Vikipedi

Kutup ayısı

Kuzey kutup dairesinde yaşayan ayı türü

Kutup ayısı (Ursus maritimus) aynı zamanda beyaz ayı ya da deniz ayısı, ayıgiller (Ursidae) familyasından soğuk kuzey kutup bölgesinin karlı sahillerinde ve buzullar üzerinde yaşayan ayı türüdür. Yaşamakta olan en büyük kara etoburudur (boz ayı daha büyüktür ama bir Karnivor değil omnivor sayılmaktadır) ve bulunduğu ortamdaki süper yırtıcıdır. Yaşadığı çevreye çok iyi uyum sağlamıştır. Kalın kürkü onu soğuktan korur, beyaz görünümü avlarından saklar. Kutup ayısı hem karada, hem denizde, hem buzda, hem de su içinde zorlanmadan avlanır.

Kutup ayısı
Korunma durumu
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Alt şube: Vertebrata
İnfa şube: Gnathostomata
Sınıf: Mammalia
Takım: Carnivora (Etçiller)
Alt takım: Caniformia
(Köpeğimsiler)
Familya: Ursidae
(Ayıgiller)
Cins: Ursus
Horsfield 1825
Tür: U. maritimus
İkili adlandırma
Ursus maritimus
Phipps, 1774

En çok balık ve foklarla beslenir. Aç kaldığı zamanlarda yüzen buz parçaları üzerine binip kilometrelerce uzaklara giderek besin arar. Fok balıklarının buz tabakasındaki soluk alma deliklerinde pusuya yatar.

Diğer adları

değiştir

Ursus maritimus, yani kutuplarda yaşadığından dolayı ona verilen en iyi bilinen ismiyle “kutup ayısı”, birkaç farklı isimle anılabilir. Bu isimler ona bazı özelliklerinden dolayı verilmiştir.

Kutup ayısına birçok farklı isim takılmıştır. En genel olanı İngilizce “polar bear”dır. Yani “kutup ayısı”. Birçok yerde, anlaşılacağı gibi renginden dolayı bu isim kullanılır. Kutup ayısı doğal yaşam kıtası olan Arktik’te buzları kırarak altındaki fokları avlar. Bu yüzden ona “buz ayısı” dendiği de olur. Ayrıca bu isim buz parçalarına yüzerek üstlerine çıktığı için de kullanılır.

Sınıflandırma & taksonomi

değiştir
 
Bir kutup ayısı ailesi

Kutup ayısı, Eukaryota (ökaryotlar) üst-aleminden bir etçildir. Animalia (hayvanlar) aleminin Chordata (kordalılar) şubesindendir. Mammalia (memeliler) sınıfındandır. Carnivora (etçiller) takımının Caniformia (köpeğimsiler) alt-takımının bir üyesidir. Ursidae (ayıgiller) familyasının Ursus cinsinin Ursus maritimus binominal isminin taşıyan biyolojik türdür.

Johann Fischer von Waldheim tarafından 1817 yılında sınıflandırılan ve isimlendirilen Ursidae (ayıgiller) familyasının; 1758 yılında Carolus Linnaeus’un isimlendirdiği Ursus cinsinin bir üyesidir. İngiliz kâşif Constantine John Phipps, 1774 yılında kutup ayısına Ursus maritimus ismini vererek onu da bilimsel olarak sınıflandırmış oldu.

Kavga eden kutup ayıları.

İlk önce İngiliz kâşif John Phipps, 1774 yılında kutup ayısını ayrı bir tür olarak tanımlamış ve ona Ursus maritimus ismini vermiştir. Önerilen diğer isimler ise şöyleydi: Thalassarctos, Thalarctos ve Thalatarctos. Fakat sonunda taksonomiye yerleşen isim Ursus (Thalarctos) maritimus oldu. Erdbrink (1953) ve Thenius (1953) bu ismi boz ayıya (Ursus arctos) dayandırıyordu. Fosil kayıtlarına ve evrimsel ilişkilere bakarak Kurtén (1964), Phipps’e (1774) Ursus maritimus ismini önerdi. Bunun üzerine Harrington (1966) tarafından yükseltildi. Manning (1971) ve Wilson (1976) bugünkü hali ile kullandılar.

sinonimleri:

Ursus eogroenlandicus
Ursus groenlandicus
Ursus jenaensis
Ursus labradorensis
Ursus marinus
Ursus polaris
Ursus spitzbergensis
Ursus ungavensis
Thalarctos maritimus

Doğal menzili

değiştir
 
Yüzen kutup ayıları

Kutup ayısı dolaykutupsaldır (kutup çevresinde olan). Kuzey Kutbu'nda ve çevresinde yaşar, güney sınırları ise yüzen buzullarla belirlidir (en aşağı nokta: James Bay, Kanada). Kutup ayısı nüfusu 88 derecenin üzerinde azalsa da tüm kutup bölgesinde yaşadıkları bilinmektedir. Sayıları 20.000 civarındadır.[1]

Nüfusça sık bulunduğu yerler:

Menzilleri, başlıca besin kaynağını oluşturan fokları yakalarken platform olarak kullandıkları deniz buzulları ile sınırlıdır. Küresel ısınma nedeni ile doğal ortamlarının yok olması bir tür olarak Kutup ayısının yaşamını tehdit etmektedir; bu yüzyıl içinde soyunun tükenmesi olasılığı vardır. Bunun işaretleri daha şimdiden menzilinin güney uçlarında gözlemlenmiştir.[2][3] Ayrıca yakın zamanda kuzeyde de görülecektir.

Boyut ve ağırlık

değiştir
 

Kutup ayısı, bugün dünya üzerinde yaşayan kara etoburlarının en büyüğüdür. Aslında akrabası boz ayı ondan çok daha iridir fakat boz ayı hem et hem de ot yer. Fakat kutup ayısı ise sadece etoburdur. Yetişkin bir kutup ayısı 2.6 metre uzunluğuna erişebilir. Şu ana kadar tanımlanabilen ayı türleri içinde en kalın posta sahip olanıdır. Kürk olmayan dış organları burnu ve ayak tabanlarıdır. Kutup ayısının boynu diğer ayı türlerinden daha uzundur. Ayrıca ısı yalıtımı amacıyla kulakları da daha küçüktür ve kafatası daha uzun bir yapıya sahiptir. Kutup ayıları adeta yüzmeleri için tasarlanmış güçlü uzuvlara ve onlar için palet görevi gören gelişmiş ön pençelere sahiptir. Ayak parmakları birbirlerine bağlı değildir. Pençeleri içeri çekilemez ve kar üzerinde rahat yürüyebilmeleri ve buz katmanlarını kazabilmeleri için tasarlanmıştır. Bununla beraber ayak tabanları şok emici bir özelliğe sahiptir. Sivri pençeleri de kar üzerine yüksek bir izdüşümü uygular ve kar üzerinde kaymadan yürüyebilmelerini sağlar. Dişiler erkeklerin hemen hemen yarısı kadardır. Ortalama bir yavru kutup ayısı doğduğunda 700 gram ağırlığındadır. Yavrular her ne kadar küçük olsalar da görünüş olarak yetişkinlere oldukça fazla benzerler. Yetişkin kutup ayıları 900 kg ye kadar erişir.

Post ve deri

değiştir
 

Kutup ayısının burnu ve derisi siyahtır. Sanılanın aksine postu beyaz renkte değildir. Kutup ayısının postu yarı saydamdır. Bu post, hem iyi bir kamuflaj sağlar hem de soğuğa karşı korur.

Kutup ayılarının sarıya çalan beyaz renkli kürkleri tıpkı ördeklerde olduğu gibi, suyu üzerinden kaydıracak yapıya sahiptir. Ayrıca tırnaklarının arası yarı uzunluğuna kadar yüzme zarı ile kaplıdır.[4]

Diğer arktik hayvanların aksine kutup ayısı, yazın daha koyu renkli bir posta sahip olmak için tüy dökmez. Post mor ötesi ışığı emer. Tüylerin fiber-optik özellikleri yoktur ve ışığı ya da ısıyı transfer etmezler. Buna rağmen postun altındaki alt tabaka kutup ayısını öyle iyi izole eder ki, 10 °'nin üzerinde aşırı ısınma problemi ile karşı karşıya kalır. Post, ayının kızılötesinde görünmesini engeller, kızılötesinde kutup ayısının sadece burnu ve nefesi görülür.[5] Bu alt tabaka birkaç santimetre boyunda kısmen daha seyrek içi boş tüylerle kaplıdır. Bu koruyucu tüyler gergin, parlak ve diktir, alt tabakanın ıslakken düğümlenip karışmasını engellerler. Böylece su daha donamadan kolayca silkinebilir. Ayrıca kutup ayısı bu tabakadaki nemden kurtulmak için karda yuvarlanır.

 
Kavga eden kutup ayıları

2005 yılında Brooklyn hayvanat bahçesindeki birçok kutup ayısı alt tabakalarında yetişen bir yeşil alg yüzünden yeşil renge büründü. O yıl Chicago alışılmadık sıcaklıkta nemli ve kuru bir yaz geçirmişti. Algler ayılara zarar vermediğinden olaya müdahale edilmedi, kendiliğinden geçmesi beklendi. 2004 şubatında Singapur hayvanat bahçesinde iki ayı aynı sebeple yeşile döndü. Buna Singapur'un sıcak ve nemli havasının yol açtığı açıklandı. Ayılar peroxide blonde adlı kimyasalla yıkandılar. 1980 yazında San Diego hayvanat bahçesindeki üç ayı bu şekilde yeşile dönmüş ve giderilmesi için bir tuz karışımı ile yıkanmışlardı.

Alt türler

değiştir

Genel kanı, yaşamakta olan kutup ayısı alt türü olmadığı yönündedir.[6] Hatta boz ayılarla kutup ayılarının çiftleşmesinden doğurgan melezler[7][8] ortaya çıkmasından dolayı bazı kaynaklar kutup ayısının boz ayının bir alt türü olduğunu iddia ederler.

Farklı nüfus sayıları kimin saydığına göre değişiklik gösterir. Kutup ayılarına ilişkin uluslararası otorite sayılan IUCN/SSC Kutup Ayısı Uzman Grubu (Polar Bear Specialist Group "PBSG") adlı bilimsel kuruluş, dünya çapında 20 farklı popülasyon ya da "sürü" olduğunu varsaymaktadır.[5] Diğer biliminsanları 6 farklı popülasyon tanımaktadır.

Diğer kaynaklar şu iki alt türü listelemektedir.

  1. Ursus maritimus maritimus[9]
  2. Ursus maritimus marinus[10]

Beslenme

değiştir
 

Kutup ayıları, Ayıgiller familyasının en yırtıcı üyesidir. Besin tercihleri çoğunlukla foklardan yanadır. Diyetlerinin % 95 gibi çok büyük bir oranını halkalı fok ve sakallı fok oluşturur. Yetişkin ayılar genellikle fokların yağ ve deri kısımlarını yerken, genç ayılar protein açısından zengin kırmızı etlerini tüketirler. Kutup ayılarının foklar dışında da geniş bir besin yelpazesi vardır. Yengeç dahil birkaç deniz kabuklusu türünü yiyebilir. Ayrıca kutuplara özgü kemirgen türlerini yediği de olur. Foklarla yakın akraba olan morsları, özellikle yavrularını; bununla birlikte bahar aylarında ren geyiği, Kanada geyiği, Misk öküzü ve benzeri toynaklılarla da büyük ölçüde beslenir. Beluga balinasını da kıyıya vurduğunda kutup ayılarının hedefi olabilir. Bazen kuşları ve yumurtalarını yediği de olur. Hatta kendi türlerini bile yiyebilirler. Bunun en önemli örneği aç bir erkeğin yabancı bir dişinin yavrusunu öldürüp yemesidir. Omnivor olmasına karşın bitkisel olarak da beslenir. Bitki kökleri, kelpler, bazı meyve türleri de beslenme yelpazesinin önemli bir bölümünü oluşturur. Kutup ayıları bahar gibi sıcak aylarda genellikle karasal hayvanları ağırlıklı olarak avlar. Havalar soğuduğunda ise daha çok okyanusal besinlere ağılık verir. Dişi kutup ayıları kış uykularına yatmadan önce balinalar, foklar, morslar ve buna benzer okyanusal ve yağ açısından zengin besinlere yönelirler. Kutup ayıları yetişkin bir morsu devirecek kadar güçlü olmalarına rağmen, böyle riskli ve yorucu bir işe çok nadiren kalkışırlar.

Fiziksel Özellikler

değiştir
 
Kutup ayısı, Wrangel Adası, Kuzey Kutbu, Rusya'daki Kuş Kolonisi Burnu yakınında

Kutup ayısıyla karşılaştırılabilir boyuttaki diğer tek ayı, boz ayının bir alt türü olan Kodiak ayısıdır.[11] Yetişkin erkek kutup ayıları 350–700 kg (770–1,500 lb) ağırlığındadır ve toplam uzunluğu 2,4–3 metredir (7 ft 10 inç – 9 ft 10 inç).[12] Bununla birlikte, Beaufort Denizi civarında, olgun erkeklerin ortalama 450 kg (1.000 lb) olduğu bildiriliyor.[13] Yetişkin dişiler, erkeklerin kabaca yarısı kadardır ve normalde 150–250 kg (330-550 lb) ağırlığındadır ve 1.8-2.4 metre (5 ft 11 inç – 7 ft 10 inç) uzunluğundadır. Başka yerlerde, yetişkin dişiler için biraz daha büyük bir tahmini ortalama ağırlık 260 kg (570 lb) tespit edildi.[14] Bununla birlikte, hamileyken dişiler 500 kg (1,100 lb) kadar ağırlığa sahip olabilir.[12] Kutup ayısı, memeliler arasında cinsel açıdan en dimorfik olanlardan biridir ve sadece deniz filleri gibi yüzgeç ayaklıların geçebildiği bir türdür.[15] Bildirildiğine göre 1.002 kg (2.209 lb) ağırlığındaki kayıtlardaki en büyük kutup ayısı, 1960 yılında kuzeybatı Alaska'daki Kotzebue Sound'da vurulmuş bir erkekti. Yetişkin bir kutup ayısının omuz yüksekliği 122 ila 160 cm'dir.[16][17] Tüm ayılar kısa kuyruklu olsa da, kutup ayısının kuyruğu 7 ila 13 cm (2,8 ila 5,1 inç) arasında değişen canlı ayılar arasında nispeten en kısa olanıdır.[18]

En yakın akrabası olan boz ayı ile karşılaştırıldığında, kutup ayısının daha uzun bir vücut yapısı ve daha uzun bir kafatası ve burnu vardır. Allen'ın kuzeyli bir hayvan için kuralının öngördüğü gibi, bacaklar tıknaz, kulaklar ve kuyruk küçüktür.[19] Ancak, karda veya ince buzda yürürken yükü dağıtmak ve yüzerken itme sağlamak için ayaklar çok büyüktür; bir yetişkinde 30 cm (12 inç) ölçebilirler.[20] Patilerin pedleri, buz üzerinde çekiş sağlayan küçük, yumuşak papillalar (dermal şişlikler) ile kaplıdır. Kutup ayısının pençeleri, boz ayınınkilere kıyasla kısa ve tıknazdır, bunun sebebi ise ağır avları ve buzları tutmak içindir.[19] Pençeler, doğal habitatın buzunu kazmaya yardımcı olmak için alt kısımda derin bir şekilde kepçelidir. Kutup ayısı ön ayaklarındaki yaralanma paternleri üzerine yapılan bir araştırma, sağ ön ayak yaralanmalarının soldakilere göre daha sık olduğunu ve belki de sağ elini de kullandığını düşündürdü.[21] Boz ayıdan farklı olarak, esaret altındaki kutup ayıları, muhtemelen çoğu hayvanat bahçesinin sıcak koşullarına bir tepki olarak, nadiren aşırı kilolu veya özellikle büyüktür.

Bir kutup ayısının 42 dişi, oldukça etçil beslenmesini yansıtır. Yanak dişleri boz ayıdan daha küçük ve daha pürüzlüdür ve köpek dişleri daha büyük ve daha keskindir.[19]

Kutup ayıları, 10 cm'ye (4 inç) kadar yağ dokusu, postları ve kürkleri Kutup ayısı kürkü, yoğun bir alt kürk tabakası ve beyazdan ten rengi görünen ama aslında şeffaf olan bir dış koruyucu tüy tabakasından oluşur. Melanin üretimini etkilediği bilinen iki gen, LYST ve AIM1, kutup ayılarında mutasyona uğrar ve muhtemelen kürklerinde bu pigmentin yokluğuna yol açar.[22] Koruyucu saç, vücudun çoğunda 5–15 cm (2–6 inç) kadardır.[23] Kutup ayıları, Mayıs'tan Ağustos'a kadar kademeli olarak tüy döker, ancak diğer Kuzey Kutbu memelilerinden farklı olarak yaz koşullarında kamuflaj sağlamak için daha koyu bir gölge için tüylerini dökmezler.[24] Bir kutup ayısı kabuğunun içi boş koruyucu kıllarının, bir zamanlar ışığı emebileceği siyah derisine iletmek için fiber optik tüpler gibi davrandığı düşünülüyordu; ancak, bu hipotez 1998'de yapılan bir çalışma ile çürütülmüştür.[25]

Beyaz önlük genellikle yaşla birlikte sararır. Sıcak ve nemli koşullarda esaret altında tutulduğunda, koruyucu tüylerin içinde büyüyen algler nedeniyle kürk soluk yeşil bir gölgeye dönüşebilir. Erkeklerin ön ayaklarında, ayı 14 yaşına gelene kadar uzayan önemli ölçüde daha uzun tüyler vardır. Erkeğin süs ön bacak kıllarının dişileri cezbettiği ve aslanın yelesine benzer bir işlev gördüğü düşünülmektedir.[26]

Kutup ayısının son derece gelişmiş bir koku alma duyusu vardır, yaklaşık 1,6 km (1 mil) uzaklıkta ve 1 m (3 ft) karın altında gömülü olan fokları algılayabilir. İşitme duyusu bir insanınki kadar keskindir ve görüşü de uzak mesafelerde iyidir.[27]

Kutup ayısı mükemmel bir yüzücüdür ve genellikle günlerce yüzer.[28] Bir ayı, karadan uzaktaki buza ulaşmak için 9 gün boyunca soğuk Bering Denizi'nde 700 km (400 mil) boyunca yüzdü. Daha sonra 1.800 km (1.100 mil) daha seyahat etti. Yüzme sırasında ayı vücut kütlesinin %22'sini kaybetti ve toklu yavrusu öldü.[29] Yüzdürme sağlayan vücut yağı ile ayı, itiş için büyük ön pençelerini kullanarak köpek kürek tarzında yüzer. Kutup ayıları saatte 10 km hızla yüzebilir. Yürürken, kutup ayısı hantal bir yürüyüşe sahip olma eğilimindedir ve ortalama hızı yaklaşık 5,6 km/sa (3,5 mph) tutar.[19] Koşarken 40 km/sa (25 mph) hıza ulaşabilirler.[30]

Avlanma

değiştir

Arktik bölgesinde milyonlarca fok yaşar. Kutup ayıları foklar nefes almak için buzdaki deliklerden çıktıklarında onlara saldırırlar. Kutup ayılarının en yaygın olarak kullandıkları yöntem de budur. Avlanırken en çok güvendikleri duyu koklamadır. Diğer duyuları neredeyse insanınkine yakınken, koku alma duyuları insanınkinin 2100 katı daha hassastır. Fokların nefes alma deliklerinden çıktıklarında verdikleri nefesin kokusunu kilometrelerce öteden algılayabilirler. Kutup ayısı, bu deliğin yanına gelir ve fok dışarı çıktığında ön pençeleriyle ona saldırır. Daha sonra da buzların üzerine çeker ve yer. Keskin dişleriyle kafatasını ısırırlar ve foku öldürürler. Kutup ayıları bazen foklara sessizce yaklaşarak onları buzun üstünde dinlenirken de avlayabilirler. Eğer fok dikkat etmezse, ayı ansızın ortaya çıkıp ona doğru atak yapabilir. Fok avlamanın bir başka yolu da şöyledir: Buzun altındaki fokun kokusunu alan ayı, güçlü ön pençeleriyle buza vurarak kırar ve altındaki foka dişleriyle ve pençeleriyle saldırır.

 
Yalnız bir kutup ayısı

Kutup ayılarının duyabilme yetenekleri muhtemelen insanınınkine yakındır. İnsanlar en düşük frekans olarak 0,02 kHz, en yüksek frekans olarak da 20 kHz duyabilirler. Araştırmalar kutup ayılarının görme duyularının da insana oldukça benzer olduğunu ortaya çıkarmıştır. Gözlerinin arkasında onları güneşten gelen ultraviyole, yani mor ötesi ışınlardan korur. Kutup ayılarının dokunma duyusu hakkında oldukça az bilgiye sahibiz. Ancak bilim adamları onların nesneleri burunlarıyla, dilleriyle ve pençeleriyle dokunarak tanımaya çalıştığını ortaya çıkarmışlardır. Araştırmalar kutup ayılarının tat alma duyularıyla ilgili fazla bir bilgi vermemiştir. Bununla birlikte kutup ayısının tat alma duyusunun hassaslığı ya da hangi yemeğe ne kadar önem verdiği de açıkça öğrenilememiştir. Yalnızca besinleri birbirinden ayırdığı bilinmektedir. Kutup ayılarının av esnasında güvendikleri en hassas duyuları ise kokudur. Bir av köpeğinden 7 kat iyi koku alabilir. Bu insanınkinden 2100 kat daha hassas demektir. Araştırmalara göre kutup ayıları 32 km (20 mil) uzaklıktan avlarının kokusunu alabilmektedir.

 
Bir kutup ayısı

Kutup ayıları muhteşem yüzücülerdir. Arktik Denizi’nin dondurucu sularında 60 mil, yani 100 km gibi muazzam bir mesafeyi yüzerek aşabilirler. Bazı durumlarda zamanlarının büyük bir kısmını yüzen buz kütlelerinin üzerinde geçirirler. 12 cm (5 in) kalınlığında bir yağ tabakasına sahiptirler. Bu tabaka hafif olduğundan onların su yüzeyinde daha az efor harcayarak kalabilmelerini sağlar. Ayrıca soğuğa karşı bir izolasyon görevi de görür. Son zamanlarda kutup ayıları artan fok avcılığı nedeniyle besin bulamıyor ve yağ tabakaları inceliyor. Ayrıca küresel ısınma nedeniyle de buz tabakaları kırıldığından dolayı kutup ayıları besin bulmak için çok uzun mesafeler yüzerek yorgun düşüyor ve dinlenecek bir buzul bulamadığından boğulabiliyor.

 
Buzuldaki kutup ayısı

İnsanlar çöplerini dışarı bırakırlar. Bu da onların kutup ayılarıyla karşılaşmalarını sağlar. Kutup ayıları da tıpkı diğer ayılar gibi kusursuz bir koku alma duyusuna sahiptirler. Bu sayede çöplerin kokusunu alırlar ve insanlarla karşılaşırlar. Ayrıca insanların onların habitatını yok etmesi sonucunda da kutup ayıları insanların içine karışıyor. Araştırmalar sonucunda çöp boşaltma ve plansız kentleşme sonucu kutup ayısı ve insanların en çok Churchill ve Manitoba’da karşılaştıkları ortaya çıktı.

Üreme

değiştir

Kutup ayıları ilkbaharda çiftleşir. Eşler geçicidir, çiftler arasında bir bağ olmadan sadece üreme için bir araya gelir. Gebelik süresi 240 gündür (8 ay). Yavrular, anne tarafından ekim ayında derin karın içinde kazılan bir inde kışın başında doğar. Genelde iki yavru doğar, daha az sıklıkla da bir veya üç yavru. Dört yavrunun doğduğu çok nadir olsa da görülmüştür. Diğer tüm Ursus ayılarındaki gibi yavrular doğduklarında çok küçüktür. Tipik olarak 30 cm. boyunda ve ortalama 700 gr. ağırlığında olurlar.

Doğduklarında neredeyse tamamen korumasız, tüysüz ve kördürler. Bir ay sonra gözleri açılır, 1,5 ay sonra ise yürümeye başlarlar. Katı yiyeceklerle beslenmeye başlamaları 4-5 ay sonra olur. On ay boyunca kendilerine avlanmayı ve erkek ayılardan korunmayı öğreten annelerinin yanından ayrılmazlar. Anneler yavrularını 2,5 yıl boyunca diğer tüm ayı türlerinden fazla ve sadece deniz memelileri ile karşılaştırılabilecek % 33 oranında yağ içeren bir süt ile emzirirler.[5] Cinsel erişkinliğe 3-4 yaşlarında erişirler. Yetişkin kutup ayılarının 30 yılı aşkın yaşadıkları bilinmektedir.

Habitatı

değiştir

Hamile kutup ayısı kendisi ve yavruları için kardan bir in kazar. Bunun dışında bir yuvada yaşamazlar. Tipik bir yuva, 2 metre uzunluğundaki bir tünel ve çapı yaklaşık yarım metre olan yuvarlak bir alandan oluşur. Yüksekliği ise yaklaşık yarım metre kadardır. Bu yuvaların genellikle birden fazla odacığı vardır ve kutup ayıları bu odaları yuvanın girişinden daha yüksek seviyede hazırlarlar. Böylece odalardaki sıcak havanın girişten dışarı çıkması engellenmiş olur. Yuvanın üzerine ve girişine kış boyunca yağan karlar yığılır. Kutup ayısı bu kar yığınında sadece hava girecek kadar dar bir açıklık bırakır.

Tavanın kalınlığı 75 cm ile 2 m arasında değişiklik gösterir. Tavanın kalınlığı yalıtım görevi görür. Bu sayede yuva içindeki sıcaklık korunur. Norveç Oslo Üniversitesi'nden araştırmacı Paul Watts, yuvalardan birinin tavanına bir ısıölçer koymuş ve yuvanın sıcaklığını ölçmüştür. Bu çalışma sırasında dışarıdaki sıcaklık -30 °'ye kadar düşerken yuvanın ısısı hep 2-3 derece arasında sabit kalmıştır. Anne ayının karın kalınlığına göre değişen bu yalıtım özelliğini nasıl bilebildiği ise, henüz açıklanamamıştır.

 
Yavru kutup ayıları

Kutup ayıları kış uykusuna yatmaz, ama hamile veya emzirmekte olan anne ayılar yavruları çok gençken inlerinden dışarı çıkmazlar. Bu dönemde hiç enerji harcamamak ve yavrularının daha iyi beslenmesini sağlamak için metabolizmasını düşürür. 9 ay boyunca önceden depolamış olduğu vücut yağını proteine çevirir ve yavrularının beslenmesini sağlar. Bu aylar boyunca kendisi hiç beslenmez. Metabolizmasını yavaşlatırken kalp atışlarını dakikada 70'ten 8'e kadar indirebilir. Bu süre içinde yemek yemediği gibi doğal ihtiyaçlarını da karşılamaz. Böylelikle yavrularını doğuracağı dönemde fazla enerji harcamamış olur. Bu süre için hem kendi hem de yavrularının beslenmesi için tamamen kendi vücut yağına bağlıdır.

2004 yılında National Geographic'in yaptığı çalışmada 1970 yılında sıradan olan üçüz doğuma hiç rastlanmamıştır. Aynı zamanda sadece her yirmi yavrudan biri 18 aylıkken sütten kesilmektedir. Bu rakam 1970'te yarıdan fazlaydı.[3]

Evrimsel ilişkiler

değiştir
 

Rakun ve ayı familyalarının 30 milyon yıl önce ayrıldıkları sanılmaktadır. Yaklaşık olarak 13 milyon yıl önce Andean ayısı (Tremarctos ornatus)[31] 6 farklı ayı türü ise 6 milyon yıl önce ortaya çıkmıştır. DNA araştırmasına göre kutup ayısı yaklaşık 200 bin yıl önce boz ayıdan türedi. Kutup ayı ve boz ayının çiftleşmeleri sonucunda ortaya doğurgan melezler çıkmaktadır. Fosillere göre öğütücü dişleri 10 ila 20 bin yıl önce boz ayılardan farklılaştı.

1996 yılında Alaska Fairbanks Üniversitesi'nden Sheilds ve Talbot tarafından yayınlanan bir makaleye göre, çeşitli boz ayı popülasyonlarındaki DNA karşılaştırmaları, Alaska'nın ABC adasının boz ayılarının, kutup ayıları ile diğer tüm boz ayı popülasyonlarından daha yakın geçmişli bir ortak ataya sahip olduklarını göstermiştir.

Koruma durumu

değiştir
 
USS Honolulu (SSN 718) adlı Los Angeles-sınıfı Birleşik Devletler taarruz denizaltısı kuzey kutbuna 280 mi uzaklıkta su yüzeyine çıkmışken, ona yaklaşan kutup ayıları.
Yaklaşık iki saatlik bir birlikteliğin ardından ayılar, denizaltının uzaklaşmasıyla bölgeden ayrıldılar. Denizaltı, istihbarî faaliyetlerin yanı sıra Birleşik Devletler ve Kanada'daki araştırma üniversiteleri için bilimsel veri ve su örnekleri toplamak için oradaydı. O güne kadar üretilen USS Honolulu, Los Angeles-sınıfı denizaltıların yirmi dördüncüsü olup, Kuzey Kutup bölgesini ziyaret eden kendi sınıfındaki ilk denizaltı idi.

ABD, Kanada, Danimarka, Norveç, Sovyetler Birliği 1973 yılında kutup ayılarının korunması ile ilgili bir antlaşma imzaladı.[32] Kutup ayıları, 2006 yılı kırmızı listesinin tekrar değerlendirmesinde VU: hassas (vulnerable): "Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan türler" başlığı ile tehdit altındaki türler kategorisine alındı.[33] Küresel ısı değişikliği nedeniyle önümüzdeki 50-100 yıl arasında deniz buzullarında dramatik bir azalma bekleniyor. Bunun sonucunda ortam kaybı ve ortam kalitesinin azalması sonucunda kutup ayısı nüfusunda %30 oranında bir azalma olmasından şüphelenilmekte. Diğer tehditler arasında, kirlenme, gemicilik dolayıyla rahatsızlık, eğlence amaçlı izleme, gaz ve petrol araştırmaları ve yasal ve yasadışı avlanma bulunmaktadır.

Özellikleri

değiştir

  Wikimedia Commons'ta Kutup ayısı ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

  • Diğer ayılar gibi tıknaz olmayıp başı ve vücudu ince uzun yapılıdır.
  • Ayak tabanlarının altında deriden yastıklar ve tüyler olduğundan buzlar üzerinde kaymadan rahatlıkla hareket eder.
  • Çok iyi yüzücüdürler, kıyının 20–30 km açıklarında yüzmeleri sıradandır.
  • 35-40 kilometre hızla koşabilirler.
  • Kutup ayıları kış uykusuna yatmaz.
  • Kızılötesinde bir kutup ayısının sadece burnu ve nefesi görünür.
  • -45 °C soğukla başa çıkabilirler.
  • 2 km ötede karda saklanmış bir fok balığının kokusunu alabilirler.

Dış bağlantılar

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Bear Facts, Polar Bears International 10 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. erişim = 2006-07-28
  2. ^ Endangered Species Act Listing Process for Polar Bears Underway Center for Biological Diversity 10 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. erişim = 28 Temmuz 2006
  3. ^ a b T. Appenzeller nad D. R. Dimick, "The Heat is On," National Geographic 206 (2004): 2-75. Tim Flannery kitabı The Weather Makers, ISBN 0-8021-4292-3 sayfa=101-103
  4. ^ Bilim ve Teknik Dergisi, Sayı:211, Haziran 1985, s.26
  5. ^ a b c web: Natural history, Center for Biological Diversity tarih: 15-02-2005 http://www.biologicaldiversity.org/swcbd/species/polarbear/nat-hist.html 6 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  6. ^ Wildfacts - Polar bear, work = BBC, url 7 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., erişim 23 Eylül 2006
  7. ^ Gunderson, A. 2002. "Ursus maritimus" (On-line), Animal Diversity Web. Erişim 28 Temmuz 2006 http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Ursus_maritimus.html 24 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  8. ^ Report of wild hybrid bear
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Kasım 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2006. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Kasım 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2006. 
  11. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 5 Haziran 2008. 23 Nisan 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022. 
  12. ^ a b Hemstock 1999. s. 4. 
  13. ^ Derocher, A. E.; Wiig, Ø. (Mart 2002). "Postnatal growth in body length and mass of polar bears ( Ursus maritimus ) at Svalbard". Journal of Zoology (İngilizce). 256 (3): 343-349. doi:10.1017/S0952836902000377. ISSN 0952-8369. 
  14. ^ Ferguson, S. H.; Taylor, M. K.; Born, E. W.; Rosing-Asvid, A.; Messier, F. (Eylül 1999). "Determinants of Home Range Size for Polar Bears (Ursus maritimus)". Ecology Letters. 2 (5): 311-318. doi:10.1046/j.1461-0248.1999.00090.x. ISSN 1461-0248. PMID 33810629. 24 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022. 
  15. ^ Wursig, Bernd; Perrin, William F.; Thewissen, J. G. M. 'Hans' (26 Şubat 2009). Encyclopedia of Marine Mammals (İngilizce). Academic Press. ISBN 978-0-08-091993-5. 24 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022. 
  16. ^ Wood, Gerald L. (1982). The Guinness book of animal facts and feats. Internet Archive. Enfield, Middlesex : Guinness Superlatives. ISBN 978-0-85112-235-9. 
  17. ^ "Polar bear Ursus maritimus - Appearance/Morphology: Measurement and Weight (Literature Reports)". web.archive.org. 30 Eylül 2011. 29 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022. 
  18. ^ "Polar bear Ursus maritimus - Appearance/Morphology:Tail (Literature Reports)". web.archive.org. 2 Aralık 2013. 2 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022. 
  19. ^ a b c d Stirling, Ian; Guravich, Dan (1988). Polar bears. Internet Archive. Ann Arbor : University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-10100-9. 
  20. ^ Lockwood. ss. 10-16. 
  21. ^ "Steven Amstrup Transcript". web.archive.org. 26 Şubat 2010. 27 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022. 
  22. ^ Liu, Shiping; Lorenzen, Eline D.; Fumagalli, Matteo; Li, Bo; Harris, Kelley; Xiong, Zijun; Zhou, Long; Korneliussen, Thorfinn Sand; Somel, Mehmet; Babbitt, Courtney; Wray, Greg (8 Mayıs 2014). "POPULATION GENOMICS REVEAL RECENT SPECIATION AND RAPID EVOLUTIONARY ADAPTATION IN POLAR BEARS". Cell. 157 (4): 785-794. doi:10.1016/j.cell.2014.03.054. ISSN 0092-8674. PMC 4089990 $2. PMID 24813606. 24 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022. 
  23. ^ Uspenskii, SM (1977). Kutup ayısı. 
  24. ^ "Arctic Wildlife | Churchill Polar Bears" (İngilizce). 11 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022. 
  25. ^ Koon, Daniel W. (1 Mayıs 1998). "Is Polar Bear Hair Fiber Optic?". Applied Optics. 37: 3198-3200. doi:10.1364/AO.37.003198. ISSN 0003-6935. 17 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022. 
  26. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 10 Ocak 2011. 23 Nisan 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022. 
  27. ^ Rosing. ss. 20-23. 
  28. ^ PaganoA.M; DurnerG.M; AmstrupS.C; SimacK.S; YorkG.S (27 Nisan 2012). "Long-distance swimming by polar bears (Ursus maritimus) of the southern Beaufort Sea during years of extensive open water". Canadian Journal of Zoology (İngilizce). doi:10.1139/z2012-033. 24 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022. 
  29. ^ Durner, George M.; Whiteman, John P.; Harlow, Henry J.; Amstrup, Steven C.; Regehr, Eric V.; Ben-David, Merav (1 Temmuz 2011). "Consequences of long-distance swimming and travel over deep-water pack ice for a female polar bear during a year of extreme sea ice retreat". Polar Biology (İngilizce). 34 (7): 975-984. doi:10.1007/s00300-010-0953-2. ISSN 1432-2056. 
  30. ^ "How Fast are Polar Bears? - Polar Guidebook". polarguidebook.com (İngilizce). 5 Ağustos 2021. 19 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022. 
  31. ^ Güney Amerika'ya özgü bir ayı türü
  32. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2006. 
  33. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2006. 

Dipnotlar

değiştir
 
Vikitür'de konuyla ilgili taksonomik bilgiler bulunur:
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kutup_ayısı&oldid=34128447" sayfasından alınmıştır