Vikipedi

Sosyalizm

Üretim araçlarının toplumsal mülkiyetine dayalı ekonomik sistem

Sosyalizm, sosyal ve ekonomik olarak toplumsal refahın, katılımcı bir demokrasiyle gerçekleşeceğini ve üretim araçlarının sahibinin topluma ait olduğunu savunan,[1] işçi sınıfının yönetime katılmalarına ağırlık veren,[2] özel üretim yerine kamu bazlı üretimi destekleyen, telkin ve propagandalarını eğitim, tarım ve vergi reformları üzerinde yoğunlaştıran ekonomik ve siyasi bir teoridir.[3] Siyasi yelpazede ve dünyanın çoğu ülkesinde sosyalizm, standart sol ideoloji olarak kabul edilir.[4] Sosyalizm türleri, kaynak tahsisinde piyasaların ve planlamanın rolüne ve kuruluşlardaki yönetim yapısına göre değişir.

Sosyalist sistemler, piyasa dışı ve piyasa biçimleri olarak ikiye ayrılır. Piyasa dışı sosyalist sistem, sosyalistlerin geleneksel olarak sermaye birikimi ve kâr sistemiyle ilişkilendirdiği verimsizlikleri, irrasyonellikleri, öngörülemezliği ve krizleri ortadan kaldırmayı amaçlar. Piyasa sosyalizmi ise parasal fiyatların, faktör piyasalarının ve bazen de kâr güdüsünün kullanımını muhafaza eder.[5][6] Sosyalist partiler ve fikirler, çeşitli ülkelerde ulusal hükûmetleri yöneten, değişen derecelerde güç ve etkiye sahip siyasi bir güç olmaya devam etmektedir.

Sosyalist siyasi hareket, 18. yüzyılın ortalarından sonlarına kadar süren devrimci hareketlerden ve sosyalistlerin kapitalizmle ilişkilendirdikleri toplumsal sorunlara yönelik endişelerinden kaynaklanan siyasi felsefeleri içerir.[7] 19. yüzyılın sonlarında, Karl Marx ve işbirlikçisi Friedrich Engels'in çalışmalarından sonra sosyalizm, kapitalizm karşıtlığı ve üretim araçlarının bir tür toplumsal mülkiyetine dayanan post-kapitalist bir sistemin savunulması anlamına gelmeye başladı.[8] 1920'lerin başlarında komünizm ve sosyal demokrasi, uluslararası sosyalist hareket içindeki iki baskın siyasi eğilim haline geldi[9] ve sosyalizmin kendisi 20. yüzyılın en etkili seküler hareketi oldu.[10] Birçok sosyalist, feminizm, çevrecilik ve ilerlemecilik gibi diğer toplumsal hareketlerin davalarını da benimsedi.[11]

Sovyetler Birliği'nin dünyanın ilk nominal sosyalist devleti olarak ortaya çıkması, sosyalizmin Sovyet ekonomik modeliyle yaygın bir şekilde ilişkilendirilmesine yol açarken, akademisyenler bazı Batı Avrupa ülkelerinin sosyalist partiler tarafından yönetildiğini veya bazen "demokratik sosyalizm" olarak adlandırılan karma ekonomilere sahip olduğunu belirttiler.[12] 1989 devrimlerinin ardından, gelişmiş kapitalist dünyada sosyal demokrat uzlaşının yerini neoliberal uzlaşının almasıyla bu ülkelerin birçoğu sosyalizmden uzaklaşırken,[13] birçok eski sosyalist siyasetçi ve siyasi parti, "Üçüncü Yol" siyasetini benimsedi; eşitlik ve refaha bağlı kalırken, kamu mülkiyeti ve sınıf temelli siyaseti terk etti.[14] 2010'larda sosyalizm, en belirgin olarak demokratik sosyalizm biçiminde olmak üzere yeniden popülerlik kazandı.[15][16]

Etimoloji

değiştir

Andrew Vincent'a göre, "'sosyalizm' kelimesinin kökeni Latince'de birleştirmek ya da paylaşmak anlamına gelen sociare kelimesine dayanmaktadır. Roma ve ardından Orta Çağ hukukundaki ilgili, daha teknik terim societas idi. Bu son kelime, arkadaşlık ve dostluk anlamına gelebildiği gibi, özgür insanlar arasında rızaya dayalı bir sözleşmenin daha hukuksal bir fikri anlamına da gelmekteydi.[17]

Sosyalizm teriminin ilk kullanımı Pierre Leroux'ya aittir ve Leroux, bu terimi ilk kez 1832 yılında Paris'te yayımlanan Le Globe dergisinde kullandığını iddia etmektedir.[18][19] Leroux, daha sonra ütopik sosyalizm olarak adlandırılacak olan sosyalizmin kurucularından Henri de Saint-Simon'un takipçisiydi. Sosyalizm, bireyin ahlaki değerini vurgularken insanların birbirlerinden soyutlanmış gibi davrandıklarını ya da davranmaları gerektiğini vurgulayan liberal bireycilik doktrini ile tezat oluşturuyordu. İlk ütopyacı sosyalistler, bu bireycilik doktrinini, Sanayi Devrimi sırasında yoksulluk, baskı ve büyük servet eşitsizliği gibi toplumsal kaygıları ele almakta başarısız olduğu için kınadılar. Toplumu rekabete dayandırarak, topluluk yaşamına zarar verdiklerini düşünüyorlardı. Sosyalizmi, kaynakların ortak mülkiyetine dayanan liberal bireyciliğe bir alternatif olarak sundular.[20] Saint-Simon, ekonomik planlama, bilimsel yönetim ve bilimsel anlayışın toplumun örgütlenmesine uygulanmasını önerdi. Buna karşılık Robert Owen, üretim ve mülkiyetin kooperatifler aracılığıyla örgütlenmesini önerdi.[20][21] Sosyalizm ayrıca Fransa'da Marie Roch Louis Reybaud'ya atfedilirken, İngiltere'de kooperatif hareketinin babalarından biri olan Owen'a atfedilir.[22]

Sosyalizmin tanımı ve kullanımı 1860'larda yerleşti ve komünizm bu dönemde kullanımdan düşerken eş anlamlı olarak kullanılan çağrışımcı, kooperatifçi, mutualist ve kolektivist kavramlarının yerini aldı.[23] Komünizm ve sosyalizm arasındaki ilk ayrım, ikincisinin sadece üretimi toplumsallaştırmayı amaçlarken, birincisinin hem üretimi hem de tüketimi toplumsallaştırmayı amaçlamasıydı.[24] 1888'e gelindiğinde Marksistler, komünizm yerine sosyalizmi kullanmaya başladılar çünkü komünizm, sosyalizmle eş anlamlı eski moda bir kavram olarak görülmeye başlandı. Sosyalizmin Vladimir Lenin tarafından kapitalizm ile komünizm arasındaki bir aşamayı ifade etmek üzere benimsenmesi, Bolşevik Devrimi sonrasına kadar gerçekleşmedi. Lenin bu kavramı, Rusya'nın üretici güçlerinin komünizm için yeterince gelişmediği yönündeki Marksist eleştirilere karşı Bolşevik programını savunmak için kullandı.[25] Komünizm ve sosyalizm arasındaki ayrım, 1918'de Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin adını Sovyetler Birliği Komünist Partisi olarak değiştirmesinin ardından belirginleşti ve komünist partiler kendilerini sosyalizme adanmış sosyalistler olarak tanımlamaya devam etseler de komünizmi özellikle Bolşevizm, Leninizm ve daha sonra Marksizm-Leninizm politika ve teorilerini destekleyen sosyalistler olarak yorumladılar.[26]

Tarihi

değiştir

Sosyalizmin tarihinin kökenleri, Aydınlanma Çağı ve 1789 Fransız Devrimi'ne ve bu devrimin getirdiği değişikliklere dayanmakla birlikte, daha önceki hareket ve fikirlerde de emsalleri vardır. Karl Marx ve Friedrich Engels tarafından yazılan Komünist Manifesto, 1848 Devrimleri Avrupa'yı kasıp kavurmadan hemen önce 1847-48'de yazıldı ve bilimsel sosyalizm olarak adlandırdıkları şeyi ifade etti. Avrupa'da 19. yüzyılın son üçte birinde, esas olarak Marksizm'den beslenen Demokratik sosyalizme adanmış partiler ortaya çıktı. Avustralya İşçi Partisi, 1899'da Queensland Kolonisi'nde bir haftalığına hükûmet kurarak seçilmiş ilk sosyalist parti oldu.[27]

Yirminci yüzyılın ilk yarısında, Sovyetler Birliği ve Üçüncü Enternasyonal'in dünya çapındaki komünist partileri, Sovyet ekonomik kalkınma modeli ve tüm üretim araçlarına sahip bir devlet tarafından yönetilen merkezi planlı ekonomilerin yaratılması açısından sosyalizmi temsil etmeye başladılar. 1949'da Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla sosyalizm hayata geçirildi. Çin'de toprağın yeniden dağıtımı ve Sağcı Karşıtı Hareket yaşandı ve bunu felaketle sonuçlanan Büyük İleri Atılım izledi. Birleşik Krallık'ta Herbert Morrison "sosyalizm, İşçi Partisi hükûmetinin yaptığı şeydir" derken, Aneurin Bevan ise sosyalizmin bir ekonomik plan ve işçi demokrasisi ile "ekonomik faaliyetlerin ana akımlarının kamu yönetimi altına alınmasını" gerektirdiğini savundu.[28] Bazıları kapitalizmin ortadan kaldırıldığını savundu.[29] Sosyalist hükûmetler, kısmi kamulaştırmalar ve sosyal refah ile karma ekonomiyi kurdu.

1968 yılına gelindiğinde, Vietnam Savaşı'nın uzaması, Sovyetler Birliği'ne ve sosyal demokrasiye eleştirel yaklaşan sosyalistler olan Yeni Sol'un ortaya çıkmasına neden oldu. Anarko-sendikalistler ve Yeni Sol'un bazı unsurları ve diğerleri, kooperatifler veya işçi konseyleri şeklinde merkezi olmayan kolektif mülkiyeti desteklediler. 1989'da Sovyetler Birliği'nde komünizm sona erdi, 1989 Devrimleri Doğu Avrupa'ya damgasını vurdu ve 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla sonuçlandı. Sosyalistler, çevrecilik, feminizm ve ilerlemecilik gibi diğer toplumsal hareketlerin davalarını da benimsediler.[30]

1990 yılında São Paulo Forumu, Latin Amerika'daki sol sosyalist partileri birbirine bağlayan Brezilya İşçi Partisi tarafından başlatıldı. Forum üyeleri, 21. yüzyılın başlarında kıtada sol hükûmetlerin pembe dalgasıyla ilişkilendirildi. Ülkeleri yöneten üye partiler arasında Arjantin'de Zafer Cephesi, Ekvador'da PAIS İttifakı, El Salvador'da Farabundo Martí Ulusal Kurtuluş Cephesi, Peru'da Peru Wins ve lideri Hugo Chavez'in "21. Yüzyılın Sosyalizmi" olarak adlandırdığı şeyi başlattığı Venezuela Birleşik Sosyalist Partisi vardı.

Sosyal ve politik teori

değiştir

Erken dönem sosyalist düşünce, sivil cumhuriyetçilik, Aydınlanma rasyonalizmi, romantizm, materyalizm biçimleri, Hristiyanlık, doğal hukuk ve doğal haklar teorisi, faydacılık ve liberal politik ekonomi gibi çok çeşitli felsefelerden etkilendi.[31] Erken dönem sosyalizminin büyük bir kısmının bir diğer felsefi temeli de Avrupa Aydınlanması sırasında pozitivizmin ortaya çıkmasıdır. Pozitivizm, hem doğal hem de sosyal dünyanın bilimsel bilgi yoluyla anlaşılabileceğini ve bilimsel yöntemler kullanılarak analiz edilebileceğini savunuyordu.

Sosyalizmin temel amacı, insanın üretken kapasitesinin genişlemesinin toplumda özgürlük ve eşitliğin yayılmasının temeli olduğu görüşünden hareketle, kapitalizm ve önceki tüm sistemlere kıyasla daha ileri bir maddi üretim düzeyine ve dolayısıyla daha yüksek üretkenlik, verimlilik ve rasyonelliğe ulaşmaktır.[32] Sosyalist teorinin birçok biçimi, insan davranışının büyük ölçüde sosyal çevre tarafından şekillendirildiğini savunur. Özellikle sosyalizm, toplumsal adetlerin, değerlerin, kültürel özelliklerin ve ekonomik uygulamaların değişmez bir doğa yasasının sonucu değil, toplumsal yaratımlar olduğunu savunur.[33][34] Dolayısıyla eleştirilerinin nesnesi insan hırsı ya da insan bilinci değil, gözlemlenen sosyal sorunlara ve verimsizliklere yol açan maddi koşullar ve insan yapımı sosyal sistemlerdir. Genellikle analitik felsefenin babası olarak kabul edilen Bertrand Russell, kendisini bir sosyalist olarak tanımlıyordu. Russell, Marksizmin sınıf mücadelesi yönüne karşı çıkıp, sosyalizmi yalnızca gerekli çalışma süresinin giderek azaltılması yoluyla tüm insanlığın yararına olacak şekilde modern makine üretimine uyum sağlamak için ekonomik ilişkilerin düzenlenmesi olarak görmektedir.[35]

Sosyalistler, yaratıcılığı insan doğasının temel bir yönü olarak görür ve özgürlüğü, bireylerin yaratıcılıklarını hem maddi kıtlık hem de zorlayıcı sosyal kurumların kısıtlamaları tarafından engellenmeden ifade edebildikleri bir varlık durumu olarak tanımlar.[36] Sosyalist bireysellik kavramı, bireysel yaratıcı ifade kavramıyla iç içe geçmektedir. Karl Marx, üretici güçlerin ve teknolojinin genişlemesinin insan özgürlüğünün genişlemesinin temeli olduğuna ve teknolojideki modern gelişmelerle uyumlu bir sistem olan sosyalizmin, gerekli emek zamanının aşamalı olarak azaltılması yoluyla "özgür bireyselliklerin" gelişmesini sağlayacağına inanıyordu. Gerekli emek zamanının asgariye indirilmesi, bireylere gerçek bireyselliklerini ve yaratıcılıklarını geliştirme fırsatı verecektir.[37]

Kapitalizmin eleştirisi

değiştir

Sosyalistler, sermaye birikiminin, maliyetli, düzeltici, düzenleyici önlemler gerektiren dışsallıklar yoluyla israf yarattığını savunurlar. Ayrıca bu sürecin, yalnızca yüksek basınçlı reklam gibi ürünlerin kârla satılması için yeterli talebi yaratmak amacıyla var olan, dolayısıyla ekonomik talebi karşılamaktan ziyade yaratan savurgan endüstriler ve uygulamalar ürettiğine işaret etmektedirler.[38][39] Sosyalistler, kapitalizmin, ihtiyaç sahibi bireylere kârla satılamasa bile, tüketim için değil, sadece daha sonra fiyatı yükseldiğinde satmak üzere meta satın almak gibi irrasyonel faaliyetlerden oluştuğunu ve bu nedenle sosyalistler tarafından sıklıkla yapılan önemli bir eleştirinin "para kazanmanın" veya sermaye birikiminin talebin karşılanmasına karşılık gelmediği olduğunu savunurlar. Kapitalizmde ekonomik faaliyetin temel kriteri, üretime yeniden yatırım için sermaye birikimidir, ancak bu, kullanım değeri üretmeyen ve yalnızca birikim sürecini ayakta tutmak için var olan (aksi takdirde sistem krize girer) yeni, üretken olmayan endüstrilerin gelişimini teşvik eder, örneğin finans endüstrisinin yayılması, ekonomik balonların oluşumuna katkıda bulunur.[40] Bu tür birikim ve yeniden yatırım, sabit bir kar oranı talep ettiğinde, toplumun geri kalanındaki kazançlar orantılı olarak artmazsa sorunlara neden olur.[41]

Sosyalistler, özel mülkiyet ilişkilerinin ekonomideki üretici güçlerin potansiyelini sınırladığını düşünmektedir. Sosyalistlere göre özel mülkiyet, gelirin özel temellüküne dayalı, ancak ortak çalışmaya ve girdilerin tahsisinde iç planlamaya dayalı merkezi, toplumsallaştırılmış kurumlarda yoğunlaştığında, kapitalistin rolü gereksiz hale gelene kadar geçersiz hale gelir.[42] Sermaye birikimine ve bir sahipler sınıfına ihtiyaç duyulmadığından, üretim araçlarındaki özel mülkiyet, bu toplumsallaştırılmış varlıkların kamusal veya ortak mülkiyetine dayanan bireylerin özgür bir birliği ile değiştirilmesi gereken modası geçmiş bir ekonomik örgütlenme biçimi olarak algılanmaktadır.[43][44] Özel mülkiyet, planlama üzerinde kısıtlamalar getirmekte, iş dalgalanmalarına, işsizliğe ve aşırı üretim krizleri sırasında maddi kaynakların muazzam bir şekilde israf edilmesine neden olan koordinasyonsuz ekonomik kararlara yol açmaktadır.[43]

Gelir dağılımındaki aşırı eşitsizlikler, sosyal istikrarsızlığa yol açmakta ve yeniden dağıtıcı vergilendirme şeklinde yüksek maliyetli düzeltici önlemler gerektirmektedir; bu önlemler bir yandan çalışma güdüsünü zayıflatırken, sahtekârlığa davetiye çıkarmakta ve vergi kaçakçılığı olasılığını artırmakta, diğer yandan da piyasa ekonomisinin genel verimliliğini azaltmaktadır. [43] Bu düzeltici politikalar, asgari ücret, işsizlik sigortası, kârların vergilendirilmesi ve yedek işgücü ordusunun azaltılması gibi şeyler sağlayarak piyasanın teşvik sistemini sınırlandırır ve kapitalistlerin daha fazla üretime yatırım yapmaları için teşviklerin azalmasına neden olur. Özünde, sosyal refah politikaları kapitalizmi ve onun teşvik sistemini felce uğratır ve bu nedenle uzun vadede sürdürülemez.[45] Marksistler, bu eksikliklerin üstesinden gelmenin tek yolunun sosyalist bir üretim tarzının kurulması olduğunu savunmaktadır. Sosyalistler ve özellikle Marksist sosyalistler, işçi sınıfı ile sermaye arasındaki içsel çıkar çatışmasının mevcut insan kaynaklarının en iyi şekilde kullanılmasını engellediğini ve çelişkili çıkar gruplarının (emek ve iş dünyası) genel ekonomik verimlilik pahasına ekonomiye kendi lehlerine müdahale etmesi için devleti etkilemeye çalışmasına yol açtığını savunur. İlk sosyalistler, kapitalizmi, gücü ve zenginliği toplumun küçük bir kesiminde yoğunlaştırdığı için eleştirmişlerdir.[46] Buna ek olarak, kapitalizmin mevcut teknoloji ve kaynakları halkın çıkarları doğrultusunda maksimum potansiyelde kullanmadığından şikayet etmişlerdir.[44]

Marksizm

değiştir

Karl Marx ve Friedrich Engels, sosyalizmin, kapitalizmin üretici güçlerin ve teknolojinin gelişiminden kaynaklanan artan iç çelişkiler nedeniyle kendisini eskimiş ve sürdürülemez hale getirmesiyle tarihsel bir zorunluluktan doğacağını savundular. Üretici güçlerdeki bu ilerlemeler, kapitalizmin eski toplumsal üretim ilişkileriyle birleşerek çelişkiler yaratacak ve işçi sınıfı bilincine yol açacaktı.[47]

 
Karl Marx'ın yazıları, Marksist siyaset teorisinin ve Marksist ekonominin gelişimine temel oluşturdu.

Marx ve Engels, ücret ya da maaşla geçinenlerin bilinçlerinin ücretli kölelik koşulları tarafından şekillendirileceği ve bunun da özgürlüklerini ya da kurtuluşlarını kapitalistlerin üretim araçlarının mülkiyetini ve dolayısıyla bu ekonomik düzeni ayakta tutan devleti yıkarak arama eğilimine yol açacağı görüşünü savundular. Marx ve Engels'e göre, koşullar bilinci belirler ve kapitalist sınıfın rolünün sona ermesi, nihayetinde devletin ortadan kalkacağı sınıfsız bir topluma yol açmaktadır.

Marx ve Engels, sosyalizm ve komünizm terimlerini birbirlerinin yerine kullandılar, ancak daha sonraki birçok Marksist sosyalizmi kapitalizmin yerini alacak ve komünizmden önce gelecek belirli bir tarihsel aşama olarak tanımladı.[25][48]

Devletin rolü

değiştir

Kültür

değiştir

Leninist anlayışa göre öncü partinin rolü, burjuvazinin köylüleri ve işçileri ekonomik olarak sömürmesini kolaylaştırmak için proletaryaya öğrettiği kültürel statükoyu oluşturan kurumsal din ve milliyetçiliğin toplumsal yanlış bilincini ortadan kaldırmak için işçileri ve köylüleri siyasi olarak eğitmekti. Lenin'den etkilenen Bolşevik Parti Merkez Komitesi, sosyalist işçi kültürünün gelişiminin "yukarıdan engellenmemesi" gerektiğini belirtti ve Proletkult'un (1917-1925) ulusal kültürü örgütsel olarak kontrol etmesine karşı çıktı.[49] Benzer şekilde Troçki de partiyi, eğitim standartlarının yükseltilmesi ve kültürel alana giriş için kitlelere kültür aktarıcıları olarak görüyor, ancak dil ve sunum açısından sanatsal yaratım sürecinin uygulayıcının alanı olması gerektiğini düşünüyordu. Siyaset bilimci Baruch Knei-Paz'a göre bu, Troçki'nin kültürel konulardaki yaklaşımı ile Stalin'in 1930'lardaki politikası arasındaki çeşitli ayrımlardan birini temsil ediyordu.[50]

 
Meksikalı sanatçı Diego Rivera tarafından yapılan "Evrenin Denetleyicisi İnsan" tablosu

Edebiyat ve Devrim'de Troçki, estetik meseleleri sınıf ve Rus devrimiyle ilişkili olarak inceledi. Sovyet akademisyen Robert Bird, Troçki'nin çalışmasını "Komünist bir lider tarafından sanatın ilk sistematik ele alınışı" ve daha sonraki Marksist kültürel ve eleştirel teoriler için bir katalizör olarak değerlendirdi.[51] Troçki daha sonra, önde gelen sanatçılar Andre Breton ve Diego Rivera'nın desteğiyle 1938 yılında Bağımsız Devrimci Sanat Manifestosu'nun yazarlarından biri olacaktı.[52] Troçki'nin hoşgörü, sınırlı sansür ve edebi geleneğe saygıyı savunan 1923 tarihli araştırması gibi edebiyat üzerine yazıları New York Entelektüelleri için güçlü bir çekiciliğe sahipti.[53]

Stalin'in yönetiminden önce, 1920'ler boyunca Sovyet Rusya'da edebi, dini ve ulusal temsilciler belli bir düzeyde özerkliğe sahipti ancak bu gruplar daha sonra Stalin döneminde sert bir şekilde bastırıldı. Stalin döneminde sanatsal üretimde sosyalist gerçekçilik dayatıldı ve müzik, film ve spor gibi diğer yaratıcı endüstriler aşırı düzeyde siyasi kontrole tabi tutuldu.[54]

1960'larda ortaya çıkan karşı kültür olgusu Yeni Sol'un entelektüel ve radikal bakış açısını şekillendirdi; bu hareket ileri sanayi kapitalizminin egemen kültürüne karşı, ırkçılık karşıtlığına, antiemperyalizme ve doğrudan demokrasiye büyük önem verdi.[55] Sosyalist gruplar da Vietnam Dayanışma Kampanyası, Savaşı Durdurun Koalisyonu, Nazi Karşıtı Birlik ve Faşizme Karşı Birleşin gibi bir dizi karşı-kültürel hareketle yakından ilgilendi.[56]

Ekonomi

değiştir
 
Albert Einstein, 1949 tarihli "Neden Sosyalizm?" başlıklı makalesinde sosyalist planlı bir ekonomiyi savundu.

Sosyalist ekonomi, "bireyler tek başlarına yaşamaz ya da çalışmazlar, birbirleriyle işbirliği içinde yaşarlar" önermesinden yola çıkar. Dahası, insanların ürettiği her şey bir anlamda toplumsal bir üründür ve bir malın üretimine katkıda bulunan herkes bundan pay alma hakkına sahiptir. Dolayısıyla bir bütün olarak toplum, tüm üyelerinin yararı için mülkiyete sahip olmalı ya da en azından onu kontrol etmelidir".[57]

Sosyalizmin orijinal anlayışı, üretimin doğrudan mal ve hizmet üretecek şekilde organize edildiği, kaynakların finansal hesaplama ve kapitalizmin ekonomik yasalarının (bkz. değer yasası) aksine fiziksel birimler cinsinden doğrudan tahsis edildiği, genellikle kira, faiz, kâr ve para gibi kapitalist ekonomik kategorilerin sona ermesini gerektiren bir ekonomik sistemdi.[58] Tam gelişmiş bir sosyalist ekonomide, üretim ve faktör girdileri ile çıktıların dengelenmesi mühendisler tarafından üstlenilecek teknik bir süreç haline gelir.[59]

Piyasa sosyalizmi, üretimi organize etmek ve faktör girdilerini sosyal olarak sahip olunan işletmeler arasında tahsis etmek için piyasa mekanizmasını kullanan ve ekonomik artığın özel sermaye sahiplerinin aksine sosyal bir temettü olarak topluma tahakkuk ettiği bir dizi farklı ekonomik teori ve sistemi ifade eder.[60] Piyasa sosyalizminin varyasyonları arasında klasik ekonomiye dayanan mutualizm gibi özgürlükçü öneriler ve Lange Modeli gibi neoklasik ekonomik modeller yer almaktadır.

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Capital: A Critique of Political Economy". 9 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2020. 
  2. ^ "The Structure of the Soviet State". 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2020. 
  3. ^ "Toplumculuk". Türk Dil Kurumu. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015. 
  4. ^ "Left". Encyclopædia Britannica. 15 Nisan 2009. 27 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2022. Sosyalizm, dünyanın çoğu ülkesinde standart sol ideolojidir; ... . 
  5. ^ Marangos, John (2004). "Social Dividend versus Basic Income Guarantee in Market Socialism". International Journal of Political Economy. Taylor & Francis. 34 (3): 20-40. doi:10.1080/08911916.2004.11042930. ISSN 0891-1916. 
  6. ^ O'Hara, Phillip (2000). Encyclopedia of Political Economy. 2. Routledge. s. 71. ISBN 978-0415241878. Piyasa sosyalizmi, bir dizi ekonomik sistem modeli için kullanılan genel bir tanımlamadır. Bir yandan piyasa mekanizması ekonomik çıktıyı dağıtmak, üretimi organize etmek ve faktör girdilerini tahsis etmek için kullanılır. Öte yandan, ekonomik artı, sermayenin bir tür kolektif, kamusal ya da toplumsal mülkiyeti yoluyla bir özel (kapitalist) sahipler sınıfı yerine toplumun geneline tahakkuk eder. 
  7. ^ Lamb & Docherty (2006).
  8. ^ Gasper, Phillip (2005). The Communist Manifesto: A Road Map to History's Most Important Political Document. Haymarket Books. s. 24. ISBN 978-1931859257. On dokuzuncu yüzyıl ilerledikçe, 'sosyalizm' yalnızca toplumsal sorunla ilgilenmeyi değil, kapitalizme karşı çıkmayı ve bir tür toplumsal mülkiyeti desteklemeyi de ifade eder hale geldi. 
  9. ^ Newman (2005): "Birinci Bölüm, 19. yüzyılın başları ile Birinci Dünya Savaşı sonrası arasındaki dönemde çeşitli sosyalizm geleneklerinin yaptığı katkıları inceleyerek doktrinin temellerini ele almaktadır. 1920'lerin başında baskın olarak ortaya çıkan iki biçim sosyal demokrasi ve komünizmdir."
  10. ^ Kurian, George Thomas, (Ed.) (2011). The Encyclopedia of Political Science. Washington, D.C.: CQ Press. s. 1554. 
  11. ^ Sheldon, Garrett Ward (2001). Encyclopedia of Political Thought. Facts on File. Inc. s. 280. 
  12. ^ Barrett (1978): "Eğer sosyalizm tanımını İşçi Partisi İngiltere'sini ya da sosyalist İsveç'i kapsayacak şekilde genişletecek olursak, kapitalizm ile demokrasi arasındaki bağlantıyı çürütmekte hiçbir zorluk çekmeyiz."; Heilbroner (1991); Kendall (2011): "İsveç, İngiltere ve Fransa, bazen demokratik sosyalizm olarak da adlandırılan karma ekonomilere sahiptir - bazı üretim araçlarının özel mülkiyetini, bazı temel mal ve hizmetlerin hükümet tarafından dağıtımını ve serbest seçimleri birleştiren ekonomik ve siyasi bir sistem. Örneğin, İsveç'te devlet mülkiyeti öncelikle demiryolları, maden kaynakları, bir kamu bankası ve içki ve tütün işletmeleri ile sınırlıdır."; Li (2015): "Demokratik sosyalizm yanlısı akademisyenler, Çin'in İsveç deneyiminden faydalanması gerektiğine ve bu deneyimin sadece Batı için değil Çin için de uygun olduğuna inanıyor. Mao sonrası Çin'de Çinli entelektüeller çeşitli modellerle karşı karşıyadır. Liberaller Amerikan modelini tercih etmekte ve Sovyet modelinin arkaik hale geldiği ve tamamen terk edilmesi gerektiği görüşünü paylaşmaktadır. Bu arada İsveç'teki demokratik sosyalizm alternatif bir model sunmuştur. Sürdürülebilir ekonomik kalkınması ve kapsamlı refah programları pek çok kişiyi büyüledi. Demokratik sosyalist kampta yer alan çok sayıda akademisyen Çin'in siyasi ve ekonomik olarak Çin'den daha gerçek bir sosyalist olarak görülen İsveç'i model alması gerektiğini savunuyor. İskandinav ülkelerinde refah devletinin yoksulluğu ortadan kaldırmada olağanüstü başarılı olduğu konusunda giderek artan bir fikir birliği var."
  13. ^ Sanandaji (2021); Caulcutt (2022); Krause-Jackson (2019); Best et al. (2011)
  14. ^ "socialism". Encyclopedia Britannica. 29 Mayıs 2023. 9 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2024. 
  15. ^ Judis, John B. (20 Kasım 2019). "The Socialist Revival". American Affairs Journal (İngilizce). 26 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2023. 
  16. ^ Cassidy, John (18 Haziran 2019). "Why Socialism Is Back". The New Yorker (İngilizce). ISSN 0028-792X. 20 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2023. 
  17. ^ Vincent, Andrew (2010). Modern Political Ideologies. Wiley-Blackwell. s. 83. ISBN 978-1405154956. 
  18. ^ "socialism (n.)". etymonline. Online Etymology Dictionary. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2021. 
  19. ^ Kołakowski, Leszek (2005). Main Currents of Marxism: The Founders, the Golden Age, the Breakdown. W.W. Norton & Company. s. 151. ISBN 978-0393-060546 – Google Books vasıtasıyla. 
  20. ^ a b Perry, Marvin; Chase, Myrna; Jacob, Margaret; Jacob, James R. (2009). Western Civilization: Ideas, Politics, and Society – From 1600. Ninth. 2. Boston: Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company. s. 540. ISBN 978-1305445499. OCLC 1289795802. 
  21. ^ Gregory, Paul; Stuart, Robert (2013). The Global Economy and its Economic Systems. South-Western College Publishing. s. 159. ISBN 978-1285-05535-0. On dokuzuncu yüzyılın sosyalist yazarları, sanayi devriminin eşitsizlik ve yoksulluğuna bir yanıt olarak paylaşım için sosyalist düzenlemeler önerdiler. İngiliz sosyalist Robert Owen, mülkiyetin ve üretimin tüm üyelerin eşit olarak paylaştığı kooperatiflerde gerçekleşmesini önerdi. Fransız sosyalist Henri Saint-Simon ise tam tersini öneriyordu: sosyalizm, ekonomik sorunların devlet idaresi ve planlama yoluyla çözülmesi ve bilimdeki yeni gelişmelerden yararlanılması anlamına geliyordu. 
  22. ^ Russell, Bertrand (1972). A History of Western Philosophy. Touchstone. s. 781. 
  23. ^ Williams, Raymond (1983). "Socialism". Keywords: A vocabulary of culture and society, revised edition. Oxford University Press. s. 288. ISBN 978-0195204698. Modern kullanım 1860'lardan itibaren yerleşmeye başladı ve daha önceki varyasyonlara ve ayrımlara rağmen sosyalist ve sosyalizm baskın kelimeler olarak ortaya çıktı ... Komünist, 1840'larda yapılan ayrıma rağmen, çok daha az kullanıldı ve Marksist gelenekteki partiler sosyal ve sosyalist kelimelerinin bazı varyantlarını unvan olarak aldılar. 
  24. ^ Steele, David (1992). From Marx to Mises: Post-Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation. Open Court Publishing Company. s. 43. ISBN 978-0875484495. Yaygın bir ayrıma göre sosyalizm sadece üretimi toplumsallaştırırken, komünizm üretim ve tüketimi toplumsallaştırıyordu. 
  25. ^ a b Steele, David (1992). From Marx to Mises: Post-Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation. Open Court Publishing Company. ss. 44-45. ISBN 978-0875484495. 1888 yılına gelindiğinde 'sosyalizm' terimi, artık 'sosyalizm' ile aynı anlama gelen eski moda bir terim olarak kabul edilen 'komünizm'i bırakmış olan Marksistler arasında genel kullanıma girmişti. ... Yüzyılın başında Marksistler kendilerini sosyalist olarak adlandırıyorlardı. ... Sosyalizm ve komünizmin birbirini izleyen aşamalar olarak tanımlanması 1917'de Lenin tarafından Marksist teoriye dahil edildi. ... bu yeni ayrım, Rusya'nın sosyalist bir devrim için çok geri olduğu yönündeki geleneksel Marksist eleştirilere karşı partisini savunurken Lenin'e yardımcı oldu. 
  26. ^ Busky (2000): "In a modern sense of the word, communism refers to the ideology of Marxism–Leninism."
  27. ^ Blainey, Geoffrey (2000). A shorter history of Australia. Milsons Point, N.S.W. P: Vintage. s. 263. ISBN 978-1-74051-033-2. 
  28. ^ Bevan, Aneurin, In Place of Fear, s. 50, s. 126-128. MacGibbon and Kee, (1961).
  29. ^ Anthony Crosland stated: "[T]o the question 'Is this still capitalism?' I would answer 'No'." In The Future of Socialism s. 46. Constable (2006).
  30. ^ Garrett Ward Sheldon. Encyclopedia of Political Thought. Fact on File. Inc. 2001. s. 280.
  31. ^ Andrew Vincent. Modern political ideologies. Wiley-Blackwell publishing. 2010. ss. 87-88
  32. ^ Socialism and the Market: The Socialist Calculation Debate Revisited. Routledge Library of 20th Century Economics, 2000. s. 12. 978-0415195867.
  33. ^ Claessens, August (2009). The logic of socialism. Kessinger Publishing, LLC. s. 15. ISBN 978-1104238407. Birey büyük ölçüde çevresinin bir ürünüdür ve davranışlarının çoğu toplumun belirli bir aşamasında geçimini sağlama refleksidir. 
  34. ^ Ferri, Enrico, "Socialism and Modern Science", in Evolution and Socialism (1912), s. 79. "Ortodoks ekonomi politik ile sosyalizm hangi noktada mutlak bir çatışma içindedir? Ekonomi politik, zenginliğin üretimi ve dağılımını düzenleyen ekonomik yasaların doğal yasalar olduğunu... toplumsal organizmanın durumu tarafından doğal olarak belirlenen yasalar anlamında değil (ki bu doğru olurdu), mutlak yasalar olduğunu, yani her zaman ve her yerde insanlık için geçerli olduğunu ve sonuç olarak, ayrıntılarda değişikliğe tabi olsalar da, temel noktalarda değişmez olduklarını savunmuştur ve savunmaktadır. Bilimsel sosyalizm ise tam tersine, Adam Smith'ten bu yana klasik ekonomi politiğin ortaya koyduğu yasaların, uygar insanlık tarihinin içinde bulunduğumuz dönemine özgü yasalar olduğunu ve bu nedenle de esasen analiz ve keşif dönemine ilişkin yasalar olduğunu savunur."
  35. ^ Russell, Bertrand (1932). "In Praise of Idleness". 22 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2013. 
  36. ^ Bhargava. Political Theory: An Introduction. Pearson Education India, 2008. s. 249.
  37. ^ Marx, Karl (1857-1861). "The Grundrisse". 25 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2024. Bireyselliklerin özgür gelişimi ve dolayısıyla artı emeği ortaya çıkarmak için gerekli emek zamanının azaltılması değil, daha ziyade toplumun gerekli emeğinin genel olarak asgariye indirilmesi, bu da bireylerin özgür bırakılan zamanda ve yaratılan araçlarla sanatsal, bilimsel vb. gelişimine karşılık gelir. 
  38. ^ "Let's produce for use, not profit". Socialist Party of Great Britain. Mayıs 2010. 16 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2015. 
  39. ^ Magdoff, Fred; Yates, Michael D. (Kasım 2009). "What Needs To Be Done: A Socialist View". Monthly Review. 17 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2014. 
  40. ^ Wolff, Richard D. (29 Haziran 2009). "Economic Crisis from a Socialist Perspective | Professor Richard D. Wolff". Rdwolff.com. 28 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2014. 
  41. ^ Warren, Chris (Aralık 2022). "What is capitalism". Australian Socialist. 28 (2/3). ISSN 1327-7723. 
  42. ^ Engels, Friedrich. Socialism: Utopian and Scientific. 9 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2010 – Marxists Internet Archive vasıtasıyla. Burjuvazi gereksiz bir sınıf olduğunu göstermiştir. Tüm toplumsal işlevleri artık maaşlı çalışanlar tarafından yerine getirilmektedir. 
  43. ^ a b c Horvat (1982).
  44. ^ a b Wishart, Lawrence (1968). Marx and Engels Selected Works. s. 40. Kapitalist mülkiyet ilişkileri üretici güçler üzerinde bir "pranga" oluşturmaktadır 
  45. ^ Schweickart et al. (1998).
  46. ^ "Socialism". Socialism | Definition, History, Types, Examples, & Facts | Britannica. Britannica. 2009. Erişim tarihi: 14 Ekim 2009. Sosyalistler, kapitalizmin zorunlu olarak serbest piyasa rekabetinden galip çıkan görece azınlığın elinde haksız ve sömürücü servet ve güç yoğunlaşmalarına yol açtığından şikayet ederler - bu kişiler daha sonra servetlerini ve güçlerini toplumdaki hakimiyetlerini pekiştirmek için kullanırlar. 
  47. ^ Gregory, Paul; Stuart, Robert (2004). "Marx's Theory of Change". Comparing Economic Systems in the Twenty-First Century. George Hoffman. s. 62. ISBN 0618261818. 
  48. ^ Peter Hudis, Matt Vidal, Tony Smith, Tomás Rotta, Paul Prew, (Ed.) (Eylül 2018 - Haziran 2019). "Marx's Concept of Socialism". The Oxford Handbook of Karl Marx. Oxford University Press. doi:10.1093/oxfordhb/9780190695545.001.0001. ISBN 978-019-0695545. 1 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2024. 
  49. ^ Central Committee, "On Proletcult Organisations", Pravda No. 270, 1 Aralık 1920.
  50. ^ Knei-Paz, Baruch (1978). The social and political thought of Leon Trotsky. Oxford [Eng.]: Clarendon Press. ss. 289-301. ISBN 978-0-19-827233-5. 
  51. ^ Bird, Robert (1 Eylül 2018). "Culture as permanent revolution: Lev Trotsky's Literature and] Revolution". Studies in East European Thought (İngilizce). 70 (2): 181-193. doi:10.1007/s11212-018-9304-6. ISSN 1573-0948. 19 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2024. 
  52. ^ Deutscher, Isaac (6 Ocak 2015). The Prophet: The Life of Leon Trotsky (İngilizce). Verso Books. ss. 1474-1475. ISBN 978-1-78168-560-0. 15 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2024. 
  53. ^ Patenaude, Betrand (21 Eylül 2017). "Trotsky and Trotskyism" in The Cambridge History of Communism: Volume 1, World Revolution and Socialism in One Country 1917–1941R (İngilizce). Cambridge University Press. s. 204. ISBN 978-1-108-21041-6. 
  54. ^ Jones, Derek (1 Aralık 2001). Censorship: A World Encyclopedia (İngilizce). Routledge. s. 2083. ISBN 978-1-136-79864-1. 7 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2024. 
  55. ^ Rossinow, Doug (1 Ocak 1997). "The New Left in the Counterculture: Hypotheses and Evidence". Radical History Review. 1997 (67): 79-120. doi:10.1215/01636545-1997-67-79. 5 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2024. 
  56. ^ Platt, Edward (20 Mayıs 2014). "Comrades at war: the decline and fall of the Socialist Workers Party". New Statesman. 14 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2024. 
  57. ^ "Socialism". Encyclopedia Britannica. 29 Mayıs 2023. 9 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2024. 
  58. ^ Bockman (2011): "On dokuzuncu yüzyıl sosyalist görüşlerine göre, sosyalizm para, fiyatlar, faiz, kar ve rant gibi kapitalist ekonomik kategoriler olmadan işleyecek ve dolayısıyla mevcut ekonomi biliminin tanımladığından farklı yasalara göre işleyecektir. Bazı sosyalistler en azından kapitalizmden sosyalizme geçiş sürecinde para ve fiyatlara ihtiyaç olduğunu kabul etse de, sosyalistler daha yaygın olarak sosyalist ekonominin kısa süre içinde idari olarak ekonomiyi fiyat veya para kullanmadan fiziksel birimler halinde harekete geçireceğine inanıyordu."
  59. ^ Gregory, Paul; Stuart, Robert (2004). "Socialist Economy". Comparing Economic Systems in the Twenty-First Century. Seventh. George Hoffman. s. 117. ISBN 978-0618261819. Böyle bir ortamda, bilgi sorunları ciddi değildir ve faktör oranları konusunu ekonomistlerden ziyade mühendisler çözebilir. 
  60. ^ O'Hara, Phillip (2003). Encyclopedia of Political Economy, Volume 2. Routledge. s. 70. ISBN 978-0415241878. Piyasa sosyalizmi, bir dizi ekonomik sistem modeli için kullanılan genel bir tanımlamadır. Bir yandan piyasa mekanizması ekonomik çıktıyı dağıtmak, üretimi organize etmek ve faktör girdilerini tahsis etmek için kullanılır. Öte yandan, ekonomik artı, sermayenin kolektif, kamusal ya da toplumsal mülkiyetinin bir biçimi aracılığıyla, bir özel (kapitalist) sahipler sınıfı yerine toplumun geneline tahakkuk eder. 

Konuyla ilgili yayınlar

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sosyalizm&oldid=33908245" sayfasından alınmıştır