Marmaray

İstanbul ve Kocaeli'de faaliyet gösteren ve İstanbul Boğazı'nın altından geçen banliyö treni sistemi

Marmaray veya B1 (Halkalı – Gebze & Ataköy – Pendik) Banliyö Treni, İstanbul ve Kocaeli illerinde hizmet veren banliyö treni sistemidir.[1] HalkalıGebze arasında 76,600 kilometre (47,597 mi) uzunluğundaki banliyö hattında 43 istasyon bulunmaktadır. Marmaray Tüneli aracılığıyla İstanbul Boğazı'nın iki yakasını birbirine bağlayan Marmaray'da yolcu taşımacılığına 29 Ekim 2013'te başlanmış, hattaki son genişletme ise 12 Mart 2019'da tamamlanmıştır.

Marmaray
B1 (Halkalı – Gebze & Ataköy – Pendik) Banliyö Treni
Genel bilgiler
Durumİşletmede
SahibiTCDD Taşımacılık
Yer1. Bölge
İlk - Son durak
İstasyonlar43
Sefer sıklığı8 dakika (Ataköy - Pendik)
15 dakika (HalkalıGebze)
Yolculuk süresi108 dakika
Web sitesitcddtasimacilik.gov.tr/marmaray
Hizmet
TürüBanliyö Treni
SistemTCDD
İşletmeci(ler)TCDD Taşımacılık
Bakım tesisiHalkalı・Zeytinburnu・Maltepe・Pendik・Gebze
Tarihçe
Açılış29 Ekim 2013 (KazlıçeşmeAyrılık Çeşmesi)
12 Mart 2019 (HalkalıKazlıçeşme ve Ayrılık ÇeşmesiGebze)
Teknik bilgiler
Hat uzunluğu76,600 km (47,597 mi)
Hat açıklığıStandart (1435 mm)
Kabin sistemi440 tren
5 veya 10 vagon
Rota sayısı4
Halkalı – Gebze
Gebze – Halkalı
Ataköy – Pendik
Pendik – Ataköy
Elektrikleme25 kV 50 Hz AA Katener
Çalışma Hızı60-80 km/sa (37-50 mph)
Güzergâh haritası

Depo
Yüksek Hızlı TrenTCDD TaşımacılıkHalkalı-Bahçeşehir Raylı Sistemi (Halkalı)Line M1M11 (İstanbul Metrosu)HızRay (Halkalı)
Halkalı
Mustafa Kemal
Küçükçekmece
Florya
Florya Akvaryum
Yeşilköy
Yeşilyurt
Ataköy
Bakırköy
Yenimahalle
Geceleme Hatları
Zeytinburnu - Fişekhane
Kazlıçeşme
(İDO Yenikapı)Line M1Line M1Line M2Sirkeci-Kazlıçeşme Raylı Sistemi (Yenikapı)
Yenikapı
Sirkeci
Üsküdar
Ayrılık Çeşmesi
Söğütlüçeşme
Feneryolu
Göztepe
Erenköy
Suadiye
Yüksek Hızlı TrenTCDD Taşımacılık (Bostancı)
Bostancı
Küçükyalı
İdealtepe
Süreyya Plajı
Maltepe
Depo
Cevizli
Atalar
Başak
Kartal
Yunus
Depo
Pendik
Kaynarca
Tersane
Güzelyalı
Aydıntepe
İçmeler
Tuzla
Çayırova
GTÜ - Fatih
Osmangazi
Darıca
Yüksek Hızlı TrenTCDD Taşımacılık (Gebze)
Gebze
Depo
Ankara yönüne

Marmaray projesi kapsamında, batırma tüp tünel (1,4 kilometre (0,87 mi)), delme tüneller (toplam 9,4 kilometre (5,8 mi)), aç-kapa tüneller (toplam 2,4 kilometre (1,5 mi)), yer üstünde üçüncü bir hat, üç yeni yer altı istasyonu, 37 yer üstü istasyonu (yenileme ve iyileştirme), yeni işletim kontrol merkezi, depo sahaları, atölyeler, bakım tesisleri inşa edilmiş ve 440 vagonluk modern demiryolu araçları satın alınmıştır. Bu trenler şu an HalkalıGebze ve AtaköyPendik arasında hizmet vermektedir.

Tarihçe

değiştir

Ön hazırlık

değiştir

1985 yılında ilk fizibilite etüdü tamamlandı. 1997 yılında fizibilite etüdü ve güzergahın yeniden güncellenmesi ile ilgili çalışmalar tamamlandı. 17 Eylül 1999'da TK-P15 sayılı Japon Uluslararası İşbirliği Bankası (JBIC) kredi anlaşması imzalandı. 2000 yılı ilkbaharında müşavirlik önyeterlik süreci başladı. 28 Ağustos 2000'de müşavirlerden teklifler alındı. 13 Aralık 2001'de Avrasya Ortak Girişimi ile Mühendislik ve Müşavirlik Hizmetleri Sözleşmesi imzalandı. 15 Mart 2002'de müşavirlik hizmetleri başlatıldı. 25 Temmuz 2002'de jeoteknik etüt ve incelemelere başlandı. Eylül-Aralık 2002'de İstanbul Boğazı'ndaki batimetrik etütler ve derin deniz sondajları başlatıldı. 6 Haziran 2003'te BC1 (raylı tüp tünel geçişi ve istasyonlar) ihale dokümanları, önyeterlik almış olan yüklenici firmalara gönderildi. 3 Ekim 2003'te yüklenicilerden BC1 ihalesi için teklifler alındı. Bu süreçte, Marmaray projesinin yeraltına alınıp metrolaşması, yeryüzünde kalacak boş alan ve istasyonların ise yeşil kuşak ve kültür bandı olarak işlevlendirilmesi önerisi İBB tarafından reddedildi.[2]

İnşaat aşaması

değiştir
 
Marmaray'ın ilk etabının açılış töreni (29 Ekim 2013, Üsküdar)

BC1 (raylı tüp tünel geçişi ve istasyonlar) 3,3 milyar TL, CR1 (banliyö demiryolu hatlarının iyileştirmesi) 1,042 milyar Euro, CR2 (Demiryolu araçlarının temini) 586 milyon Euro, müşavirlik hizmeti 264 milyon TL maliyet ile gerçekleştirildi. Proje JBIC, Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası ve Avrupa Yatırım Bankası tarafından finanse edildi.

Mayıs 2004'te BC1 sözleşmesi, TGN ortak girişimi ile imzalandı. Ağustos 2004 itibarıyla yapım sahaları TGN'ye teslim edildi ve Ekim 2004'te yapım işlerine başlandı. 8 Ekim 2004 tarihinde CR1 sözleşmesi ile ilgili olarak yüklenici firmalara önyeterliğe davet duyurusu yapıldı. 22 Ekim 2004'te CR1 ile ilgili olarak Avrupa Yatırım Bankası'dan sağlanan 200 milyon €'luk 1. dilim kredi sözleşmesi Bakanlar Kurulu kararı ile yürürlüğe girdi. CR1 teklifleri 15 Şubat 2006 tarihinde alındı. En düşük teklifi veren Alstom-Marubeni-Doğuş (AMD) grubu sözleşme görüşmelerine davet edildi. 20 Şubat 2006'da 450 milyon €'luk 2. dilim kredi sözleşmesi yürürlüğe girdi. 14 Haziran 2006'da Avrupa Yatırım Bankası'dan sağlanan 400 milyon €'luk kredi sözleşmesi yürürlüğe girdi. 21 Aralık 2006 tarihinde BC1 işi ile ilgili olarak Ayrılık Çeşmesi ve Yedikule tünellerini delme işlemini gerçekleştirecek TBM'ler çalışmaya başladı. 24 Mart 2007 tarihinde BC1 ile ilgili olarak imalatı tamamlanan E11 nolu ilk batırma tüp tünel elemanı boğaz tabanında kazılan hendeğe yerleştirildi. 21 Haziran 2007 tarihinde CR1 kapsamında Alstom-Marubeni-Doğuş (AMD) grubuna yer teslimleri yapılarak işe başlanıldı. 1 Haziran 2008 tarihinde BC1 kapsamında son olarak E5 nolu 7. batırma tüp tünel elemanı boğaz tabanında kazılan hendeğe yerleştirildi.

CR2 (Demiryolu araçlarının temini) ihalesine 7 Haziran 2007 tarihinde çıkılmış olup, 12 Mart 2008'de isteklilerden teklifler alındı. CR2 ihalesi 10 Kasım 2008 tarihinde sonuçlanmış olup, Hyundai Rotem firması ile sözleşme imzalandı. Şubat 2009 tarihinde BC1 kapsamında Ayrılık Çeşmesi'nden kazı yapmaya başlayan TBM, Üsküdar makas tüneline ulaştı. 4 Ağustos 2013'te inşaatı %95 oranında tamamlanan Marmaray'ın deneme seferlerine başlandı. 29 Ekim 2013'te ilk etap hizmete girdi. Projenin ikinci etabı 12 Mart 2019'da hizmete girdi.[3]

Gecikmeler

değiştir
 
Yenikapı Aktarma Merkezi'nde sergilenen antik kayık

9 Mayıs 2004'te Marmaray inşa alanında arkeolojik kazılar başlamıştır. Uzman arkeologlar tarafından İstanbul Arkeoloji Müzeleri yönetimi altında önemli tarihi kalıntılar çıkarılmıştır. Suyun altında yapılan araştırmalar ise bütün Dünya'da büyük heyecan uyandırmış ve yüzyıllar öncesinden gelen hazineler gün yüzüne çıkarılmıştır. İlgili kurumlar tarafından Marmaray projesi kapsamındaki çalışmalardan etkilenebilecek alanlara yönelik kapsamlı çalışmalar yapılarak yer altındaki tarihî eserlere en az düzeyde zarar verilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla daha projenin teklif aşamasındayken güzergâh boyunca yer alan tarihi yapıların envanteri çıkarılmış ve uyum pozisyonu tespit edilmiştir. Proje kapsamında Anadolu Yakası'nda Üsküdar, Ayrılık Çeşmesi ve Kadıköy; Avrupa Yakası'nda Sirkeci, Yenikapı ve Yedikule'de bulunan tarihî eserler gün yüzüne çıkarılmıştır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Planlama Müdürlüğü çıkan tarihî eserlerle (gemi batıkları, el yapımı tarihi eserler vb.) Yenikapı Aktarma Merkezi içinde bir müze açmıştır. İstanbul Bölge Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu çözümleri uyarınca, Kızıltoprak, Bostancı, Feneryolu, Maltepe, Göztepe, Kartal, Erenköy, Yunus ve Suadiye istasyonları, tarihi özellikleri nedeniyle, mevcut yerlerde muhafaza edilmiştir.[4][5] Bulunan eserler arasında 36 gemi, liman, sur, tünel, kral mezarı,[6] 8.500 yıl öncesine ait ayak izleri vardır. Toplamda 11.000 bulgu ve eser çıkarılmıştır.[7] Kazılarda bulunan tarihî eserler müze-istasyon şeklinde yapılan Yenikapı Aktarma Merkezi'nde sergilenmektedir.

Tüp geçiş kısmının gecikme sebebi, 2005 yılında Avrupa tarafından karaya çıktığı yerde bulunan, Bizans İmparatorluğu dönemine ait arkeolojik kalıntılar ile Üsküdar, Sirkeci ve Yenikapı bölgelerindeki yapılan arkeolojik çalışmalardır.[8] Kazılar sonucu 4. yüzyıl döneminde şehrin en büyük limanı olan Theodosius Limanı gün yüzüne çıkmıştır.[9][10]

Mevcut demiryollarının modernizasyonu etabı ise herhangi bir engel olmamasına karşın bir türlü başlanamamış; Pendik - Gebze kesimi 2012'de,[11] Sirkeci – Halkalı[12] ve Haydarpaşa – Pendik[13] kesimi ise 2013 yılında yenilenmek üzere kapatılmıştır. 24 ay süreceği açıklanan yenileme çalışmaları gecikmelerden dolayı altı yıla kadar çıkmış[14] ve 12 Mart 2019'da hizmete girmiştir.[3]

Güzergâh

değiştir
 
Boğaziçi, Marmaray Tüneli ve Marmaray hattı

Marmaray, İstanbul-Sirkeci – Pythion demiryolu ile İstanbul-Haydarpaşa – Ankara demiryolu üzerinde Halkalı ile Gebze arasında 76,600 kilometre (47,597 mi) uzunluğundaki 43 istasyonlu hat üzerinde hizmet vermektedir. B1 (Sirkeci – Halkalı) ve B2 (Haydarpaşa – Gebze) banliyö hatlarının iyileştirilmesi ve Marmaray Tüneli ile birbirine bağlanması ile hayata geçirilmiştir. Hattın geçtiği ilçeler sırasıyla Küçükçekmece, Bakırköy, Zeytinburnu, Fatih, Üsküdar, Kadıköy, Maltepe, Kartal, Pendik, Tuzla, Darıca, Gebze'dir.

Sistem, KazlıçeşmeAyrılık Çeşmesi arasında 1,4 km. batırma tüp tünel ve 12,2 km. TBM delme tünel ile İstanbul Boğazı geçişi ve Avrupa Yakası'nda HalkalıKazlıçeşme ile Anadolu Yakası'nda Ayrılık ÇeşmesiGebze arasındaki kısımlar dahil 76,600 kilometre (47,597 mi) uzunluğundadır. Farklı kıtalardaki demiryolu hatlarını birleştiren Marmaray, 60,46 metre derinliği ile dünyanın en derin raylı sistem batırma tüp tüneline sahiptir. HalkalıKazlıçeşme ve Ayrılık ÇeşmesiGebze arasındaki hat sayısı 3, KazlıçeşmeAyrılık Çeşmesi arasındaki hat sayısı 2'dir.

Hizmetler

değiştir

HalkalıGebze güzergâhında hizmet veren ana hat ve AtaköyPendik güzergâhında hizmet veren ara hat 15 dakika sıklıklarla çalışmaktadır. Bu sayede Ataköy – Pendik istasyonları arasında sefer sıklığı 8 dakikaya düşmektedir.[15]

Marmaray, günlük kullanımı 1.000.000 yolcu olarak hedeflenmesine rağmen açıldığı tarihten itibaren ilk yıl günlük ortalama 136.000 kişi taşımıştır. Gebze – Halkalı bölümünün açılması ile günlük 1.000.000 yolcu hedeflenmiştir.[16] 2022 yılında 190 milyon 754 bin yolcu taşınmış olup günlük ortalama 622.614 yolcuya ulaşılmıştır.[17]

Ücretlendirme

değiştir

Marmaray'da yapılan yolculuklar, gidilen istasyon sayısına göre kademeli ücretlendirilmektedir. Buna göre ilk 7 istasyondan baz ücret alınmakta, daha sonra her 7 istasyon için kademe sayısı artırılarak ücret alınmaktadır.

29 Temmuz 2024 (2024-07-29) itibarıyla ücret tarifesi aşağıdaki gibidir:

Parkura Göre Ücret Tarifesi
Elektronik Bilet Tam Öğrenci Sosyal Abonman Elektronik Bilet Marmaray Bilet
En Az Taşıma Ücreti 20 ₺ 9,76 ₺ 14,32 ₺ 1 Geçiş 80 ₺ (Üç-Geç) 80 ₺
Tam Parkur Taşıma Ücreti 44,27 ₺ 20 ₺ 30,86 ₺ 4 Geçiş 80 ₺ (Üç-Geç) 80 ₺
İstasyon Sayısına Göre Alınan Ücret
Ücretlendirme Grupları Tam Öğrenci Sosyal Abonman Elektronik Bilet Marmaray Bilet
1 – 7 İstasyon 20 9,76 14,32 1 Geçiş Üç-Geç 1 (Tanesi 80₺)
8 – 14 İstasyon 25,72 12,02 17,73 2 Geçiş Üç-Geç 1
15 – 21 İstasyon 29,69 14,32 20,86 2 Geçiş Üç-Geç 1
22 – 28 İstasyon 34,24 16,28 24,28 3 Geçiş Üç-Geç 1
29 – 35 İstasyon 39,99 19,14 28,57 3 Geçiş Üç-Geç 1
36 – 43 İstasyon 44,27 20 30,86 4 Geçiş Üç-Geç 1
İstasyonda Alınan İlk Ücret
İstasyon Aralığı Tam Öğrenci Sosyal Abonman Elektronik Bilet Marmaray Bilet
Halkalı Yeşilyurt 33,20 15 23,14 4 Geçiş Üç-Geç 1
Ataköy Sirkeci 29,99 14,36 21,42 3 Geçiş Üç-Geç 1
Üsküdar Suadiye 25,68 12,21 18,21 3 Geçiş Üç-Geç 1
Bostancı 22,26 10,74 15,64 2 Geçiş Üç-Geç 1
Küçükyalı Başak 25,68 12,21 18,21 3 Geçiş Üç-Geç 1
Kartal Aydıntepe 29,99 14,36 21,42 3 Geçiş Üç-Geç 1
İçmeler Gebze 33,20 15 23,14 4 Geçiş Üç-Geç 1

İstasyonlar

değiştir

76,600 kilometre (47,597 mi) uzunluğundaki hat üzerinde ikisi viyadük üzerinde, üçü yer altında ve otuz sekizi hemzemin olmak üzere tamamı engelli erişimine uygun kırk üç istasyon bulunmaktadır. İstasyonlardan otuz sekizi İstanbul'da, beşi ise Kocaeli'de yer almaktadır. Sistemde batıdan doğuya sırasıyla Halkalı, Mustafa Kemal, Küçükçekmece, Florya, Florya Akvaryum, Yeşilköy, Yeşilyurt, Ataköy, Bakırköy, Yenimahalle, Zeytinburnu-Fişekhane, Kazlıçeşme, Yenikapı, Sirkeci, Üsküdar, Ayrılık Çeşmesi, Söğütlüçeşme, Feneryolu, Göztepe, Erenköy, Suadiye, Bostancı, Küçükyalı, İdealtepe, Süreyya Plajı, Maltepe, Cevizli, Atalar, Başak, Kartal, Yunus, Pendik, Kaynarca, Tersane, Güzelyalı, Aydıntepe, İçmeler, Tuzla, Çayırova, GTÜ - Fatih, Osmangazi, Darıca, Gebze istasyonları hizmet vermektedir.[1]

Ortalama istasyon aralığı 1,75 km ve platform uzunluğu ise hemzemin istasyonlarda 225 m, diğer istasyonlarda ise 225 ile 400 m arasındadır. En uzun platforma sahip olan istasyon 400 m ile Söğütlüçeşme istasyonudur.

Halkalı istasyonundan uluslararası trenlere; Bakırköy, Bostancı, Gebze, Halkalı, Pendik ve Söğütlüçeşme istasyonlarından Yüksek Hızlı Trenlere ve anahat trenlerine; Gebze ve Halkalı istasyonlarından bölgesel trenlere; Ayrılık Çeşmesi, Bakırköy, Bostancı, Üsküdar ve Yenikapı istasyonlarından İstanbul Metrosu'na; Sirkeci ve Yenikapı istasyonlarından İstanbul Tramvayı'na; Küçükçekmece ve Söğütlüçeşme istasyonlarından metrobüslere; Bostancı, Maltepe, Sirkeci ve Üsküdar istasyonlarından Şehir Hatları vapurlarına ve Kartal, Pendik, Sirkeci ve Yenikapı istasyonlarından İDO feribotlarına aktarma yapılabilmektedir.

CR2 Demiryolu Araç İmali etabında 2013 yılına kadar, 34 adedi 10'lu vagonlardan, 20 adedi 5'li vagonlardan oluşan toplam 440 vagonluk 50 adet banliyö tren seti Güney Kore'den ithal edilmiştir.[18][19] Toplam maliyeti 586 milyon dolar olan setlerin sadece 5'li vagonlardan oluşan 12 seti 2013 yılında Kazlıçeşme - Ayrılık Çeşmesi arası banliyö kısmının devreye alınmasıyla hizmete girmiş, 10'lu vagondan oluşan 34 adet set açılan kısımda 10'lu trenlerin manevra kabiliyeti için gerekli uzunlukta ray-makas sistemi olmadığı için hizmete alınamamıştır. 13 Mart 2019 tarihi ile açılan Halkalı - Gebze hattıyla 10'lu setler de hizmete alınmıştır.[20] Marmaray şu anda her iki hatta 10 vagonlu veya 5+5 vagonlu trenlerle hizmet vermektedir.[15]

Güzergâh şeması

değiştir

 


Görseller

değiştir

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
Özel
  1. ^ a b "Marmaray Banliyö Treni". marmaray.gov.tr. 8 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2023. 
  2. ^ "Yeni İstanbul Çalışmaları" (PDF). Cenk Özbay. s. 171. 16 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ağustos 2024. 
  3. ^ a b "Cumhurbaşkanı Erdoğan Gebze-Halkalı Banliyö Hattını açtı". Haberturk.com. 12 Mart 2019. 7 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2019. 
  4. ^ "Marmaray projesi sırasında çıkan bulgular". 6 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2012. 
  5. ^ "Marmaray kazıları". 4 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2012. 
  6. ^ "İstanbul'un saklı tarihi ortaya çıktı". 13 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2012. 
  7. ^ "Yenikapı'ya 'Müze İstasyon' için uluslararası proje daveti". 2 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2012. 
  8. ^ "Tunnel links continents, uncovers ancient history - CNN.com". edition.cnn.com. 13 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2023. 
  9. ^ Smith, Julian. "Quake Fears, Ancient Finds Have Europe-Asia Tunnel on Nonstop Delay". Wired (İngilizce). ISSN 1059-1028. 27 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2023. 
  10. ^ "Başbakan Erdoğan'dan Marmaray açıklaması". 1 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2012. 
  11. ^ "Gebze Pendik Demiryolu 29.04.2012 Tarihinde Kapatılıyor". 1 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2013. 
  12. ^ "Marmaray çalışmaları banliyöleri durdurdu". 28 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2013. 
  13. ^ "Haydarpaşa – Pendik banliyö hattı kapanıyor". 13 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2013. 
  14. ^ "Haydarpaşa ve Sirkeci Garlarının Marmaray Hattıyla Bütünleştirilmesi". 25 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2015. 
  15. ^ a b "Günlük Tren Saatleri". 3 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2020. 
  16. ^ "Marmaray 1 yaşında". 8 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2014. 
  17. ^ https://adminapi.tcddtasimacilik.gov.tr/files/pdfs/TCDD-Tasimacilik-2022-istatistikleri.pdf[ölü/kırık bağlantı] [yalın URL]
  18. ^ Mynet (20 Mart 2012). "Marmaray'ın ilk vagonları İstanbul'a geldi". Mynet Haber. 27 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2023. 
  19. ^ "TÜVASAŞ, Marmaray'a 95 vagon üretti". 1 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2012. 
  20. ^ "Marmaray hattında toplam kaç adet tren seti vardır?". 16 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2020. 
Genel

Efe, Recep ve Cürebal, İsa. (2011). Impacts of the “Marmaray” Project (Bosphorus Tube Crossing, Tunnels and Stations) on Transportation and Urban Environment in Istanbul. Stanley D. Brunn (Ed.), In: Engineering Earth-The Impacts of Megaengineering Projects. Chapter 41. ISBN 978-90-481-9919-8, e-ISBN 978-90-481-9920-4, DOI 10.1007/978-90-481-9920-4. Springer: Dordrecht, Heidelberg, London, New York, https://www.academia.edu/4050997/Impacts_of_the_Marmaray_Project_Bosphorus_Tube_Crossing_Tunnels_and_Stations_on_Transportation_and_Urban_Environment_in_Istanbul/ 6 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

Dış bağlantılar

değiştir