Katalanca

Latin dili

Katalanca, Hint-Avrupa dillerinin Romen koluna bağlı bir dildir. İspanya'nın bazı bölgelerinde ve Andorra'da resmî dildir. Katalanca konuşanların çoğu İspanya'da yaşar.

Katalanca
català
BölgeKatalan Ülkeleri
EtnisiteKatalanlar
Konuşan sayısı4,079,420  (2012)[1]
Dil ailesi
Standart formlarAcadèmia Valenciana de la Llengua
Institut d'Estudis Catalans
Yazı sistemiLatin
Resmî durumu
Resmî dil Andorra
 İspanya
Tanınmış azınlık dili Fransa
 İtalya
Dil kodları
ISO 639-1ca
ISO 639-2cat
ISO 639-3cat
Katalanca'nın konuşulduğu yerler.

Dil hakkında değiştir

Katalanca, İspanya'nın Akdeniz kıyılarında, özellikle Barselona kentinde konuşulan bir Latin dilidir. Güney Fransa'da konuşulan Oksitancaya ve İspanyolcaya oldukça yakın bir dildir. Katalanca, 13. yüzyılda Oksitanca'dan farklılaşıp gelişmiş bir güney lehçesidir. Dil, İspanyolca ve Portekizce ile çok benzer özellikler taşımaktadır. Katalancayı anadili olarak konuşanlar bugün çoğunlukla İspanya'nın Katalonya özerk bölgesinde yaşamaktadırlar ve bu bölgede Katalanca, İspanyolcadan önce gelmektedir. Öyle ki hemen bütün tabelalarda önce Katalanca sonra İspanyolca açıklamalar yazmaktadır. Katalanca, İspanyolcadan çok İtalyanca ve Portekizceye yakındır.[kaynak belirtilmeli]

Katalan dili, Katalanca Català, Doğu ve kuzeydoğu İspanya'da - özellikle Katalonya ve Valensiya'da - ve Balear Adaları'nda konuşulan Roman dili. Ayrıca Fransa'nın Roussillon bölgesinde, Andorra'da (resmî dil olduğu yerde) ve İtalya'nın Sardinya Adası'nın Alghero şehrinde konuşulmaktadır. Katalanca, İspanya'da yaklaşık 9.000.000, Fransa'da yaklaşık 125.000, Andorra'da yaklaşık 30.000 ve Alghero'da yaklaşık 40.000 kişi tarafından konuşulmaktadır.

Dilbilimsel olarak, modern Katalancada iki ana lehçe grubu vardır: Batı Katalanca ve Valensiyaca ; ve Doğu Katalan, Balear ve Roussillonnais dahil olmak üzere doğu grubu ve 14. yüzyılda Katalancanın tanıtıldığı Alghero'da konuşulan lehçe. İspanya İç Savaşı zamanından beri, Valensiya ile Katalan arasındaki ilişkiye dair siyasi nedenli tartışmalar acıdı. İkisi yalnızca küçük açılardan (telaffuz, kelime haznesi ve fiil çekiminin ayrıntıları) farklılık gösterdiğinden ve karşılıklı olarak kolayca anlaşılabilir olduğundan, çoğu dilbilimci ve Valensiya Dil Akademisi, Valensiyaca ve Katalancayı aynı dil için farklı isimler olarak kabul eder. Küçük farklılıkları genellikle yazılı dile yansıtılmaz.

Katalancaya en yakın diller Güney Fransa'da konuşulan Oksitanca ve İspanyolca olsa da Katalanca her ikisinden de oldukça farklıdır.

Diğer Romen Dilleriyle Karşılaştırılma değiştir

  Türkçe   Katalanca   Oksitanca   Sardunyaca   İtalyanca   Fransızca   İspanyolca   Portekizce   Rumence
kuzen cosí cosin fradili cugino cousin primo primo văr
erkek kardeş germà fraire fradi fratello frère hermano irmão frate
yeğen nebot nebot nebodi nipote neveu sobrino sobrinho nepot
yaz (mevsim) estiu estiu istadi estate été verano
estío[2]
verão
estio[2]
vară
akşam vespre ser
vèspre
seru sera soir tarde
noche[3]
tarde
serão[3]
seară
sabah matí matin mangianu mattina matin mañana manhã
matina
dimineață
tava paella padena paella padella poêle sartén frigideira
fritadeira
tigaie
yatak llit lièch
lèit
letu letto lit cama
lecho
cama
leito
pat
kuş ocell
au
aucèl pilloni uccello oiseau ave
pájaro
ave
pássaro
pasăre
köpek gos
ca
gos
canh
cani cane chien perro
can
cão
cachorro
câine
erik pruna pruna pruna prugna prune ciruela ameixa prună
tereyağ mantega bodre burru
butiru
burro beurre mantequilla
manteca
manteiga unt
parça tros tròç
petaç
arrogu pezzo morceau
pièce
pedazo
trozo[4]
pedaço
bocado
bucată
gri gris gris canu grigio gris gris
pardo[5]
cinzento
gris
gri
[6] sur
cenușiu
sıcak calent caud callenti caldo chaud caliente quente fierbinte
çok fazla massa tròp tropu troppo trop demasiado demais
demasiado
prea
istemek voler vòler bolli(ri) volere vouloir querer querer a vrea
almak prendre prene
prendre
pigai prendere prendre tomar
prender
apanhar
levar
a lua
dua etmek pregar pregar pregai pregare prier orar orar
rezar
pregar
a se ruga
sormak demanar
preguntar
demandar dimandai
preguntai
domandare demander pedir
preguntar
pedir
perguntar
a cere
a întreba
aramak cercar/buscar cercar circai cercare chercher buscar procurar
buscar
a căuta
ulaşmak arribar arribar arribai arrivare arriver llegar
arribar
chegar a ajunge
konuşmak parlar parlar chistionnai
fueddai
parlare parler hablar
parlar
falar
palrar
a vorbi
yemek menjar manjar pappai mangiare manger comer
  manyar
comer
manjar
a mânca

İspanyolcadan Farklılıklar değiştir

Katalanca, İspanyolcadan şu özellikleri bakımından farklıdır:

  • Yükselen ikili ünlülerin eksikliği (Katalanca be ve İspanyolca bien "iyi", Katalanca bo ve İspanyolca bueno "iyi", Katalanca ie ve İspanyolca ue ile karşılaştırıldığı gibi.) ve çok sayıda düşen ikili ünlüler (Katalanca eu, au, ou ve İspanyolca peu "ayak", Katalanca buu ve İspanyolca buey "öküz" ile karşılaştırıldığı gibi).
  • Katalanca ayrıca j (Fransızcadaki j gibi telaffuz edilir), z, tj ya da tx (Arnavutçadaki ç gibi telaffuz edilir), x (İngilizcedeki sh gibi okunur) seslerini de korur; bu ünsüzlerin hiçbiri modern İspanyolcada görülmez.
  • Katalanca, İspanyolcada olduğu gibi (Katalanca VENdre, İspanyolca venDER “satmak”) mastar sondan ziyade kökte bazı fiilleri vurgular. Katalanca, Oksitanca'ya göre İspanyolcadan daha az farklıdır, ancak genellikle farklı ünlü sesler ve ikili ünlüler kullanır ve ayrıca biraz farklı dilbilgisi kurallarına sahiptir.

21. yüzyılın başlarında Katalanca, artık Aragon'un resmi dili olarak 1137 ile 1749 yılları arasında olduğu kadar yaygın olmasa da eski hâlinden çok az şey kaybetti. Orta Çağ'da diyalektalizasyon kanıtı olmamasına rağmen, belki de Aragon Krallığı'ndaki resmi kullanımının standartlaştırıcı etkisinden dolayı, 16. yüzyıldan beri Barselona, Valensiya ve Balear Adaları lehçeleri, özellikle Orta Çağ'dan farklılaşma eğiliminde olmuştur. Bununla birlikte, edebi dilde bir dereceye kadar tekdüzelik korunmuştur. 1970'lerin sonlarında başlayan idari yeniden yapılanma ile Katalonya bir comunidad autónoma (“özerk topluluk”) haline geldi ve Katalan bir kez daha doğu İspanya'da üstünlük kazandı.

Coğrafi dağılım değiştir

Katalanca konuşulan bölgeler değiştir

Katalanca konuşulan bölgeler[7]
Ülke Bölge Katalan İsmi Notlar
Andorra   Andorra Andorra Katalancanın resmî dil olduğu bir egemen devlet. Andoralılar, Batı Katalancanın bir çeşidini konuşurlar.
Fransa   Kuzey Katalonya Catalunya Nord Fransa'daki Pyrenees-Orientales bölgesinde
İspanya   Katalonya Catalunya Katalonya'nın kuzeybatısında bulunan Val d'Aran'da Oksitancanın dışında Katalanca, İspanyolca ve Fransızca da konuşulur.[7]
  Valensiya Comunitat Valenciana 18.yüzyıldan itibaren Batı ve Güney'deki Aragonca/İspanyolca konuşan bölgeler harici, "Valensiyaca" olarak bilinen ağız konuşulur.
  La Franja La Franja Batı Katalonya'yı çevreleyen bir şekilde Aragon'un bir bölümünde konuşulur. Ribagorça, Llitera, Baix Cinca ve Matarranya bölgelerinde yoğunluktadır.
  Balear Adaları Illes Balears Mallorca, Minorka, Ibiza ve Formentera adalarını kapsar.
  Carche El Carxe 19.yüzyılda yerleşen, Murcia'nın küçük bir bölümünde konuşulur.
İtalya   Alghero L'Alguer Sardinya adasının Sassari vilayetinde bir şehirde, Alghero şehrinde kendine özgü bir ağızla konuşulur.

Konuşan sayısı değiştir

Katalanca konuşulan bölgeler
Bölge Ülke Anlayan Konuşabilen
  Katalonya   İspanya 6.502.880 5.698.400
  Valensiya   İspanya 3.448.780 2.407.951
  Balear Adaları   İspanya 852.780 706.065
  Roussillon   Fransa 203.121 125.621
  Andorra   Andorra 75.407 61.975
  La Franja (Aragon)   İspanya 47.250 45.000
  Alghero (Sardinya)   İtalya 20.000 17.625
  Carche (Murcia)   İspanya Veri yok Veri yok
Toplam Katalanca konuşulan bölgeler 11.150.218 9.062.637
Dünyanın geri kalanı Veri yok 350.000
Toplam 11.150.218 9.412.637
1.^ The number of people who understand Catalan includes those who can speak it.
2.^ Figures relate to all self-declared capable speakers, not just native speakers.

Katalan Edebiyatı değiştir

Katalan'da hayatta kalan en eski yazılı materyaller - bir tüzük ve altı vaaz - 12. yüzyıldan kalmadır ve şiirler 13. yüzyıldan itibaren gelişir; 13. yüzyıldan önce Katalan şairleri Provençal'da yazdı. İlk gerçek Katalan şairi Ramon Llull (1232 / 33-1315 / 16) ve en büyük Katalan şairi bir Valensiyalı olan Ausias March (1397-1459) idi. Dil, 1474'te Aragon ve Kastilya kronlarının birleşmesi düşüşünün başlangıcına kadar gücünü korudu. Bundan sonra, ağırlıklı olarak gramer çalışmaları ortaya çıktı; dil, 19. yüzyılın sonlarına kadar rönesansını (Renaixença) beklemekti. 1906'da ilk Katalan Dili Kongresi 3.000 katılımcıyı çekti ve 1907'de Institut d'Estudis Catalans kuruldu. Yine de 1944'e kadar Barselona Üniversitesi'nde Katalan filolojisi dersi yoktu; 1961'de burada bir Katalan dili ve edebiyatı kürsüsü kuruldu. 20. yüzyılın sonlarında Katalonya daha fazla özerklik kazandıkça, Katalanca, Katalonya'da siyaset ve eğitimin ve genel olarak kamusal yaşamın ana dili olarak yeniden canlandırıldı.

Bazı ifadeler değiştir

Aşağıda Katalanca bazı önemli ifadeler yer almaktadır:

  • Merhaba: hola [ˈɔla]
  • Hoşça kal: adéu [aˈðeu]
  • Lütfen: per favor [paɾ faˈvoɾ]
  • Teşekkürler: gràcies [ˈgɾasias]
  • Özür dilerim: perdó [peɾˈðo]; ho sent [uˈsant] veya [uˈseŋt]; ho lamente [ˈu laˈmante]
  • Ne kadar?: quant val? [ˈkwantˈval]; quant és? [ˈkwanˈtes]
  • Evet: [si]
  • Hayır: no [no]
  • Anlamıyorum: no ho entenc [ˈnowanˈtaŋk]
  • Banyo nerede?: on és el bany? [ˈoˈnezalˈβaɲ]
  • Katalanca konuşabiliyor musun?: Parles català? [ˈpaɾlas kataˈla]

Kaynakça değiştir

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2014. 
  2. ^ a b Portuguese and Spanish have estiagem and estiaje
    respectively
    for drought
    dry season or low water levels.
  3. ^ a b Portuguese and Spanish have véspera and víspera
    respectively
    for eve
    or the day before.
  4. ^ Spanish also has trozo
    and it is actually a borrowing from Catalan tros. Colón 1993
    p 39. Portuguese has troço
    but aside from also being a loanword
    it has a very different meaning: "thing"
    "gadget"
    "tool"
    "paraphernalia".
  5. ^ Modern Spanish also has gris
    but it is a modern borrowing from Occitan. The original word was pardo
    which stands for "reddish
    yellow-orange
    medium-dark and of moderate to weak saturation. It also can mean ochre
    pale ochre
    dark ohre
    brownish
    tan
    greyish
    grey
    desaturated
    dirty
    dark
    or opaque." {{Kitap kaynağı|last1=Gallego|first1=Rosa|last2=Sanz|first2=Juan Carlos|year=2001|title=Diccionario Akal del color|publisher=Akal|language=es|isbn=978-84-460-1083-8
  6. ^ A 20th century introduction from French.
  7. ^ a b Wheeler 2005, s. 1.