Birleşmiş Milletler

toplumsal, ekonomik ve kültürel bir iş birliği oluşturmak amacıyla kurulan bir örgüt

Birleşmiş Milletler (BM) (İngilizce: United Nations), 24 Ekim 1945'te[2] kurulmuş; dünya barışını, güvenliğini korumak ve uluslararasında ekonomik, toplumsal ve kültürel bir iş birliği oluşturmak için kurulan uluslararası bir örgüttür. Birleşmiş Milletler kendini "adalet ve güvenliği, ekonomik kalkınma ve sosyal eşitliği uluslararasında tüm ülkelere sağlamayı amaç edinmiş küresel bir kuruluş" olarak tanımlamaktadır. Uluslararası ilişkilerde kuvvet kullanılmasını evrensel düzeyde yasaklayan ilk antlaşma 26 Haziran 1945'te 50 ülke tarafından imzalanan Birleşmiş Milletler Antlaşması'dır.

Birleşmiş Milletler
  • Arapçaمنظمة الأمم المتحدة
  • Çince联合国
  • FransızcaOrganisation des Nations unies
  • RusçaОрганизация Объединённых Наций
  • İspanyolcaOrganización de las Naciones Unidas
Birleşmiş Milletler Bayrağı ve Amblemi
Birleşmiş Milletler'e üye devletleri gösteren Dünya haritası.
ÖncülMilletler Cemiyeti
Kuruluş26 Haziran 1945
AmaçDünya barışını, güvenliğini korumak ve uluslararasında ekonomik, toplumsal ve kültürel bir iş birliği oluşturmak
MerkezNew York, ABD
Konum
  • New York, ABD
Resmî dillerArapça, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca, Rusça[1]
Genel SekreterPortekiz António Guterres
Genel Sekreter YardımcısıNijerya Amina J. Mohammed
Genel Kurul BaşkanıMaldivler Abdulla Shadid
Ekonomik ve Sosyal Konseyi BaşkanıNorveç Mona Juul
Genel sekreterPortekiz António Guterres
Resmî siteun.org (Genel)
un.int (Kalıcı Görevler)

Örgütün, kurulduğu yıllarda 51 olan üye sayısı şu an itibarıyla üyeliği kaldırılan Vatikan ve değiştirilen Çin son katılan üye Güney Sudan dahil 193'e ulaşmıştır. Örgütün yönetimi New York'ta bulunan genel merkezinden yürütülür ve üye ülkelerle her yıl düzenli olarak yapılan toplantılar yine bu genel merkezde gerçekleştirilir.

Örgüt yapısal olarak idari bölümlere ayrılmıştır; Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Yönetim Konseyi, Genel Sekreterlik ve Uluslararası Adalet Divanı. Örgütün en göz önündeki merci Genel Sekreterdir.

Birleşmiş Milletler fikri ilk olarak, II. Dünya Savaşı'nın bitiminde savaşın galibi ülkeler tarafından, ülkeler arasındaki anlaşmazlığı ortadan kaldırarak ileride meydana gelebilecek ve kendi güvenliklerini tehdit edebilecek bir savaşın önüne geçebilmek amacıyla ortaya atılmıştır. Örgüt yapısının hâlen bu amacı koruduğunu Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin varlığı ve çalışmalarıyla ortaya koymuştur. Güvenlik Konseyi on beş ülkeden oluşmakta olup, bu üyelerden beşi daimi üye statüsündedir ve mutlak veto yetkisine sahiptir. Bu ülkeler ABD, Rusya, Çin, Birleşik Krallık ve Fransa'dır.[3] Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup, daimi üyelerden herhangi birisinin aksi yönde oy kullanmaması gereklidir. BM içtihatlarına göre Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden biri veya birkaçının oylamaya katılmaması bu üyelerin kararı veto ettiği anlamına gelmemektedir. Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı sonucu vermektedir.

Kuruluşu değiştir

 
BM kuruluş anlaşmasının imzalanması

Birleşmiş Milletler (United Nations) tabiri ilk olarak Franklin D. Roosevelt tarafından II. Dünya Savaşı sırasında müttefik ülkeler için kullanılmıştır.

İlk resmî kullanımı ise 1 Ocak 1942 yılında Birleşmiş Milletler'in beyannamesinde ve Atlantik Bildirisi'ndedir. Bu tarihten sonra müttefik devletleri kendilerini "United Nations Fighting Forces" olarak adlandırmışlardır. Birleşmiş Milletler fikri 1943 yılında Moskova, Tahran ve Kahire'de müttefiklerin toplantıları sırasında çıkmış olup Fransa, Çin, Birleşik Krallık, ABD, SSCB'nin temsilciliğiyle oluşmuştur.

25 Nisan 1945'te 50 ülkenin temsilcileri, San Francisco Konferansı'nda bir araya gelerek 111 maddeden oluşan Antlaşma'ya son şeklini verdiler. Antlaşma, 25 Haziran 1945'te oy birliği ile kabul edildi ve ertesi gün imzalandı. 24 Ekim 1945'te Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesinin yanı sıra imza sahibi öteki devletlerin çoğunluğunun da onaylamasıyla Antlaşma yürürlüğe girdi ve Birleşmiş Milletler kuruldu.

Örgüt yapısı değiştir

Genel Kurul değiştir

 
Birleşmiş Milletler'in New York'taki karargâh binası

Genel Kurul, üye devletlerden oluşur. Her üyenin Genel Kuruldaki temsilcileri 5 kişiden çok olamaz. Genel Kurul'un görevleri şunlardır:

  • Silahsızlanma ve silah denetimi konusunda önerilerde bulunmak.
  • Barış ve güvenliği etkileyecek görüşmeler yapmak, her konuda önerilerde bulunmak.
  • Ülkeler arasındaki iyi ilişkileri bozucu sorunların, barışçıl yollarla çözümü için önerilerde bulunmak.

Güvenlik Konseyi değiştir

Siyasal alanda bir yürütme organıdır. Konseyin 5 daimi üyesi olan ABD, Çin, İngiltere, Fransa ve Rusya'nın veto hakkı bulunmaktadır. 10 geçici üye ise iki yıllık bir süreç için seçilirler ve geçici üyelerden 5'i her yıl yenilenir. Geçici üyelik 1 Ocak'ta başlar ve takip eden yılın 31 Aralığında sona erer. Seçimlerinde coğrafi denge esas alınır. 15 üyesi olan Konsey'in görevleri şunlardır:

  • Birleşmiş Milletler'in amaç ve ilkelerine uygun biçimde barış ve güvenliği korumak.
  • Uluslararası bir anlaşmazlığa yol açabilecek her türlü çekişmeli durumu soruşturmak.
  • Uluslararasında çekişmeli konularda anlaşma koşullarını önermek.
  • Silahlanmayı denetleyecek planlar hazırlamak.
  • Barışa karşı bir tehlike veya saldırı olup olmadığını araştırarak, izlenecek yolu önermek.
  • Saldırganlara karşı askeri birlikler kurularak önlemler almak.

Güvenlik Konseyi'nin karar alma süreci değiştir

Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup daimi üyelerden birisi aksi yönde oy kullanmaması gereklidir. BM içtihatlarına göre Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden biri veya birkaçının oylamaya katılmaması bu üyelerin kararı veto ettiği anlamına gelmemektedir. Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı sonucu vermektedir.

Konsey'e bağlı başlıca kuruluşlar değiştir

Birleşmiş Milletler'e bağlı kuruluşlar değiştir

No Kısaltılmışı Bayrak Kuruluş Merkez Başkan Kurulduğu Yıl
1 FAO
 
Gıda ve Tarım Örgütü
Gıda ve Tarım Örgütü   Roma, İtalya   Qu Dongyu 1945
2 IAEA
 
Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu
Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu   Viyana, Avusturya   Rafael Grossi 1957
3 ICAO
 
Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü
Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü   Montreal, Kanada   Fang Liu 1947
4 IFAD
 
Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu
Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu   Roma, İtalya   Gilbert Houngbo 1977
5 ILO
 
Uluslararası Çalışma Örgütü
Uluslararası Çalışma Örgütü   Cenevre, İsviçre   Guy Ryder 1919
6 IMO
 
Uluslararası Denizcilik Örgütü
Uluslararası Denizcilik Örgütü   Londra, Birleşik Krallık   Kitack Lim 1948
7 IMF
 
Uluslararası Para Fonu
Uluslararası Para Fonu   Washington, ABD   Kristalina Georgieva 1945
8 ITU
 
Uluslararası Telekomünikasyon Birliği
Uluslararası Telekomünikasyon Birliği   Cenevre, İsviçre   Houlin Zhao 1947
9 UNESCO
 
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü   Paris, Fransa   Audrey Azoulay 1946
10 UNIDO
 
Birleşmiş Milletler Endüstriyel Gelişme Örgütü
Birleşmiş Milletler Endüstriyel Gelişme Örgütü   Viyana, Avusturya   Li Yong 1967
11 UNWTO
 
Dünya Turizm Örgütü
Dünya Turizm Örgütü   Madrid, İspanya   Zurab Pololikaşvili 1974
12 UPU
 
Dünya Posta Birliği
Dünya Posta Birliği   Bern, İsviçre   Bişar Abdirahman Hüseyin 1947
13 WB
 
Dünya Bankası
Dünya Bankası   Washington, ABD   David Malpass 1945
14 WFP
 
Dünya Gıda Programı
Dünya Gıda Programı   Roma, İtalya   David Beasley 1963
15 WHO
 
Dünya Sağlık Örgütü
Dünya Sağlık Örgütü   Cenevre, İsviçre   Tedros Adhanom Ghebreyesus 1948
16 WIPO
 
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü
Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü   Cenevre, İsviçre   Francis Gurry 1974
17 WMO
 
Dünya Meteoroloji Örgütü
Dünya Meteoroloji Örgütü   Cenevre, İsviçre   Gerhard Adrian 1950

Ekonomik ve Sosyal Konsey değiştir

Genel Kurulca seçilen 54 üyeden oluşur. Üyelikleri sona erenler yeniden seçilebilirler. Başlıca görevleri şunlardır:

  • Birleşmiş Milletler'in ekonomik ve sosyal çalışmalarını yürütmek.
  • Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel konularda raporlar hazırlamak.

54 üyeden oluşan bu konsey, BM’in ekonomik ve sosyal sorunlarla mücadele edebilmesi amacıyla kurulan bir organdır. Ekonomik ve sosyal konsey herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklere etkin bir şekilde saygı göstermesini sağlamak üzere tavsiyelerde bulunabilir. Yetkisine giren konulara ilişkin olarak, genel kurula sunulmak üzere antlaşma tasarıları hazırlayabilir. Ekonomik ve sosyal konsey görevini daha etkin yapabilmek amacıyla kendi gözetimi altında çalışacak komisyon ve komiteler kurmuştur. Bunlar;

  • İnsan Hakları Komisyonu; 1946 yılında kurulan insan hakları komisyonu, ECOSOC bünyesinde insan hakları normlarının hukuki bir şekle dönüştürülmesiyle ilgili olarak faaliyet gösterir. 43 değişik üye coğrafi bölgelerden eşit temsil esasına göre seçilir. 1967’ye kadar insan hakları ihlalleriyle ilgili olarak şikâyetlere mani olmak için yaptırım gücü veya harekete geçme yetkisi yoktu. 1967’de 1235 sayılı ECOSOC kararıyla komisyon ve onun alt organı olan azınlıkların korunması ve ayrımcılığın önlenmesi alt komisyonu inceleme ve araştırma yetkileriyle donatıldılar. Bu tarihte insan hakları ihlallerine yönelik inceleme ve araştırma yapma yetkisi verilmiştir. 1970'te 1503 sayılı ECOSOC kararı ile komisyona insan hakları ihlallerini soruşturma ve tavsiyelerde bulunma yetkisi verilmiştir. 2006 yılı itibarı ile İnsan Hakları Konseyi bünyesi altında toplanmıştır.
  • İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (UNHCHR); BM şartının 1, 13 ve 55. maddelerinden görevini alan yüksek komiserlik, BM’in insan hakları programlarının koordinasyonunu sağlamak ve insan haklarına evrensel saygıyı güçlendirmek amacıyla kurulmuştur. Merkezi Cenevre’dedir. New York’ta bir bürosu vardır.

UNİCEF Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu

Uluslararası Adalet Divanı değiştir

Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletler'in yargı organıdır. Ülkeler, istedikleri davayı Adalet Divanı'na götürürler. Divan 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi'nce seçilirler. Görev süreleri dokuz yıldır. Divanda bir devletten iki yargıç bulunamaz. Uluslararası Adalet Divanı, Hollanda'nın bir kenti olan Lahey'dedir.

Resmî diller değiştir

Arapça, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca ve Rusça örgütün resmî dilleridir.

Genel Sekreterlik değiştir

Birleşmiş Milletler Genel Sekreterleri![4] Sıra !! İsim !! Ülke !! Göreve Başlama !! Görevden Ayrılma !! Not
1 Trygve Lie   Norveç 2 Şubat 1946 10 Kasım 1952 İstifa etti.
2 Dag Hammarskjöld   İsveç 10 Nisan 1953 18 Eylül 1961 Görevdeyken öldü.
3 Sithu U Thant   Myanmar 30 Kasım 1961 31 Aralık 1971
4 Kurt Waldheim   Avusturya 1 Ocak 1972 31 Aralık 1981
5 Javier Pérez de Cuéllar   Peru 1 Ocak 1982 31 Aralık 1991
6 Boutros Boutros-Ghali   Mısır 1 Ocak 1992 31 Aralık 1996
7 Kofi Annan   Gana 1 Ocak 1997 31 Aralık 2006
8 Ban Ki-mun   Güney Kore 1 Ocak 2007 31 Aralık 2016
9 António Guterres   Portekiz 1 Ocak 2017 Görevde

Genel Sekreterlik, Birleşmiş Milletler'in öbür organlarının çalışmaları için gerekli ortam ve koşulları sağlar. Ortaya konan program ve politikaları uygular. Uluslararası barış ve güvenliği bozucu olaylar konusunda raporlar hazırlayıp Güvenlik Konseyi'ne sunar. Genel Sekreterliği 1 Ocak 2017 tarihinden beri Portekizli António Guterres yapmaktadır. Milletlerarası adalet divanı hariç diğer organlar tarafından verilen görevleri yapar.

Üyelik değiştir

Birleşmiş Milletler, Vatikan dışında sınırlı tanınan veya bağımsızlığını ilan etmiş ülkeleri üye olarak kabul etmektedir.[5] 14 Temmuz 2011 tarihinde Güney Sudan, Birleşmiş Milletlerin son üyesi olup üye sayısını 193 ülkeye taşımıştır.[6]

Birleşmiş Milletler için üyelik şartları şu şekildedir:

  1. BM yükümlülüklerini yerine getirmeyi kabul etmek ve gerekli yükümlülükleri yerine getirebilecek seviyede olmak.
  2. Barışsever bir devlet olmak.

Ayrıca Birleşmiş Milletler üyesi olmak için Güvenlik Konseyi'nin önerisi sonrası Genel Kurul'un üye başvurusu yapan ülkeyi onaylaması gerekmektedir.[7]

Kaynakça değiştir

  1. ^ Official Languages 12 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., www.un.org. Retrieved 4 Haziran 2016.
  2. ^ "Kuruluş Tarihine ilişkin bilgi". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "Bilgi". 13 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "Former Secretaries-General (İngilizce) - Eski Genel Sekreterler". www.un.org. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2014. 
  5. ^ "un.org/apps/news/story.asp?NewsID=39034&Cr=South+Sudan&Cr1=". 17 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ Nations, United. "Member States". United Nations (İngilizce). 15 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 
  7. ^ Nations, United. "Chapter II: Membership (Articles 3-6)". United Nations (İngilizce). 13 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 

Dış bağlantılar değiştir