Vikipedi

Fas

Kuzey Afrika'da yer alan bir ülke

Fas (Arapça: المغرب, el-Mağrib; Berberice: ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ,[6] l-Meġrib), resmî adıyla Fas Krallığı[7] (Arapça: المملكة المغربية, el-Memleketü'l-Mağribiyye; Berberice: ⵜⴰⴳⴻⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ, Tageldit n l-Meġrib), yaklaşık 37 milyon nüfusa ve 720.000 km² yüzölçümüne sahip bir Kuzey Afrika ülkesidir. Başkenti Rabat ve en büyük şehri de Kazablanka'dır. Mağrip ülkelerinden biri olan Fas'ın, Atlantik Okyanusu'dan Cebelitarık Boğazı'nı çevreleyip Akdeniz'de son bulan uzun bir sahil şeridi vardır. Doğuda Cezayir, kuzeyde İspanya (boğaz boyunca denizden bir sınır ve Ceuta ile Melilla adlarında iki küçük özerk şehir), güneyde ise Moritanya ile komşudur. Aynı zamanda ülke, Batı Sahra adı verilen bölgede, 1975'te koloni ülkesi İspanya tarafından terk edildikten sonra hak iddia etmiş ve günümüzde de bölgenin dörtte üçünü fiilen yönetmektedir.

Fas
المملكة المغربية (Arapça)
El-Memleketü'l-Mağribiyye
ⵜⴰⴳⴻⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ(Berberice)
Tageldit n l-Meġrib
Fas Krallığı
Slogan
"الله، الوطن، الملك"
"Allâh, el-Vaṭan, el-Melik" (Arapça)  
"ⴰⴽⵓⵛ, ⴰⵎⵓⵔ, ⴰⴳⵍⵍⵉⴷ"
"Yakuc - Tamurt - Agellid" (Berberice)
Allah - Anayurt - Kral
Fas'ın Dünya üzerindeki konumu. Fas'ın tartışmasız bölgeleri koyu yeşille, işgali altındaki bölgeler yeşille, hak iddia ettiği bölgeler açık yeşille gösterilmiştir.
Fas'ın Dünya üzerindeki konumu. Fas'ın tartışmasız bölgeleri koyu yeşille, işgali altındaki bölgeler yeşille, hak iddia ettiği bölgeler açık yeşille gösterilmiştir.
BaşkentRabat
34°02′K 6°50′B / 34.033°K 6.833°B / 34.033; -6.833
En büyükKazablanka
33°32′K 7°35′D / 33.533°K 7.583°D / 33.533; 7.583
Resmî dil(ler)Berberice ve Arapça
Diğer dillerFas Arapçası, Hasaniye Arapçası, Berberice, Fransızca
Etnik gruplar
DemonimFaslı
HükûmetÜniter parlamenter yarı anayasal monarşi
• Kral
VI. Muhammed
• Başbakan
Aziz Ahnuş
Tarihçe 
789 - 974
1040-1147
1147-1269
1269-1465
1471-1549
1549-1659
1666-
• Fransa'dan bağımsızlık
2 Mart 1956
• İspanya'dan bağımsızlık
7 Nisan 1956
Yüzölçümü
• Toplam
710.850 km2
Batı Sahra(266.000 km2) dahil yüzölçümü 710.850 km2 (40.)
• Su (%)
0,06
Nüfus
• 2020 tahminî
37.037.908[1] (39..)
• 2014 sayımı
33.848.242[2]
• Yoğunluk
50,0/km2
GSYİH (SAGP)2021 tahminî
• Toplam
291,495 milyar $[3] (58.)
• Kişi başına
8.027 $[3] (120..)
GSYİH (nominal)2021 tahminî
• Toplam
124,003 milyar $[3] (58.)
• Kişi başına
3.415 $[3] (123.)
Gini (2015)40.3[4]
orta
İGE (2019)artış 0.686[5]
orta · 121.
Para birimiFas dirhemi (MAD)
Zaman dilimiUTC+0 (WET)
• Yaz (YSU)
UTC+1 (BAYS)
Trafik akışısağ
Telefon kodu212
İnternet alan adı.ma
Haritadaki yeşil ve açık yeşil alan Batı Sahra'yı göstermektedir. Yeşil Yürüyüş'ten bu yana Fas'ın fiilen yönetimi altında bulunan bölgenin statüsü hâlen uluslararası bir sorundur.

Resmi ve baskın dini İslam olan ülkenin resmi dilleri ise Arapça ve Berbericedir. Fas; Afrika Birliği'nin, Arap Ligi'nin, Büyük Mağrip Birliği'nin, Frankofon'nun, İslam Konferansı Örgütü'nün, Akdeniz Diyaloğu grubunun ve G77'nin üyesidir.

Etimoloji

değiştir

Tam Arapça ismi el-Memleketü'l-Mağribiyye (المملكة المغربية "Batı Krallığı")'dır. Genellikle el-Mağrib (المغرب "Batı") ismi kullanılır. Tarihî referanslarda, Orta Çağ Arap tarihçileri ve coğrafyacılar, Fas'ı el-Mağribü'l-Aḳṣâ (المغرب الأقصى "En Uzak Batı") olarak anmışlardır. Aynı şekilde Cezayir için el-Mağribü'l-Evsaṭ (المغب الأوسط "Orta Batı") ve Tunus için de el-Mağribü'l-Ednâ (المغرب الأدنى "Yakın Batı") denmiştir.[8]

"Morocco" kelimesi; Latince'deki "Morroch" kelimesinden gelir. Morroch, Latince'de Murabıtlar ve Muhavvidler'in başkentleri olan Marakeş'e verilen isimdir.[9] İranlılar "Marrakech" ve Türkler de antik İdrisî ve Marinî başkent Fes'ten dolayı bu ülkeye Fas demişlerdir.

Marakeş ismi büyük ihtimâlle Berberice'de Tanrı'nın Toprakları anlamına gelen Mur-Akush kelimesinden gelmektedir.

Tarihçe

değiştir
Ana madde: Fas tarihi

Tarih öncesi ve Antik dönem

değiştir

Bugünkü Fas topraklarındaki ilk yerleşimler Cilalı Taş Devri'ne tarihlenen MÖ 8000 yıllarından kalma, Capsian kültürüne ait kalıntılara aittir. Kalıntılar, o devirde Fas'ta büyük bir kuraklık yaşandığını göstermektedir.

Birçok teorisyen, Berberîlerin ataları olarak kabul ettikleri Amazigh adında bir halkın bu devirde var olduğuna inanır. Büyük ihtimalle, bu halkın Fas topraklarına gelişi ve bu topraklarda tarımın başlaması aynı tarihlerdir. Daha sonraları, klasik dönemde Fas, Mauretania olarak anılmaya başlanmıştır.

 
Volubilis'te bir Roma mozaiği.

Kuzey Afrika ve Fas, Akdeniz uygarlığına erken klasik dönemde Fenikeli tüccarlar ve koloniler sayesinde -oldukça yavaş ve geç- dahil olmuştur. Fenikelilerin gelişiyle, Akdeniz'in bu stratejik köşesi Roma'nın ilgi alanına girmiş ve kısa süre sonra da bu bölge Mauretania Tingitana adıyla Roma'ya dahil olmuştur. 5. yüzyılda bölge Vandallar ve Vizigotların eline geçti. Bunu, Bizans idaresi izledi. Ancak hiçbirisi, Fas'ın yüksek dağlarındaki Berberîleri hüküm altına alamadılar.

Orta Çağ

değiştir

Müslümanların Mağrip'i ele geçirmesi 7. yüzyılda meydana geldi. Emevîler gücünün doruğundayken, Fas'taki ilk ele geçirmeyi Şam Emevileri'nin hizmetindeki bir komutan olan Ukbe bin Nafi komutasındaki İslam ordusu yaptı. 670 yılındaki bu ilk ele geçirmenin ardından Ukba ibn Nafi'nin halefleri ilerleyen dönemde Fas'ın tamamını kontrolleri altına aldılar ve 683 yılında ülkeye "Maghreb al Aqsa" (En Uzak Batı) adını verdiler. Uygulanan asimilasyon yaklaşık olarak bir asır sürdü.

Fas'ın Arap ve İslam hâkimiyetine girmesinden sonra, yedinci asır boyunca, Arap kültürünün etkisi altında kalmış olan Berberîlerin büyük çoğunluğu; Arapların kıyafet geleneklerini, kültürlerini ve İslam dinini benimsediler. Devletlerini bu kültüre göre şekillendirip, ilk örneklerini Nekor ve Bergavata devletleriyle verdiler. Ancak bu devletlerin kuruluşları beraberinde uzun iç savaşları da beraberinde getirdi. İdrisî Hanedanı'nın kurucusu olan İdris ibn Abdallah, ülkenin Bağdat'taki Abbasi halifeleriyle ve Endülüs Emevîleriyle olan bağını kopardı ve yollarını ayırdı. İdrisîler Fes şehrini alıp, bu şehri başkent haline getirdiler ve Fas bir bilim kültür merkezi ve bölgesel bir güç haline geldi.

İdrisîler'in ardından Arap göçmenler Fas'taki politik güçlerini yitirdiler. Berberîler yönetimleri şekillendirmeye başladılar ve yeniden ülkenin hakim gücü haline geldiler. Fas, bu Berberî yönetimleri zamanında belki de tarihteki en parlak dönemini yaşadı. Arap İdrisîler 11. yüzyılda tehcir edildiler. Murabıtlar, Muvahhidler, daha sonra Merinîler ve son olarak Saadîler; Kuzeybatı Afrika'nın büyük bölümünü, Müslüman İberya'yı ve Endülüs'ü içine alan büyük devletler kurdular.

Alevî Hanedanı idâresi (1666-günümüz)

değiştir

Saadîler'in ardından Alevî Hanedanı yönetime geldi. Bu sıralarda Fas, İspanya ve Osmanlı'nın nüfuz mücadeleleri ile baskılarına mâruz kalıyordu. Alevî Hanedanı kısa süre için, kendisinden önce gelen hânedanlara nazaran daha küçük bir alanda, sessiz bir zenginlikte hüküm sürdüler ve pozisyonlarını korudular. 1684 yılında Tanca'yı ilhâk ettiler. Hânedanın başındaki İsmail ibn Şerif, yerel güçlere karşı birleşik bir krallığı savundu ve bunu da gerçekleştirdi.

Avrupalı nüfûzu

değiştir
Ana maddeler: Portekiz İmparatorluğu, Fransız Sömürge İmparatorluğu ve İspanyol İmparatorluğu
 
Güney Fas'tan bir Berberi kadın. Fotoğraf 1940-1960 yılları arasında çekilmiştir

15. yüzyılda, Atlantik kıyılarındaki başarılı Portekiz saldırı ve istilâları Fas'ı derinden etkilememişti. Napolyon Savaşları'nın ardından gittikçe İstanbul'dan bağımsız hareket etmeye başlayan Mısır ve Kuzey Afrika ile Beylerin hükmü altındaki korsanlar Avrupa için kolonicilik bakımından cazip hale geldiler. İlk olarak Fransa, 1830'lu yılların başlarında Fas ile ciddi şekilde ilgilenmeye başladı. Birleşik Krallık'ın Fas'taki Fransız nüfûzunu 1904 yılında tanıması Alman İmparatorluğu'nu kızdırdı. Haziran 1905 krizi Algeciras Konferansı'nda çözüldü. Buna göre, 1906 yılında Fransa'nın özel durumu tanındı ve Fas'ın geleceği Fransa ile İspanya'nın ortak kararlarına bırakıldı. İkinci Fas Krizi Berlin tarafından çıkarıldı ve Avrupa büyük güçlerinin arasını açtı. Krizin ardından imzalanan Fes Antlaşması'yla Fas tam olarak bir Fransız sömürgesi haline geldi ve Kuzey ile Güney Sahra sınır bölgeleri İspanya'ya bırakıldı.

Modern dönemler

değiştir

1963'te Cezayir'in Atlas okyanusuna bir çıkış koridoru istediği için Fas ile Cezayir arasında La guerre des sables diye bilinen ve beş ay süren Kum Savaşı yaşandı.

Coğrafya

değiştir
Fas
 
Kıta Afrika
Bölge Mağrip
Koordinatlar 32°00′N 5°00′W
Yüzölçüm dünyada 40 (57 tartışmalı bölge Batı Sahra'sız). sırada
710.850 (446.550 tartışmalı bölge Batı Sahra'sız) km²
Kara : 99,94 %
Su : 0,06 %
Kıyılar 3.600 (1.835 tartışmalı bölge Batı Sahra'sız) km
Sınırlar toplam: 2017,9 km
Cezayir 1.605 km
İspanya (Ceuta): 6,3 km
İspanya (Melilla) 9,6 km km
En yüksek nokta 4.165 m (Cebel Toubkal)
En alçak nokta −55 m (Sebkha Tah)
En uzun nehir 1.100 km (Dra nehri)
En büyük göl

Fas, Afrika'nın kuzeybatısında bir ülkedir. Atlantik okyanusu kıyıları Cebelitarık boğazı ile Akdeniz kıyılarını ayırır. Güneyinde tartışmalı Batı Sahra bölgesi ile güney ve güneydoğusunda Cezayir bulunmaktadır. Batısında atlantik kıyılarına yakın Kanarya Adaları ve Madeira Adaları bulunmaktadır. Kuzeyinde Cebelitarık İspanya'yı Fas'tan ayırır.

Başkenti Rabat'tır. Büyük şehirleri Kazablanka, Agadir, Fez, Marakeş, Meknes, Tetouan, Tanca, Oujda, Ouarzazate ve Laayoune'dir (Batı Sahra).

Yer şekilleri

değiştir

Afrika'da bulunan sıra dağ dizisi olan Atlas Dağları kıtanın kuzeybatısında Fas'tan başlayarak, Cezayir ve Tunus ülkelerine uzanır. Dağlar Fas'ın üçte ikisini kaplar ve yüksek doruklara erişir. 4.000 metreyi geçen dorukları bulunur. Cebel Toubkal, ülkenin en yüksek noktası, 4.167 metredir. Fas'ta 4 ana dağ sırası bulunur; Atlas Dağları (Yüksek Atlas, Sahra Atlasları ve Orta Atlaslar) ve Rif Dağları.

Kuzeydeki ilk sıra Akdeniz'e sınır oluşturur. Cebel Tihithin ile 2.456 metrelik doruğa ulaşır. Rif Sıradağları bu bölgede sıralanır. Orta Atlaslar, Fas'ın su kuleleri olup doğudaki çorak düzlüklerle batıdaki verimli arazileri birbirinden ayırır. Doğuya doğru 3.100 metreyi geçen doruklar (örneğin Cebel Bou Naceur) bulunmakta. Batıda yükseklikler azalarak platolara ve düzlüklere izin verir. Güneyde Yüksek Atlaslar ile sınırlanır. Ülkedeki en önemli dorukları şöyledir:

Dağ sıraları ve dorukları
Dağ Doruk Yükseklik
Rif dağları Tdeguen doruğu 2.465 m
Orta Atlaslar Bonasr doruğu 3.326 m
Boiblan doruğu 3.190 m
Yüksek Atlas Toubkal doruğu 4.165 m
Component doruğu 4.071 m
Küçük Atlaslar Leem doruğu 2.531 m
Kaynak: Fas Resmi internet sitesi (Arapça)[10]



 
 
Afrika'nın en yüksek 2. doruğu olan Toubkal zirvesinin 360 °C panoramik görüntüsü[11]

Ovalar genellikle Rif ve Atlas sıradağları arasında kalan bölgede bulunmaktadır. Sebou Havzası 36.000 km² yüzölçümü ile alçak platoları, nehirleri, tepeleri ve verimli ovaları ile burada bulunur. Garb ovasında şeker pancarı, pirinç, şeker kamışı ve tütün yetiştirilir ve bu ova içindeki mantar meşesi ve okaliptüs işletmelerinin olduğu Maâmora ormanı ile diğerlerinden ayrılır.

Geniş düzlükler ve fosfat platoları Kongo DC sınırına kadar uzanır. Şaouya, Dukkala ve Tadla ovalarına Orta Atlas sıradağları sırtlarında bulunur. Daha güneydeki Haouz ovasına, Marakeş yakınlarında, Souss ovasına okyanus, Yüksek Atlaslar ve Orta Atlaslar arasındaki üçgende rastlanılır. Kuzeyde Lukos, Nekkor, Trifa, Ouergha, Baht, Inaouen gibi daha küçük ova ve verimli vadileri de bulunmaktadır.

Güneyde, Erg Çebbide, Cezayir sınırı yakını, Fas'ın taş ve kumla kaplı en büyük bölgesidir. Burada kumulların yüksekliği 200 metreye ulaşmaktadır.

Su

değiştir

Fas su kaynakları, Dünya su kaynakları endeksi ortalamasına göre (ortalama 9,1'e göre), su kaynaklarında 5,4 puanla[12] ve su zenginliği endeksine göre 46. sırayla, orta ila zayıf arasında addedilir.[13][14] Toplam yenilenebilir su kaynağına göre sıralandığında yıllık 20~23 milyar m³lük hacimle 174 ülke arasında 114. sırada yer alır[15] ve temiz su kaynağında yıllık 12,6 km³'lük hacimle de 41. sırada yer alır.[16]

Bitki örtüsü

değiştir

Ağırlıklı olarak Akdeniz bitki örtüsü karakteri gösterir. Dağlık bölgeleri ağaçlara, (ardıç, meşe, sedir vd.) ve diğer dağ bitkilerinin büyümesine olanak verir. Ovalarında zeytin, sakız ağaçları yetişir. Ayrıca Atlas dağları ağaçların büyümesi için uygun ortama olanak sağlamaktadır. İç bölgelerde Alafh ve Binalşibh'de ağaçlara ev sahipliği yaparken ve güney bölgelerde ise vahalar palmiye ağaçlarının büyüme için ideal yerlerdir.

Fas çölleşme sorunu yüzünden yılda 31 hektarlık ormanlık alanını kaybetmektedir. Sorun sadece güney bölgelerinde değil, kuzeyde de sarî olup sadece 1920 yılından bu yana kuzeydeki orman alanlarının yarısından fazlasını kaybetmiştir, özellikle 1951 (yüzbin hektar) ile 1992 (altmış bin hektar)arasındaki dönemde. Güneyde ise kumlar280 bin hektarı süpürdü ve sadece Fas'ta mevcut olan pek çok türün de dahil olduğu 1500 bitki nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya kaldı.[17]

Siyaset ve yönetim

değiştir

Fas'ın, Batı Sahra'yı işgal etmesi sebep gösterilerek, Afrika Birliği'nden geçici süreliğine çıkarılmıştır. 2011 başlarında meydana gelen demokrasi ayaklanmalarından Fas da etkilenmiş, halkın idareye karşı rahatsızlıkları çeşitli yürüyüş ve gösterilere sebep olmuştur. Fas, Temmuz 2016'da yaptığı açıklamada yeniden Afrika Birliği içerisinde yer almayı hedeflediğini açıklamıştır. Ülke Aralık 2016'da yaptığı yeni üyelik başvurusu ile birlik içerisinde yeniden yer almak istediğini ifade etmiştir. 30 Ocak 2017 tarihinde gerçekleştirilen 28. Afrika Birliği toplantısında Fas yeniden üyeliğe dahil edilmiştir. 20 Şubat 2011'de Rabat'ta yapılan (katılımında Facebook gibi İnternet sitelerinin de etkisinin olduğu) büyük mitingden sonra Kral Muhammed El-Sadis (VI. Muhammed) halka yaptığı ilk ulusa seslenişle reform sözü vermiştir. Kral Muhammed, komisyonun başkanlığına Abdüllatif Menuni'nin getirildiğini, Menuni'nin haziran ayına kadar kendisine anayasa reformu önerilerini sunacağını kaydetmiştir. VI. Muhammed anayasada reform sözünü tutmuş, yapılan reformla yetkilerinin devrini referanduma sunmuştur. Halkın Krala karşı büyük saygısının olmasının nedeni babası II. Hasan'dan sonra baskıcı rejime son vermesi ve İslam peygamberi Muhammed'in soyundan gelmesidir. (Kazablanka'daki II. Hasan Camii'nde altından yapılan levhada şeceresinde gösterilmektedir)

İdari yapılanma

değiştir

Fas idari olarak 16 bölgeye[18] ve altında 62 vilayete (Fransızca: préfecture) ve alt bölgeye (Fransızca: provinces) bölünmüştür.

Bölgeler

değiştir
Ayrıca bakınız: Fas'ın bölgeleri
Ayrıca bakınız Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti (Kısmen tanınan devlet)

2015'te yerel yönetimi güçlendirme/Bölgeselleştirme Kanununun yürürlüğe girmesi ile, 12 bölge oluşturulmuştur. Buna göre bölgeler:

  1. Tanger-Tétouan-Al Hoceïma
  2. L'Oriental
  3. Fès-Meknès
  4. Rabat-Salé-Kénitra
  5. Béni Mellal-Khénifra
  6. Casablanca-Settat
  7. Marrakech-Safi
  8. Drâa-Tafilalet
  9. Souss-Massa
  10. Guelmim-Oued Noun
  11. Laâyoune-Sakia El Hamra
  12. Dakhla-Oued Ed Dahab

Vilayetler

değiştir
Ayrıca bakınız: Fas'ın vilayet ve alt bölgeleri

Fas 37 vilayet ve iki büyük şehre* bölünmüştür: Agadir, Al Hoceima, Azilal, Beni Mellal, Ben Slimane, Boulemane, Casablanca*, Chefchaouen, El Jadida, Sraghna El Kelaa, Er Rachidia, Essaouira, Fes, Figuig, Guelmim, Ifran, Kenitra, Khemisset, Rommani, Khenifra, Khouribga, Laayoune, Larache, Marakeş, Meknes, Nador, Ouarzazate, Oujda, Rabat-Sale*, Safi, Settat, Sidi Kacem, Tanca, Tan-Tan, Taounate, Taroudannt, Tata, Taza, Tetouan, Tiznit; ayrıca üç province/alt bölge Ad Dakhla (Oued Eddahab) Boujdour ve Es Smara.

Ekonomi

değiştir
Fas'ta bölgelere göre GSYİH![19] Sıra
Bölgeler Toplam GSYİH'ya payı GSYİH (milyar $) eşdeğeri
1 Grand Casablanca 18,8 % 16.709/  Bahreyn
2 Souss-Massa-Draâ 12,2 % 10.843/  Senegal
3 Rabat-Salé-Zemmour-Zaer 9,8 % 8.710/  Kamboçya
4 Marrakech-Tensift-El Haouz 8,2 % 7.288/  Kuzey Makedonya
5 Tangier-Tétouan 7,4 % 6.577/  Mali
6 Oriental 7,1 % 6.310/  Malta
7 Gharb-Chrarda-Béni Hssen 6,9 % 6.132/  Haiti
8 Doukkala-Abda 5,4 % 4.799/  Nikaragua
9 Chaouia-Ouardigha 5,2 % 4.621/  Gine
10 Meknès-Tafilalet 4,9 % 4.355/  Moldova
11 Fès-Boulemane 4,2 % 3.732/  Moğolistan
12 Tadla-Azilal 4,2 % 3.732/  Tacikistan
13 Sahra vilayetleri 3,0 % 2.666/  Moritanya
14 Taza-Al Hoceima-Taounate 2,7 % 2.399/  Togo

Fas Afrika'nın en büyük beşinci ekonomisine sahiptir. Cezayir'den sonra, Mağrip'in ikinci büyük ekonomisidir. 2008 yılında Fas büyüme oranı yaklaşık %6,5 idi. Fas Afrika ortalamasına göre güçlü bir gayri safi yurt içi hasılaya sahiptir. 2008'de 8.52 milyar dolar civarında olan ya da kıtanın toplam GSYİH'nin% 9'u Fas'a aittir. Fas da 1999 yılında Kral VI Muhammed tahta çıkmasından bu yana her yıl ortalama %8 büyüme oranı yakalamıştır. Bu büyüme yıllık hasat gibi değişken sonuçlara bağlı olduğundan sürdürülebilir değildir.

Avrupa kıtası ile Fas'ın yakınlığı, Avrupa şirketlerinin yer değiştirmelerinde Fas'a yönelimlerine yol açmış, bu da büyük ölçüde ekonomiye katkısı olmuştur. 2000'lerin başından bu yana, yürüttüğü tutarlı maliye politikası offshore için cazip bir ülke konumuna gelmiştir. OECD 2008'de yarattığı iş hacmi ile krallığı Estonya ve Çin'den sonra 3. sıraya yerleştirmiştir.[20]

Ülkede tarıma dayalı besin endüstrisi kollarının yanı sıra, kimya ve gübre sanayi ile küçük el sanatları gelişmiştir. Yeraltı kaynakları ülke ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Fas'ta çıkarılan madenlerin başında fosfat gelir. Fosfat dışında, manganez, arsenik,nikel, kobalt ve demir de bulunmaktadır. Ayrıca az miktarda kömür ve petrol gümüşlü kurşun da çıkarılır. Ülke sanayinin ihtiyacı olan enerji büyük ölçüde hidroelektrik santrallerden sağlanır.

Tanca'nın İspanya'ya yakın olması ve bu sayede iki ülke arasında yapılan ve 45 dakika süren feribot seferleri sayesinde İspanya ile ticaret gelişmiştir. Bunun yanında günlük olarak Fransa'nın Güney ve liman kenti olan Marsilya şehrine de seferler düzenlenmektedir.

Sosyal Güvenlik Ulusal Fon (La Caisse Nationale de Sécurité Sociale-CNSS), Nisan 1961 tarihinden itibaren, ücretliler için Fas sosyal güvenlik programını yönetmektedir. Bu kamu kurumu, şirketlerden prim toplamaktan ve ayrıca ekonominin temel sektörlerinde çalışan işçilerin (sanayi ve ticaret, tarım, balıkçılık ve esnaf) sosyal güvenlik şemsiyesi altındaki masraflarını karşılamaktan sorumludur. Sosyal güvenliğin şemsiyesi; hastalıklar, hamilelik, sakatlık ya da yaşlılık bir sonucu olarak ücret kaybına karşı, işçileri (ve ailelerini) korur. Yaklaşık 5.000 personeli ile, kurum, ülke genelinde 50 ofis ile yayılıdır.[21]

Gösterge 2006 2007 2008 2009
Gayrısafî yurt içi hâsıla milyar USD 65,64 74,41 85,21 91,41
GSYİH büyümesi (sabit fiyatlarla) %7,8 %2,7 %6,5* %5,5*
USD cinsinden kişi başına GSYH 2.151* 2.422* 2.901* 2.868
Enflasyon oranı %3,3 %2 %3,9* %4,5*
Kaynaklar : IMF - World Economic Outlook Database[22](*) Tahmini değer (1) Dünya bankası

Tarım

değiştir
 
Argan ağaçları Fas'a özgü, endemik bitkilerdir. Besleyici, kozmetik ve çok sayıda tıbbi özellikleri için değerli olan Argan yağı bu ağacın meyvesinden sağlanır.

Fas'ta tarım için ülkenin iş gücünün yaklaşık %40'ını kullanır. Ve böylece, tarım ülkenin en iş kolu konumunda yer alır. Arpa, buğday ve diğer hububat ana ürünler arasında yer almaktadır. Atlantik kıyısında, geniş ovalarda zeytin, narenciye ve üzüm yetiştirilmektedir.

BM Gıda ve Tarım Örgütü'ne göre Fas tarımsal üretim tablosu (2009 tahminleri)[23]
Sıralama Ürün Değeri (x $1000) Üretim Miktara göre
dünya sıralaması 		Değere göre
dünya sıralaması
1 Buğday 939.150 6.400.000 19 17
2 Doğal Tavuk eti 635.889 446.424 NA NA
3 Zeytin 616.541 770.000 6 6
4 Domates 480.433 1.300.000 17 17
5 Doğal Sığır eti 433.257 160.384 NA NA
6 İnek sütü, toptan, taze 409.566 1.750.000 NA NA
7 Arpa 389.709 3.800.000 12 7
8 Doğal kuzu eti 325.935 119.706 NA NA
9 Badem, kabuklu 307.240 104.115 5 5
10 Portakal 231.910 1.200.000 14 14
11 Patates 230.032 1.500.000 NA NA
12 Yumurta 221.668 267.267 NA NA
13 Çalı fasulyesi 173.716 182.180 3 3
14 Üzüm 171.485 300.000 NA NA
15 Elma 169.166 400.000 NA NA
16 Çilek 168.627 124.239 11 11
17 Kuru soğan 136.521 650.000 23 23
18 Kavun 134.386 730.000 8 8
19 Mandalina 128.945 522.000 12 12
20 Anason rezene 127.126 23.000 7 7

Turizm

değiştir

Fas'ta genel olarak çöl turizmi yaygındır. Fas 2018 yılında Afrika'nın en çok ziyaret edilen ülkesi olmuştur.[24]

Demografi

değiştir
Fas'ın tarihi nüfus verileri[25]
Yıl Nüfus
bin		 Yıllık artış (%)
1960 11.626 -
1971 15.321 2,89
1982 20.450 3,04
1994 26.019 2,27
2004 29.840 1,47

Arap ülkeleri içerisinde Fas, Mısır, Sudan ve Cezayir'den sonra dördüncü kalabalık nüfusa sahip ülkedir.[16] Çeşitli doğal çevrelerin çok eşitsiz yapılaşma sunması sonucunda nüfus, ülke içinde çok düzensiz olarak dağılım göstermektedir. Çorak ya da çöl bölgelerinin hemen hemen ıssız olmasına karşın Akdeniz kesimi ovaları ya da Atlas Okyanusu'na yakın kuzey kesimlerdeki ovalar oldukça yoğun nüfus barındırmaktadırlar. Rif ve Anti Atlaslar gibi bazı dağ kütlelerinin de nüfusu yoğundur.

Kentleşme de çok eşitsizdir; Kuzey Fas'ın Atlas Okyanusu kesiminde, özellikle Casablanca-Kenitra ve Fas-Rabat eksenlerinde kentleşme yoğundur. Bununla birlikte, kentleşme hızla ilerlemektedir: 1926'da nüfusun %10'dan azı kentlerde yaşarken 1981'de bu oran yaklaşık % 40'a çıktı. Kazablanka, Rabat, Asfi ya da Agadir gibi modern kıyı kentlerinin gelişmesi, Fes ve Marakeş gibi iç kesimlerdeki geleneksel eski kentlerde oranla çok daha belirgindir.

Ülkede nüfus artışı hızlıdır: 20. yüzyılın başında Fas'ın nüfusu 5 milyondan azdı; 1954'te 10 milyona ulaşan nüfus 1985-1990 yıllarında 22 milyona ulaştı ve bu rakam günümüzde 33 milyonun üzerinde seyir etmektedir. Doğal nüfus artış oranı %3 dolaylarındadır; aile planlaması siyaseti sayesinde doğumlar azalmaya başladıysa da, gene de doğum oranı çok yüksektir. Fas genç bir nüfusa sahiptir: 15 yaşından küçükler toplam nüfusun yarısına yakınını oluşturmaktadırlar.


Din

değiştir
Ayrıca bakınız: Fas'ta din

Faslıların çoğunluğu Müslüman ve Maliki mezhebindendir.[27] Geçmişte özel bir öbek oluşturan Fas'taki Musevi nüfus, 1956'da başlayan göçler sonucu bütünüyle ortadan kalkmıştır. Sömürge döneminde çok olan Avrupalıların sayısı günümüzde 50.000'i aşmamaktadır. Avrupalılar daha çok Rabat ve Casablanca’da toplanmıştır.

Dil

değiştir

Resmî dilleri Arapça olmasına rağmen devlet dairelerinde Fransızca kullanılmaktadır. Halk arasında kullanılan Arapça'ya Darija denilir ve diğer Arap ülkeleriyle karşılaştırıldığında değişiktir. Nüfusun büyük bir bölümü Berberilerden oluşur ve çeşitli Berberi dilleri halkın üçte birince konuşulur, ancak özellikle dağlık kesimlerde Araplaşma sürmektedir. Bunların başında Sheluh veya Shelha dili, güneyde Sousi halkı tarafından konuşulmaktadır. Kuzeyde ise Tamazigt dili Kuzey Berberileri tarafından kullanılmaktadır.

Ülkenin kuzey kesimi İspanyolların etkisi altında kaldığından buralarda İspanyolca konuşanlara rastlamak mümkündür. Bugün sorunlu olan Batı Sahra topraklarında da İspanyolca konuşulmaktadır.

Sanat

değiştir
 
Geleneksel Fas salonu

Mimari ve dekorasyon

değiştir

Geçen yüzyılın altmışlarında popüler olan ve ortaklaşa yapılan sergilerle gelişen, manda döneminin sanatta etkisini bu dönemin Fas resimlerinde görülebilir.[28]

Fas'ta dekorasyonda görülen çeşitlilik ve renklerdeki kontrast, ülkedeki ve çevresindeki medeniyetlerin çeşitliliğinin yansımasıdır. Geleneksel Fas modası pek çok kültür ve geleneğin çeşitliliğinin sonucu olarak Fas millî giyimini karakterize eder.

Mağribi mimarisi bu bölgede özelliklerini kazanırken diğer mimari akımlara göre daha yavaş bir gelişim göstermiştir. Seville, Granada, Marakeş ve Fes gibi şehirlerin yapıları bu mimari tipinden (doğal olarak) etkilenirken dünyanın pek çok farklı bölgesinde de Mağribi mimarisinin etkilerini görmek mümkündür.

Eğitim

değiştir
Ayrıca bakınız: Fas'taki üniversiteler listesi

Galeri

değiştir
  •  
    Çöl manzarası
  •  
    Rebat, Kale Kapısı
  •  
    Marakeş, Cemaa el Fna

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Morocco Population, 1960-2019 - knoema.com". Knoema. 2019. 29 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020. 
  2. ^ "Rgbh 2014" (Fransızca). HCP. 2014. 31 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2019. 
  3. ^ a b c d "Morocco". IMF. 27 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020. 
  4. ^ "GINI index (World Bank estimate)". data.worldbank.org. World Bank. 5 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2019. 
  5. ^ "Human Development Report 2019" (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019. 
  6. ^ "maroc.ma". 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020. 
  7. ^ Geleneksel uzun adı: Fas Krallığı 26 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İngilizce: Kingdom of Morocco - Kısaca: Fas İngilizce: Morocco - Yerel uzun ismi: al-Mamlakah al-Maġribiyya - Yerelde kısaca: al-Maġrib - CIA World Factbook
  8. ^ Yahya, Dahiru (1981). Morocco in the Sixteenth Century (İngilizce) (İngilizce). Longman. s. 18. ISBN 0582646707. 
  9. ^ "Regions of Morocco (İngilizce)". statoids.com. 27 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2007. 
  10. ^ Fas Resmi interente sitesi (Arapça). "Fas Coğrafyası". 8 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2009. 
  11. ^ "tourdust.com sitesi: Toubkal dağına tırmanış (İngilizce)". 11 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2011. 
  12. ^ Lawrence, Peter (Mart 2003) [2002]. The Water Poverty Index: an International Comparison (PDF). Keele Economics Research Papers (İngilizce). Birleşik Krallık: Keele University. s. 11 و 15. OCLC 52064478. 8 Ocak 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  13. ^ Report of the Arab Water Council 2004 13 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  14. ^ "Morocco: Residents of Informal Settlements Access Water and Sanitation Services (İngilizce)". 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2011. 
  15. ^ "World Resource Institute:Water Resources and Freshwater Ecosystems: Morocco (Fransızca)". 5 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2011. 
  16. ^ a b "Africa :: Morocco — The World Factbook - Central Intelligence Agency". www.cia.gov. 30 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020. 
  17. ^ المغرب ( Wikipedia. Sürüm tarihi: {{{5}}} ).
  18. ^ Fas'ın bölgeleri 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., statoids.com
  19. ^ http://www.scribd.com/doc/25848936/Maroc-Contribution-Sectorielle-des-Regions-a-la-Creation-de-la-Richesse-Nationale 17 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - DEPF Maliye ve Ekonomi Bakanlığı
  20. ^ "entreprendre.ma sitesi haberi (Fransızca)". 19 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2011. 
  21. ^ "Morocco (İngilizce)" (PDF). Library of Congress web sitesi. Mayıs 2006. 20 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Eylül 2011. 
  22. ^ "Fas - Ekonomik göstergeleri". 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2011. 
  23. ^ BM Gıda ve Tarım Örgütü (İngilizce). "Food and Agriculture Organization of the United Nations". 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2009. 
  24. ^ "International Tourism Highlights, 2019 Edition". 30 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2022. 
  25. ^ "Fas Seçim sonuçları - Nüfus Verisi". 13 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2011. 
  26. ^ 2014 Morocco Population Census
  27. ^ "law.emory.edu: Morocco, Kingdom of (& Western Sahara) (İngilizce)". 1 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2011. 
  28. ^ "Fas'ta sanat (Arapça)" (Arapça). Fas Resmi internet sitesi. 3 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2011. 

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Fas&oldid=34161394" sayfasından alınmıştır