Osmanlı Ahrar Fırkası
Osmanlı Ahrar Fırkası (kısaca Ahrar Fırkası veya Fırka-i Ahrar), (Türkçe: Osmanlı Özgürlük/Liberal Partisi) Osmanlı İmparatorluğu'nun İkinci Meşrutiyet döneminde etkinlik gösteren siyasî parti.
| Osmanlı Ahrar Fırkası | |
|---|---|
 | |
| Kurucu | Nureddin Ferruh (Alkend), Ahmet Fazlı, Kıbrıslı Tevfik, Celalettin Arif, Mahir Sait, Nihat Reşat Belger, Tahir Hayrettin, Ahmet Samim, Damat Salih Paşa, Mabeyinci Reşit |
| Kuruluş tarihi | 14 Eylül 1908 |
| Kapanış tarihi | 30 Ocak 1910 |
| Önceli | Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti |
| Merkez | İstanbul |
| İdeoloji | Liberalizm Adem-i merkeziyetçilik Anayasacılık |
| Siyasi pozisyon | Merkez |
Tarihi değiştir
İkinci Meşrutiyet’in açıklanmasından hemen sonra (23 Temmuz 1908) İttihad ve Terakki ile Prens Sabahattin'in örgütü olan Teşebbüs-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti birleşti. Prens Sabahattin'in şahsî fikirleri, İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin ordu kanadı tarafından pek hoş karşılanmamış, Prens Sabahattin'in liberal temelli fikirlerinin devleti yıpratacağına dair bir çağrı olarak görülmüştür. İkinci Meşrutiyet sonrası Prens Sabahattin ve Adem-i Merkeziyetçi çevrelerin temelini oluşturduğu liberal çevrenin İttihad ve Terakki Cemiyeti'ne karşı muhalefeti artacaktır.[1]
2 Eylül 1908 günü İstanbul'da olan İttihad ve Terakki Cemiyeti toplantısına kendi istekleri dahilinde katılacak, toplantıda ise kendisine pek hoş tavırlar sergilenmeyecekti. Prens Sabahattin, 2 Eylül 1908'den sonra birkaç kez daha Cemiyet liderleriyle görüşecek, ondan sonra ise ilgisini kesecektir. Prens Sabahattin'in, İttihat ve Terakki Cemiyeti ile arasındaki anlaşmazlık, özel girişimcilik (Teşebbüs-i Şahsi) ve yerel yönetimcilik (Adem-i Merkeziyetçilik) konuları arasındaydı. Yine bu sıralarda 22 Ağustos 1908’de İttihat ve Terakki ile yeniden birleşmiş görünen Prens Sabahattin’e bağlı gruplar, propaganda çalışmalarına başladıklarında, bunun İttihat ve Terakki tarafından hoş karşılanmadığını görmüşlerdir. İzmir’de bazı üyeler tutuklanmıştır. Yine Anadolu’da geziye çıkmak isteyen Adem-i Merkeziyetçilerden Mahir Said, Tevfik ve Avni Kemal Beyler, İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından baskı altında tutulmuşlardır.[2]
Osmanlı Ahrar Fırkası 14 Eylül 1908'de, Prens Sabahattin'in önderliğinde Teşebbüsü Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti çatısında örgütlenen liberal Jön Türk kanadı tarafından kuruldu. Prens Sabahattin, kendisine önerilen parti başkanlığını kabul etmedi, ancak girişimi destekledi. Fırkaya resmi bir başkan seçilmedi. Partinin kurucuları: Nureddin Ferruh, Ahmet Fazlı, Kıbrıslı Tevfik, Nazım, Şevket, Celalettin Arif, Mahir Said, Dr. Nihat Reşat (Belger), Tahir Hayreddin, Ahmet Samim Bey, Damat Salih Paşa, Fazıl, Mabeyinci Reşit beyler olarak görülmektedir.
Parti programı, kurucu üye Nurettin Ferruh Bey tarafından hazırlandı. Programın hazırlanmasında Kont Léon Ostrorog yabancı parti programlarını tercüme ederek yardımcı oldu. Ahrar Fırkası İngiliz siyasi parti geleneğini ve liberal politikaları esas almıştır.
1908 Seçimleri değiştir
Ahrar Fırkası, 1908 yılında yapılacak olan genel seçimlere İttihat ve Terakki karşısında savaş vermeyi göze alarak girme kararı almıştır. Ancak seçimler öncesi parti yeterince örgütlenememiştir. Ülke genelinde örgütlenemeyen Fırka seçimlere yalnızca İstanbul’dan katılacaktır ancak İstanbul’da güçlü bir İttihat ve Terakki Cemiyeti rüzgârı esmektedir ve bu rüzgârın önünde durmak neredeyse imkansızdır. Bu rüzgâr ancak azınlıkların desteği ile durdurulabilirdi. Fakat Ahrar Fırkası bu şehirden tek bir mebus bile çıkaramayacaktır. Bunun sebebi; Meşrutiyetin ilanı ile birlikte buralardaki cemiyet üyelerinin İstanbul'a gitmeleri ve İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin baskıları etkili olmalıdır.
Seçimler yapılır ve sonuçlar görünüşte İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin kesin zaferiyle sonuçlanır. Fırka Ankara’da kendi çabaları ile mebus seçilecek olan Mahir Said Bey dışında herhangi bir mebus çıkaramayacaktır. İkdam’ın seçim günü yayınlanan sayısında ‘Fırka-i Ahrar Adayları’ (İstanbul) olarak şu isimler yer almaktadır: Sadrazam Kâmil Paşa, İkdam Başyazarı Ali Kemal Bey, Celalettin Arif Bey, Ahmet Fazlı, Nurettin Ferruh, Pandelâki Kozmidi Efendi, Konstantin Konstanidi Efendi, Kirkor Zöhrap Efendi ve Alber Feraci Efendi'dir.
Ahrar Fırkası'nın Türk adayları seçimi büyük bir farkla kaybetmişlerdir. İkdam’ın başyazarı Ali Kemal Bey 64, Ahmet Fazlı (Tung) 31, Kâmil Paşa 18 ve Celaleddin Arif Bey 4 oy alabildiler. Prens Sabahattin de resmen aday olmadığı halde on sekiz oy aldı. Partinin önemli isimlerinde Nurettin Ferruh Bey tek bir oy bile alamamıştır.
Ahrar Fırkası seçimlerde büyük yenilgiye uğramasına rağmen seçimlerden sonra açılan Meclis-i Mebûsan’da küçük de olsa bir grup oluşturmayı başaracaktır. Bu grubu İttihat ve Terakki Cemiyeti listelerinden kazanan ya da azınlık ve bağımsız mebuslar oluşturacaktır. Fırka Meclis'te İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne muhalif olmak üzere sayıları 60–70 arası değişen bir grup teşekkül ettirmiş ve bu suretle mecliste bir güç olmayı başarmıştır.
İttihat ve Terakki karşıtı İkdam, Sabah, Yeni Gazete, Sadayı Millet ve Servet-i Fünun gazeteleri, Ahrar Fırkası'nı desteklediler.
31 Mart Vakası, Ahrar Fırkası'nın sonu oldu. Prens Sabahattin ve kurucu üye Ahmet Fazlı Bey, Divan-ı Harp’te yargılandı ve suçsuz bulunarak serbest bırakıldı. Fırka üyelerinin bir kısmı yurt dışına kaçtılar. Nurettin Ferruh Bey, 1910'da ülkeye döndü ve Ahrar Fırkası’nın, siyasi yaşamdaki etkinliğinin son verildiğine yönelik iddia edilen bildiri Saday-ı Millet gazetesinin “Beyanname” başlıklı açıklaması ile kamuoyunun bilgisine sunulmuştur. Bu bildiri (17 Kanunusani 1325) 30 Ocak 1910 tarihli 61 sayılı nüshasında yayınlanmıştır.[3]
İdeoloji değiştir
Partinin başlıca siyasi görüşleri liberalizm, girişim özgürlüğü, adem-i merkeziyet (yerel yönetimlere güç verilmesi, merkezî otoritenin sınırlanması) ve bireycilik olmuştur. Ahrar, adem-i merkeziyet görüşü nedeniyle bölücülükle suçlandı. Ahrar muhtemelen saltanatı bir tür ülkeyi birleştirici gelenek olarak korumayı savunuyordu ancak programında padişahtan hiç söz edilmemiş olması, partinin baskıcı II. Abdülhamit rejiminden duyduğu rahatsızlığın bir sonucu olarak yorumlanmıştır.
Kaynakça değiştir
- ^ Akşin, Türkiye Tarihi-C.4,Edt. Sina Akşin, Cem Yayınları, 6.baskı, 2000, s.27. Yalçın.
- ^ Hüseyin Cahit, Siyasal Anılarım, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2000, s.32.
- ^ Saday-ı Millet, “Beyanname”, 17 Kanunusani 1325 - 30 Ocak 1910, No:61, s.1. Tunaya, Siyasi Partiler, C.1, s.203-204.
Konuyla ilgili yayınlar değiştir
- Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye'de Siyasal Partiler, Hürriyet Vakfı Yayınları, 1988
- Tunaya, Türkiye’de Siyasal Partiler C.1, İletişim Yay., İstanbul, 1998, s.176. Kuran, a.g.e.,s.444
- Celal Bayar, Bende Yazdım, C.1, İstanbul 1996, s.194
- Kuran,Ahmed Bedevi, İnkılâp Tarihimiz ve Jön Türkler, İstanbul 1945, s.271
- Prens Sabahattin, Türkiye nasıl Kurtarılabilir ve İzahlar, Ayraç yay., Ankara 1999, s.120-122. Kuran, a.g.e., s.445.
- Kansu, a.g.e., s.242’den naklen; Tanin, 16 Ağustos 1324/29 Ağustos 1908; Tanin, 17 Ağustos 1324/30 Ağustos 1908