Karbonifer

Karbonifer, Paleozoyik zamanın beşinci alt bölümü olarak Karbonifer kayaç sistemlerinin oluştuğu jeolojik zaman dilimidir. Günümüzden 358.9 ± 0.4 milyon yıl önce başlayıp 298.9 ± 0.15 milyon yıl önce sona erdiği kabul edilir.

Karbonifer
358.9 ± 0.4 – 298.9 ± 0.15 myö  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Karbonifer-Permiyen sınırına denk gelen zamandaki dünya haritası.
Kronoloji
Etimoloji
Takma ad(lar)	Amfibiler Çağı
Kullanım bilgisi
Gök cismi	Dünya
Bölgesel kullanım	Küresel (ICS)
Kullanılan zaman çizelgesi	ICS Zaman Cetveli
Tanım
Kronolojik birim	Dönem
Stratigrafik birim	Sistem
İlk öneren	William Daniel Conybeare ve William Phillips, 1822
Zaman aralığının resmîyeti	Resmî
Alt sınırını belirleyen	Bir konodont olan Siphonodella sulcata'nın ilk ortaya çıkışı (2006'da biyostratigrafik sorunlara sahip olduğu keşfedilmiştir).
Alt sınır KSKN	La Serre, Montagne Noire, Fransa 43.5555°K 3.3573°D / 43.5555; 3.3573
KSKN onayı	1990
Üst sınırını belirleyen	Bir konodont olan Streptognathodus isolatus'un morfotipi Streptognathodus wabaunsensis kronoklininin içinde ilk ortaya çıkışı
Üst sınır KSKN	Aydaralaş, Ural Dağları, Kazakistan 50.2458°K 57.8914°D / 50.2458; 57.8914
KSKN onayı	1996
Atmosfer ve iklim verileri
Deniz seviyesinin günümüze göre yüksekliği	Misisipiyen boyunca 120 metreden günümüz seviyesine düşer, daha sonra dönem sonunda yaklaşık 80 metreye kadar istikrarlı bir şekilde yükselir

Sözcük olarak Karbonifer, “karbonlu”, “karbon içeren” anlamına gelir, günümüz dünyasındaki kömür yataklarının büyük bölümünün Karbonifer Dönem’de oluşmuş olması nedeniyle döneme bu ad uygun görülmüş ve kullanıla gelinmiştir.

Deniz seviyelerinin art arda yükselip alçalması, bu kömür yataklarının oluşumuna yol açmıştır. Deniz seviyelerinin yükselmesiyle sığ denizler oluşmuş, bu denizlerde sığlıklara uyumlu türler çeşitlenmiş ve yaygınlaşmıştır. Ardından deniz seviyesinin düşmesiyle bu sığ denizler bataklıklar haline gelmiştir. Bu bölgelerde sığ deniz canlıları yok olurken bataklık ormanları ve bu ortama özgü bir flora yaygınlaşmıştır. Ardından yine deniz seviyesinin yükselmesiyle bataklık ormanları sular altında kalarak, oksijensiz bir ortamda ve zamanla üzerlerini örten tortulların basıncıyla bugünkü kömür yataklarını oluşturmuştur.

Zonguldak kömür havzalarında da Karbonifer Dönem’e tarihlenen bitki fosilleri bulunmuştur.

Yeryüzü ve iklim

Bir önceki dönem olan Devoniyen Dönemin iki kıtasından Gondvana’nın ekvator bölgesine doğru hareket ederek diğer kıta Lavrasya’ya çarpmasıyla tek dev kıta Pangea ortaya çıkmıştır. Bugünkü Sibirya’yı oluşturan kara kütlesi de Lavrasya’ya yaklaşarak aralarında yer alan Ural jeosenklinalini sıkıştırmış, yükselmesine neden olmuştur. Bu süreç sonunda bugünkü Ural dağları oluşmuştur.

Dönemin başında iklim oldukça nemli ve tropikti. Karbonifer döneme ait ağaç fosillerinde yaş halkalarının belirgin olmaması, mevsimsel farklılıkların olmadığını düşündürüyor. Dönemin ikinci yarısında Pangea tek bir kara parçası halinde birleştikçe, iklim kuraklaştı ve genişleyen kutup buzullarıyla birlikte bir soğuma eğilimi başladı. Gondvana'nın güneyinde milyonlarca yıl boyunca süren buzul çağı tüm yeryüzünü etkiledi ve buzul tabakalarındaki değişimler, deniz seviyesinde sürekli bir salınıma neden oldu.

Deniz yaşamı

Karbonifer'e ait bir midye (Aviculopecten) ve bir brakiyopod (Syringothyris).

Bir önceki Devoniyen Dönemde yaşanan kitlesel yok oluş deniz yaşamını oldukça olumsuz etkilemişti. Özellikle mercanların ağırlıklı tür olduğu resifler ortadan kalkmıştı.

Kıta hareketlerinin yoğunluğu, kıtaların yükselmesiyle hızlanan erozyon sonucu deltaların genişlemesi, güney kutup bölgesindeki buzlanmadaki değişmeler deniz yaşamını bu dönemde de olumsuz etkilemiştir.

Yosun hayvancıkları ve dallı bacaklılar Devoniyen yok oluşundan sonra en çabuk kendine gelen gruplardı.

Kara yaşamı

Bu dönemde yeni bir bitki grubu ortaya çıkmaz fakat önceki dönem bitkilerinin daha evrimleşmiş, çeşitli ve oldukça büyük biçimleri bitki örtüsüne hakim olur.

Kömür yataklarından elde edilen fosiller bataklık ormanlarının en yaygın türünün kibrit otları (likofitler) olduğunu gösteriyor. Kömür yataklarının %70'inin kibrit otlarınca oluşturulduğu tahmin ediliyor. Uzunluğu 40 metreyi bulan Lepidodendron'a ve 20-30 metre boylarındaki Sigillaria'ya her ne kadar "ot" denemezse de bunlar Karbonifer boyunca kibrit otlarının en yaygın biçimleriydi. Dev boyutlara ulaşan bu ağaçsı kibrit otları, yine de günümüz ağaçlarına göre daha az odunsu bir yapıdaydı. Kibrit otları gibi atkuyrukları da (Sifenofitler) gelişimlerinin zirvesine Karbonifer’de ulaştı. Calamites, atkuyruklarının en büyük cinsiydi. Spenophyllum gibi çalımsı ya da sarmaşık benzeri biçimlere sahip at kuyrukları da vardı. At kuyruklarının günümüze ulaşabilen tek cinsi ise otsu bir bitki olan atkuyruğudur (Equisetum).

Karbonifer'in yoğun ve gür bitki örtüsü, bir yandan atmosferdeki karbondioksitin büyük bir bölümünü çekerken bir yandan da büyük ölçüde oksijeni atmosfere salıyordu. Zaten böcek yaşamı için oldukça uygun bir ortam olan Karbonifer ormanlarına bir de yüksek oksijen seviyesi eklenince böceklerin yaygınlaşması ve çeşitlenmesi için çok uygun bir ortam yaratıyordu. Bu dönemde böcekler kadar diğer eklembacaklılar da oldukça yaygındı. Akrepler, örümcekler ve kırkayaklar böceklerle birlikte ekosistemin önemli parçaları haline geldi.

Karbonifer, omurgalıların karaya tam anlamıyla ayak basıp çeşitlendiği dönemdir. Bundan sonraki dönemlerde baskın olacak pek çok yeni omurgalı grubu ilk kez bu dönemde ortaya çıkar – daha sonra kuşlara ve memelilere de yol açacak olan erken sürüngenler ile ikiyaşamlılar. Bu dönem canlılarının yaşamı, bitkiler olsun, hayvanlar olsun, suya sıkı sıkıya bağımlıydı. Permiyen'e doğru kıtaların iyice yükselmesi, suların kıyılardan çekilmesine ve artan kuraklıkla bataklıkların azalmasına neden oldu. Bu koşullar dönem canlılarını oldukça etkiledi. Bataklık ormanlarının en önemli grubu olan kibrit otları, kuraklıkla birlikte yerini eğrelti ve at kuyruklarına bırakırken, dönemin sonlarına doğru, büyük böcekler ve ikiyaşamlılar azaldı. Kozalaklılar ve diğer gelişmiş açık tohumlularla kuraklığa zaten uyum sağlamış olan sürüngenler Permiyen’de çok daha baskın hale geldi. Dönemin sonunda, yaşam canlılar için zorlaşmışsa da Karbonifer, bir kitlesel yok oluşla sonlanmaz.

Kaynakça

Özel

Genel

• Beerling, David (2007). The Emerald Planet: How Plants Changed Earth's History. Oxford University Press. ISBN 9780192806024. 
• "The Carboniferous Period". www.ucmp.berkeley.edu. 10 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• Biello, David (28 Haziran 2012). "White Rot Fungi Slowed Coal Formation". Scientific American. 30 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
• Blackwell, Meredith; Vilgalys, Rytas; James, Timothy Y.; Taylor, John W. (2008). "Fungi. Eumycota: mushrooms, sac fungi, yeast, molds, rusts, smuts, etc". 24 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2008. 
• Conybeare, W. D.; Phillips, William (1822). Outlines of the geology of England and Wales : with an introductory compendium of the general principles of that science, and comparative views of the structure of foreign countries. Part I. Londra: William Phillips. OCLC 1435921. 
• Cossey, P.J.; Adams, A.E.; Purnell, M.A.; Whiteley, M.J.; Whyte, M.A.; Wright, V.P. (2004). British Lower Carboniferous Stratigraphy. Geological Conservation Review. Peterborough: Joint Nature Conservation Committee. s. 3. ISBN 1-86107-499-9. 
• Davydov, Vladimir; Glenister, Brian; Spinosa, Claude; Ritter, Scott; Chernykh, V.; Wardlaw, B.; Snyder, W. (March 1998). "Proposal of Aidaralash as Global Stratotype Section and Point (GSSP) for base of the Permian System" (PDF). Episodes. 21: 11-18. doi:10.18814/epiiugs/1998/v21i1/003 . 4 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Aralık 2020. 
• Dudley, Robert (24 Mart 1998). "Atmospheric Oxygen, Giant Paleozoic Insects and the Evolution of Aerial Locomotor Performance" (PDF). The Journal of Experimental Biology. 201 (Pt 8): 1043-1050. doi:10.1242/jeb.201.8.1043. PMID 9510518. 24 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
• Floudas, D.; Binder, M.; Riley, R.; Barry, K.; Blanchette, R. A.; Henrissat, B.; Martinez, A. T.; Otillar, R.; Spatafora, J. W.; Yadav, J. S.; Aerts, A.; Benoit, I.; Boyd, A.; Carlson, A.; Copeland, A.; Coutinho, P. M.; de Vries, R. P.; Ferreira, P.; Findley, K.; Foster, B.; Gaskell, J.; Glotzer, D.; Gorecki, P.; Heitman, J.; Hesse, C.; Hori, C.; Igarashi, K.; Jurgens, J. A.; Kallen, N.; Kersten, P.; Kohler, A.; Kues, U.; Kumar, T. K. A.; Kuo, A.; LaButti, K.; Larrondo, L. F.; Lindquist, E.; Ling, A.; Lombard, V.; Lucas, S.; Lundell, T.; Martin, R.; McLaughlin, D. J.; Morgenstern, I.; Morin, E.; Murat, C.; Nagy, L. G.; Nolan, M.; Ohm, R. A.; Patyshakuliyeva, A.; Rokas, A.; Ruiz-Duenas, F. J.; Sabat, G.; Salamov, A.; Samejima, M.; Schmutz, J.; Slot, J. C.; St. John, F.; Stenlid, J.; Sun, H.; Sun, S.; Syed, K.; Tsang, A.; Wiebenga, A.; Young, D.; Pisabarro, A.; Eastwood, D. C.; Martin, F.; Cullen, D.; Grigoriev, I. V.; Hibbett, D. S. (28 Haziran 2012). "The Paleozoic Origin of Enzymatic Lignin Decomposition Reconstructed from 31 Fungal Genomes". Science. 336 (6089): 1715-1719. Bibcode:2012Sci...336.1715F. doi:10.1126/science.1221748. hdl:10261/60626. OSTI 1165864. PMID 22745431. 
• Garwood, Russell J.; Edgecombe, Gregory (2011). "Early terrestrial animals, evolution and uncertainty". Evolution: Education and Outreach. 4 (3): 489-501. doi:10.1007/s12052-011-0357-y . 
• Garwood, Russell J.; Dunlop, Jason A.; Sutton, Mark D. (2009). "High-fidelity X-ray micro-tomography reconstruction of siderite-hosted Carboniferous arachnids". Biology Letters. 5 (6): 841-844. doi:10.1098/rsbl.2009.0464. PMC 2828000 $2. PMID 19656861. 
• Garwood, Russell J.; Sutton, Mark D. (2010). "X-ray micro-tomography of Carboniferous stem-Dictyoptera: New insights into early insects". Biology Letters. 6 (5): 699-702. doi:10.1098/rsbl.2010.0199. PMC 2936155 $2. PMID 20392720. 
• Haq, B. U.; Schutter, SR (2008). "A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes". Science. 322 (5898): 64-68. Bibcode:2008Sci...322...64H. doi:10.1126/science.1161648. PMID 18832639. 
• Heckel, P.H. (2008). "Pennsylvanian cyclothems in Midcontinent North America as far-field effects of waxing and waning of Gondwana ice sheets". Resolving the Late Paleozoic Ice Age in Time and Space:Geological Society of America Special Paper. 441: 275-289. doi:10.1130/2008.2441(19). ISBN 978-0-8137-2441-6. 
• Hogan, C. Michael (2010). "Fern". Encyclopedia of Earth. Washington, DC: National council for Science and the Environment. 9 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• Bu madde artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Howe, John Allen (1911). "Carboniferous System". Chisholm, Hugh (Ed.). Encyclopædia Britannica. 5 (11. bas.). Cambridge University Press. ss. 309–313. 
• Kaiser, Sandra (1 Nisan 2009). "The Devonian/Carboniferous boundary stratotype section (La Serre, France) revisited". Newsletters on Stratigraphy. 43 (2): 195-205. doi:10.1127/0078-0421/2009/0043-0195. 5 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2020. 
• Kazlev, M. Alan (1998). "The Carboniferous Period of the Paleozoic Era: 299 to 359 million years ago". Palaeos.org. 21 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2008. 
• Krulwich, R. (2016). "The Fantastically Strange Origin of Most Coal on Earth". National Geographic. 11 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2020. 
• Martin, R. Aidan. "A Golden Age of Sharks". Biology of Sharks and Rays | ReefQuest Centre for Shark Research. 22 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2008. 
• Menning, M.; Alekseev, A.S.; Chuvashov, B.I.; Davydov, V.I.; Devuyst, F.X.; Forke, H.C.; Grunt, T.A.; Hance, L.; Heckel, P.H.; Izokh, N.G.; Jin, Y.G.; Jones, P.J.; Kotlyar, G.V.; Kozur, H.W.; Nemyrovska, T.I.; Schneider, J.W.; Wang, X.D.; Weddige, K.; Weyer, D.; Work, D.M. (2006). "Global time scale and regional stratigraphic reference scales of Central and West Europe, East Europe, Tethys, South China, and North America as used in the Devonian–Carboniferous–Permian Correlation Chart 2003 (DCP 2003)". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 240 (1–2): 318–372. Bibcode:2006PPP...240..318M. doi:10.1016/j.palaeo.2006.03.058. 
• Monastersky, Richard (13 Mayıs 1995). "Ancient Animals Got a Rise out of Oxygen". Science News. 3 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2018. 
• Ogg, Jim (June 2004). "Overview of Global Boundary Stratotype Sections and Points (GSSP's)". 23 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2006. 
• Paproth, Eva; Feist, Raimund; Flajs, Gerd (December 1991). "Decision on the Devonian-Carboniferous boundary stratotype" (PDF). Episodes. 14 (4): 331-336. doi:10.18814/epiiugs/1991/v14i4/004 . 19 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Eylül 2022. 
• Sahney, S.; Benton, M.J.; Falcon-Lang, H.J. (2010). "Rainforest collapse triggered Pennsylvanian tetrapod diversification in Euramerica". Geology. 38 (12): 1079-1082. Bibcode:2010Geo....38.1079S. doi:10.1130/G31182.1. 
• Stanley, S.M. (1999). Earth System History. New York: W.H. Freeman and Company. ISBN 978-0-7167-2882-5. 
• Robinson, JM (1990). "Lignin, land plants, and fungi: Biological evolution affecting Phanerozoic oxygen balance". Geology. 18 (7): 607-610. Bibcode:1990Geo....18..607R. doi:10.1130/0091-7613(1990)015<0607:llpafb>2.3.co;2. 
• Scott, A. C.; Glasspool, I. J. (18 Temmuz 2006). "The diversification of Paleozoic fire systems and fluctuations in atmospheric oxygen concentration". Proceedings of the National Academy of Sciences. 103 (29): 10861-10865. Bibcode:2006PNAS..10310861S. doi:10.1073/pnas.0604090103 . PMC 1544139 $2. PMID 16832054. 
• Verberk, Wilco C.E.P.; Bilton, David T. (27 Temmuz 2011). "Can Oxygen Set Thermal Limits in an Insect and Drive Gigantism?". PLOS ONE. 6 (7): e22610. Bibcode:2011PLoSO...622610V. doi:10.1371/journal.pone.0022610 . PMC 3144910 $2. PMID 21818347. 
• Ward, P.; Labandeira, Conrad; Laurin, Michel; Berner, Robert A. (7 Kasım 2006). "Confirmation of Romer's Gap is a low oxygen interval constraining the timing of initial arthropod and vertebrate terrestrialization". Proceedings of the National Academy of Sciences. 103 (45): 16818-16822. Bibcode:2006PNAS..10316818W. doi:10.1073/pnas.0607824103 . PMC 1636538 $2. PMID 17065318. 
• Wells, John (3 Nisan 2008). Longman Pronunciation Dictionary (3rd bas.). Pearson Longman. ISBN 978-1-4058-8118-0. 
• "A History of Palaeozoic Forests - Part 2 The Carboniferous coal swamp forests". Forschungsstelle für Paläobotanik. Westfälische Wilhelms-Universität Münster. 20 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

Ayrıca bakınız

• Jeolojik Devirler

Öncesinde gelen Proterozoyik Üst Zaman	Fanerozoyik Üst Zaman
	Paleozoyik Zaman						Mezozoyik Zaman			Senozoyik Zaman
	Kambriyen	Ordovisiyen	Silüriyen	Devoniyen	Karbonifer	Permiyen	Triyas	Jura	Kretase	Paleojen	Neojen	Kv.