Vikipedi

Tunus

Kuzey Afrika ülkesi
Bu madde Afrika ülkesi hakkındadır. Diğer anlamları için Tunus (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Tunus, resmî adıyla Tunus Cumhuriyeti (Arapça: الجمهورية التونسية, el-Cumhûriyyetü’t-Tûnisiyye), Kuzey Afrika'da, Akdeniz'e kıyısı olan bir ülkedir. Kurucusu Habib Burgiba'dır. Batısında Cezayir, doğusunda Libya ve Akdeniz, Kuzeyinde de Akdeniz yer alır. Ülkenin güney kısmını Büyük Sahra Çölü kaplar.

Tunus
الجمهورية التونسية (Arapça)
al-Jumhūrīyah at-Tūnisīyah
Tunus Cumhuriyeti
Slogan
Arapça: حرية، كرامة، عدالة، نظام
"Ḥurrīyah, Karāma, 'Adālah, Niẓām"
"özgürlük, haysiyet, adalet ve düzen"[1]
Millî marş
Arapça: حماة الحمى
"Humat al-Hima"
(Türkçe: "Anavatan Savunucuları")
Tunus haritadaki konumu
Başkent
ve en büyük şehir
Tunus
Resmî dil(ler)Arapça [2]
Konuşulan dillerTunus Arapçası[3]
Berberice[4][5][6][7]
Fransızca (idari, ticari ve eğitim)
İngilizce
Etnik gruplar
Arap-Berberi %98, Avrupalı %1, Yahudi ve diğerleri %1 [8][9]
DemonimTunuslu
HükûmetÜniter yarı başkanlık cumhuriyeti[10][11]
Kays Said
• Başbakan
Kemal Meduri
Yasama organıHalk Temsilcileri Meclisi
Kuruluş
• Antik Kartaca'nın kuruluşu
MÖ 814
814
909
• Hafsîler
1207
• Hüseyni Hanedanlığı'nın kuruluşu
15 Temmuz 1705
• Fransa'dan bağımsızlık
20 Mart 1956
25 Temmuz 1957
7 Kasım 1987
14 Ocak 2011
10 Şubat 2014
Yüzölçümü
• Toplam
163610 km2 (92.)
• Su (%)
5.04
Nüfus
• 2020 tahminî
11.708.370[12] (81..)
• Yoğunluk
71.65/km2 (110.)
GSYİH (SAGP)2020 tahminî
• Toplam
127,325 milyar $[13] (83.)
• Kişi başına
10.594 $[13] (108..)
GSYİH (nominal)2021 tahminî
• Toplam
44,265 milyar $[13] (90.)
• Kişi başına
3.683 $[13] (123.)
Gini (2017)35.8[14]
orta
İGE (2019)artış 0.740[15]
yüksek · 95.
Para birimiTunus dinarı (TND)
Zaman dilimiUTC+1 (OAS)
Trafik akışısağ
Telefon kodu+216
İnternet alan adı.tn

Tarihçe

değiştir
Ana madde: Tunus tarihi
 
Tunus'ta Bedevi kadınlar, Lehnert & Landrock, 1908

Tunus, Fenike kökenli Kartaca Uygarlığıyla anılır. Kartacalılar, Sicilya ve İspanya'ya kadar koloniler kurmuşlardır. Yeni kurulmakta olan Roma İmparatorluğu için ilk gerçek tehdit olmuşlardır. Ama Pön Savaşları sonucu yenilip Tunus'tan sürülmüşlerdir. Roma egemenliğinde Afrika Eyaleti olarak yönetilmiştir.

Tunus, 16 Ağustos 1534 tarihinde Barbaros Hayreddin Paşa tarafından Hafsi egemenliğine son verilmesiyle Osmanlı İmparatorluğu hâkimiyetine girdi. Ancak V. Karl, 1535 yılında bölgeyi geri aldı ve İspanyol İmparatorluğu'nun kontrolünde Hafsî Hanedanı'nın yönetimine bıraktı. Başşehir Tunus 1574 yılına kadar tekrar Hafsi Hanedanlığı'nın elinde kaldı. Bu arada Barbaros Hayreddin Paşa ve Turgut Reis 1556’da Gafsa’yı, 1558’de Kayrevan’ı ele geçirdiler. Tunus’un doğu ve güney sahilleri Osmanlı himayesi altına girdi. Cerbe Adası deniz üssü olarak kullanıldı. Barbaros Hayreddin Paşa, İspanya’daki Endülüslü Müslümanlardan 100.000 kadarını kurtararak Kuzey Afrika’ya getirdi.[kaynak belirtilmeli][16] 13 Eylül 1574’te Uluç Ali Reis ile Sinan Paşa, Tunus şehrini (Halkul-Vad Kalesi'ni), ele geçirmek suretiyle bütün Tunus, Osmanlı Devletinin bir eyaleti haline geldi. 1881'de Fransa ile yapılan Bardo Antlaşması ile bu ülkenin himayesine girmiştir.

20 Mart 1956'da Fransa'dan bağımsızlığını kazanan Tunus, 1957 ile 1969 arası Başbakanlık makamını kaldırmıştır.

2010-2011 olayları

değiştir
Ana madde: Yasemin Devrimi (Tunus)

Tunus'ta halkın pahalılık isyanı 23 yıllık lideri devirdi. Devlet Başkanı Zeynel Abidin Bin Ali Tunus'u terk etti. Bazı akrabaları tutuklandı. Partisi kapatıldı. Bin Ali'nin Suudi Arabistan'da olduğu doğrulandı.[17]

Ülkede etkili Müslüman birliklerinin çağrısıyla düzenlenen gösteride, Başbakan Samir Rifai'nin hükûmetinin devrilmesi çağrısı yapıldı.

Coğrafya

değiştir
 
Tunus'un topoğrafik haritası.

Kuzey Afrika'da bulunan Tunus, Mağrip Bölgesi'nin en küçük ülkesidir. Sicilya Boğazı ile Avrupa kıtasından ayrılan Tunus, Avrupa'ya 140 km uzaklıktadır. Dağlar kıyıya paralel uzanmaktadır. Ülkenin güneyinde birçok mevsimsel sığ gölü ve büyük tuz gölleri vardır.

Tunus'un Cezayir ile 965 km, Libya ile 495 km sınırı vardır.

Siyaset

değiştir
 
Tunus yasama seçimleri 2019.

Tunus, Arap Baharı'nın ardından çok partili demokrasiye geçen ilk ülkedir. 23 Ekim 2011 tarihinde ilk seçimi En Nahda'nın kazanmasını ardından ülkede rejim tartışmaları başladı. Tunus halkı, İslamcıların yapısal değişiklik girişimlerine karşı yoğun sokak gösterileri düzenledi. En Nahda, diğer Arap ülkelerine göre daha eğitimli bir nüfusa, güçlü bir orta sınıfa ve sendikalara sahip olan Tunus'ta 2011 seçimlerini kazanmasına rağmen iktidarın tamamını elde edemedi. Şeriat hükümlerini anayasaya aktarma kararı alındığında da büyük bir dirençle karşılaştı. Tepkiler, düzenlenen suikastler, En Nahda'nın iktidardan adım adım çekilmesine neden oldu. Şubat 2013'te ülkenin önemli solcu liderlerinden Şükrü Belayi'nin öldürülmesi üzerine hükûmet düştü ve Enahda başbakanlığın kendisinde kalması şartıyla bir teknokratlar hükûmeti kurmayı kabul etti. Temmuz 2013'te yine muhalif bir lider olan Muhammed Brahmi'nin öldürülmesi üzerine bu hükûmet de düştü ve En Nahda iktidarı teknokrat hükûmete devretmek durumunda kaldı.

Seçim barajı olmaması ve laik kesimin çok parçalı olması nedeniyle En Nahda yine iktidar adayı olarak önde geliyordu. Fakat 26 Ekim 2014 seçimlerinde Nida %37.6 ile ilk sırayı alarak hükûmet kurma yetkisini alırken, En Nahda %27.8'de kaldı. Ardından ikinci turu 21 Aralık 2014 tarihinde yapılan ve En Nahda'nın aday çıkartmadığı başkanlık seçimini yine Nida Tunus Partisinden El Bacı Kaid el Sebsi %55.7 ile kazandı.

Ekonomi

değiştir
Ana madde: Tunus ekonomisi

Tunus genel olarak bir tarım ülkesidir. Ülke topraklarının %55'i tarıma elverişlidir. Ancak bu alanın % 35'i ekilebilir topraklardan oluşmaktadır. Tunus, zeytincilikte dünyadaki ilk 10 ülkeden biridir.

Sanayi faaliyetleri pek gelişmemiştir. Ancak deri, kâğıt, gıda, elişi gibi hafif sanayi kollarının önemli etkinliği vardır. Bunun yanı sıra, petrol, selüloz, çelik, elektrikli ev aletleri üretimi de bulunmaktadır.

Ülkede son yıllarda gelişen turizm olgusu, bu alanda yatırımların artmasına neden olmuştur. Bu yüzden de, ülkeye gelen turist sayısında önemli artışlar yaşanmıştır.

Demografi

değiştir
 
Kayravan Camii ve mezarlığı, Tunus

Tunus halkının %99 kadarı Müslüman'dır ve Arapça konuşur. Ülkenin güneyinde yaşayanlar Berberice konuşur. Bu kesim Müslüman nüfusun %1'i kadardır. Ülkedeki yabancılar genellikle Fransız veya İtalyan'dır.


Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Tunus ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
  1. ^ "Tunisia Constitution, Article 4" (PDF). 26 Ocak 2014. 9 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2014. 
  2. ^ Madde 1"Tunus Cumhuriyeti Anayasası". 25 Temmuz 1957. Erişim tarihi: 23 Aralık 2009.  Translation by the University of Bern: Tunisia is a free State, independent and sovereign; its religion is the Islam, its language is Arabic and its form is the Republic.
  3. ^ Arabic, Tunisian Spoken 22 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Ethnologue (19 February 1999). Retrieved on 5 September 2015.
  4. ^ "Tamazight language". Encyclopædia Britannica. 4 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021. 
  5. ^ "Nawaat – Interview avec l' Association Tunisienne de Culture Amazighe". Nawaat. 23 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ Gabsi, Z. (2003). An outline of the Shilha (Berber) vernacular of Douiret (Southern Tunisia). PhD Thesis, Western Sydney University. 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021. 
  7. ^ "Tunisian Amazigh and the Fight for Recognition – Tunisialive". Tunisialive. 18 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ Fadhlaoui-Zid, Karima; Martinez-Cruz, Begoña; Khodjet-el-khil, Houssein; Mendizabal, Isabel; Benammar-Elgaaied, Amel; Comas, David (October 2011). "Genetic structure of Tunisian ethnic groups revealed by paternal lineages". American Journal of Physical Anthropology (İngilizce). 146 (2): 271-280. doi:10.1002/ajpa.21581. ISSN 0002-9483. PMID 21915847. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021. 
  9. ^ "Tunisia" (PDF). International Religious Freedom Report for 2011, United States Department of State – Bureau of Democracy Human Rights and Labor. 22 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  10. ^ Frosini, Justin; Biagi, Francesco (2014). Political and Constitutional Transitions in North Africa: Actors and Factors. Routledge. s. 4. ISBN 978-1-317-59745-2. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021. 
  11. ^ Choudhry, Sujit; Stacey, Richard (2014) "Semi-presidential government in Tunisia and Egypt" 2 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. International Institute for Democracy and Electoral Assistance. Retrieved 7 January 2016.
  12. ^ "National Institute of Statistics-Tunisia". National Institute of Statistics-Tunisia. 20 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2020. 
  13. ^ a b c d "Tunisia". International Monetary Fund. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ "GINI index". World Bank. 2 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2013. 
  15. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020. 
  16. ^ "TUNUS". TDV İslâm Ansiklopedisi. 2 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2023. 
  17. ^ "Bin Ali: 23 yıl sonra ülkesinden kaçan lider". Hürriyet gazetesi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2011. 
  18. ^ "Tunisia Cities". citypopulation.de. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tunus&oldid=34125594" sayfasından alınmıştır