Homo erectus
Homo erectus (Latince: dik insan), soyu tükenmiş bir insan türüdür. H. erectus'un Afrika popülasyonlarının, H. heidelbergensis ve H. antecessor gibi çeşitli insan türlerinin ataları olması muhtemeldir, ilki genellikle Neandertallerin, Denisovalıların ve bazen de modern insanların atası olarak kabul edilir.[2][3][4] H.erectus'un yaklaşık 2 milyon yıl önce ortaya çıktığı[5] ve yaklaşık 117.000 veya 108.000 yıl önce soyunun tükendiği düşünülüyor.[1][6] Homo erectus Afrika, Asya ve Avrupa'ya kadar çok geniş bir alana yayılmış bunun sonucunda birçok farklı türe evrimleşmiştir.
| Homo erectus | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Solo Adamı'nın (Homo erectus soloensis) kafatası rekontrüksiyonu | |||||||||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||||||||
| †Homo erectus (Dubois, 1894) | |||||||||||||||||||||||
| Alt türler | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Tarihçe değiştir
İlk kez 1894 yılında Eugénes Dubois tarafından "Pithecanthropus erectus" olarak adlandırılmıştır. Dubois tarafından 1891 Ağustosunda başlanan kazılarda, Ekim 1891'de kafatası kemiği, daha sonra da uyluk ve bacak kemikleri bulunmuştur. Bulunan kemikler bu türün dik durduğunu göstermiş bu yüzden "dik insan" da denmiştir. Dubois, bunun insanlar ve maymunlar arasındaki "kayıp parça" olduğunu iddia etse de 1923 yılına kadar fosilleri bilim insanlarıyla paylaşmamıştır. Dubois'in bu davranışı, bu türün ve fosillerin bir aldatmaca olduğu iddialarını da beraberinde getirmiş, ancak 1944 yılında Amerikalı biyolog Ernst Mayr, yaptığı çalışmalar sonucunda bu fosilleri "Homo erectus" olarak teyit etmiştir.[7][8]
Homo erectus'un fiziksel özellikleri değiştir
_Fundort_Nariokotome,_Kenia,_Rekonstruktion_im_Neanderthal_Museum.jpg)
Bulunan Homo erectus fosilleri yaklaşık 1000 cm3 kafatası hacmine sahip olsa da birçok değişiklik gösterebiliyor. Java adasında bulunan fosiller ile Zhoukoudian'da bulunan fosiller arasında 160 cm3'e kadar fark görülüyor. Gongwangling'de bulunan kafatası fosilleri ise 780 cm³ hacme sahip. Asya'da bulunan bu kafatası hacimleri arasındaki farka neden olan şeyin bu popülasyonların zamanla evrimleşerek birbirinden farklı özelliklere sahip oldukları düşünülüyor. Aynı şekilde Afrika'da bulunan fosillerin kafataslarının hacmi de 850–1067 cm³ arasında değişkenlik gösteriyor. H. erectus kafatası hacmi Homo sapiens'ten daha az olsa da H. habilis, H. rudolfensis ve australopitesin türlerinden daha büyüktür. H. erectus ve Australopithecus türleri arasındaki kafatası hacmi farkı H. erectus ve H. sapiens türleri arasındaki farktan daha fazladır. H. erectus kafatası dışında daha yapılı yüze sahiptiler aynı zamanda yüzün alt kısımları daha öndeydi. H. sapiens ve H. habilis türlerinin aksine geç Australopithecus ve H. erectus türleri daha kalın kafatası kemikleri ve gelişmiş kaş sırtlarına sahiptiler. H. erectus'un diğer farklı özellikleri arasında; basık alın, daha alçak ve güçlü çene kasları ve çok daha kalın dişler vardır. H. sapiens'e kıyasla çoğu kemikleri daha sağlamdı, H. habilis ve H. sapiens'e kıyasla daha kalın boyun kaslarına sahiptiler. Diğer erken Homo türleri ve Australopithecus türlerine kıyasla daha uzun ve çıkıntılı burun köprüleri vardı. Bu özelliğin H. erectus bireylerinin nefes verirken daha az nem kaybetmelerini sağladığı ve bu sayede çok daha kolay göç ettikleri düşünülüyor.[9] Boyları, genellikle 1.46-1.85 metre arasında değişip, kiloları da 40–68 kg arasında değişiklik göstermektedir.[10]
Buluntular değiştir
Asya fosilleri değiştir
20.yüzyılın başlarında Asya'da birkaç konumda H.erectus ile ilgili fosiller Cava adasında birkaç farklı konumda bulunmaya başlandı bunlar: Kedung brubus, Mojokerto, Sangiran, Ngandong, Sambungmacon ve Ngawi'dir. 1920'lerde ise Çin'de özellikle Zhoukoudian başta olmak üzere fosiller bulunmaya başlandı. Bu fosillerin en popüleri Pekin insanı'dır. Zhoukoudian dışında Gongwangling, Chenjiavo, Nanjing yakınındaki Hulu mağarası, Hexian'da birçok fosil bulunmuştur.[9]
2002 yılında Denizli ilinin Kocabaş köyü yakınlarında taş ocağı işçileri tarafından genç bir Homo erectus'un hasarlı kalvaryum fosili bulundu.[kaynak belirtilmeli]
Afrika fosilleri değiştir
Afrika'da 1933 yılında Fas'ta başlayarak birçok H.erectus fosili bulundu. 1955 yılında Cezayir, 1971 yılında yine Fas'ta, 1960 yılında Tanzanya'da ve 1970 yılında Kenya'da olmak üzere birçok fosil bulundu. Bunların en popüleri Turkana gölü yakınında bulunan Turkana Çocuğu'dur.[9]
Avrupa fosilleri değiştir
Asya ve Afrika'nın aksine Avrupa'da bulunan fosillerin H.erectusa ait olup olmadıkları çok tartışılmıştır. 1993 yılında Boxgrove İngiltere'de, İspanya Atapuerca'da, 1907 yılında Almanya Heidelberg'de bulunan birçok fosilin (bkz. Mauer 1) başlarda H.erectus'a ait oldukları düşünülse de daha sonra Homo heidelbergensis olarak tanımlandırılmıştır.
Homo erectus'un Avrupa'daki varlığı ile ilgili en ikna edici kanıt ise 1994 yılında İtalya Ceprano'da bulunan kafatası fosilidir (Ceprano 1). Bunların haricinde 1991 yılında Gürcistan'da bulunan çene fosili de önemli bir bulgudur.[9]
Modern insanla ilişkisi değiştir
Homo erectus'un Homo sapiens'e evrimleşip evrimleşmediği veya nasıl evrimleştiği bilim dünyasında çok tartışılan ve kesinliğe ulaşamamış bir konudur.[kaynak belirtilmeli] Birtakım bilim insanları Homo erectus'un direkt Homo sapiens'e evrimleştiğini düşünürken birçok bilim insanı da, Homo erectusun Homo heidelbergensis veya Homo rhodesiensis'e evrimleştiği ve onların da H. sapiense evrimleştiğini düşünüyor. Aynı zamanda Homo ergaster olarak da adlandırılan Afrika'daki erken H. erectus türlerinin de H. sapiens'e evrimleşmiş olabileceği düşünülmektedir.[9]
Beslenme değiştir
Homo türleri ile ilgili en temel görüşlerden biri, doğu Afrika'da ormanların azalması sonucu erken Homo türlerinin ve öncesindeki Australopithecus türlerinin savanlarda yaşaması sonucu duruşlarının dikleşmesi, et ağırlıklı beslenme ve avcılığın gelişmesidir. Avcılığın gelişmesi sonucu sosyal ilişkiler gelişmiş, beyin daha karmaşık bir hal almıştır. Daha sonra H. erectus ateşi kullanmayı keşfetmiş ve H. erectus ve sonrasındaki Homo heidelbergensis gibi türler de ateşi avlanmak için kullanmışlardır. H. erectus bireylerinin de diğer Homo türleri gibi bolca et ile beslendikleri ve avcılık için alet kullandıkları da bilinmektedir, ancak diyetlerinin çoğunu muhtemelen bitki ve meyveler oluşturuyordu.[11]
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ a b Rizal, Yan; Westaway, Kira E.; Zaim, Yahdi; van den Bergh, Gerrit D.; Bettis, E. Arthur; Morwood, Michael J.; Huffman, O. Frank; Grün, Rainer; Joannes-Boyau, Renaud; Bailey, Richard M.; Sidarto (Ocak 2020). "Last appearance of Homo erectus at Ngandong, Java, 117,000–108,000 years ago". Nature (İngilizce). 577 (7790): 381-385. doi:10.1038/s41586-019-1863-2. ISSN 0028-0836. PMID 31853068. 28 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2021.
- ^ Klein, Richard G. (1999). The human career : human biological and cultural origins. 2nd ed. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-43963-1. OCLC 39914223.
- ^ Wood, Bernard (28 Haziran 2011). "Did early Homo migrate "out of" or "in to" Africa?". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 108 (26): 10375-10376. doi:10.1073/pnas.1107724108. ISSN 0027-8424. PMC 3127876 $2. PMID 21677194.
- ^ Ko, Kwang Hyun (16 Temmuz 2016). "Hominin interbreeding and the evolution of human variation". Journal of Biological Research. 23: 17. doi:10.1186/s40709-016-0054-7. ISSN 1790-045X. PMC 4947341 $2. PMID 27429943. 23 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2021.
- ^ Herries, Andy I. R.; Martin, Jesse M.; Leece, A. B.; Adams, Justin W.; Boschian, Giovanni; Joannes-Boyau, Renaud; Edwards, Tara R.; Mallett, Tom; Massey, Jason; Murszewski, Ashleigh; Neubauer, Simon (3 Nisan 2020). "Contemporaneity of Australopithecus, Paranthropus, and early Homo erectus in South Africa". Science. 368 (6486): eaaw7293. doi:10.1126/science.aaw7293. 23 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2021.
- ^ "Homo erectus, Endonezya'da 108.000 Yıl Öncesine Kadar Yaşamış". Arkeofili. 19 Aralık 2019. 10 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
- ^ Natural history of Homo erectus,Susan C. Anton,Departhment of Anthrropology, New York Unıversity, New York, New York 1003
- ^ a b c d e "Arşivlenmiş kopya". 20 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
- ^ Migliano, Andrea Bamberg; Guillon, Myrtille (1 Aralık 2012). "The Effects of Mortality, Subsistence, and Ecology on Human Adult Height and Implications for Homo Evolution". Current Anthropology. 53 (S6): S359-S368. doi:10.1086/667694. ISSN 0011-3204. 26 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2022.
- ^ Ungar, Peter S.; Grine, Frederick E.; Teaford, Mark F. (Ekim 2006). "Diet in Early Homo : A Review of the Evidence and a New Model of Adaptive Versatility". Annual Review of Anthropology (İngilizce). 35 (1): 209-228. doi:10.1146/annurev.anthro.35.081705.123153. ISSN 0084-6570. 25 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2021.
Dış Bağlantılar değiştir
Vikitür'de Homo erectus ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Wikimedia Commons'ta Homo erectus ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur- Bradshaw Foundation'da Homo erectus 11 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Arkeolojiinfo.com 16 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'da Homo erectus
- Homo erectus 5 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. humanorigins.si.edu
- Possible co-existence with Homo Habilis 1 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – BBC News
- John Hawks Kocabaş fosili 15 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Homo erectus
- The Age of Homo erectus 16 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Homo erectus'un seyahatinin interaktif haritası
- Human Timeline (Interactive) 17 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Smithsonian, National Museum of Natural History (Ağustos 2016).
