Üzüm
Üzüm, yaprak döken odunsu asmaların (asmagiller (Vitaceae) familyasının) vitis cinsinden çiçekli bitki meyvesinin adıdır.
| Üzüm | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Beyaz üzüm
| ||||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Türler
| ||||||||||||||||
|
Metne bakınız. |
Üzüm dünyada kültürü yapılan en eski meyve türlerinden biridir.
Üzümler sofralık üzüm olarak taze yenebilir veya şarap, reçel, üzüm suyu, jöle, üzüm çekirdeği özü, kuru üzümler, sirke ve üzüm çekirdeği yağı yapımında kullanılabilir. Üzüm, genellikle salkımlar halinde oluşan, klimakterik olmayan bir meyve türüdür.
Tanımı Değiştir
Üzüm 15 ila 300'lük gruplar halinde büyüyen ve kıpkırmızı, siyah, lacivert, sarı, yeşil, turuncu ve pembe renkli olabilen bir meyve türüdür. "Beyaz" üzümler aslında yeşil renklidir ve evrimsel olarak mor üzümden gelir. Beyaz üzümün iki düzenleyici genindeki mutasyon mor üzümlere rengini veren antosiyanin üretimini durdurur.[1] Mor üzümlerin büyük polifenoller familyasının antosiyaninleri ve diğer pigment kimyasalları, kırmızı şaraptaki morun değişik renk tonlarından sorumludur.[2][3] Üzüm genellikle prolate sferoide benzeyen elipsoid şekillidir.
Beslenme Değerleri Değiştir
Üzümün %81 su, %18’i karbonhidrat, %1’i protein ve ihmal edilebilir miktarı da yağdır. 100-gram (3+1⁄2-ons) üzüm, başka mikro besin içermeyen 288 kilojul (69 kilokalori) gıda enerjisi ve orta miktarda da K vitamini (Günlük Değerin %14'ü kadar) kaynağıdır.
| Besin değeri | |
| Enerji 290 kJ (70 kcal) | |
|---|---|
| Yağ | 0.16 g |
| Protein | 0.72 g |
| Su | 81 g |
| Riboflavin (Vit. B2) | 0.07 mg (%5) |
| B6 vitamini | 0.086 mg (%7) |
| C vitamini | 3.2 mg (%5) |
| E vitamini | 0.19 mg (%1) |
| K vitamini | 14.6 μg (%14) |
| Kalsiyum | 10 mg (%1) |
| Fosfor | 20 mg (%3) |
| Oranlar yetişkinler için alınması önerilen oranlardır. | |
Edebiyatta Üzüm Değiştir
Üzüm bazı inançlarda insanlığa verilmiş kutsal bir armağandır. Hatta Yunan mitolojisinde üzüm ve şarap için ayrı bir tanrının dahi olduğu gözlemlenmektedir. Üzümün anavatanının Ortadoğu olduğu kabul edilmektedir ve bu bölgede yaşamış pek çok kadim toplum üzüme ayrı bir önem atfetmiştir. Üzüm eski Arap kültüründe de önemli bir yere sahiptir. İslam öncesinde Arapların üzüm ziraatıyla uğraştıkları bilinmektedir. Hadramut mıntıkasında, üzüm ziraatı yapıldığı anlaşılmaktadır.[4] Kadim Araplar üzüm motifini şiirlerinde genellikle hamriyyatta kullanmışlardır. Bu durum, eski Arapların şarabı beğeniyle tüketmeleriyle paralellik göstermektedir. Şairler bu minvaldeki şiirlerinde hem üzümden bahsetmekte hem de üzüm ziraatının çeşitli merhalelerinden ve terminolojisinden bahis açmaktadır. Mutasavvıf şairlerin şiirlerinde de bu durumun örneklerine rastlamak mümkündür. Bu hususa İbn Farid örnek gösterilebilir.[4]
Üzüm asmaları Değiştir
Evcilleştirilmiş üzümlerin çoğu Akdeniz ve Orta Asya'ya özgü bir üzüm asması olan "Vitis vinifera" çeşitlerinden gelir. Az miktarda sofralık ve şaraplık üzüm ise aşağıda yazılı Amerikan ve Asya türlerinden gelir:
- Vitis amurensis en önemli Asya türüdür
- Vitis labrusca Kuzey Amerika sofralık ve üzüm suyu üzümü (bazen şarap için kullanılan Concord çeşidi dahil) Doğu Amerika Birleşik Devletleri’ne ve Kanada’ya özgüdür.
- Vitis mustangensis (mustang üzümü), Mississippi, Alabama, Louisiana, Texas ve Oklahoma'da bulunur
- Vitis riparia Kuzey Amerika'nın yabani bir asmasıdır, bazen şarap ve reçel yapımında kullanılır. Tüm Doğu Amerika Birleşik Devletleri'ne ve kuzey Quebec 'e özgüdür.
- Reçel ve şarap yapımında kullanılan Vitis rotundifolia (muscadine), Delaware 'den Meksika Körfezi'ne kadar Güneydoğu Amerika Birleşik Devletleri'ne özgüdür.
Dağılımı ve üretimi Değiştir
Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) 'ya göre, dünyanın 75,866 kilometrekaresi üzümlere ayrılmıştır. Dünya üzüm üretiminin yaklaşık %71'i şarap, %27'si sofralık ve %2'si kurutulmuş meyve olarak kullanılır. Üzüm üretiminin bir kısmı, "ilave şeker içermeyen ve "%100 doğal" konserve meyveler için yeniden yapılandırılacak üzüm suyu üretimine gider.
Üzüm bağlarına ayrılan alan yılda yaklaşık %2 artmaktadır.
Üzüm üretimini çeşitlere göre ayıran güvenilir istatistikler yoktur. En çok ekilen çeşidin kendisine ayrılmış en az 3,600 km 2 (880,000 dönüm) ile Çekirdeksiz Thompson olarak da bilinen Sultaniye üzümü olduğuna inanılır. En yaygın ikinci tür Airén 'dir. Cabernet Sauvignon, Sauvignon blanc, Cabernet Franc, Merlot, Grenache, Tempranillo, Riesling ve Chardonnay diğer popüler çeşitler arasındadır.[6]
| Ülke | Alan (km2) |
|---|---|
 İspanya
|
11.750 |
 Fransa
|
8.640 |
 İtalya
|
8.270 |
 Türkiye
|
8.120 |
 ABD
|
4.150 |
 İran
|
2.860 |
 Romanya
|
2.480 |
 Portekiz
|
2.160 |
 Arjantin
|
2.080 |
 Şili
|
1.840 |
 Avustralya
|
1.642 |
 Ermenistan
|
1.459 |
| Sıra | Ülke | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | Ülke | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 |  Çin |
8,038,703 | 8,651,831 | 9,174,280 | 9,600,000 F | Çin | 14,769,088 |
| 2 | ABD |
6,629,198 | 6,777,731 | 6,756,449 | 6,661,820 | İtalya | 8,222,360 |
| 3 | İtalya |
8,242,500 | 7,787,800 | 7,115,500 | 5,819,010 | İspanya | 6,817,770 |
| 4 | Fransa |
6,101,525 | 5,794,433 | 6,588,904 | 5,338,512 | Fransa | 5,884,230 |
| 5 | İspanya |
5,535,333 | 6,107,617 | 5,809,315 | 5,238,300 | Amerika Birleşik Devletleri | 5,388,679 |
| 6 | Türkiye |
4,264,720 | 4,255,000 | 4,296,351 | 4,275,659 | Türkiye | 4,208,908 |
| 7 | Şili |
2,600,000 | 2,903,000 | 3,149,380 | 3,200,000 F | Hindistan | 3,125,000 |
| 8 | Arjantin |
2,181,567 | 2,616,613 | 2,750,000 | 2,800,000 F | Şili | 2,772,561 |
| 9 | İran |
2,305,000 | 2,225,000 | 2,240,000 | 2,150,000 F | Arjantin | 2,055,746 |
| 10 |  Güney Afrika |
1,748,590 | 1,743,496 | 1,683,927 | 1,839,030 | Güney Afrika | 2,028,185 |
| — | Dünya | 58,521,410 | 58,292,101 | 58,500,118 | 67,067,128 | Dünya | 78,034,332 |
Tarihi Değiştir
Tarihçesi MÖ 5000 yılına kadar dayanır. Anavatanı Anadolu'yu da içine alan Küçük Asya, Kafkasya'yı da kapsayan bölgedir.
Diğer meyvelerle kıyaslandığında en fazla çeşide sahip olan türlerden biri olan üzümün 15,000'nin üzerinde çeşidi bulunduğu tahmin edilmektedir. Anavatanı Anadolu olan üzüm çeşitlerinin sayısı 1,200'den fazladır. Bu çeşitlerden oluşturulmuş Millî Koleksiyon Bağı, Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsünde bulunmaktadır. Bunların 50-60 kadarının ekonomik üretimi yapılmaktadır.
Türkiye'de yetiştirilen bazı üzüm çeşitlerinin özellikleri Değiştir
| Çeşit | Tanenin rengi | Biçimi | Kullanım şekli | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Adakarası | Siyah | Yuvarlak | Şaraplık | ||||
| Aküzüm | Kırmızımsı | Yuvarlak | Sofralık | ||||
| Bornova misketi | Sarımtrak | Beyzi | Şaraplık | ||||
| Çavuş | Yeşil-sarımsı | Yuvarlak-beyzi | Sofralık | ||||
| Çekirdeksiz | Açık sarı | Yuvarlak-beyzi | Sofralık, kurutmalık | ||||
| Doruktar | Siyahımsı | Yuvarlak-beyzi | Pekmezlik | ||||
| Emir | Açık sarı | Yuvarlak | Şaraplık | ||||
| Gülüzümü | Pembe | Orta büyüklük | Sofralık | ||||
| Hamburg misketi | Siyah-morumsu | Büyük-beyzi | Sofralık | ||||
| Horozkarası | Koyu mor | İrice | Sofralık | ||||
| İrikara | Siyah | İrice | Sofralık | ||||
| Kadınparmağı | Sarı-yeşil | Çok iri-beyzi | Sofralık, kurutmalık | ||||
| Kişmiş | Kırmızı | Çok küçük-yuvarlak | Sofralık | ||||
| Kozak | Yeşilimsi | İri-yuvarlak | Sofralık | ||||
| Merlot | Lacivert | yuvarlak | Şaraplık | ||||
| Misket | Beyaz | yuvarlak, orta büyüklük | Şaraplık, sofralık | ||||
| Müşküle | Beyaz-kehribar | Beyzi | Sofralık | ||||
| Narince | Kirli yeşil | İri beyzi | Sofralık, kurutmalık | ||||
| Razakı | Sarımsı yeşil | İri beyzi | Sofralık, kurutmalık | ||||
| Yapıncak | Sarımsı yeşil | Yuvarlak | Sofralık, şaraplık | ||||
| Yediveren | Siyah-kırmızı | Çok iri-yuvarlak | Sofralık | ||||
| Kalecik Karası | Siyahımsı kırmızı | Şaraplık | |||||
| Narince | Siyah | Orta yuvarlak | Şaraplık | ||||
| Öküzgözü | Siyah | Şaraplık | |||||
| Boğazkere | Siyah | Şaraplık | |||||
| Red Globe | Siyah | Sofralık | Karalahna | Siyah | Şaraplık | ||
| Vasilaki | Sarı-yeşil | Şaraplık |
Üzümün; anti-oksidan, anti-aging, kan yapımına yardımcı ve kanserden koruyucu etkileri bilinmektedir. Siyah üzüm kabuğundaki 'Resveratrol' maddesi, anti-kanserojen ve anti-oksidan olma özelliklerini taşımakta ve beyin hücrelerini korumaktadır. Üzümün çekirdeğindeki 'Quersetin' ise, kan yapımına yardımcı olmaktadır. Bu yolla damar sağlığını da yararlıdır.
Üzümün güçlü anti-oksidan özelliği, E vitamininden 50 kat, C vitamininden ise 30 kat daha fazladır. Üzüm şırasında; su (%70-80), karbonhidratlar (%15-25), organik asitler (%0,3-1,5), tanenler (%0,01-0,10), azotlu bileşikler (%0,03-0,17), mineral bileşikler (%0,3-0,5) bulunur.
Sofralık ve şaraplık üzümler Değiştir
Ticari olarak yetiştirilen üzümler, amaçlanan tüketim yöntemlerine bağlı olarak genellikle sofralık veya şaraplık üzüm olarak sınıflandırılabilir: çiğ yenen (sofralık üzüm) veya şarap yapmak için şaraplık üzüm kullanılır. Hemen hemen hepsi aynı türe ait olsa da sofralık ve şaraplık üzümler, seçici yetiştirme yoluyla ortaya çıkan önemli farklılıklara sahiptir. Sofralık üzüm çeşitleri nispeten ince kabuklu, büyük, çekirdeksiz meyvelere sahip olma eğilimindedir. Şaraplık üzümler daha küçüktür, genellikle çekirdekli ve nispeten kalın kabukludur (şaraptaki aromanın çoğu kabuğundan geldiği için şarap yapımında arzu edilen bir özelliktir). Şaraplık üzümler de çok tatlı olma eğilimindedir: meyve suyunun ağırlıkça yaklaşık %24 şeker olduğunda hasat edilirler. Karşılaştırıldığında ticari olarak üretilen "%100 üzüm suyu" genellikle sofralık üzümlerden yapılır ve ağırlığının yaklaşık %15‘i şekerdir.[9]
Çekirdeksiz üzüm Değiştir
Çekirdeksiz üzüm çeşitleri, sofralık üzüm asma ekiminin çoğunluğudur. Asmalar çelik yoluyla vejetatif olarak çoğaltılır olduğundan tohum eksikliği üretim için sorun olmaz. Bu, dişi ebeveyn olarak tohumlu çeşidi kullanması veya gelişimin erken dönemlerinde bitki doku kültür tekniklerini kullanarak embriyoları kurtarması gereken yetiştiriciler için sorundur.
Çekirdeksizlik özelliğinin birkaç kaynağı vardır ve esasen tüm ticari yetiştiriciler bunu üç kaynaktan birinden alır: Sultaniye üzümü, Rus Çekirdeksiz ve siyah Monukka, hepsi Vitis vinifera’nın çeşitleridir. Halen bir düzineden fazla çekirdeksiz üzüm çeşidi vardır. Einset Çekirdeksiz, Benjamin Gunnels'in Prime çekirdeksiz üzümleri, Reliance ve Venus gibi birkaçı kuzeydoğu Amerika Birleşik Devletleri'nin ve güney Ontario’ nun nispeten soğuk iklimlerinde dayanıklılık ve kalite için özel olarak yetiştirilmiştir.[10]
Çekirdeksiz üzümün iyileştirilmiş yeme kalitesinin dengelenmesi, üzüm çekirdeklerinin zengin fitokimyasal içeriğinin sağladığı sağlığa faydalı kısmın kaybıdır (bkz. Aşağıdaki Sağlık iddiaları).[11][12]
Kuru üzüm, kuş üzümü ve çekirdeksiz kuru üzüm Değiştir
Avrupa ve Kuzey Amerika'nın çoğunda, kuru üzümlere "kuru üzüm" veya yerel eşdeğeri denir. İngiltere'de üç farklı çeşidin tanınması AB'yi resmi belgelerde "kuru asma meyvesi" terimini kullanmaya zorlar.
Kuru üzüm herhangi bir kurutulmuş üzümdür. Kuru üzüm Fransızca ödünç kelime iken, Fransızca kelime taze meyveyi ifade eder; "grappe" (İngilizce "grape" kelimesinden türetilmiştir) demeti ifade eder ("une grappe de raisins"te olduğu gibi).
Currant kuru Zante Kara Corinth üzümüdür, adı Fransız "raisin de Corinthe"nin (Corinth) bozulmuş halidir. "Frenk üzümü" aynı zamanda üzümle ilgisi olmayan iki meyve olan siyah frenk üzümü ve kırmızı frenk üzümü anlamına gelir.
Sultana aslen Türk kökenli Sultaniye üzümlerinden (Amerika Birleşik Devletleri'nde Thompson Seedless olarak bilinir) yapılan kuru üzümdü, ancak bu kelime artık beyaz üzümlerden yapılan kuru üzümlere veya geleneksel Sultana’ya benzemesi için ağartılan kırmızı üzümlere kullanılır.
Üzüm suyu Değiştir
Üzüm suyu, üzümleri ezerek ve karıştırıp sıvılaştırarak yapılır. Üzüm suyu genellikle mağazalarda veya fermente edilmiş olarak satılır ve şarap, brendi veya sirke haline getirilir.
Pastörize edilmiş, doğal olarak oluşan mayaları uzaklaştıran üzüm suyu, steril tutulursa mayalanmaz ve bu nedenle alkolsüzdür.
Şarap endüstrisinde, %7-23 küspe, kabuk, gövde ve tohum içeren üzüm suyuna genellikle "şıra" (İngilizce: "must") denir.
Kuzey Amerika'da üzüm suyu çoğunlukla mordur ve Avrupa şaraplık üzümlerinden farklı tür olan Concord üzümleri'nden yapılırken beyaz üzüm suyu Niagara üzümleri'nden yapılır. Kaliforniya'da Sultaniye (orada Thompson Çekirdeksiz olarak bilinir) üzümleri bazen beyaz üzüm suyu yapmak için kuru üzüm veya sofralık üzüm pazarından yönlendirilir.[13]
Türleri Değiştir
Bu maddede kullanılan kırmızı bağlantıların Vikipedi yönergelerine uymadığı düşünülmektedir. Bu maddedeki gereksiz kırmızı bağlantıları kaldırarak varolan bağlantı eklemeye çalışın. (Haziran 2021) |
-Vitis aestivalis - Vitis amazonica - Vitis amurensis - Vitis balansana - Vitis bashanica - Vitis bellula - Vitis berlandieri - Vitis betulifolia - Vitis biformis - Vitis bloodwothiana - Vitis bourgaeana - Vitis bryoniifolia - Vitis chunganensis - Vitis chungii - Vitis cinerea - Vitis cissoides - Vitis coignetiae - Vitis cordifolia - Vitis davidii - Vitis enneaphylla - Vitis erythrophylla - Vitis fengqinensis - Vitis figariana - Vitis flexuosa - Vitis glabrata - Vitis hancockii - Vitis heyneana - Vitis hui - Vitis jinggangensis - Vitis jinzhainensis - Vitis labrusca - Vitis lanceolatifoliosa - Vitis longquanensis - Vitis luochengensis - Vitis menghaiensis - Vitis mengziensis - Vitis nesbittiana - Vitis papillosa - Vitis piasezkii - Vitis pilosonerva - Vitis popenoei - Vitis pseudoreticulata - Vitis pubescens - Vitis retordii - Vitis rhomboidea - Vitis romanetii - Vitis rotundifolia - Vitis rupestris - Vitis ruyuanensis - Vitis scortechinii - Vitis shenxiensis - Vitis silvestrii - Vitis sinocinerea - Vitis sinuata - Vitis thunbergii - Vitis tiliifolia - Vitis tsoi - Vitis tsukubana - Vitis vulpina - Vitis wenchowensis - Vitis wilsoniae - Vitis wuhanensis - Vitis yuenlingensis - Vitis yunnanensis - Vitis zhejiang-adstricta
Basılı Kaynaklar Değiştir
Ayyıldız, Esat. “The Grape Motif in Classical Arabic Poetry”. International Anatolian Grape Conference: Abstracts Book. ed. Mustafa Latif Emek. Adıyaman: Iksad Global Publishing House, 2022. s. 83.
Ayrıca bakınız Değiştir
- Asmaların yıllık büyüme döngüsü
- Drakshasava, üzümlerden yapılan geleneksel bir Ayurveda toniği
- Pekmez
- Üzüm çeşitleri listesi
- Menispermum canadense, yabani üzümlere benzeyen zehirli bir tür
- Üzüm asmalarının çoğaltılması
Dış bağlantılar Değiştir
- Üzüm13 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Üzüm - Farklı bir bakış...15 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça Değiştir
- ^ Walker, A. R.; Lee, E.; Bogs, J.; McDavid, D. A. J.; Thomas, M. R.; Robinson, S. P. (2007). "White grapes arose through the mutation of two similar and adjacent regulatory genes". The Plant Journal. 49 (5): 772-785. doi:10.1111/j.1365-313X.2006.02997.x. PMID 17316172.
- ^ Waterhouse, A. L. (2002). "Wine phenolics". Annals of the New York Academy of Sciences. 957 (1): 21-36. Bibcode:2002NYASA.957...21W. doi:10.1111/j.1749-6632.2002.tb02903.x. PMID 12074959.
- ^ Brouillard, R.; Chassaing, S.; Fougerousse, A. (2003). "Why are grape/fresh wine anthocyanins so simple and why is it that red wine color lasts so long?". Phytochemistry. 64 (7): 1179-1186. doi:10.1016/S0031-9422(03)00518-1. PMID 14599515.
- ^ a b Ayyıldız, Esat. “The Grape Motif in Classical Arabic Poetry”. International Anatolian Grape Conference: Abstracts Book. ed. Mustafa Latif Emek. Adıyaman: Iksad Global Publishing House, 2022. s. 83.
- ^ Top 20 grape producing countries in 2012 13 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. faostat.fao.org
- ^ "The most widely planted grape in the world". freshplaza.com. 10 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2010.
- ^ "Production of Grape by countries". UN Food & Agriculture Organization. 2011. 13 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2014.
- ^ "Ranking Of Countries That Produce The Most Grapes". beef2live.com (İngilizce). 15 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2022.
- ^ "WineLoversPage – Straight talk in plain English about fine wine". WineLoversPage. 16 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Reisch BI, Peterson DV, Martens M-H. "Seedless Grapes" 19 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in "Table Grape Varieties for Cool Climates", Information Bulletin 234, Cornell University, New York State Agricultural Experiment Station, retrieved December 30, 2008
- ^ Shi, J.; Yu, J.; Pohorly, J. E.; Kakuda, Y. (2003). "Polyphenolics in Grape Seeds—Biochemistry and Functionality". Journal of Medicinal Food. 6 (4): 291-299. doi:10.1089/109662003772519831. PMID 14977436.
- ^ Parry, J.; Su, L.; Moore, J.; Cheng, Z.; Luther, M.; Rao, J. N.; Wang, J. Y.; Yu, L. L. (2006). "Chemical Compositions, Antioxidant Capacities, and Antiproliferative Activities of Selected Fruit Seed Flours". Journal of Agricultural and Food Chemistry. 54 (11): 3773-3778. doi:10.1021/jf060325k. PMID 16719495.
- ^ "Thompson Seedless Grape Juice". sweetwatercellars.com. 25 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2012.