Vikipedi

Güney Avrupa

Avrupa'nın yön bakımından aşağı (güneyinde) yer alan harita yönü

Güney Avrupa, "Avrupa'nın güneyinde yer alan tüm ülkeleri" belirtmek amacıyla kullanılan bir terim. Bunun yanı sıra, kavram zaman içinde farklı politik, dilbilimsel ve kültürel anlamlar da kazanmıştır. Çoğu Güney Avrupa ülkesinin Akdeniz'e sınırı vardır.

Akdeniz çevresindeki ülkelerin coğrafi özellikleri

Coğrafya

değiştir
 
Avrupa alt bölgeleri EuroVoc'a göre (Avrupa Birliği'nin tesarusu). Güney Avrupa sarıyla işaretli.
 
Birleşmiş Milletler'e göre Güney Avrupa (yeşille gösterilen yer):
  Kuzey Avrupa
  Batı Avrupa
  Doğu Avrupa
  Güney Avrupa

Coğrafi olarak, Güney Avrupa, Avrupa kara kütlesinin güney yarımıdır. Bu tanım görecelidir ve kesin sınırları yoktur.

Coğrafi olarak Güney Avrupa'nın parçası olarak değerlendirilen ülkeler:

Güneybatı Avrupa

Güneybatı Avrupa'da toprakları olan ülkeler:

Güney-orta Avrupa

Güney-orta Avrupa'da toprakları olan ülkeler:

Güneydoğu Avrupa

Güneydoğu Avrupa'da (Balkan Yarımadası) toprakları olan ülkeler :

Ada Ülkeleri
Başlıca Adalar

İklim

değiştir
 
Köppen iklim sınıflandırmasına göre Güney Avrupa'da iklimler:
  Csa: Subtropik Akdeniz iklimi
  Csb: Ilıman Akdeniz iklimi
  Cfa: Ilıman dönencealtı iklimi
  Cfb: Ilıman okyanusal iklim
  Dfb: Nemli karasal iklim

Güney Avrupa'nın en belirgin ve tipik özelliği haline gelen iklim Akdeniz iklimidir. Akdeniz iklimi Portekiz'in büyük bir kısmında, İspanya'da, Güneydoğu Fransa'da, İtalya'da, Hırvatistan'da, Arnavutluk'ta, Karadağ'da, Yunanistan'da ve Türkiye'nin Batı-Güney kıyılarıyla birlikte Akdeniz adalarında görülür. Akdeniz ikliminin görüldüğü bu bölgelerde benzer vejetasyonlar ve yerşekilleri bulunur, bunlar kuru tepeleri, küçük ovaları, çam ormanlarını ve zeytin ağaçlarını içerir.

Daha soğuk iklimler Güney Avrupa'daki ülkelerin belirli bölgelerinde bulunabilir, İspanya ve İtalya'nın dağlık bölgeleri buna bir örnektir. Ek olarak, İspanya'nın Kuzey kıyısında daha yağışlı ve nemli bir Atlantik iklimi görülür.

Bitki Örtüsü

değiştir

Güney Avrupa'nın bitki örtüsü Akdeniz bölgesinin bitki örtüsüdür. Avrupa'daki Akdeniz ve Altakdeniz iklim bölgeleri Güney Avrupa'nın büyük bir kısmında, çoğunlukla Güney Portekiz'de, İspanya'nın çoğu bölgelerinde, Fransa'nın Güney kıyısında, İtalya'da, Hırvatistan kıyılarında, Bosna'nın büyük çoğunluğunda, Karadağ'da, Arnavutluk'ta, Makedonya'da, Yunanistan'da ve Akdeniz adalarında bulunur.[5]

Nüfus

değiştir
Ülke Yüzölçümü
(km2) 		Nüfus
(2010 tah.) 		Nüfus
yoğunluğu
(km2ye) 		Başkent
  Arnavutluk 28,748 2,821,977 111.1 Tiran
  Andorra 468 84,082 179.8 Andorra la Vella
  Bosna-Hersek 51,129 4,613,414 90.2 Saraybosna
  Bulgaristan 110,994 7,364,570 77 Sofya
  Hırvatistan 56,594 4,489,409 81 Zagreb
  Cebelitarık (BK) 6.8 29,431 4,328 Cebelitarık
  Yunanistan 131,990 11,295,002 85.3 Atina
  İtalya 301,338 60,418,711 200.5 Roma
  Kosova 10,908 1,859,203 170.4 Priştine
  Kuzey Makedonya 25,713 2,114,550 82.2 Üsküp
  Malta 316 412,966 1,306.8 Valletta
  Karadağ 13,812 672,181 50 Podgorica
  Portekiz 92,090 11,317,192 114 Lizbon
  San Marino 61 31,716 501 San Marino şehri
  Sırbistan 77,474 7,120,666 102.46 Belgrad
  Slovenya 20,273 2,054,199 99.6 Ljubljana
  İspanya 504,030 46,030,109 93 Madrid
  Türkiye (Doğu Trakya) 23,764 10,620,739 446.9 Ankara
  Vatikan 0.44 826 1877 Vatikan şehri
Toplam 1,338,694 164,127,170 122.60

En Büyük Kentsel Alanlar

değiştir
Sıra Kentsel Alan Devlet Nüfus[6] Yoğunluk
(km2ye)
1 İstanbul (Avrupa)   Türkiye 8,963,431 2,620
2 Madrid   İspanya 6,171,000 4,600
3 Milano   İtalya 5,257,000 2,800
4 Barselona   İspanya 4,693,000 4,300
5 Roma   İtalya 3,906,000 3,400
6 Napoli   İtalya 3,706,000 3,600
7 Atina   Yunanistan 3,484,000 5,000
8 Lizbon   Portekiz 2,666,000 2,800
9 Belgrad   Sırbistan 1,700,000 3,300
10 Valensiya   İspanya 1,561,000 5,700

Tarih

değiştir

Erken Dönemler

değiştir
 
İmparator Diocletianus'un tetrarşi sistemi.

Klasik antik dönem olarak bilinen devir Antik Yunanistan'ın şehir devletlerinin yükselmesiyle başladı. Yunan etkisi Büyük İskender'in genişleyen imparatorluğu altında doruk noktasına ulaşarak Asya'ya kadar yayıldı.

Roma İmparatorluğu bütün Akdeniz havzasını Roma hukukuna ve Roma lejyonlarına dayalı devasa bir imparatorluk içine katarak bölgede egemen oldu. İmparatorluk ticareti, hoşgörüyü ve Yunan kültürünü destekledi. MS 300 ile birlikte Roma İmparatorluğu, başkenti Roma olan Batı Roma İmparatorluğu'na ve başkenti Konstantinopolis olan Doğu Roma İmparatorluğu'na bölünmüştü. Kuzey Avrupa'nın Cermenik halklarının saldırıları MS 476'da Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşüne neden oldu. Bu tarih aynı zamanda geleneksel olarak klasik çağın sonu ve Orta Çağların başlangıcı kabul edilir.

Orta Çağlarda Doğu Roma İmparatorluğu egemenliğine devam etti, günümüz tarihçileri bu devleti Bizans İmparatorluğu olarak adlandırır. Batı Avrupa'da Cermenik halklar eski Batı Roma İmparatorluğu'nun topraklarında iktidar mevkilerine girerek kendi krallıklarını ve imparatorluklarını kurdular.

Haçlı Seferleri olarak bilinen dönem, bir dizi dini motivasyonlarla yapılmış askeri seferler asıl amaçları Levant'ı Hristiyan hakimiyetine geri döndürmekti, başladı.Doğu Akdeniz'de birkaç Haçlı Devleti kurulmuştu. Bunların hepsi kısa ömürlü oldu. Haçlılar Avrupa'nın birçok yerini derin bir şekilde etkiledi. Haçlıların 1204'te Konstantinopolis'i yağmalaması Bizans İmparatorluğu'na ani bir son getirdi. Daha sonra tekrar kurulmasına rağmen, imparatorluk eski gücüne bir daha hiç kavuşamadı. Haçlılar daha sonra İpek Yoluna katılacak, Cenova ve Venedik tüccar cumhuriyetlerinin büyük ekonomik güçlere dönüşmelerini sağlayacak olan ticaret güzergâhlarını kurdular.Reconquista, Haçlılarla bağlantılı bir hareket, İberya'yı Hristiyan alemi için yeniden fethetmeye çalışmıştır.

Geç Orta Çağlar Avrupa'da bir karışıklık dönemiydi. Kara Ölüm olarak bilinen salgın ve ilişikili bir kıtlık Avrupa'da nüfus düştükçe demografik bir faciaya sebep olmuştur. Hanedan kavgaları ve fetih savaşları Avrupa'daki birçok devleti dönem boyunca sürekli savaş halinde tutmuştur. Balkanlar'da, Anadolu'da kurulmuş bir Türk devleti olan Osmanlı İmparatorluğu eski Bizans topraklarını devamlı olarak ele geçirmiştir ve bu 1453'te İstanbul'un Fethi ile sonuçlanmıştır.

Orta Çağ Sonrası

değiştir

Kabaca 14. yüzyıl Floransa'sından başlayarak ve daha sonraları baskı makinasının gelişmesiyle Avrupa'nın tamamına yayılan bilgi Rönesansı bilim ve teknolojide geleneksel öğretilere meydan okudu, Arapça metinlerle ve felsefeyle[7] klasik Yunan ve Roma bilgisi yeniden keşfedildi.

Vestfalya Barışı ile 1648'de bitecek olan dini savaşlar Avrupa'da savaşılmaya devam edilirken, Portekiz ve İspanya'nın Reconquista ile İberya'da hakimiyet sağlamaları Asya, Amerika, Afrika ile doğrudan bağlantı kurulacak olan Keşifler Çağı'nı başlatacak bir dizi okyanus keşfinin yapılmasını sağladı. İspanyol tacı Avrupa'daki üstünlüğünü sürdürdü, İspanya ve Fransa arasında Otuz Yıl Savaşları ile başlayan çatışmanın Pireneler Antlaşmasıyla bitmesine kadar İspanyol tacı kıtadaki önde gelen güçtü. 1610 ve 1700 arasındaki dönemde Avrupa'da ve dünyada eşi görülmemiş bir dizi önemli savaş ve politik devrim gerçekleşti. Zamanın gözlemcileri ve o zamandan beri birçok tarihçi, savaşların devrimlere neden olduğunu savundu.[8] Galileo Galilei, kendisinin güneş sistemini gözlemlemesini ve betimlemesini sağlayacak olan teleskobu ve termometreyi icat etti.Leonardo da Vinci dünyanın en ünlü tablolarından biri olan Mona Lisa'yı resmetti.[9] Guglielmo Marconi radyoyu icat etti.[10]

Avrupa'nın denizaşırı topraklarının genişlemesi Sömürge İmparatorluklarını ortaya çıkardı.[11] Yeni Dünya'dan gelen hammadde akışı ile Birleşik Krallık'ın Sanayi Devrimi'nin birleşimi geçimlik tarım yerine üretime dayalı yeni bir ekonomi kurulmasına olanak sağladı.[12]

1815 ve 1871 arasındaki dönemde çok sayıda devrim girişimi ve bağımsızlık savaşı yaşandı. Balkan ulusları Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlıklarını geri kazanmaya başladılar. İtalya bir ulus devleti haline gelerek birleşti. 1870 yılında İtalya'nın Roma'yı ele geçirilmesiyle Papalık devletinin seküler gücü ortadan kalktı. İmparatorluk mücadelelerinde rekabet yayıldı ve 1875-1914 yıllarına İmparatorluk Çağı adının verilmesine sebep oldu.

20. yüzyıl

değiştir

Büyük güçler taraf seçerken, Güneydoğu Avrupa'da milliyetçiliğin artması I. Dünya Savaşı'nın 1914'te patlak vermesiyle sonuçlanacak olan süreci hızlandırdı. Müttefikler 1918 yılında İttifak Devletlerini yendiler. Paris Barış Konferansı sırasında Büyük Dörtlü şartlarını bir dizi antlaşmayla dayattılar, Versay Antlaşması bu antlaşmalardan biridir.

Adolf Hitler'in emrinde 1933'te iktidara gelen Nazi rejimi, Mussolini İtalyası ile birlikte II. Dünya Savaşı'nda Avrupa kıtasının kontrolünü ele geçirmek için uğraştı. Müttefik zaferiyle sonuçlanan İkinci Dünya Savaşı sonrasında Avrupa Demir Perde ile bölündü. Güneydoğu Avrupa'daki ülkelere Sovyetler Birliği hakim oldu ve komünist devletlere dönüştüler. Komünist olmayan başlıca Güneydoğu Avrupalı devletler Amerika Birleşik Devletleri önderliğinde bir askeri ittifaka (NATO) katıldılar ve aralarında Avrupa Ekonomik Topluluğu'nu oluşturdular. Sovyet etki alanında kalan ülkeler Varşova Paktı olarak bilinen askeri ittifaka ve Comecon ekonomik bloğuna katıldılar. Yugoslavya tarafsız kaldı.

İtalya savaş sonrası gerçekleştirdiği ekonomik mucize dolayısıyla tekrar başlıca Sanayileşmiş devletler arasına girdi. Avrupa Birliği'nin (AB) önemi arttı vergilendirme, sağlık ve eğitim üye olan ulus devletler tarafından yönetilirken, Birlik ise piyasa kurallarının, rekabetin, yasal standartların ve çevreciliğin yönetimini kontrol altına aldı. Sovyet ekonomik ve politik sistemi çöktü, bu komünizmin 1989'da uydu devletlerde son bulmasına ve 1991'de Sovyetler Birliğinin dağılmasına sebep oldu. Sonuç olarak Avrupa'nın bütünleşmesi derinleşti, kıtadaki kutuplaşma ortadan kalktı ve Avrupa Birliği daha sonraları birçok eski komünist Avrupalı devleti genişleyerek içine aldı - Romanya ve Bulgaristan (2007) ve Hırvatistan (2013).

Diller

değiştir
Ayrıca bakınız: Avrupa'nın Dilleri

Aşağıdaki tablo Güney Avrupa'da en az beş milyon kişi tarafından konuşulan dilleri gösteriyor:

Dil Konuşan Kişi Sayısı Güney Avrupalı
Ülke / Ülkeler
İtalyanca 59,400,000 [13]   İtalya
İspanyolca 45,000,000+ [13]   İspanya
Yunanca 13,432,490 [13]   Yunanistan
  Kıbrıs Cumhuriyeti
Türkçe 10,934,365 [14][15]   Türkiye
  Kuzey Kıbrıs
Portekizce 10,000,000 [13]   Portekiz
Katalanca 10,000,000 [16][17]   İspanya
  Andorra

Ulaşım

değiştir

Aşağıdaki tablo 2013'te Güney Avrupadaki en işlek havalimanlarını listeliyor.

Sıra Ülke Havalimanı Şehir Yolcular (2012) Yolcular (2013) Değişim
2012-2013
1   Türkiye İstanbul Atatürk Havalimanı İstanbul 44,998,508 51,320,875  014.0%
2   İspanya Barajas Havalimanı Madrid 45,190,528[18] 39,735,618[18]  012.1%
3   İtalya Fiumicino – Leonardo da Vinci Havalimanı Roma 36,980,911[19] 36,166,345[19]  02.2%
4   İspanya Barcelona Havalimanı Barselona 35,144,503[18] 35,216,828[18]  00.2%
5   İspanya Palma de Mallorca Havalimanı Palma de Mallorca 22,666,858[18] 22,768,032[18]  00.4%
6   İtalya Malpensa Havalimanı Milano 18,537,301[19] 17,955,075[19]  03.1%
7   Portekiz Portela Havalimanı Lizbon 15,301,176[20] 16,008,848[20]  04.6%
8   İspanya Málaga Havalimanı Málaga 12,581,944[18] 12,925,186[18]  02.7%
9   Yunanistan Atina Uluslararası Havalimanı Atina 12,944,041[21] 12,536,057[21]  03.2%
10   Fransa Nice Havalimanı Nice 11,189,896[22] 11,554,195[22]  03.2%

Din

değiştir
 
1054'teki dini dağılım.[23]

Güney Avrupa'da çoğunluğun mensup olduğu din Hristiyanlıktır. Hristiyanlık Güney Avrupa'ya Roma İmparatorluğu döneminde yayıldı ve imparatorluk hristiyanlığı MS 380 yılında resmi dini olarak benimsedi. Batı yarımı Roma'da doğu yarımı Konstantinopolis'te olacak şekilde Hristiyan kilisesinin tarihi parçalanmasından dolayı Avrupa'nın farklı bölgelerinde Hristiyanlığın farklı mezhepleri hakim oldu. Güney Avrupa'nın Batı yarısındaki hristiyanlar - Portekiz, İspanya, İtalya gibi - genellikle Roma Katolik Kilisesi'ne bağlıdır. Güney Avrupa'nın Doğu yarımındaki hristiyanlar ise - Yunanistan, Makedonya gibi - genellikle Yunan Ortodoks Kilisesi'ne bağlıdır.

Ek olarak, Güney Avrupa'nın doğu parçasında (Bosna, Arnavutluk, Makedonya, Türkiye gibi) İslam dinine mensup nüfusun çoğunlukta olduğu ülkeler de vardır.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "In strict geographic terms Central Europe include Germany, Switzerland, Northern Italy, Austria,Poland, the Czech Republic,Slovakia, Hungary..." 1 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2016. 
  2. ^ "Article in Britannica". 28 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2016. 
  3. ^ "BBC". 6 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2016. 
  4. ^ Library of Congress. Cataloging Policy and Support Office, Library of Congress Subject Headings 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  5. ^ Wolfgang Frey and Rainer Lösch; Lehrbuch der Geobotanik. Pflanze und Vegetation in Raum und Zeit. Spektrum Akademischer Verlag, München 2004
  6. ^ "United Nations: World Urbanization Prospects". 10 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2016. 
  7. ^ e.g. Averroes#Commentaries on Aristotle and Plato written in the 12th century, which was mentioned in Divine Comedy IV:144 20 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. around 1320 AD
  8. ^ Geoffrey Parker, "States Make War But Wars Also Break States,"Journal of Military History (2010) 74#1 pp 11–34
  9. ^ John Lichfield, The Moving of the Mona Lisa 15 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Independent, 2005-04-02 (accessed 2012-03-09)
  10. ^ Sungook Hong, Wireless: From Marconi's Black-box to the Audion, MIT Press - 2001, page 1
  11. ^ Richard J. Mayne. "history of Europe:: The Middle Ages". Britannica Online Encyclopedia. 16 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2009. 
  12. ^ Steven Kreis (11 Ekim 2006). "The Origins of the Industrial Revolution in England". Historyguide.org. 2 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2010. 
  13. ^ a b c d "Ethnologue Güney Avrupa". 24 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2016. 
  14. ^ Doğu Trakya
  15. ^ KKTC
  16. ^ "Catalan News Agency - Number of Catalan speakers rising despite adverse context". 10 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2016. 
  17. ^ "Informe sobre la Situació de la Llengua Catalana | Xarxa CRUSCAT. Coneixements, usos i representacions del català". 16 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2016. 
  18. ^ a b c d e f g h "Arşivlenmiş kopya". 10 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2020. 
  19. ^ a b c d "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2016. 
  20. ^ a b "Portugal Airport Statistics". 20 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2016. 
  21. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 3 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2016. 
  22. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 17 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2016. 
  23. ^ Dragan Brujić (2005). "Vodič kroz svet Vizantije (Guide to the Byzantine World)". Beograd. s. 51. 10 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Güney_Avrupa&oldid=33056334" sayfasından alınmıştır