Parlamenter sistem
Parlamenter sistem veya parlamentarizm, yürütme organının, yasama organının denetiminde olduğu demokratik bir yönetim sistemidir. Parlamenter sistemlerde devlet başkanı veya cumhurbaşkanı, ülke yönetiminde etkin olmayan sembolik mevkilerdir ve devleti temsil ederler. Ülke yönetiminde etkin makam başbakandır, yürütme gücü parlamentodan çıkan başbakan ve kabinesi tarafından yürütülür. Parlamenter sistemde, parlamento belirleyici üst organdır ve başbakan yasama organı tarafından denetlenmekle birlikte yönetimde yüksek güce sahiptir.[1] Genel olarak başbakan olarak bilinen hükümetin başı, ülkelere göre şansölye gibi isimler alabilir.
|
Parlamenter sistem, yürütme ve yasama organı arasında güçlü bir işbirliği üzerine kurulmuştur.[2] Yürütme ve yasama organları arasında katı bir güçler ayrılığı bulunmaz ve bu da başkanlık sistemlerinde bulunan sisteme kıyasla farklı bir denge ve denetim mekanizmasına yol açar.[3] Yasama organı, işini tek meclisle veya çift meclisli parlamento aracılığıyla yürütür. Bu parlamento, ülke vatandaşları tarafından demokratik olarak seçilen temsilci veya üyelerden oluşur. Parlamenter sistemlerde devlet başkanı genellikle hükûmet başkanından başka bir kişidir. Buna karşılık, başkanlık sisteminde devlet başkanı çoğunlukla hükûmet başkanıyla aynı kişidir ve yürütme organı meşruiyetini yasama organından almaz.
Parlamenter sistemlerde genel olarak devlet başkanının sembolik makam olmasından ötürü halk tarafından demokratik oylama ile seçilmez. Halk, parlamento üyelerini seçer ve devlet başkanı ise halk tarafından seçilen parlamento üyeleri tarafından seçilir. Bu çoğu parlamenter cumhuriyette böyleyken, devlet başkanının halk tarafından seçildiği nadir parlamenter sistem örnekleri de bulunur. Parlamenter sistemle yönetilen bir ülke meşrutî monarşi ya da parlamenter cumhuriyet olabilir. Meşrutî monarşide yetkileri sembolik olan bir hükümdar (kral, imparator, padişah) bulunur, Birleşik Krallık, İsveç, Japonya ve Birinci ve İkinci Meşrutiyet dönemlerinde Osmanlı İmparatorluğu bunun örnekleridir. Parlamenter cumhuriyetlerde ise çoğunlukla parlamento tarafından seçilerek işbaşına gelen, yetkileri yine çoğunlukla sembolik olan bir devlet başkanı (cumhurbaşkanı) bulunur, Almanya, İtalya ve Hindistan bunun örnekleridir.
Bazı parlamenter sistemlerde hükümete istikrar ve güç kazandırmak amacıyla öngörülen birtakım usulleri ihtiva eden sistemlere genel olarak “rasyonelleştirilmiş parlamentarizm” denmektedir. Rasyonelleştirilmiş parlamentarizm, sağlam bir parlamento çoğunluğuna dayanmayan hükûmetlere güç ve istikrar kazandırmaya yönelik hukuk kurallarının bütünü olarak da tarif edilmektedir.[4]
Parlamenter sistem ile yönetilen ülkelerDüzenle
AfrikaDüzenle
AmerikaDüzenle
AsyaDüzenle
AvrupaDüzenle
Almanya
Arnavutluk
Avusturya
Belçika
Birleşik Krallık
Bulgaristan
Çek Cumhuriyeti
Danimarka
Estonya
Ermenistan
Finlandiya
Hırvatistan
Hollanda
İrlanda
İtalya
İspanya
İsveç
İzlanda
Karadağ
Kosova
Kuzey Makedonya
Letonya
Litvanya
Lüksemburg
Macaristan
Malta
Moldova
Norveç
Polonya
Portekiz
Sırbistan
Slovakya
Slovenya
Yunanistan
OkyanusyaDüzenle
Ayrıca bakınızDüzenle
KaynaklarDüzenle
- ^ "What are the Main Characteristics of Parliamentary System". studylecturenotes.com. 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2022."In Ministerial or parliamentary system, Prime Minister is very important and has too many powers. in legislature, he is leader of the house while in executive he is leader of the council of ministers."
- ^ "Government in a Parliamentary form". unacademy.com. 5 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2022.
- ^ "Presidential and Parliamentary forms of Governance". lawteacher.net. 13 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022.
- ^ Anayasa Hukukuna giriş. Anadolu Üniversitesi.