Vikipedi

İnsani Gelişme Endeksi'ne göre ülkeler listesi

Vikimedya liste maddesi

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), yıllık İnsani Gelişme Raporunda 191 ülkenin İnsani Gelişme Endeksini (İGE) derliyor. Endeks, belirli bir ülkedeki sağlık, eğitim ve geliri, ülkeler arasında ve zaman içinde karşılaştırılabilir bir insani gelişme ölçüsü sağlamak için dikkate alır.[1][2]

World map
0,050'lik artışlarla İnsani Gelişme Endeksi puanlarına göre dünya ülkeleri veya bölgeleri haritası (2022'de yayınlanan 2021 verilerine göre)
  ≥ 0.900
  0.850–0.899
  0.800–0.849
  0.750–0.799
  0.700–0.749
  0.650–0.699
  0.600–0.649
  0.550–0.599
  0.500–0.549
  0.450–0.499
  0.400–0.449
  ≤ 0.399
  Veri yok
World map
İnsani Gelişme Endeksi kategorilerini temsil eden dünya haritasının alternatif bir versiyonu (2022'de yayınlanan 2021 verilerine dayalıdır)
  Çok yüksek
  Yüksek
  Orta
  Düşük
  Veri yok
World map
İnsani Gelişme Endeksi kategorilerini temsil eden dünya haritası (2021 verilerine dayalı, 2022'de yayınlandı)
  0.800–1.000 (çok yüksek)
  0.700–0.799 (yüksek)
  0.555–0.699 (orta)
  0.350–0.554 (düşük)
  Veri yok

İGE, insani gelişmenin en yaygın kullanılan göstergesidir ve insanların kavrama bakış açısını değiştirmiştir.[3][4] Ancak, endeksin çeşitli yönleri eleştirildi. Bazı bilim adamları, faktörlerin nasıl tartıldığını, özellikle de ek bir yaşam beklentisi yılının ülkeler arasında nasıl farklı şekilde değerlendirildiğini;[5][6] ve dağılım ve cinsiyet eşitsizliği seviyeleri gibi faktörlerin ihmal edildiğini belirterek, dikkate aldığı sınırlı faktörleri eleştirdiler.[7][8] İlkine yanıt olarak, UNDP 2010 raporunda eşitsizliğe göre ayarlanmış İnsani Gelişme Endeksi'ni (EUİGE) ve ikincisine yanıt olarak 1995 raporunda Toplumsal Cinsiyet Gelişim Endeksi'ni (GDI) tanıttı. Diğerleri, ülke başına tek bir numara kullanmanın aşırı basitleştirilmesini eleştirdiler.[9][10] Ülkeler arasındaki gelişimsel farklılıkları yansıtmak için, 1.600'den fazla bölgeye ait verileri içeren yerel bir İGE (SHDI), 2018 yılında Hollanda'daki Radboud Üniversitesi'ndeki Küresel Veri Laboratuvarı tarafından tanıtıldı.[11] 2020'de UNDP, daha yüksek ekolojik ayak izine sahip ülkelerin puanlarını azaltan, gezegensel baskılara göre ayarlanmış İnsani Gelişme Endeksi (PHDI) adlı başka bir endeksi tanıttı.[12]

Boyutlar ve göstergelerDüzenle

 
2022'de yayınlanan 2010'dan 2021'e kadar ortalama yıllık İGE büyümesi
  ≥ %1,4
  %1,2–%1,4
  1%–%1,2
  %0,%8,1
  %0,6–%0,8
  %0,4–%0,6
  %0,2–%0,4
  0%–%0,2
  −%0,%5,0
  −1%–−%0,5
  < −1%
  Veri yok

İGE ilk olarak 1990 yılında, gayri safi yurtiçi hasıla gibi tamamen ekonomik ölçütlerden daha kapsamlı bir insani gelişme ölçüsü olma hedefiyle yayınlandı. Endeks, insani gelişmenin üç boyutunu içeriyor: uzun ve sağlıklı bir yaşam, bilgi ve insana yakışır yaşam standartları. Ülkelerin her boyutta nasıl performans gösterdiğini ölçmek için çeşitli göstergeler kullanılır. 2022 raporunda kullanılan göstergeler, doğumda beklenen yaşam süresi; çocuklar için beklenen eğitim süresi; yetişkinler için ortalama eğitim süresi; ve kişi başına düşen gayri safi milli gelir. Göstergeler, her biri 0 ile 1 arasında bir değere sahip bir sağlık endeksi, bir eğitim endeksi ve bir gelir endeksi oluşturmak için kullanılır. Üç endeksin geometrik ortalaması, yani endekslerin çarpımının küp köküdür. insani gelişim indeksi. 0,800'ün üzerindeki değerler çok yüksek, 0,700 ile 0,799 arası yüksek, 0,550 ile 0,699 arası orta ve 0,550'nin altındaki değerler düşük olarak sınıflandırılır.[13][14][15]

İGE'yi hesaplamak için kullanılan veriler çoğunlukla Birleşmiş Milletler kurumlarından ve Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Departmanı, Dünya Bankası, Uluslararası Para Fonu ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) gibi uluslararası kurumlardan gelmektedir. Nadiren göstergelerden biri eksik olduğunda ülkeler arası regresyon modelleri kullanılır. Geliştirilmiş veriler ve metodoloji güncellemeleri nedeniyle, İGE değerleri insani gelişme raporları arasında karşılaştırılamaz; bunun yerine her rapor, önceki bazı yıllar için İGE'yi yeniden hesaplar.[16][17]

İGE Boyutları ve Göstergeleri[18]
Boyutlar Göstergeler Boyut indeksi İGE
Uzun ve sağlıklı yaşam Doğuşta beklenen yaşam süresi Yaşam beklentisi endeksi İnsani gelişim indeksi
Bilgi Beklenen eğitim yılı

Ortalama eğitim yılı

Eğitim indeksi
Makul bir yaşam standardı Kişi başına düşen GSMH (SAGP $) GNI indeksi

UluslarDüzenle

İnsani Gelişme Raporu, 193 Birleşmiş Milletler üye devletinin yanı sıra Filistin Devleti ve Hong Kong ÖİB'yi içermektedir. Ancak, İnsani Gelişme Endeksi dört BM üye ülkesi için hesaplanmamıştır: DPR Kore (Kuzey Kore), Monako, Nauru ve Somali. Endeksin bazı bileşenleri bu ülkeler için hesaplanabilir. Cook Adaları, Holy See (Vatikan Şehri) ve Niue, Birleşmiş Milletler Sisteminde rapora dahil edilmeyen yegane taraf devletlerdir.[19] Toplamda, İGE 191 ülke için mevcuttur.[20]

Global Data Lab ayrıca Somali'nin İGE'si hakkında veri sağlıyor ve bunu 0,361 (2019) olarak dünyanın en düşük seviyesi olarak gösteriyor, ancak Suriye için veri mevcut değil.[21]

2021'de 1'den 66'ya kadar olan ülkeler "çok yüksek" İGE, 67 ile 115 arasındakiler "yüksek" İGE, 116 ile 159 arasındakiler "orta" İGE ve 160 ile 191 arasındakiler "düşük" İGE olarak belirlendi.[22][23]

Sıralama Ulus İGE
2021 verileri (2022 raporu) 2015'ten bu yana değişiklik 2021 verileri (2022 raporu) Ortalama yıllık büyüme (2010–2021)
1      İsviçre 0.962   0.19%
2     Norveç 0.961   0.19%
3     İzlanda 0.959   0.56%
4   (3)   Hong Kong 0.952   0.44%
5   (3)   Avustralya 0.951   0.27%
6     Danimarka 0.948   0.34%
7   (2)   İsveç 0.947   0.36%
8   (6)   İrlanda 0.945   0.40%
9   (5)   Almanya 0.942   0.16%
10   (1)   Hollanda 0.941   0.24%
11     Finlandiya 0.940   0.29%
12   (1)   Singapur 0.939   0.29%
13   (2)   Belçika 0.937   0.25%
  (3)   Yeni Zelanda   0.15%
15   (2)   Kanada 0.936   0.25%
16   (1)   Lihtenştayn 0.935   0.22%
17   (3)   Lüksemburg 0.930   0.18%
18   (3)   Birleşik Krallık 0.929   0.17%
19     Japonya 0.925   0.27%
  (3)   Güney Kore   0.35%
21   (3)   ABD 0.921   0.10%
22     İsrail 0.919   0.25%
23   (4)   Malta 0.918   0.58%
  (1)   Slovenya   0.28%
25   (4)   Avusturya 0.916   0.14%
26   (9)   Birleşik Arap Emirlikleri 0.911   0.80%
27     İspanya 0.905   0.38%
28   (3)   Fransa 0.903   0.27%
29   (3)   Kıbrıs Cumhuriyeti 0.896   0.41%
30   (1)   İtalya 0.895   0.13%
31   (2)   Estonya 0.890   0.30%
32   (6)   Çek Cumhuriyeti 0.889   0.20%
33   (2)   Yunanistan 0.887   0.19%
34   (1)   Polonya 0.876   0.37%
35   (3)   Bahreyn 0.875   0.73%
  (1)   Litvanya   0.35%
  (2)   Suudi Arabistan   0.64%
38   (2)   Portekiz 0.866   0.40%
39   (1)   Letonya 0.863   0.42%
40   (6)   Andorra 0.858   0.11%
  (5)   Hırvatistan   0.40%
42   (1)   Şili 0.855   0.46%
  (1)   Katar   0.23%
44 NA[a]   San Marino 0.853 NA
45   (5)   Slovakya 0.848   0.09%
46   (1)   Macaristan 0.846   0.20%
47   (4)   Arjantin 0.842   0.09%
48   (6)   Türkiye 0.838   1.03%
49   (3)   Karadağ 0.832   0.27%
50   (1)   Kuveyt 0.831   0.20%
51   (3)   Brunei 0.829   0.01%
52   (2)   Rusya 0.822   0.29%
53   (4)   Romanya 0.821   0.16%
54   (3)   Umman 0.816   0.32%
55   (2)   Bahamalar 0.812   0.00%
56   (4)   Kazakistan 0.811   0.51%
57   (2)   Trinidad ve Tobago 0.810   0.23%
58   (4)   Kosta Rika 0.809   0.43%
    Uruguay   0.25%
60   (3)   Belarus 0.808   0.21%
61     Panama 0.805   0.37%
62   (1)   Malezya 0.803   0.39%
63   (7)   Gürcistan 0.802   0.50%
  (2)   Mauritius   0.55%
  (4)   Sırbistan   0.41%
66   (6)   Tayland 0.800   0.75%
67   (2)   Arnavutluk 0.796   0.49%
68   (9)   Bulgaristan 0.795   0.06%
  (2)   Grenada   0.15%
70   (2)   Barbados 0.790   0.02%
71   (3)   Antigua ve Barbuda 0.788   0.02%
72   (8)   Seyşeller 0.785   0.10%
73   (9)   Sri Lanka 0.782   0.54%
74   (10)   Bosna-Hersek 0.780   0.67%
75   (2)   Saint Kitts ve Nevis 0.777   0.21%
76   (2)   İran 0.774   0.35%
77   (2)   Ukrayna 0.773   0.11%
78   (5)   Kuzey Makedonya 0.770   0.39%
79   (19)   Çin 0.768   0.97%
80   (16)   Dominik Cumhuriyeti 0.767   0.73%
  (9)   Moldova   0.45%
  (7)   Palau   0.07%
83   (7)   Küba 0.764   0.19%
84   (1)   Peru 0.762   0.45%
85   (5)   Ermenistan 0.759   0.16%
86   (8)   Meksika 0.758   0.15%
87   (1)   Brezilya 0.754   0.38%
88   (1)   Kolombiya 0.752   0.32%
89   (4)   Saint Vincent ve Grenadinler 0.751   0.21%
90   (6)   Maldivler 0.747   0.75%
91   (2)   Cezayir 0.745   0.30%
  (1)   Azerbaycan   0.22%
  (10)   Tonga   0.40%
  (2)   Türkmenistan   0.43%
95   (14)   Ekvador 0.740   0.05%
96   (4)   Moğolistan 0.739   0.48%
97   (13)   Mısır 0.731   0.73%
  (1)   Tunus   0.14%
99   (3)   Fiji 0.730   0.20%
  (7)   Surinam   0.09%
101   (11)   Özbekistan 0.727   0.70%
102   (11)   Dominika 0.720   0.11%
  (2)   Ürdün   0.06%
104   (10)   Libya 0.718   0.26%
105   (2)   Paraguay 0.717   0.42%
106   (2)   Filistin 0.715   0.36%
  (11)   Saint Lucia   0.16%
108   (12)   Guyana 0.714   0.77%
109   (4)   Güney Afrika 0.713   0.50%
110   (3)   Jamaika 0.709   0.06%
111   (6)   Samoa 0.707   0.08%
112   (2)   Gabon 0.706   0.56%
  (21)   Lübnan   0.79%
114   (3)   Endonezya 0.705   0.55%
115   (5)   Vietnam 0.703   0.53%
116     Filipinler 0.699   0.33%
117   (6)   Botsvana 0.693   0.44%
118     Bolivya 0.692   0.40%
    Kırgızistan   0.38%
120   (41)   Venezuela 0.691   0.80%
121   (1)   Irak 0.686   0.63%
122   (3)   Tacikistan 0.685   0.68%
123   (14)   Belize 0.683   0.31%
  (3)   Fas   1.14%
125   (2)   El Salvador 0.675   0.22%
126   (1)   Nikaragua 0.667   0.76%
127   (6)   Bhutan 0.666   1.25%
128   (4)   Yeşil Burun Adaları 0.662   0.25%
129   (11)   Bangladeş 0.661   1.64%
130   (2)   Tuvalu 0.641   0.36%
131   (1)   Marshall Adaları 0.639 NA
132   (1)   Hindistan 0.633   0.88%
133   (5)   Gana 0.632   0.88%
134     Mikronezya Federal Devletleri 0.628   0.04%
135   (6)   Guatemala 0.627   0.33%
136   (1)   Kiribati 0.624   0.53%
137     Honduras 0.621   0.36%
138   (4)   São Tomé ve Príncipe 0.618   1.00%
139   (7)   Namibya 0.615   0.46%
140   (1)   Laos 0.607   0.88%
  (4)   Doğu Timor   0.18%
  (3)   Vanuatu   0.24%
143   (4)     Nepal 0.602   0.94%
144   (4)   Esvatini 0.597   1.57%
145   (6)   Ekvator Ginesi 0.596   0.26%
146   (3)   Kamboçya 0.593   0.85%
  (1)   Zimbabve   1.34%
148   (3)   Angola 0.586   1.27%
149   (1)   Myanmar 0.585   1.26%
150   (5)   Suriye 0.577   1.21%
151   (2)   Kamerun 0.576   1.06%
152     Kenya 0.575   0.49%
153   (9)   Kongo Cumhuriyeti 0.571   0.16%
154   (4)   Zambiya 0.565   0.60%
155   (1)   Solomon Adaları 0.564   0.23%
156     Komorlar 0.558   0.64%
  (2)   Papua Yeni Gine   1.02%
158   (2)   Moritanya 0.556   0.79%
159   (8)   Fildişi Sahili 0.550   1.38%
160   (2)   Tanzanya 0.549   0.98%
161   (2)   Pakistan 0.544   0.68%
162   (4)   Togo 0.539   1.12%
163   (3)   Haiti 0.535   1.94%
  (1)   Nijerya   0.95%
165     Ruanda 0.534   0.80%
166   (6)   Benin 0.525   0.59%
  (3)   Uganda   0.41%
168   (3)   Lesotho 0.514   0.88%
169   (4)   Malavi 0.512   1.06%
170   (1)   Senegal 0.511   0.80%
171   (1)   Cibuti 0.509   0.96%
172   (4)   Sudan 0.508   0.40%
173   (3)   Madagaskar 0.501   0.16%
174   (1)   Gambiya 0.500   0.76%
175   (6)   Etiyopya 0.498   1.74%
176   (2)   Eritre 0.492   0.55%
177   (2)   Gine-Bissau 0.483   0.79%
178     Liberya 0.481   0.41%
179   (1)   Kongo DC 0.479   1.01%
180   (5)   Afganistan 0.478   0.59%
181   (1)   Sierra Leone 0.477   1.01%
182   (1)   Gine 0.465   1.04%
183   (6)   Yemen 0.455   1.03%
184   (2)   Burkina Faso 0.449   1.72%
185   (2)   Mozambik 0.446   0.95%
186   (1)   Mali 0.428   0.53%
187   (2)   Burundi 0.426   0.46%
188   (2)   Orta Afrika Cumhuriyeti 0.404   0.75%
189   (2)   Nijer 0.400   1.54%
190   (1)   Çad 0.394   0.77%
191   (3)   Güney Sudan 0.385   1.00%

Bölgeler ve gruplarDüzenle

İnsani Gelişme Raporu ayrıca çeşitli ülke grupları için İGE'yi rapor etmektedir.[24] Bunlar arasında UNDP bölgesel sınıflandırmalarına dayalı bölgesel gruplamalar, şu anda belirli bir İGE parantezine giren ülkeler de dahil olmak üzere İGE grupları, OECD üyeleri ve diğer çeşitli BM gruplamaları bulunmaktadır.[25] Toplu İGE değerleri, tek tek ülkeler için olduğu gibi hesaplanır ve girdi verileri, grupta mevcut verileri olan tüm ülkeler için ağırlıklı ortalamadır.[26]

Bölge veya grup 1990 2000 2010 2015 2018 2019 2020 2021
OECD 0.795 0.840 0.875 0.893 0.901 0.905 0.897 0.899
Çok yüksek insani gelişme 0.784 0.826 0.868 0.889 0.898 0.902 0.895 0.896
Europe and Central Asia 0.664 0.681 0.746 0.783 0.798 0.802 0.793 0.796
Latin America and the Caribbean 0.633 0.689 0.733 0.758 0.766 0.768 0.755 0.754
Yüksek insani gelişme 0.557 0.625 0.700 0.734 0.751 0.756 0.753 0.754
East Asia and the Pacific 0.507 0.592 0.684 0.722 0.741 0.748 0.748 0.749
Dünya 0.601 0.645 0.697 0.724 0.736 0.739 0.735 0.732
Gelişmekte Olan Küçük Ada Devletleri 0.601 0.649 0.693 0.723 0.734 0.738 0.732 0.730
Arab states 0.555 0.618 0.676 0.697 0.711 0.715 0.708 0.708
Developing countries 0.513 0.569 0.638 0.673 0.687 0.691 0.687 0.685
Orta insani gelişme 0.453 0.506 0.582 0.627 0.643 0.645 0.642 0.636
South Asia 0.442 0.500 0.576 0.623 0.640 0.641 0.638 0.632
Sub-Saharan Africa 0.407 0.430 0.503 0.534 0.547 0.552 0.549 0.547
Least developed countries 0.357 0.408 0.487 0.520 0.537 0.542 0.542 0.540
Düşük insani gelişme 0.356 0.399 0.477 0.506 0.518 0.522 0.519 0.518

Ayrıca bakınızDüzenle

KaynakçaDüzenle

  1. ^ "Human Development Index (HDI) | Human Development Reports". hdr.undp.org. United Nations Development Programme. 28 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2020. 
  2. ^ Human Development Report 2021-22: Uncertain Times, Unsettled Lives: Shaping our Future in a Transforming World (PDF). hdr.undp.org. United Nations Development Programme. 8 Eylül 2022. ss. 272-276. ISBN 978-9-211-26451-7. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  3. ^ Ivanova, I.; Arcelus, F. J.; Srinivasan, G. (February 1999). "An Assessment of the Measurement Properties of the Human Development Index". Social Indicators Research. 46 (2): 157-179. doi:10.1023/A:1006839208067. ISSN 0303-8300. JSTOR 27522364. 6 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2021. 
  4. ^ Sanderson, Warren; Scherbov, Sergei; Simone, Ghislandi (8 Kasım 2018). "The best country to live in might not be Norway after all". Quartz (İngilizce). 23 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2021. 
  5. ^ Sanderson, Warren; Scherbov, Sergei; Simone, Ghislandi (8 Kasım 2018). "The best country to live in might not be Norway after all". Quartz (İngilizce). 23 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2021. 
  6. ^ Ravallion, Martin (1 Kasım 2012). "Troubling tradeoffs in the Human Development Index". Journal of Development Economics. 99 (2): 201-209. doi:10.1016/j.jdeveco.2012.01.003. ISSN 0304-3878. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2021. 
  7. ^ Hicks, Douglas A. (1 Ağustos 1997). "The inequality-adjusted human development index: A constructive proposal". World Development (İngilizce). 25 (8): 1283-1298. doi:10.1016/S0305-750X(97)00034-X. ISSN 0305-750X. 10 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2021. 
  8. ^ Sharma, Shalendra D. (1 Şubat 1997). "Making the Human Development Index (HDI) gender-sensitive". Gender & Development. 5 (1): 60-61. doi:10.1080/741922304. ISSN 1355-2074. PMID 12320744. 10 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2021. 
  9. ^ Human Development Report 2010 (PDF). hdr.undp.org. United Nations Development Programme. 2010. s. 87. ISBN 978-0-230-28445-6. 22 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Şubat 2020. 
  10. ^ Human development report 1995 (PDF). Oxford University Press for the United Nations Development Programme. 1995. ss. 72-74. ISBN 0-19-510023-9. 21 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Haziran 2021. 
  11. ^ Iñaki, Permanyer; Jeroen, Smits (31 Mayıs 2018). "The Subnational Human Development Index: Moving beyond country-level averages". United Nations Development Programme. 6 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2020. 
  12. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). hdr.undp.org. United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 291-231. ISBN 978-9-211-26442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Aralık 2020. 
  13. ^ "Human Development Index (HDI) | Human Development Reports". hdr.undp.org. United Nations Development Programme. 28 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2020. 
  14. ^ Human Development Report 1990 (PDF). hdr.undp.org. United Nations Development Programme. 1 Mayıs 1990. ss. iii,iv,5, 9, 12. ISBN 0-1950-6481-X. 7 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Aralık 2020. 
  15. ^ "Human Development Report 2019 – Technical notes" (PDF). hdr.undp.org. United Nations Development Programme. ss. 2-4. 6 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Aralık 2020. 
  16. ^ "Human Development Report 2019 – Technical notes" (PDF). hdr.undp.org. United Nations Development Programme. ss. 2-4. 6 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Aralık 2020. 
  17. ^ "Human Development Report 2020: Reader's Guide". hdr.undp.org. United Nations Development Programme. 16 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2020. 
  18. ^ "Human Development Index (HDI)". UNDP. 10 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ "A World Tour of the States not recognized by the UN". 6 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2022. 
  20. ^ Human Development Report 2021-22: Uncertain Times, Unsettled Lives: Shaping our Future in a Transforming World (PDF). hdr.undp.org. United Nations Development Programme. 8 Eylül 2022. ss. 272-276. ISBN 978-9-211-26451-7. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  21. ^ "Subnational Human Development Index (SHDI) Area Database - Somalia". Global Data Lab. 15 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022. 
  22. ^ "Archived copy" (PDF). 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Aralık 2020. 
  23. ^ "Human Development Report 2019 – Technical notes" (PDF). hdr.undp.org. United Nations Development Programme. ss. 2-4. 6 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Aralık 2020. 
  24. ^ "Developing regions | Human Development Reports". hdr.undp.org. United Nations Development Programme. 6 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2021. 
  25. ^ "Human Development Report 2020: Reader's Guide | Human Development Reports". hdr.undp.org. United Nations Development Programme. 16 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2021. 
  26. ^ "Human Development Report 2020 – Technical notes" (PDF). hdr.undp.org. United Nations Development Programme. s. 4. 6 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Mart 2021. 

Notlar

  1. ^ HDI not available before 2018 in latest report
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İnsani_Gelişme_Endeksi%27ne_göre_ülkeler_listesi&oldid=29054147" sayfasından alınmıştır