Çekya
Çekya (Çekçe: Česko), resmî adıyla Çek Cumhuriyeti (Çekçe: Česká republika ), Orta Avrupa'da bir ülkedir. Kuzeyinde Polonya, batı ve kuzeybatısında Almanya, güneyinde Avusturya ve doğusunda Slovakya ile komşudur.
Çekya | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Prag 50°05′K 14°28′D / 50.083°K 14.467°D | ||||||||
| Resmî dil(ler) | Çekçe | ||||||||
| Resmi olarak tanınan diller[1][2] | |||||||||
| Etnik gruplar (2011[3]) | |||||||||
| Demonim | Çek | ||||||||
| Hükûmet | Üniter parlamenter cumhuriyet | ||||||||
| |||||||||
| Yasama organı | Parlamento | ||||||||
| Senato | |||||||||
| Temsilciler Meclisi | |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||
• Toplam | 78.866 km2 (116.) | ||||||||
• Su (%) | 2 | ||||||||
| Nüfus | |||||||||
• 2021 tahminî |  10.701.777[4] (86..) | ||||||||
• 2011 sayımı | 10.436.560[5] | ||||||||
• Yoğunluk | 136/km2 (62.) | ||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî | ||||||||
• Toplam | 460,933 milyar $[6] (47.) | ||||||||
• Kişi başına | 42.956 $[6] (30..) | ||||||||
| GSYİH (nominal) | 2021 tahminî | ||||||||
• Toplam | 276,109 milyar $[6] (45.) | ||||||||
• Kişi başına | 25.732 $[6] (34.) | ||||||||
| Gini (2019) |  24.0[7]düşük · 5. | ||||||||
| İGE (2019) |  0.900[8]çok yüksek · 27. | ||||||||
| Para birimi | Çek Korunası (CZK) | ||||||||
| Zaman dilimi | UTC+1 (OAS) | ||||||||
• Yaz (YSU) | UTC+2 (OAYS) | ||||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||||
| Telefon kodu | 4202 | ||||||||
| İnternet alan adı | .cz1 | ||||||||
Tarihî Prag kenti, ülkenin başkenti ve en büyük kenti olmasının yanı sıra, çok ilgi çeken bir turizm merkezidir. Ülke; Bohemya, Moravya ve Silezya bölgelerinden oluşur. Çek Cumhuriyeti, 1 Mayıs 2004'te Avrupa Birliği'nin üyesi olmuştur.
Ülkenin dünya çapında tanınan ürünleri; kristal, cam işlemeleri ve garnet taşıdır. Bunun yanında bira, gerek üretim gerek kültür olarak ülkenin en önemli sembollerindendir. Pek çok ülkede yerel bira üreticileri isim haklarını başta Bohemya bölgesine bağlı Pilsen şehri olmak üzere bu ülkeden almıştır. Para birimi Çek korunasıdır.
Etimoloji
değiştirBu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Ülkenin kısa adı, 3 Temmuz 2016'da alınan bir kararla resmen "Çekya" oldu.[9] Prag yönetimi ülkenin yeni adının İngilizce, Fransızca, Almanca, Rusça, Arapça ve Çince karşılıklarını başta Birleşmiş Milletler olmak üzere tüm uluslararası kuruluşlara bildirdi.[10] "Çek Cumhuriyeti" ise devletin resmî adı olarak hâlâ kullanılmaktadır.[11]
Tarihçe
değiştirGünümüzdeki Çeklerin ataları 5. yüzyılda Karadeniz ve Karpat dağlarından kalkarak Orta Avrupa'ya göç etmiş Slavlardır. Bohemya Dükalığı, 9. yüzyılın sonlarında Büyük Moravya altında kuruldu. 1002'de resmen Kutsal Roma İmparatorluğu'nun bir İmparatorluk Devleti olarak tanındı ve 1198'de bir krallık oldu.
8. yüzyılda bölgede Büyük Moravya Prensliği kuruldu. 874 yılında Çek kökenli I. Bořivoj, Hristiyanlığı kabul ederek Büyük Moravya Prensliği'nden bağımsızlığını ilân etti ve böylece ilk Bohemya devleti ortaya çıktı. I. Bořivoj'un kurduğu Přemyslovců Hanedanı, Bohemya'yı Orta Çağ'ın sonuna kadar yönetti. Orta Avrupa'nın en güçlü devletlerinden biri olan Bohemya, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun bir parçasıydı.
Mezhep kavgalarından dolayı çıkan 15. yüzyıldaki Hussit Savaşları ve 17. yüzyıldaki Otuz Yıl Savaşları Bohemya halkına büyük zararlar verdi. 16. yüzyıldan itibaren bölge Habsburglar'ın yönetimi altına girdi. Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu zayıfladıkça Bohemya, önce Avusturya İmparatorluğu sonra da Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi.
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, I. Dünya Savaşı sonunda yıkılınca 1918 yılında; Slovakya, Bohemya, Moravya, Silezya ve Karpat Rutenya birleşerek Çekoslovakya adında bir ülke haline geldi.
II. Dünya Savaşı başladıktan sonra Slovakya, Nazi Almanyası'yla anlaşarak Çekoslovakya'dan ayrıldı. 9 Mayıs 1945 tarihinde, Sovyetler Birliği ve Amerikan birlikleri ülkeye girerek ülkedeki Alman işgaline son verdiler. Çekoslovakya tekrar birleşti. 1948 yılında yönetim, komünistlerin eline geçti. Bu tarihten sonra Çekoslovakya, 41 yıl boyunca Doğu Bloku'nda yer aldı.
5 Ocak 1968 tarihinde iktidara gelen Alexander Dubček, siyasi bir liberalleşme dönemi başlattı. Ancak Prag Baharı adı verilen bu dönem, aynı yılın 20 Ağustos'unda Sovyetler Birliği ve Varşova Paktı müttefiklerinin (Romanya hariç) ülkeyi işgal etmesi ile sona erdi. Kasım 1989'da Çekoslovakya Kadife Devrimi adı verilen kansız bir devrimle kapitalizme dönüş yaptı. Çekoslovakya, 1 Ocak 1993 tarihinde barışçı bir biçimde Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olmak üzere iki ülkeye ayrıldı. Her iki ülkede geniş çaplı ekonomik reformlar yapıldı. Çek Cumhuriyeti; 12 Mart 1999 tarihinde NATO'ya, 1 Mayıs 2004 tarihinde Avrupa Birliği'ne katıldı. Çek Cumhuriyeti, 21 Aralık 2007 tarihi itibarıyla Avrupa vize birliğine dahil edilmiştir.
İdari yapısı
değiştir2000 yılından beri Çek Cumhuriyeti, 13 vilâyet (Çekçe: kraje, tekil kraj) ve başkent Prag'dan oluşmaktadır. Her vilâyet, kendi meclisine (krajské zastupitelstvo) ve vâlisine (hejtman) sahiptir. Prag'da ise meclis ve başkanlık güçleri, şehir konseyi ve belediye başkanı tarafından yürütülür.
.png)
| Plaka kodu |
İl adı Türkçe |
İl adı Çekçe |
İdari yer |
Nüfus (2004 tahmini) |
Nüfus (2011 tahmini)[12] |
|---|---|---|---|---|---|
| A | Prag a | Hlavní město Praha | n/a | 1,170,571 | 1,268,796 |
| S | Merkez Bohemya ili | Středočeský kraj | Pragb | 1,144,071 | 1,289,211 |
| C | Güney Bohemya | Jihočeský kraj | České Budějovice | 625,712 | 628,336 |
| P | Plzeň | Plzeňský kraj | Pilsen | 549,618 | 570,401 |
| K | Karlovy Vary ili | Karlovarský kraj | Karlovy Vary | 304,588 | 808,961 |
| U | Ústí nad Labem | Ústecký kraj | Ústí nad Labem | 822,133 | 835,814 |
| L | Liberec ili | Liberecký kraj | Liberec | 427,563 | 432,439 |
| H | Hradec Králové ili | Královéhradecký kraj | Hradec Králové | 547,296 | 547,916 |
| E | Pardubice ili | Pardubický kraj | Pardubice | 505,285 | 511,627 |
| M | Olomouc ili | Olomoucký kraj | Olomouc | 635,126 | 628,427 |
| T | Moravya-Silezya ili | Moravskoslezský kraj | Ostrava | 1,257,554 | 1,205,834 |
| B | Güney Moravya ili | Jihomoravský kraj | Brno | 1,123,201 | 1,163,508 |
| Z | Zlín | Zlínský kraj | Zlín | 590,706 | 579,944 |
| J | Vysočina | Kraj Vysočina | Jihlava | 517,153 | 505,565 |
a Başkent.
b Devlet dairesi yeri.
Çek Cumhuriyeti, çok partili parlamenter sistem ile idâre edilmektedir. Temsilciler meclisinde 200, senatoda 81 vekil bulunmaktadır.
1993’ten 2012’ye kadar cumhurbaşkanı 5 yıllığına meclis tarafından seçiliyor ve en fazla iki dönem görev yapabiliyordu. 2013 yılında ise cumhurbaşkanı doğrudan halk tarafından seçilmiştir. Miloš Zeman doğrudan seçilen ilk cumhurbaşkanı oldu.
Hükûmet, temsilciler meclisine karşı sorumludur. Ülkede %5 seçim barajı uygulanmaktadır. Temsilciler meclisi üyeleri dört yıllık bir dönem için seçilmektedir. 14 idari seçim bölgesi bulunmaktadır.
Ordu
değiştirÇek Silahlı Kuvvetleri, Çek Kara Kuvvetleri, Çek Hava Kuvvetleri ve özel destek birimlerinden oluşur. Silahlı kuvvetler, Savunma Bakanlığı tarafından yönetilmektedir. Çek Cumhuriyeti cumhurbaşkanı, silahlı kuvvetlerin başkomutanıdır. 2004 yılında ordu tamamen profesyonel bir kuruma dönüştü ve zorunlu askerlik kaldırıldı. Çek Cumhuriyeti, 12 Mart 1999 tarihinden beri NATO üyesidir. Ülke GSYİH'sinin %1,8'ini askerî harcamalara ayırmaktadır.
Ekonomi
değiştir2017 yılı itibarıyla, Çekya'da kişi başına düşen SAGP bakımından GSYİH, 35.223 ABD doları (İsrail, İtalya veya Slovenya'ya benzer şekilde) ve nominal değerde 20.152 ABD dolarıdır. Kasım 2018 itibarıyla Çekya'daki işsizlik oranı Avrupa Birliği içinde %1,9 oranıyla en düşüktü ve Çekya, yoksulluk bakımından OECD üyeleri arasında Danimarka'dan sonra ikinci en düşük orana sahipti. Çekya; hem Ekonomik Özgürlük Endeksi'nde (Norveç'in ardından) hem de Küresel Yenilikçilik Endeksi'nde (Avustralya'nın ardından) 24. sırada, Küresel Rekabet Raporu'nda 29. sırada, İş Yapılma Kolaylığı Endeksi'nde 30. ve Küresel Ticaret Etkinleştirme Raporu'nda (Kanada'nın ardından) 25. sırada yer almaktadır. Hem dış satımda hem de dış alımda, en büyük ticaret ortağı Almanya başta olmak üzere genel olarak ticaret ortakları Avrupa Birliği'nin üyeleridir.
Çekya, çeşitlendirilmiş bir ekonomi görünümü sergileyerek 2016 'Ekonomik Bileşim Endeksi'nde 10. sırada yer almıştır. Ülkede ekonominin %60'lık dilimini hizmetler, %37,5'lik dilimini endüstri ve %2,5'lik dilimini de tarım iş kolu oluşturmaktadır. Başlıca endüstri girdisi; yüksek teknoloji mühendisliği, elektronik, otomotiv ve makine yapımı, çelik üretimi, ulaşım ekipmanları üretimi, kimyasal ürün üretimi ve ilaç üretiminden sağlanmaktadır. Başlıca servisler; Araştırma ve Geliştirme, ICT ve Yazılım Geliştirme, Nanoteknoloji ve diğerleri arasında da Biyoteknoloji gibi Yaşam Bilimleri dallarından oluşmaktadır. Başlıca tarım ürünleri tahıllar, bitkisel yağlar ve şerbetçi otudur. En büyük Çek şirketleri; Skoda Auto, RWE Supply Trading ve Unipetrol'dur.
Çekya'da şirketler için kurumlar vergisi oranı %19 ve kişisel gelir vergisi oranı %15-23 arasında değişmektedir.[13]
Coğrafya
değiştirÇek Cumhuriyeti 51°'nin kuzeyinde bulunan küçük bir bölge dışında 48° ile 51° K enlemlerinde ve 12° ile 19° D boylamlarında yer almaktadır.
Ülkedeki yeryüzü şekilleri bölgesine göre değişmektedir. Batıdaki Bohemya'da genelde yüksek olmayan dağlar tarafından çevrelenen nehir havzaları, tepeler ve platolar bulunur. Ülkenin doğusundaki Moravya ise dağlıktır.[14][15]
Demografi
değiştir| Çek Cumhuriyeti Nüfusu[16] | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Yıl | Toplam | Artış | Yıl | Toplam | Artış |
| 1857 | 7.016.531 | - | 1950 | 8.896.133 | %-16.7 |
| 1869 | 7.617.230 | %8,6 | 1961 | 9.571.531 | %7,6 |
| 1880 | 8.222.013 | %7,9 | 1970 | 9.807.697 | %2,5 |
| 1890 | 8.665.421 | %5,4 | 1980 | 10.291.927 | %4,9 |
| 1900 | 9.372.214 | %8,2 | 1991 | 10.302.215 | %0,1 |
| 1910 | 10.078.637 | %7,5 | 2001 | 10.230.060 | %-0,7 |
| 1921 | 10.009.587 | %-0,7 | 2011 | 10.436.560 | %2,0 |
| 1930 | 10.674.386 | %6,6 | 2016 | 10.572.427 | %1,3 |
Çek Cumhuriyeti nüfusunun %94,2'si Çekler'den oluşur. Küçük azınlık olarak Slovaklar (%1,9) ve Almanlar (%0,4) vardır. Ayrıca ülkede bir miktar Polonyalı da yaşar. Nüfusun büyük çoğunluğu şehirlerde yaşar. Nüfusun en yoğun olduğu yerler başkent Prag ile Pilsen, Brno ve Ostrava'dır. Çek İstatistik Ofisi'ne göre, 2021 yılı itibarıyla ülke genelinde toplam 4000 kişiden fazla Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı yaşamaktadır.[17]
Din
değiştirÇek Cumhuriyeti AB'de Estonya'dan sonra en büyük ateist nüfusu barındıran ülkedir. Nüfusun %60'ının dinî inancı yoktur. Günümüzde kullanılmayan bazı kilise ve manastırlar konser salonu, müze olarak hizmet vermektedir.
2021 nüfus sayımına göre nüfusun % 9.3'ü Katoliktir.[19] Bu oran 1921'de % 82.1 Katolik, % 9 Protestan şeklindeydi.[19] Ülkede Ortodoks bir azınlık da yaşar.
Galeri
değiştir-
Prag, Çek Cumhuriyeti başkenti -
Prag Kalesi -
"Merkezi Bohemya Bölgesi"nde 1348'de V. Charles tarafından kurulan -
Tábor, "Güney Bohemya Bölgesi"'nde bir kasaba, 1420'de "Hussite"lar tarafından kurulmuş Karlštejn Şatosu -
Český Krumlov -
Děvičky Şatosu harabeleri Nové Mlýny Baraj gölü yakınlarında -
Sněžka, Çek Cumhuriyeti'nin en yüksek dağı -
Kutná Hora'da St. Barbara Kilisesi -
Çek Cumhuriyeti'nin eski Moravya bölgesinde Vlčnov'da folklorik halk giysileri -
Telč, güney Moravya'da bir kasaba -
Český Šternberk Kalesi -
Třeboň - Masaryk Meydanı -
Červená Lhota şatosu -
Çek askerleri
_11.jpg)
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Geleneksel olarak ve uzun süreli olarak Çek Cumhuriyeti sınırları içinde yaşayan azınlıklara mensup vatandaşlar, yetkililerle iletişimde ve mahkemelerde dillerini kullanma hakkından yararlanırlar (tanınan azınlıkların listesi için bkz. National Minorities Policy of the Government of the Czech Republic 7 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 4 Temmuz 2013'ten beri Belarusça ve Vietnamca, bkz. Česko má nové oficiální národnostní menšiny. Vietnamce a Bělorusy 8 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.). Çek Temel Haklar ve Temel Özgürlükler Sözleşmesi'nin 25. Maddesi, ulusal ve etnik azınlıkların eğitim ve yetkililerle kendi dillerinde iletişim kurma hakkını güvence altına almaktadır. 500/2004 Sayılı Kanun (İdari Kural) 16 (4) paragrafına göre ("Usul Dili") ulusal veya etnik bir azınlığa mensup olan Çek Cumhuriyeti vatandaşı - geleneksel olarak ve uzun vadeli olarak Çek Cumhuriyeti sınırları içinde yaşıyorsa - bir idari kuruma başvurma ve azınlığın dilinde dava açma hakkına sahiptir. İdari ajansın dil bilgisi olan bir çalışanı yoksa, ajans masrafları ajansa ait olmak üzere bir tercüman temin etmek zorundadır. 273/2001 Sayılı Kanun (Azınlık Mensuplarının Haklarına Dair) 9. paragrafa (Yetkililerle ilişkilerde ve mahkemeler önünde ulusal bir azınlığın dilini kullanma hakkı) göre aynı durum, mahkemelerdeki ulusal azınlık mensupları için de geçerlidir.
- ^ Slovak dili, birkaç kanunla tanımlandığı gibi, belirli koşullar altında Çekya'da resmi bir dil olarak kabul edilebilir – örn. yasa 500/2004, 337/1992. Kaynak:http://portal.gov.cz 10 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Alıntı: "Například Správní řád (zákon č. 500/2004 Sb.) stanovuje: "V řízení se jedná a písemnosti se vyhotovují v českém jazyce. Účastníci řízení mohou jednat a písemnosti mohou být předkládány i v jazyce slovenském ..." (§ 16, odstavec 1). Zákon o správě daní a poplatků (337/1992 Sb.) "Úřední jazyk: Před správcem daně se jedná v jazyce českém nebo slovenském. Veškerá písemná podání se předkládají v češtině nebo slovenštině ..." (§ 3, odstavec 1). http://portal.gov.cz 10 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Public database: Census 2011". Çek İstatistik Ofisi. 10 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2021.
- ^ "Population of Municipalities – 1 January 2021". Czech Statistical Office. 30 Nisan 2021. 1 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Census of Population and Housing 2011: Basic final results 16 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Czech Statistical Office 29 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim tarihi 19 Aralık 2012.
- ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. International Monetary Fund. 6 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2019.
- ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income - EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. 20 March 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 July 2020.
- ^ "Human Development Report 2020" (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
- ^ "Çek Cumhuriyeti'nin ismi artık resmen Çekya oldu". Hürriyet. 3 Temmuz 2016. 4 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017.
- ^ "Czech Republic or Czechia? The debate goes on". The National (İngilizce). 28 Nisan 2016. 29 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2016.
- ^ "Základní výsledky". Czech Statistical Office. 27 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2015.
- ^ "Çek Cumhuriyeti – Ticaret ve İş Fırsatları – cekcumhuriyeti.eu" (İngilizce). 4 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2023.
- ^ "CIA World Factbook- Czech Republic". 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2012.
- ^ "ABD Kongre Kütüphanesi, A Country Study: Czechoslovakia (Former)". 24 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2020.
- ^ "Czech Statistic Office". 12 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2007.
- ^ "Data on number of foreigners". Data on number of foreigners (İngilizce). 5 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ "2011 census" (Çekçe). Çek İstatistik Ofisi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2021.
- ^ a b Official census data from the Czech Statistical Office:
- "Obyvatelstvo podle náboženského vyznání a pohlaví podle výsledků sčítání lidu v letech 1921, 1930, 1950, 1991 a 2001" [Population by denomination and sex: as measured by 1921, 1930, 1950, 1991 and 2001 censuses] (PDF). 21 Şubat 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- "Obyvatelstvo podle náboženské víry a pohlaví podle výsledků sčítání lidu v letech 1921, 1930, 1950, 1991, 2001 a 2011" [Population by religious belief and sex by 1921, 1930, 1950, 1991, 2001 and 2011 censuses]. 21 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "2011 Census: Population by religious belief and by regions" (PDF). 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- "2011 Census: Population by religious belief and by municipality size groups" (PDF). 21 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- "Obyvatelstvo podle náboženské víry v letech 1991 až 2021" [Population by religious beliefs from 1991 to 2021]. 22 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "2021 Census: Population by religious belief and by regions". 21 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
değiştir- Social values, Science and Technology13 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)