Yağ

Yağ, oda sıcaklığında yüksek viskoziteye sahip, yüksek miktarda karbon ve hidrojen içeren, suyla karışmayan ancak diğer yağlarla kolayca karışabilen maddelerdir. Yağlar yiyecek, yakıt, boya, makine sanayii dâhil birçok değişik amaçla kullanılırlar.^[1]

Yağ çeşitleri

Mineral yağlar

Sentetik motor yağı

Yer altında kaya tabakaları arasında bulunan petrol esaslı yağlar mineral yağlar olarak sınıflandırılır. Benzin, mazot, gaz yağı, parafin mumları gibi yağlar mineral yağlardır. Bu yağların mineral yağ olarak sınıflandırılmasının nedeni yakın geçmişte organik bir kaynaklarının bulunmamasıdır. Ancak çok daha eski jeolojik dönemlere gidildiğinde mineral yağların dahi organik kökenlere dayandığı görülür. Eski jeolojik dönemlerde denizlerin tabanında biriken plankton gibi canlıların artıkları zamanla birçok jeokimyasal süreçten geçerek petrol gibi mineral yağlara dönüşmüşlerdir. Petrokimyasal madde adıyla da anılan mineral yağlar insan uygarlığında büyük bir rol oynamıştır ve oynamaya devam etmektedir. Sentetik yağ yapay olarak değiştirilmiş veya sentezlenmiş kimyasal bileşiklerden oluşan bir yağlayıcı maddedir.

Organik yağlar

Organik yağlar bitkiler ve hayvanlar dâhil çeşitli canlı ve organizmaların çeşitli organik süreçlerden geçirilmeleri sonucu elde edilir. Kimyasal açıdan yağ sözcüğü muğlak bir kavramdır. Bilimsel açıdan daha doğru olan sözcük lipit sözcüğüdür. Yağ, mum, kolesterol, steroid, yakıt gibi birçok madde bilimsel açıdan lipit sayılırlar. Lipitleri diğer maddelerden ayıran en önemli unsur suyla karışmamaları ve diğer lipitlerle kolayca karışmalarıdır. Lipitler yüksek oranda hidrojen ve karbon içerdikleri hâlde diğer organik maddelere göre çok daha az oranda oksijen içerirler.

Kullanım alanları

Yemeklik yağlar

Ayçiçeği yağı

Bitkisel yağ, hayvansal yağ ve yemeklik yağlar yemeklerin vazgeçilmez bir parçasıdır. Örneğin kızartma yöntemi yiyeceklerin yüksek sıcaklığa getirilmiş yağların içinde pişirilme işlemidir.^[2] Fırında pişirilen yiyeceklerin tepsiye yapışmaması için tepsinin önce yağlanması önerilir. Tencere içinde suyla pişirilen yiyeceklere dahi damak zevkini artırmak için yağ eklenir. Ayrıca tereyağı zeytinyağı ve margarin gibi yağlar kahvaltılık olarak kullanılırlar.

Geleneksel hayvan yağları: tereyağı (sütten), donyağı (kuyruk yağı)
Geleneksel bitki yağları: zeytinyağı (zeytin), susam yağı (şırlağan), melemir yağı (pelemir/melemir bitkisinden), çiçek yağı (ayçiçeği), pamuk yağı, mısırözü yağı, ızgın yağı (ızgın Eruca cappadocica bitkisinden), fındık yağı (Karadeniz Bölgesi'nde).

Yakıtlar

Yağlar atmosferde yakıldıkları takdirde kolayca ısıya dönüştükleri için enerji kaynağı olarak kullanılır. Bu enerji binaların ısıtılması için kullanılabileceği gibi, termoelektrik santrallerinde elektrik üretilmesi amacıyla da kullanılabilir. İçten yanmalı motorlarda kullanılan benzin ve mazot yağ çeşitleri arasındadır. Ayrıca gaz yağı gibi yağlar özellikle elektrik kullanımının yaygınlaşmasından önceki dönemlerde lambalarda ışık üretilmesi için kullanılmıştır.

Yağlama

Yağlar, kutupsuz bir kimyasal yapıya sahip olmaları nedeniyle kolayca katı maddelere yapışma özelliğine sahiptirler. O yüzden makine elemanlarında sürtünme ve aşınmayı azaltma amacıyla kullanılırlar. Otomobillerde kullanılan motor yağlarının işlevi budur.

Boyama

Ressamların kullandığı yağlı boya, renkli pigmentlerin yağ ortamı içinde emülsiyon hâline getirilmesi sonucu üretilir. Yağlı boya içindeki yağın kuruması uzun zaman aldığı için resimlerde uzun bir süre düzeltme yapma imkânı vardır. Ayrıca binaların boyanması için kullanılan yağlı boyalar ve vernikler de aynı amaçla kullanılır.

Mum

Mumlar parafin gibi katı yağlardan yapılırlar. İnsanlık tarihi boyunca yakılarak ışık kaynağı olarak kullanılmışlardır.

Kaynakça

Wikimedia Commons'ta Yağ ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

^ https://www.britannica.com/science/oil-chemical-compound 11 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ^{[yalın URL]}
^ https://www.britannica.com/topic/cooking-oil 18 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ^{[yalın URL]}

Ayrıca bakınız

[1] ttps://www.britannica.com/science/oil-chemical-compound 11 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ^{[yalın URL]}

[2] ttps://www.britannica.com/topic/cooking-oil 18 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ^{[yalın URL]}

[1]

[2]