Uluslararası Para Fonu

uluslararası finans kurumu

Uluslararası Para Fonu, (İngilizce: International Monetary Fund, IMF) küresel finansal düzeni takip etmek, borsa, döviz kurları, ödeme planları gibi konularda denetim ve organizasyon yapmak, aynı zamanda teknik ve finansal destek sağlamak gibi görevleri bulunan uluslararası bir organizasyondur.

Uluslararası Para Fonu
KısaltmasıIMF
Yasal durumuEtkin
MerkeziWashington, DC, Amerika Birleşik Devletleri
BaşkanıBulgaristan Kristalina Georgieva
WebsitesiIMF

1944 yılında ABD'nin New Hampshire eyaletindeki Bretton Woods'ta kurulan ve 1947'de fiilen çalışmaya başlayan milletlerarası ekonomik meselelerle uğraşan bir teşkilattır. IMF "küresel para iş birliği, finansal istikrarı sağlamak, uluslararası ticareti kolaylaştırmak, yüksek istihdam ve sürdürülebilir ekonomik büyümeyi teşvik ve dünya çapında yoksulluğu azaltmayı teşvik etmek için çalışan, 189[1] ülkenin üye olduğu organizasyondur.

Kuruluşun belirtilen hedeflerinde, ödemeler dengesi ihtiyaçlarını karşılamak için üye ülkelerin mali kaynaklarını kullanılabilir hale getirmek de dahil olmak üzere uluslararası ekonomik iş birliği, uluslararası ticaret, istihdam ve döviz kuru istikrarını teşvik edilmesi olarak tanımlanmaktadır. IMF'nin merkezi ABD'de, Washington, DC'de bulunmaktadır.

Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarından sonra milletlerarası ekonomik problemler karmaşık hale gelmiş, I. Dünya Savaşı'ndan sonra düşülen ekonomik buhranla savaş sonrası ekonomik depresyonlar da ekonomik ilişkileri tehdit eder bir vaziyet almıştı. Avrupa devletlerinin II. Dünya Savaşı sonrası bozuk ve depresyon içindeki ekonomik durumlarının aksine Amerika Birleşik Devletleri'nin savaş boyunca ihracatının altın stoklarının artması, ekonomik bakımdan yardım yapacak tek ülke durumuna gelmesine sebep oldu.

ABD, Avrupa devletlerine doğrudan yardım yapmak yerine mali kurumlar kurarak yardım yapılması taraftarı oldu ve 1944 yılında Bretton Woods'ta 45 devletin katılımıyla birtakım kararlar alındı. Bretton Woods Antlaşması'nda; birisi, Milletlerarası Para Fonu, diğeri, Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD) yahut kısaca Dünya Bankası isimleriyle iki ekonomik kurumun kurulması kararlaştırılmıştır.

IMF, Avrupa devletlerinin ödeme bilançolarında ortaya çıkabilecek geçici (kısa vadeli) ödeme güçlüklerinde kredi vererek milletlerarası ticaretin bu yüzden daralmasını önlemek; Dünya Bankası da uzun vadeli yatırım kredileri vermek suretiyle, Avrupa devletlerinin yeniden imarını sağlamak, ödeme bilançolarındaki yapısal dengesizlikleri gidermek için kurulmuştur.

Her iki kurumun, sermaye ve kaynaklarının önemli bir kısmı ABD tarafından temin edilmiştir. Bu kurumlara üye olan ülkelerin prensip olarak, içeride enflasyonu önleyici para politikaları takip etmeleri, dış ticareti ise tek taraflı devalüasyonlar ve ithal sınırlamalar yüzünden daraltmamaları, aksine bu tehditleri olabildiğince kaldırmaları gerekecekti.

Organizasyon değiştir

 
IMF merkez binası

IMF kendisini 190 üyeli bir organizasyon olarak tanımlar (Sırbistan-Karadağ 18 Ocak 2007 tarihi itibarıyla 185. üyesidir).

Kuzey Kore, Küba, Andorra, Lihtenştayn, Tuvalu ve Nauru hariç bütün Birleşmiş Milletler üye devletleri IMF'ye doğrudan olarak katılır.

Vatikan, Tayvan (Çin Cumhuriyeti), Filistin Otoritesi (IMF'nin teknik yardımını almasına rağmen) ve Sahravi Arap Demokratik Cumhuriyeti (Batı Sahra) Birleşmiş Milletler tam üyesi değillerdir.

IMF'nin kuruluş amaçları değiştir

  • Milletlerarası ticaretin dengeli şekilde gelişmesini üye devletlerin tam istihdama ve yüksek büyüme hızına ulaşmasına imkân hazırlamak;
  • Ödemeler dengesi güçlüklerinin çözümünde yardımcı olmak;
  • Kambiyo istikrarını kurmak ve tek taraflı değer düşürmelerine mani olmak;
  • Çok taraflı dış ödemeler sisteminin kurulmasını sağlamak.

Bu gayeleri sağlamak için fona üye ülkelerin girmiş olduğu bazı taahhütler de şunlardır:

  • Dış turizm de dahil olmak üzere dış ticaret muamelelerinde döviz kontrol ve tahditlerini önlemek;
  • Millî para biriminin altın veya dolar olarak paritesini tespit ve fona tescil ettirmek;
  • Fona tescil edilen pariteyi değiştirmemek ve ancak tediye bilançolarındaki bünyevi değişikliklerde, çok zaruri hallerde değer düşürmeye gitmek (% 10'a kadarki develüasyonlar da muhtar kılınmış, aşan miktarlardaki değer düşürmeler için izin alma keyfiyeti getirilmiştir.);
  • Üye ülkelerin altın mukabilinde döviz alıp satabilmeleri, müstahsil ülkelerin altın satmaları serbest bırakılmıştır.

IMF'nin, tediye bilançoları açık veya fazlalık veren ülkelere düzenleyici müdahale yapma imkânı vardır. Fonun en yetkili organı, üye ülkelerin mümessillerinden teşekkül eden Güvernörler Heyeti dir. Yılda bir toplanır. Bu heyet kendi arasından 12 kişilik bir Müdürler Meclisi seçerek yetkisini bunlara devreder. Güvernörler Heyetinde her üye ülke, sabit bir oy sayısı yanında fona iştirak hissesiyle oranlı bir oy sayısına da sahiptir. Buna göre en fazla oy hakkına sahip ülke, en fazla sermayeyle iştirak eden ABD'dir.

Herhangi bir ülke mutlaka hem Milletlerarası Para Fonuna (IMF) ve hem de Dünya Bankası'na (IBRD) bir arada üye olmak durumundadır. Fona üye devletlerin hisselerine kota denmektedir. Kotaların % 25'i altın ile, kalan% 75'i milli para ile ödenmiş veya taahhüt edilmiştir. Başlangıçta 8 milyar dolar olan sermayesi diğer yıllarda çok artmıştır. Bunun yanında serbest dövizli ülkelerde tahvil satmak suretiyle fon ve kaynaklarını artırma imkânı da mevcuttur. Fon, her üyeye kotasının % 25'i tutarında krediyi talep vukuunda, otomatik olarak vermekle mükelleftir. Fonun verdiği kredilerde vade 5 yılı geçemez.

Dünya Bankası'nın teşkilatı, IMF'nin teşkilatı gibidir. Başlangıçta 8 milyar dolar sermaye ile kurulan banka 1959 yılında bu sermayesini 20 milyar dolara yükseltmiş, daha sonraki senelerde bu miktar çok artmıştır.

Banka, kredi açarken aşağıdaki şartları gözönünde bulundurmaktadır:

  • Borç almak isteyen ülkenin, özel piyasadan ve makul şartlarla kredi alamayacağı belli olmalıdır.
  • Banka tarafından verilen kredinin kullanılacağı projenin bankaya sunulması ve kabul edilmesi gerekmektedir.
  • Banka; üye ülkelerle sadece hazine, merkez bankası, istikrar fonu idaresi ve diğer resmi veya yarı resmi müesseselerle temas eder ve üye devletlere kamu yatırımları için bu kanallardan kredi sağlar.
  • Borçlanan doğrudan üye devlet değil de, üye ülkedeki özel teşebbüs ise, Banka projeleri tetkik etmekle beraber krediyi doğrudan teşebbüse açmaz; mutlaka üye devletin kefaleti ile merkez bankası veya başka bir resmi yahut yarı resmi teşekkülün tavassutunu alır. Mesela Türkiye'de özel teşebbüse Türkiye Sınai Kalkınma Bankası kanalıyla ikrazda bulunmaktadır.

IMF verilerine göre (2006) fonun borç verme kaynağı 174 milyar dolar. Alacakları ise 75 ülkeden 34 milyar dolardır. 2010 verilerine göre IMF'ye en çok borcu olan ülkeler sıralaması şöyledir: Yunanistan (30 milyar), Romanya (13,9 milyar), Ukrayna (12,66 milyar), Macaristan (11.7 milyar) dolardır.

Eleştiriler değiştir

IMF ve Dünya Bankası'nın askerî diktatörlüklerle ilişkisi değiştir

Bretton Woods enstitülerinin dünya ekonomisine özellikle soğuk savaş yıllarındaki etkisi çok tartışılmıştır. IMF'nin kasıtlı olarak Amerika ve Avrupa menşeli şirketlerle iyi ilişkiler kuran askerî diktatörlükleri desteklediği iddia edilmektedir. Hatta bazı eleştirmenler IMF'nin demokrasi, insan hakları, işçi hakları konularına olumsuz hatta saldırgan bir tutum sergilediğini iddia etmektedirler.

Bu düşünceler dünyadaki küresellik karşıtı harekete ivme kazandırmıştır. IMF taraftarları ise IMF'nin asıl gücünün veya görevinin demokrasi değil ekonomik istikrar olduğunu, ekonomik istikrarın da demokrasinin temel taşı olduğunu iddia etmektedirler.[2]

IMF ve Dünya Bankası'na üyeyken askerî diktatörlüklerce yönetilen ülkeler (çeşitli kaynaklardan borçlanmalar - milyar $):[3]

IMF ve Dünya Bankası'na Borçlu Ülke Diktatörlük İktidara Geliş Tarihi Düştüğü Tarih Rejim Başlangıcında Ülke Borcu (1) Rejim Sonunda Ülke Borcu (2) 1996 Toplam Borç Diktatörlerin Aldığı Toplam Borç Diktatörlerin Yarattığı Borç Yüzdesi
  Arjantin Askerî diktatörlük 1976 1983 9.3 48.9 93.8 39.6 42.00%
  Bolivya Askerî diktatörlük 1962 1980 0 2.7 5.2 2.7 52.00%
  Brezilya Askerî diktatörlük 1964 1984 5.1 105.1 179 100 56.00%
  Şili Pinochet diktatörlüğü 1974 1989 5.2 18 27.4 12.8 47.00%
  El Salvador Askerî diktatörlük 1979 1994 0.9 2.2 2.2 1.3 59.00%
  Etiyopya Mengistu diktatörlüğü 1977 1991 0.5 4.2 10 3.7 37.00%
  Haiti Duvalier diktatörlüğü 1971 1986 0 0.7 0.9 0.7 78.00%
  Endonezya Suharto diktatörlüğü 1967 1998 3 129 129 126 98.00%
  Kenya Moi diktatörlüğü 1979 2002 2.7 6.9 6.9 4.2 61.00%
  Liberya Doe diktatörlüğü 1979 1990 0.6 1.9 2.1 1.3 62.00%
  Malavi Banda diktatörlüğü 1964 1994 0.1 2 2.3 1.9 83.00%
  Nijerya Buhari/Abacha diktatörlüğü 1984 1998 17.8 31.4 31.4 13.6 43.00%
  Pakistan Ziyâ diktatörlüğü 1977 1988 7.6 17
  Pakistan Askerî diktatörlük 1990 günümüz 20.6 29.9 29.9 18.7 63.00%
  Paraguay Stroessner diktatörlüğü 1954 1989 0.1 2.4 2.1 2.3 96.00%
  Filipinler Marcos diktatörlüğü 1965 1986 1.5 28.3 41.2 26.8 65.00%
  Somali Barre diktatörlüğü 1969 1991 0 2.4 2.6 2.4 92.00%
  Güney Afrika Apartheid diktatörlüğü 1992 18.7 23.6 18.7 79.00%
  Sudan Nimeiry/el-Mehdi diktatörlüğü 1969 günümüz 0.3 17 17 16.7 98.00%
  Suriye Esad diktatörlüğü 1970 günümüz 0.2 21.4 21.4 21.2 99.00%
  Tayland Askerî diktatörlük 1950 1983 0 13.9 90.8 13.9 15.00%
  Zaire/Kongo Mobutu diktatörlüğü 1965 1997 0.3 12.8 12.8 12.5 98.00%

Dipnot: Rejim başlangıcında ülke borcu; Dünya Bankası'nın en eski kayıtlar 1970 yılından kalmadır. Pakistan'da iki farklı dönemde askeri rejim iktidara gelmiştir. Bu tablo 1996 yılında hazırlandığı için son borç olarak 1996'yı baz almaktadır.

IMF başkanları listesi değiştir

İsim Ulus Başlama Bitiş
Camille Gutt   Belçika 6 Mayıs 1946 1951
Ivar Rooth   İsveç Ağustos 1951 Ekim 1956
Per Jacobsson   İsveç Aralık 1956 5 Mayıs 1963
Pierre-Paul Schweitzer   Fransa 1 Eylül 1963 1 Eylül 1973
H.Johannes Witteven   Hollanda 1 Eylül 1973 17 Haziran 1978
Jacques de Larosière   Fransa 17 Haziran 1978 16 Ocak 1987
Michel Camdessus   Fransa 16 Ocak 1987 14 Şubat 2000
Horst Köhler   Almanya 1 Mayıs 2000 4 Mart 2004
Anne Kruger   ABD 4 Mart 2004 4 Mayıs 2004
Rodrigo Rato   İspanya 4 Mayıs 2004 31 Ekim 2007
Dominique Strauss-Kahn   Fransa 1 Kasım 2007 18 Mayıs 2011
John Lipsky   ABD 18 Mayıs 2011 5 Temmuz 2011 (geciçi)
Christine Lagarde   Fransa 5 Temmuz 2011 16 Temmuz 2019
Kristalina Georgieva   Bulgaristan 1 Ekim 2019[4] görevde

Ayrıca bakınız değiştir

Notlar değiştir

  1. ^ "About the IMF:Overview:Members". 5 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2017. 
  2. ^ "World Bank - IMF support to dictatorships". cadtm. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2007. 
  3. ^ "Dictators and debt". Jubilee 2000. 7 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2007. 
  4. ^ "IMF'nin yeni başkanı belirlendi". 1 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2019. 

Kaynakça değiştir

  • Jan Joost Teunissen and Age Akkerman (eds.)(2005). Helping the Poor?The IMF and How-Income Countries [1] FONDAD.ISBN 90-74208-25-8
  • Dreher, Axel (2002). The Development and Implementation of IMF and World Bank Conditionality [2] HWWA.ISSN 1616-4814
  • The IMF and The World Bank:How do they differ? [3]7 Mart 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar değiştir