Vikipedi

Herodot

Yunan tarihçi ve coğrafyacı (MÖ 484–425)

Herodot veya Herodotos (Grekçe: Ἡρόδοτος, romanizasyon: Hēródotos; MÖ 484– 425), MÖ 5. yüzyılda Pers kontrolü altındaki, (günümüzde Bodrum, Türkiye) Halikarnas adlı Yunan şehrinden bir Yunan tarihçi ve coğrafyacı. Sonradan, (günümüzde Calabria) Magna Graecia (Güney İtalya)'daki Thurii vatandaşlığına geçmiştir. Herodot, Pers-Yunan savaşları ve Büyük Kiros'un Ahameniş Hanedanı'nın yükselişi gibi konuları ayrıntılı bir biçimde ele alan Tarihler adlı eseri yazması ve tarihi olayların sistematik araştırmasını yapan ilk tarihçi olmasıyla tanınır. Romalı hatip Cicero tarafından Tarihin Babası (Pater Historiae) olarak adlandırılmıştır.[2][3]

Herodot
Ἡρόδοτος
MÖ 4. yüzyılın ilk yarısına ait Herodot'u tasvir eden bir Yunan büstünün, MS 2. yüzyılda yapılan bir Roma kopyası
DoğumMÖ 484[1]
Halikarnas, Karya, Küçük Asya, Pers İmparatorluğu
ÖlümMÖ 425[1] (y. 60 yaşında)
Thurii, Calabria veya Pella, Makedonya
MeslekTarihçi
Tanınma nedeniTarihler
Ebeveyn(ler)Lyxes (babası)
Dryotus (annesi)
Akraba(lar)Theodoros (kardeşi)
Panyassis (amcası veya kuzeni)

Tarihler, esas olarak önemli kralların yaşamlarını ve Maraton, Termofil, Artemision, Plataia ve Mykale gibi ünlü muharebeleri konu alır. Eser, zaman zaman ana konudan saparak kültürel, etnografik, coğrafi ve tarihsel bir arka plan sunar. Bu arka plan, anlatının temel bir unsurunu oluşturur ve okuyucuya geniş bir ek bilgi kaynağı sağlar.

Herodot, antik dönemde eserindeki "efsaneler ve hayali hikayeler" nedeniyle eleştirilmiştir. Çağdaşı tarihçi Thukydides, onu eğlence için hikâyeler uydurmakla suçlamıştır. Herodot ise, sadece gördüklerini ve duyduklarını aktardığını savunmuştur.[4] Modern tarihçiler ve arkeologlar tarafından Tarihler'in önemli bir kısmı doğrulanmıştır.

Yaşamı

değiştir

Günümüz akademisyenleri, Herodot'un yaşamı hakkında güvenilir bilgi için genellikle onun kendi yazılarına başvurur,[5] bu bilgiler, Bizans dönemine ait 10. yüzyıl ansiklopedisi Suda gibi arkaik ancak çok daha geç dönem kaynaklarıyla desteklenir; Sudanın bilgileri muhtemelen geleneksel anlatılardan alınmıştır. Yine de zorluk büyüktür:

Veriler çok azdır – bunlar çok geç ve zayıf bir otoriteye dayanır; öylesine olasılık dışı veya çelişkilidir ki, bunları bir biyografiye derlemek, eleştirinin ilk esintisiyle yıkılacak bir iskambil kulesi inşa etmeye benzer. Yine de bazı noktalar yaklaşık olarak belirlenebilir [...]

— George Rawlinson[6]

Çocukluğu

değiştir

Herodot, eserinin başında Anadolu'daki Halikarnas'ın yerlisi olduğunu belirtir[7] ve genellikle MÖ 485 civarında orada doğduğu kabul edilir. Suda, ailesinin nüfuzlu olduğunu, Lyxes ve Dryo'nun oğlu, Theodoros'un kardeşi ve dönemin destansı şairi Panyassis ile akraba olduğunu söyler.[8][9] Lyxes ve Panyassis'in Karca isimler olduğu düşünüldüğünde,[10][11] Herodot'un en azından kısmen Helenleşmiş Karya kökenli biri olması muhtemeldir. Halikarnas o dönemde Pers İmparatorluğu'nun bir parçası olduğundan, bu, Herodot'u hayatının ilk yıllarında bir Pers tebaası yapmaktadır.[12][13]

 
Herodot'un Halikarnas'ta, günümüz Bodrum, Türkiye'deki heykeli

Herodot, bir Dor yerleşimi olan Halikarnas'ta doğmuş olmasına rağmen, Tarihler adlı eserini İyon lehçesinde yazmıştır. Suda'ya göre Herodot, Halikarnas'ın tiranı ve Artemisia'nın torunu olan Lygdamis'in baskılarından kaçarak ailesiyle birlikte Sisam adasına sığındığında, çocukken İyon lehçesini öğrenmiştir. Herodot'la akraba olan şair Panyassis'in, başarısız olmuş bir ayaklanmaya katıldığı bilinir.[14]

Suda ayrıca, Herodot'un daha sonra memleketi Halikarnas'a dönerek, Lygdamis'in despot yönetimini deviren isyana önderlik ettiğini belirtir. Ancak, Herodot'un dönemine tarihlenen Halikarnas'taki son yazıt keşifleri, İyon Yunancası'nın bazı resmi belgelerde kullanıldığını gösterdiğinden, Suda'nın iddia ettiği gibi Herodot'un lehçeyi başka bir yerde öğrenmiş olması gerekmediği anlaşılmıştır.[15] Suda, Herodot'u doğduğu yerin destansı kurtarıcısı olarak gösteren tek kaynaktır, bu da hikâyenin doğruluğuna dair şüphe uyandırır.[16]

Seyahatleri

değiştir

Herodot'un kendi ifadesine göre, Halikarnas, bir Dor şehri olmasına rağmen, Dor komşularıyla olan bir anlaşmazlık sonrası yakın ilişkilerini sonlandırmış (1.144)[a] ve Mısır-Yunan ticaretine öncülük eden şehirlerden biri olmuştur (2.178). Bu nedenle, Pers İmparatorluğu içinde dışa dönük, uluslararası bir bakış açısına sahip bir liman kentiydi ve Herodot'un ailesinin, Pers egemenliği altındaki diğer ülkelerde bağlantıları olması muhtemeldi; bu da onun seyahatlerini ve araştırmalarını kolaylaştırmıştı.

Herodot'un şahit anlatımları, muhtemelen MÖ 454'ten sonra veya MÖ 460–454'te Pers yönetimine karşı ayaklanmaya destek veren bir Atina filosunun ardından, Atinalılarla birlikte Mısır'a seyahat ettiğini gösterir. Muhtemelen ardından Tire'ye, sonra da Fırat Nehri boyunca Babil'e gitmiştir. Yerel politikalarla ilgili olabilecek bir nedenle, Halikarnas'ta sevilmeyen biri haline gelmiş ve MÖ 447 civarında, halkını ve demokratik kurumlarını açıkça hayranlıkla andığı Perikles Atina'sına göç etmiştir (5.78). Atina, aynı zamanda yerel topografyayı tanıdığı (6.137; 8.52–55) ve yazılarında sıkça yer verdiği Alkmaionidailer gibi önde gelen ailelerle tanıştığı yerdi.

Plutarkhos'a göre,[17] Herodot, eserleri nedeniyle Atina meclisi tarafından maddi bir ödülle onurlandırılmıştır. Plutarkhos, Diyllus'u kaynak göstererek, bu ödülün 10 talent olduğunu belirtir.[18]

Sonraki hayatı

değiştir

MÖ 443'te veya kısa bir süre sonrasında, Atina destekli bir koloni kapsamında, günümüz Calabria'sındaki Thurii'ye göç etti. Aristoteles, Tarihler'in "Thuriumlu Herodot" tarafından yazılmış bir versiyonundan bahseder ve Tarihler'deki bazı pasajlar (4.15, 99; 6.127), onun Magna Graecia hakkında kişisel deneyimlerini yazdığına dair kanıt olarak yorumlanmıştır. Geç bir kaynak olan Ptolemaeus Chennus'a göre, Photios'un Kütüphanesi'nde özetlenen bilgiye dayanarak, ilahi yazarı olan Teselyalı Plesirrhous, Herodot'un eromenosu (sevgilisi) ve mirasçısıydı. Bu anlatım, bazı tarihçilerin Herodot'un çocuksuz öldüğünü varsaymasına yol açmıştır. Peloponnesos Savaşı'nın ilk yıllarındaki bazı olaylar hakkında detaylı bilgi (6.91; 7.133, 233; 9.73), onun Atina'ya döndüğünü düşündürür; bu durumda, orada bir veba salgını sırasında ölmüş olması mümkündür. Alternatif olarak, Makedonya'da sarayın himayesini kazandıktan sonra orada ölmüş ya da Thurii'de vefat etmiş olabilir. Tarihler'de MÖ 430'dan sonrasını kesin olarak tarihlendirilebilecek hiçbir şey bulunmaz ve genellikle Herodot'un kısa bir süre sonra, muhtemelen altmış yaşına gelmeden önce öldüğü kabul edilir.

Yazar ve hatip

değiştir

Herodot, araştırmalarını geniş bir kitleye sözlü anlatımlar yoluyla, halka açık topluluklarda sunardı. John Marincola, Penguin baskısındaki Tarihler'in girişinde, Herodot'un eserinin erken kitaplarında "performans parçaları" olarak adlandırılabilecek belirli bölümlerin bulunduğunu yazmaktadır. Araştırmanın bu kısımları bağımsız ve "neredeyse ayrılabilir" görünüyor; öyle ki, Herodot tarafından sözlü bir performans için ayrılmış olabilirler. Marincola'ya göre, 5. yüzyılın entelektüel ortamı, filozofların eserlerinden bu tür ayrılabilir parçaları dramatik bir şekilde sunduğu birçok sözlü performansı içeriyordu. Amaç, bir konuda önceki argümanları eleştirmek ve kendi argümanlarını vurgulu ve coşkulu bir şekilde sunarak dinleyicileri kazanmaktı.[19]

Herodot'un döneminde, yazarların eserlerini "yayımlamak" için popüler festivallerde okumaları geleneksel bir uygulamaydı. Lukianos'a göre, Herodot tamamladığı eserini doğrudan Anadolu'dan Olimpiyat Oyunları'na götürmüş ve tüm Tarihler'i tek bir oturuşta, toplanmış seyircilere okuyarak, sonunda coşkulu alkışlar almıştır.[20] Ancak eski bir gramerciye göre farklı bir anlatımda,[21] Herodot, Olimpiyat festivalinde eserini okumaya başlamadan önce biraz gölge gelmesi için bulutların gelmesini beklemiş, ancak bu sırada seyirciler dağılmıştır. (Bu olay, gecikme yüzünden fırsatı kaçıran biri için kullanılan "Herodot ve gölgesi" atasözüne yol açmıştır.) Herodot'un Olimpiyat'taki okuması, antik yazarlar arasında sevilen bir konuydu ve Suda'da, Photios[22] ve Tzetzes'in[23] aktardığı başka ilginç bir hikâye varyasyonu bulunur: Bu hikâyede, genç Thukydides babasıyla birlikte seyirciler arasında yer almış ve Herodot'un okumasını dinlerken Thukydides gözyaşlarına boğulmuştur. Herodot, çocuğun babasına kehânetvari bir şekilde şöyle demiştir: "Oğlunun ruhu bilgi için yanıp tutuşuyor."

En nihayetinde, Thukydides ve Herodot o kadar yakınlaşmıştır ki, ikisi de Atina'daki Thukydides'in mezarına gömülmüştür. En azından Marcellinus, Thukydides'in Hayatı adlı eserinde bu görüşü dile getirmiştir.[24] Suda'ya göre ise Herodot, Makedonya'daki Pella'da veya Thurii'deki agora'da gömülmüştür.[25]

Tarihteki yeri

değiştir
 
Herodot'un yazıları baz alınarak oluşturulmuş dünya haritası

Herodot'un Tarihler adlı eserinin başında amacı ve anlatmak istedikleri şöyle açıklanmıştır:

Bu kitap, Halikarnassoslu Herodot'un günümüz toplumuna ve gelecek kuşaklara sunduğu araştırmasıdır. Gerek insanoğlunun kahramanlıkları, gerekse Helenlerin ve barbarların[b] çıkardıkları büyük işler ve harikalar zamanla unutulmasın, şanları yıllar boyu yürüsün; özellikle de birbirleriyle yaptıkları sonu gelmez savaşların sebepleri hatırlansın diye yazılmıştır.

— Herodot, Tarih (çev. Burcu Uzunoğlu)[26]

Öncüller

değiştir

Herodot'un başkalarının başarılarını kaydetmesi, kendi içinde bir başarıydı, ancak bunun kapsamı tartışılmıştır. Herodot'un tarihteki yeri ve önemi, çalıştığı gelenekler çerçevesinde anlaşılabilir. Onun eseri, günümüze eksiksiz ulaşan en eski Yunan düzyazı eseridir. Halikarnaslı Dionysius, Augustus Roma'sında bir edebiyat eleştirmeni, Herodot'tan önce gelen yedi yazardan bahsetmiş ve onların eserlerini, kendi şehirleri ve diğer şehirler ile halklar, Yunan ya da yabancı, hakkında sade, süslemesiz anlatılar olarak tanımlamıştır; bu eserler popüler efsaneleri içerir, bazen melodramatik ve naif, genellikle büyüleyici özelliklere sahiptir; tüm bu özellikler Herodot'un kendi eserinde de bulunabilir.[27]

Modern tarihçiler kronolojiyi belirsiz olarak görse de, antik anlatıma göre bu öncüller arasında Miletli Dionysius, Lampsakoslu Kharon, Midillili Hellanikos, Lidyalı Ksanthos ve en iyi belgelenmiş olan Miletli Hekataios yer alır. Bunlardan yalnızca Hekataios'un eserlerinden fragmentler (parçalar) günümüze ulaşmış olsa da bunların özgünlüğü tartışmalıdır.[28] Ancak bu fragmentler, Herodot'un kendi Tarihler'ini yazdığı geleneğin türünü anlamak için bir fikir verir.

Çağdaş ve modern eleştiriler

değiştir

Herodot'un bildirdiği pek çok tuhaf hikâye ve halk masalları nedeniyle eleştirmenleri ona "Yalanların Babası" lakabını takmıştır.[29][30] Hatta kendi çağdaşları bile onun başarısını alaya almak için nedenler bulmuştur. Dahası, bir modern akademisyen,[31] Herodot'un Yunan Anadolu'daki evini terk ederek Atina'ya ve ötesine batıya göç etmesinin, hemşehrilerinin eserini alaya almasından kaynaklanıp kaynaklanmadığını merak etmiştir; bu durum, Herodot'a adandığı söylenen ve üç olası dinlenme yerinden biri olan Thuria'daki bir yazıtla ima edilmiş olabilir:

“ Sfenks'in oğlu Herodot

burada yatar; İyon tarihinde emsalsiz;
Dor doğumlu, iftiranın damgasından kaçan
ve Thuria'da yeni vatanını bulan.[32]

„

Ancak en güçlü çağdaş eleştirmenleri Atina'da bulunuyordu. MÖ 425'te, birçok bilginin Herodot'un öldüğünü düşündüğü dönemde, Atinalı komedi yazarı Aristofanes, Akharnalılar'ı yazmıştır; bu eserde, Peloponnesos Savaşı'nı bazı fahişelerin kaçırılmasına bağlayarak Herodot'la alay eder. Herodot, Perslerin Yunanlarla savaşlarının, mitolojik kahramanlar İo, Europa, Medea ve Helen'in kaçırılmalarıyla başladığına dair anlatısını aktarmıştı.[33][34]

Benzer şekilde, Atinalı tarihçi Thukydides, Herodot'a "bir hikâye anlatıcısı" diyerek onu küçümsemiştir. Retorik eğitimi almış olan Thukydides, malzemesine tam anlamıyla hâkim görünen bir yazar olarak sonraki düzyazı yazarları için model olmuş; buna karşılık, sık sık konudan sapmalarıyla Herodot, yazar kontrolünü en aza indiriyor (ya da belki gizliyor) gibi görünmüştür. Dahası, Thukydides, Yunan dünya görüşüne daha uygun bir tarihsel konu geliştirmiştir: şehir devleti ya da polis bağlamına odaklanmıştır. Medeniyetler arasındaki etkileşim, Herodot gibi Anadolu'da yaşayan ve yabancı bir medeniyet içinde yaşamayı yakın bir anı olarak hatırlayan Yunanlar için daha anlamlıydı.[35]

Pers krizi öncesinde, Yunanlar arasında tarih yalnızca yerel veya aile gelenekleriyle temsil edilmişti. "Kurtuluş Savaşları", bir Yunan tarafından hissedilen ilk gerçek tarihsel ilhamı Herodot'a vermiştir. Bu savaşlar, ona şehirden daha yüksek bir ortak yaşamın olduğunu ve bunun hikâyesinin anlatılabileceğini göstermiştir; ayrıca, Doğu ile Batı arasındaki çarpışmanın dramını bir konu olarak sunmuştur. Onunla birlikte, tarih ruhu Yunanistan'da doğmuştur; ve dokuz Müz'den adını alan eseri, gerçekten de Klio'nun ilk ifadesi olmuştur.

— R. C. Jebb, [36]

Herodot genellikle antik tarihin güvenilir bir kaynağı olarak kabul edilse de, günümüz tarihçilerinin çoğu, onun anlatımlarının en azından kısmen yanlış olduğunu düşünmekte ve Tarihler'deki gözlemlenen tutarsızlıkları abartıya bağlamaktadır.[37][38][39]

Ayrıca bakınız

değiştir

Dipnot

değiştir
  1. ^ Metindeki bu numaralar bibliyografyada belirtilen Herodot'un Tarihler isimli kitabına yapılan referanslardır.
  2. ^ Yunan olmayanların

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b "Herodotus" 7 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Columbia Encyclopedia, URL erişim tarihi: 11 Eylül 2008.
  2. ^ Luce, T. James (2002). The Greek Historians. s. 26. 
  3. ^ "Herodotus". Encyclopædia Britannica. 4 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2021. 
  4. ^ Hornblower, Simon; Spawforth, Antony; Eidinow, Esther (2014). The Oxford Companion to Classical Civilization. OUP Oxford. s. 372. ISBN 978-0-19-101675-2. 
  5. ^ Burn, A.R. (1972). Herodotus: The Histories. s. 7. Penguin Classics.
  6. ^ Rawlinson, George (1859). The History of Herodotus. cilt 1. s. 1. New York: D. Appleton and Company. "The History of Herodotus". Classics. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü.
  7. ^ Smith, William, (Ed.) (1873). "A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology, Hero'dotus". www.perseus.tufts.edu. Londra: John Murray. 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2023. 
  8. ^ Rawlinson, George (1859). The History of Herodotus. cilt 1. Önsöz. New York: D. Appleton and Company. "The History of Herodotus". Classics. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü.
  9. ^ Burn, A.R. (1972). Herodotus: The Histories. Önsöz. Penguin Classics.
  10. ^ Cartledge, Paul (2002). The Greeks : a portrait of self and others. Oxford ; New York : Oxford University Press. s. 52. 
  11. ^ Waters, K.H. (1985). Herodotos the Historian: His problems, methods and originality. Tulsa: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-1928-1. 
  12. ^ Dandamaev, M.A. (1989). A Political History of the Achaemenid Empire. Brill. s. 153. ISBN 978-90-04-09172-6. "Tarihin Babası" Herodot, Halikarnas'ta doğmuş ve anayurt Yunanistan'a göç etmeden önce Pers İmparatorluğu'nun bir tebaasıydı. 
  13. ^ Kia, Mehrdad (2016). The Persian Empire: A historical encyclopedia. ABC-CLIO. s. 161. ISBN 978-1-61069-391-2. Herodot'un doğumu sırasında, Halikarnas da dahil olmak üzere güneybatı Küçük Asya, Pers egemenliği altındaydı. 
  14. ^ "Histories of Herodotus". [ölü/kırık bağlantı]
  15. ^ Burn, A.R. (1972). Herodotus: The Histories. s. 11. Penguin Classics.
  16. ^ Rawlinson, George (1859). The History of Herodotus. cilt 1. s. 11. New York: D. Appleton and Company. "The History of Herodotus". Classics. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü.
  17. ^ Plutarkhos, Moralia; De Herodoti Malignitate, II
  18. ^ "Plutarch on the Malice of Herodotus". www.bostonleadershipbuilders.com. 18 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2022. 
  19. ^ Herodotus (2003). The Histories. de Selincourt, Aubrey tarafından çevrildi. Önsöz ve notlar: John Marincola. Penguin Books. s. 12. 
  20. ^ Rawlinson, George (1859). The History of Herodotus. cilt 1. s. 14. New York: D. Appleton and Company. "The History of Herodotus". Classics. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü.
  21. ^ Montfaucon, Bibliothec. Coisl. Cod. clxxvii. s. 609.
  22. ^ Photios, Bibliothec. Cod. lx
  23. ^ Tzetzes, Chil. 1.19
  24. ^ Marcellinus, in Vita. Thucyd. s. ix
  25. ^ Rawlinson, George (1859). The History of Herodotus. cilt 1. s. 25. New York: D. Appleton and Company. "The History of Herodotus". Classics. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü.
  26. ^ s. 7, Panama Yayınları, İkinci Baskı, Eylül 2023
  27. ^ Burn, A.R. (1972). Herodotus: The Histories. s. 23. Penguin Classics.
  28. ^ Burn, A.R. (1972). Herodotus: The Histories. s. 27. Penguin Classics.
  29. ^ Burn, A.R. (1972). Herodotus: The Histories. s. 10. Penguin Classics.
  30. ^ Pipes, David. "Herodotus: Father of History, Father of Lies". 27 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2009. 
  31. ^ Rawlinson, George (1859). The History of Herodotus. Cilt 1. New York: D. Appleton and Company. "The History of Herodotus". Classics. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü.
  32. ^ Burn, A.R. (1972). Herodotus: The Histories. s. 13. Penguin Classics.
  33. ^ Tritle., Lawrence A. (2004). The Peloponnesian War. Greenwood Publishing Group. ss. 147-148. 
  34. ^ Hart, John (1982). Herodotus and Greek History. Taylor and Francis. s. 174. 
  35. ^ Burn, A.R. (1972). Herodotus: The Histories. Penguin Classics.
  36. ^ Jebb, Richard C. The Genius of Sophocles. bölüm 7. 
  37. ^ Chiasson, Charles C. (2012). "8 Myth and Truth in Herodotus' Cyrus Logos". Oxford Academic. ss. 213-232. doi:10.1093/acprof:oso/9780199693979.003.0009. ISBN 978-0-19-969397-9. 27 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2023. 
  38. ^ Mark, Joshua J. "Herodotus". World History Encyclopedia (İngilizce). 9 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2023. 
  39. ^ Larkin, Patrick (11 Mart 2022). "Herodotus, Homer, and The Histories". Stony Brook Undergraduate History Journal (İngilizce). 12 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2023. 

Bibliyografya

değiştir
Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Herodot
hakkında daha fazla bilgi edinin
  Commons'ta dosyalar
  Vikisöz'de alıntılar
  • Herodot (Türkçeye çeviren: Perihan Kuturman) (1973) Herodot Tarihi, İstanbul: Hürriyet Yayınları
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Herodot&oldid=35460336" sayfasından alınmıştır