerin artmasına neden oldu ve kuzeyden silah desteği alan Vietkong cephesi kurularak ABD'nin de dahil olduğu iç savaş başladı. Amerikalı askerler teknik açıdan üstün olsalar da coğrafyasını bilmedikleri bir yerde, alışkın olmadıkları gerilla taktikleri karşısında çok şansları olmuyordu. 1968'de Vietkong "Tet" saldırısını başlattı, 1973'te ateşkes ilan edilse de kısa süre sonra savaş yeniden başladı. Sonunda 30 Nisan 1975'te Vietkong'un Saygon'u ele geçirmesiyle son buldu.

Yönetim değiştir

 
Hanoi'deki Vietnam Ulusal Meclisi

Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti'nde tek yasal parti iktidardaki Vietnam Komünist Partisidir. 1975'teki anayasanın değiştirilmesiyle 1992'nin Nisan ayında yeni anayasa kabul edildi. Komünist partinin idari anlayışı yönetimin, politikanın bütün birimlerinde tekrar uygulandı. Seçimlere muhalefet etme yetkisi sadece Komünist Parti ve onun organizasyonlarına verildi.

Bunlar Vietnam Anayurt Cephesi çalışanlarını ve esnaf ticaret birliklerini kapsar. Her ne kadar eyalet kamusal yönetimi sosyalist olsa bile, onun uygulanması, 1990'lardan beri azalarak devam eden ideolojik etkisi altındadır. Vietnam Cumhurbaşkanı görünürde eyalet başkanı olsa bile normalde Vietnam ordusunun başkomutanıdır. Ayrıca Ulusal Savunma ve Güvenlik makamındadır. Vietnam Başbakanı Phạm Minh Chính, hükûmetin başıdır. Ayrıca 3 yardımcı bakandan oluşan Bakanlar Kurulu'nun ve 26 bakanın başkanıdır.

Ordu değiştir

 
Vietnam askerleri resmi geçit töreninde

Vietnam Halk Ordusu (Vietnamca: Quân Đội Nhân Dân Việt Nam), Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti'nin silahlı kuvvetleridir. 412,000'i aktif, 5,040,000'i aktif yedek olmak üzere toplam 5,452,000 personelden oluşmaktadır. Birinci Çinhindi Savaşı, Vietnam Savaşı ve Üçüncü Çinhindi Savaşı'ndaki tecrübeler sayesinde, gerilla savaşı konusunda uzmandır. 22 Aralık 1944'te Kuzey Vietnam'da kurulmuş, 1976 yılında Güney Vietnam ile olan birleşme sonucu yeni kurulan Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti'nin silahlı kuvvetleri olmuştur. Çoğunluğu Vietnam Savaşı'ndan kalmak üzere şu ekipmanlara sahiptir:

  • 1,470 Tank
  • 3,150 Zırhı Savaş Aracı
  • 2,200 Savaş Topu
  • 140 Helikopter + 25 saldırı helikopteri
  • 1,100 Çok namlulu roket atar sistemi(ÇNRAS)
  • Dış borç:$68,380,000,000
  • Savunma bütçesi:$3,365,000,000
  • Karayolları uzunluğu:180.549
  • Demiryolları uzunluğu:2.632
  • Servisteki havaalanı sayısı:45
  • Denizaltı sayısı:3
  • Eğitim uçağı:26

Ordu 6 ana kuvvetten oluşmaktadır:

  • Vietnam Kara Ordusu (Lục quân)
  • Vietnam Özel Kuvvetler (Lực lượng Biên phòng)
  • Vietnam Halk Donanması(Hải quân Nhân dân Việt Nam)
  • Vietnam Denizci Askerler(Hải quân Nhân dân Việt Nam)
  • Vietnam Deniz Polisi (Lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam)
  • Vietnam Hava ve Hava Koruma Kuvvetleri (Phòng không-Không quân nhân dân Việt Nam)

Yerel İdare Birimleri değiştir

Vietnam 58 ile veya şehre (Vietnamca tỉnh olarak bilinir) bölünmüştür. Ayrıca yerel idare olarak illerle aynı seviyede olduğu kabul edilen (şehir statüsünde bulunan) 5 "merkezi yönetim birimi" (thành phố trực thuộc trung ương) vardır.

 
Vietnam Yörel Üst İdare Birimleri

Bắc Ninh
Ha Nam
Hai Duong
Hung Yen
Nam Dinh
Ninh Binh
Thai Binh
Vĩnh Phúc
Hanoi (merkezî yönetim birimi)
Hai Phong (merkezî yönetim birimi)


Bắc Giang
Bắc Kạn
Cao Bang
Ha Giang
Lang Son
Lao Cai
Phu Tho
Quang Ninh
Thái Nguyên
Tuyen Quang
Yen Bai


Dien Bien
Hoa Binh
Lai Chau
Son La


Ha Tinh
Nghe An
Quang Binh
Quảng Trị
Thanh Hóa
Thừa Thiên-Huế


Dak Lak
Dak Nong
Gia Lai
Kon Tum
Lam Dong


Binh Dinh
Binh Thuan
Khanh Hoa
Ninh Thuan
Phu Yen
Quang Nam
Quang Ngai
Da Nang (Merkezi yönetim birimi)


Ba Ria-Vung Tau
Binh Duong
Binh Phuoc
Dong Nai
Tay Ninh
Ho Chi Minh (municipality)


An Giang
Bạc Liêu
Bến Tre
Ca Mau
Dong Thap
Hau Giang
Kien Giang
Long An
Soc Trang
Tien Giang
Tra Vinh
Vĩnh Long
Cần Thơ (merkezî yönetim birimi)

Bu iller; ilçe (thành phố trực thuộc tỉnh), kasaba (thị xã) ve köy (huyện) gibi alt bölümlere ayrılmıştır. Merkezi yönetim birimleri ise, sehir bölgesi (quận) ve köy/semt alt bölümlerine ayrılıp köy/semtler de daha küçük altbirimlere (phường) bölünür.

Ekonomi değiştir

Küresel GSYİH payı (Satın alma gücü paritesi: PPP)[1]
Yıl Pay
1980 0.18%
1990 0.23%
2000 0.32%
2010 0.43%
2018 0.52%
 
Vietnam‘ın ihracatlarını gösteren ağaç haritası

Vietnam'ın tarihi boyunca ekonomisi büyük ölçüde tarım-öncelikle ıslak pirinç ekimi üzerine kurulmuştur.[2] Alüminyum üretiminde önemli bir malzeme olan Boksit, orta Vietnam'da çıkarılır.[3] Yeniden birleşmeden bu yana, ülke ekonomisi, Merkez Komitesi ve ulusal kongrelerin genel kurul oturumlarında kararlaştırılan Beş Yıllık Planlar aracılığıyla öncelikle CPV tarafından şekillendiriliyor.[4] Çiftliklerin, fabrikaların ve sermaye mallarının kolektifleştirilmesi, merkezi planlamanın kurulmasının bir parçası olarak, milyonlarca insanın devlet teşebbüsleri için çalışmasıyla gerçekleştirildi. Sıkı devlet kontrolü altında, Vietnam ekonomisi verimsizlik, devlete ait işletmelerde yolsuzluk, düşük kalite ve yetersiz üretimle boğuşmaya devam etti.[5][6][7] 1980'lerin sonlarında Doğu Bloku'nun aşınmasının ve ardından Sovyetler Birliği'nin çöküşü ardından ana ticaret ortağı olan Sovyetler Birliği'nden gelen ekonomik yardımın azalmasıyla. ABD tarafından dayatılan savaş sonrası ticaret ambargosunun olumsuz etkilerinin yanı sıra,[8][9] Vietnam, ihracatı artırmak için döviz kurunu devalüasyon yaparak ticaretini liberalleştirmeye başladı ve bir ekonomik kalkınma politikasına girişti.[10]

 
Vietnam'ın en yüksek gökdeleni Landmark 81, Ho Chi Minh Kenti'nin Binh Thanh ilçesinde yer almaktadır.

1986'da, CPV'nin Altıncı Ulusal Kongresi, [[Đổi]Mới]] reform programı 'nın bir parçası olarak sosyalist yönelimli piyasa ekonomik reformları tanıttı. Özel mülkiyet sanayide, ticarette ve tarımda teşvik edilmeye başlandı ve piyasa kısıtlamaları altında devlet teşebbüsleri yeniden yapılandı.[11][12] Bu, beş yıllık ekonomik planların yerini sosyalist odaklı piyasa mekanizmasının almasına yol açtı.[13] Bu reformların bir sonucu olarak, Vietnam 1990 ve 1997 yılları arasında yıllık yaklaşık %8 gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) büyümesi elde etti.[14][15] ABD, Vietnam'a uyguladığı ekonomik ambargoyu 1994'ün başlarında sona erdirdi.[16]

Vietnam'ı etkileyen 1997 Asya mali krizi yılda %4-5'lik bir ekonomik yavaşlamaya neden olarak, ekonomisi 1999'da büyümeye başladı[11] ve 2000'den 2005'e kadar yıllık yaklaşık %7'lik bir oranla dünyanın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biri oldu.[17][18]

Vietnam Genel İstatistik Ofisi'ne (GSO) göre, Vietnam'ın yıllık enflasyon oranı Aralık 2010'da %11.8'e çıkmasına rağmen 2000'lerin sonundaki küresel durgunluk karşısında bile 2010'da %6,8'de tutarak büyüme güçlü kaldı ve Aralık 2010'da ülkenin para biriminin Vietnam đồng üç kez devalüe edilmesine rağmen büyüme oranı %11,8'e ulaştı.[19][20]

Nüfusun günde 1 dolardan az gelirle yaşayan yüzdesi olarak tanımlanan derin yoksulluk, Vietnam'da önemli ölçüde azaldı ve göreli yoksulluk oranı şu anda Çin, Hindistan ve Filipinler'dekinden daha düşüktür.[21] Bu düşüş, yaşam standartlarını iyileştirmeyi ve eşitsizlik'in yükselmesini önlemeyi amaçlayan adil ekonomi politikaları ile ilişkilendirilebilir.[22] Bu politikalar, Đổi Mới programının ilk aşamalarında eşitlikçi arazi dağıtımını, daha yoksul uzak bölgelere yatırımı ve eğitim ve sağlık hizmetlerinin sübvansiyonunu içeriyordu.[23][24] 2000'li yılların başından beri Vietnam, ekonominin bazı sektörlerini uluslararası pazarlara açan iki yönlü bir yaklaşım olan sıralı ticaret serbestleştirmesini uygulamıştır.[22][25] İmalat, bilgi teknolojisi ve yüksek teknoloji endüstrileri artık ulusal ekonominin büyük ve hızlı büyüyen bir bölümünü oluşturuyor. Vietnam petrol endüstrisi için nispeten yeni olmasına rağmen, şu anda toplam 2011 üretimi 318.000 varil/gün (50.600 m3/d) ile Güneydoğu Asya'daki üçüncü en büyük petrol üreticisidir.[26] 2010 yılında Vietnam, Asya ve Pasifik bölgesindeki sekizinci en büyük ham petrol [petrol] üreticisi olarak sıralandı.[27] Amerika Birleşik Devletleri, Vietnam'ın en yüksek ihracat miktarını [28] satın alırken, Çin'den mal en popüler Vietnam ithalatı oldu.[29]

Goldman Sachs tarafından Aralık 2005'te yapılan bir tahmine göre, Vietnam ekonomisi 2025 itibarıyla dünyanın en büyük 21. ekonomisi,[30] tahmini nominal GSYİH'sı 436$ milyar ve kişi başına nominal GSYİH'si 4,357$'dır.[31] Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından 2012 yılında elde edilen bulgulara göre, Vietnam'daki işsizlik oranı %4,46 olarak gerçekleşti.[1] Aynı yıl, Vietnam'ın nominal GSYİH değeri, kişi başına düşen GSYİH 1,527$ ile 138 milyar ABD$'na ulaştı.[1] HSBC ayrıca Vietnam'ın toplam GSYİH'sinin 2050 yılına kadar Norveç, Singapur ve Portekiz'i geçeceğini öngördü.[31][32] PricewaterhouseCoopers tarafından 2008'de yapılan bir başka tahmin, Vietnam'ın 2025 yılına kadar dünyanın en hızlı büyüyen ekonomileri arasında, reel dolar bazında yılda yaklaşık %10'luk bir potansiyel büyüme oranıyla olabileceğini belirtti.[33] Birincil sektör ekonomisi dışında, turizm, 2015 yılında kaydedilen 7.94 milyon yabancı ziyaretçiyle Vietnam'ın ekonomik büyümesine önemli ölçüde katkıda bulundu.[34]

Turistik bölgeleri değiştir

 
Ha Long Koyu, Vietnam'daki doğa harikası

Yakın zamana kadar sadece savaşla anılan Vietnam, son dönemlerde dünyanın ileri gelen tatil merkezleri arasında sayılmaktadır. Öte yandan, Asya'da suç oranı en az ve en güvenli yerler arasındadır.

Kaynakça değiştir

Dış bağlantılar değiştir