Permiyen
Bu madde tümüyle ya da çoğunluğuyla tek kaynağa dayanıyor. (Haziran 2021) |
Permiyen, jeolojik zaman cetvelinde, yaklaşık 298,9 milyon yıl öncesinden 251,9 milyon yıl öncesine kadar süren ve büyük çevresel değişikliklere sahne olan bir jeolojik dönemdir. Bu dönemde kara yaşamında bir dönüşüm görülmesine ek olarak hayvanlar ve bitkilerin evrimsel tarihinde dikakte değer olaylara sahne oldu. Permiyen Dönemi'nin adı, Rusya'da Ural Dağları çevresindeki çalışmalar sırasında, İngiliz jeolog Sir Roderick Impey Murchison tarafından 1841 yılında tarihe kazandırıldı. Permiyen Dönemi, Karbonifer Dönemi ile Triyas Dönemi arasında yer alır ve bu dönemde gerçekleşen çeşitli birçok olaydan dolayı karada yaşayan canlı türlerinin evriminde ve çeşitliliğinde bir dönüm noktası olarak görülür.
| Permiyen | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
298,9 ± 0,15 - 251,902 ± 0,024 myö | |||||||||||||
 Orta Permiyen sırasında Dünya (yaklaşık 275 myö) | |||||||||||||
| Kronoloji | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Etimoloji | |||||||||||||
| Kullanım bilgisi | |||||||||||||
| Bölgesel kullanım | Küresel (ICS) | ||||||||||||
| Kullanılan zaman çizelgesi | ICS Zaman Cetveli | ||||||||||||
| Tanım | |||||||||||||
| Kronolojik birim | Dönem | ||||||||||||
| Stratigrafik birim | Sistem | ||||||||||||
| Zaman aralığının resmîyeti | Resmî | ||||||||||||
| Alt sınırını belirleyen | Bir konodont olan Streptognathodus isolatus'un morfotipi Streptognathodus wabaunsensis kronoklininin içinde ilk ortaya çıkışı | ||||||||||||
| Alt sınır KSKN | Aydaralaş, Ural Dağları, Kazakistan 50°14′45″N 57°53′29″E / 50.2458°K 57.8914°D | ||||||||||||
| KSKN onayı | 1996[2] | ||||||||||||
| Üst sınırını belirleyen | Bir konodont olan Hindeodus parvus'un ilk ortaya çıkışı | ||||||||||||
| Üst sınır KSKN | Meishan, Zhejiang, Çin 31°04′47″N 119°42′21″E / 31.0798°K 119.7058°D | ||||||||||||
| KSKN onayı | 2001[3] | ||||||||||||
| Atmosfer ve iklim verileri | |||||||||||||
Permiyen Dönemi'nin jeolojik geçmişi, Sisuralyen, Guadalupiyen ve Lopingiyen olmak üzere üç ana bölüme ayrılmıştır. Sisuraliyen, Ural Dağları'nın batı yamaçlarındaki katmanlarla tanımlanmışken, Guadalupiyen adını Teksas ve New Mexico'daki Guadalupe Dağları'ndan alır. Lopingyen ise adını Çin'in Jiangxi eyaletine bağlı Leping şehrinden alır. Permiyen Dönemi boyunca, karasal yaşam kayda değer ölçüde değişti ve özellikle bitki örtüsünde çeşitlilik arttı. Dünya'daki kara parçalarının çoğunluğu Pangea kıtasında toplandı ve iklim dalgalanmaları meydana geldi.
Hayvanlar alemi de Permiyen Dönemi'nde değişikliklere uğradı. Deniz yaşamı, Permiyen-Triyas yok oluşu olarak bilinen bir soy tükenmesi olayıyla sona erdi. Kara yaşamında ise sürüngenlerin atası olan sinapsidler ve daha gelişmiş omurgalı grupları evrimsel olarak belirdi. Ancak Permiyen-Triyas yok oluşu, deniz canlılarının %90 ila %95'inin, kara canlılarının ise %70'inin neslinin tükenmesine sebep oldu.
Permiyen Dönemi, sadece biyolojik evrimde değil, aynı zamanda iklimsel ve jeolojik süreçlerde de dikkate değer değişikliklere sahne olan bir dönem olarak yerküre tarihinde öne çıkar. Yanardağ faaliyetlerinin yanı sıra atmosferdeki karbondioksit seviyelerinin yükselmesi ve sürekli arazi değişiklikleri, bu dönemin ana özellikleri olarak kabul edilir. Permiyen Dönemi'nin sona erdiği dönemde gerçekleşen yok oluş, yerküre tarihindeki en büyük yok oluşlardan biridir ve bilim insanları için hâlâ birçok soru işareti barındırır.
Deniz yaşamı Değiştir
Karbonifer Dönemin sonunda bir yok oluş yaşanmadığı için deniz yaşamı da kara yaşamı gibi Karbonifer’in devamı niteliğindedir.
Kara hayatı Değiştir
Karaların büyük bir bölümünde süren kurak iklim yağmur ormanlarını olumsuz etkilemiştir. Dönemin sonlarında doğru yağmur ormanları neredeyse tümüyle ortadan kalkmıştır. Karasal flora baskın olarak kozalaklı bitkilerin de arasında bulunduğu açık tohumlularca oluşturuluyordu.
Permiyen omurgalı faunası yaygın bir gelişme ve çeşitlenme yaşadı. İki yaşamlı Labyrinthodontlar ve memeli benzeri sürüngenler de dahil, sürüngenlerin yükseldiği dönemdir. Permiyen sürüngenlerinin fosil kayıtları oldukça kalabalıktır.
Kitlesel yok oluş Değiştir
Permiyen sonunda görülen ve tüm türlerin %90-95'inin ortadan kalktığı yok oluş Fanerozoiğin en büyük yok oluşudur. Karasal yaşamın görece daha az etkilendiği yok oluşta, omurgalı, böcek ve bitkilerin dahil olduğu karasal türlerin %70'i ortadan kalktı. Bitkiler de yok oluştan ciddi biçimde etkilendi; ancak, büyük bitki grupları hayvanlar gibi tamamen yok olmadı.
Bu kitlesel yok oluşa neyin ya da nelerin neden olduğu bugün için hâlen tartışmalı bir konudur. Pek çok bilim insanı bir gök cisminin dünyaya çarpması tezini kabul ederken, deniz yaşamının %90’ı ortadan kalkmasına karşın kara sürüngenlerinin üçte ikisinin kurtulmuş olması, başkaca nedenlerin olması gerektiğini savunan bilim adamları için gerekçe teşkil etmektedir. Küresel soğuma, deniz tabanındaki ve özellikle Sibirya’daki volkanik etkinlikler bu nedenler arasındadır.
Ayrıca bakınız Değiştir
Kaynakça Değiştir
- ^ "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). www.stratigraphy.org. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu.
- ^ Davydov, Vladimir; Glenister, Brian; Spinosa, Claude; Ritter, Scott; Chernykh, V.; Wardlaw, B.; Snyder, W. (March 1998). "Proposal of Aidaralash as Global Stratotype Section and Point (GSSP) for base of the Permian System" (PDF). Episodes. 21: 11-18. doi:10.18814/epiiugs/1998/v21i1/003
. 4 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Aralık 2020.
- ^ Hongfu, Yin; Kexin, Zhang; Jinnan, Tong; Zunyi, Yang; Shunbao, Wu (June 2001). "The Global Stratotype Section and Point (GSSP) of the Permian-Triassic Boundary" (PDF). Episodes. 24 (2): 102-114. doi:10.18814/epiiugs/2001/v24i2/004 . 28 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Aralık 2020.
Dış bağlantılar Değiştir
- Permiyen - Bilgem Tübitak