Basmane Garı
Koordinatlar: 38°25′21.1″K 27°08′37.5″D / 38.422528°K 27.14375°D
Basmane Garı, İzmir'in Konak ilçesinin Basmane semtinde yer alan TCDD'ye ait ana tren istasyonudur. İstasyon, yer üstünde TCDD Taşımacılık trenleri, yer altında ise İzmir metrosu trenleri tarafından kullanılmaktadır.
TarihçeDüzenle
Tren istasyonuDüzenle
1856 yılında Ottoman Railway Company / Osmanlı Demiryolu Şirketi (ORC), Anadolu coğrafyasındaki ilk demiryolu hattı olan 130 kilometrelik İzmir-Alsancak – Aydın Demiryolu hattının inşasına başladı ve bu hat 25 Ekim 1866 tarihinde hizmete girdi. Aynı yıl, The Smyrna Cassaba Railway / İzmir – Kasaba Demiryolu (SCR) Şirketi'nin 1863 yılında inşasına başladığı İzmir-Basmane – Kasaba (Turgutlu) demiryolu hattının 93 kilometrelik kısmı da hizmete girdi.
Basmane Garı, 19. yüzyılda Avrupalıların, İzmir Limanı ile limanın ard alanı arasındaki ticareti kolaylaştırmak için giriştikleri demiryolu yatırımının bir parçasıdır.[1] Gar binası, ünlü Fransız Mimar Gustave Eiffel tarafından klasist tarzda tasarlandı ve Régie Générale adlı Fransız firma tarafından 1876 yılında inşa edildi. Bu bina yine aynı tarihlerde aynı firma tarafından inşa edilen Fransa’daki Lyon Garı'nın ikizidir. Kesme taştan dikdörtgen planlı gar binasının orta bölümü üç katlı olup, burası istasyonun ana salonudur. Yapının üzeri kırma çatı ile örtülmüş, iki kenarın ortasına da, düz cephe görünümüne hareketlilik getiren üçgen alınlıklar yer alıyor. 1922 yılındaki Büyük İzmir Yangını'nda Basmane Garı da büyük hasar gördü ve 1927 yılında TCDD’nin kurulmasından sonra onarımdan geçti. Gar, günümüzde de hâlâ güncelliğini korumuş olmakla birlikte istasyon olarak kullanılmaya devam etmektedir. Gardaki tren seferleri 2006 yılında başlayan İZBAN projesinin inşaatı sebebiyle durdurulmuş, 2010 yılında projenin hizmete girmesiyle birlikte seferler tekrar başlamıştır. Polatlı-İzmir yüksek standartlı demiryolu hattının hizmete girmesiyle hattın istasyonu olarak hizmet vermesi planlanmaktadır.
Metro istasyonuDüzenle
Basmane Metro İstasyonu, İzmir metrosu'nun M1 (Fahrettin Altay – Evka 3) hattında yer alan ve 22 Mayıs 2000 tarihinde hizmete giren metro istasyonudur.[2]
İstasyon, gelecekte yapımı planlanan M3 (Stadyum – Adnan Menderes Havalimanı) Metro Hattı'na da hizmet verecektir.[2]
İçerikDüzenle
Basmane semti, İzmir'in Konak ilçesinde yer almaktadır. Adını bir zamanlar buralarda kurulmuş olan ve çoğunluğu gayrimüslimlere ait olan basma kumaş işletmelerinden almaktadır. Bölgede birçok eski Türk evleri bulunmaktadır. 20. yüzyılın ortalarına kadar Yahudiler ve Türkler bu bölgede birlikte yaşamışlardır. Basmane semti içinde tren garı ve fuar alanı bulunmaktadır. Basmane Garı semtin merkezindedir ve Endüstri Devriminin özelliklerini yansıtır. Demiryolu mimarisi, başta gar binaları olmak üzere dönemin Avrupa’da geçerli yönelimlerini, özellikle de inşa sürecinde egemen olan İngiliz ve Fransız etkilerini göstermektedir. Binaya direkt olarak Basmane'nin ana caddesinden girilebilir.
Biçimsel özellikleriDüzenle
Basmane Garı, üç bölümlü, simetrik ve ana girişin yer aldığı orta bölümün yükseltildiği bir kurguda inşa edilmiştir. Dönemin Neoklasik özelliklerini yansıtan alınlık, sıva, silme gibi öğeler cephede rahatça görülebilir. Dik çatılı orta bölüm, üç katlı ve merkezil olarak yükselir. Demiryolu sistemine ait yazı ve simgeler de bu parçanın üzerinde yer alır. Her bir katın ötekinden silmelerle ayrıldığı tipik bir düzene sahip olan bu bölümde, binanın zemine bastığı noktalar gibi, duvar köşeleri ve kemerli giriş kapıları da kesme taş dizileriyle ağırlık kazanmıştır. Yan kanatlarda ise cephe, alınlıklı bir bölüm ile kırma çatılı diğer bir bölüm olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
Mekansal deneyimDüzenle
Binaya girildiğinde Fransız mimarisinin izlerini rahatça görebiliriz. Basmane Garında eski Fransız Mimarisinden esintiler fark edilse de yapımında kullanılan materyallerle Basmane semtinden de kopuk değildir. İçinde bulundurduğu demir makaslarla beraber Endüstri Devrimi’nin izlerini de taşır. Ve binaya girildiğinde 1800'lerde bir insanın binaya girdiğiyle aynı hisleri hissedersiniz. Meydandan erişilen uzun ve yüksek giriş cephesinin yanındaki alınlıklar, dışa taşarak girişi vurgulamıştır. Girişten ulaşılan ana koridorun sağ ve sol yanında bekleme salonu, idari birimler ve hizmet birimleri bulunmaktadır. İstasyonun iç mekan tasarımında rasyonel bir yaklaşım hakimdir.
Yapı ve malzeme özellikleriDüzenle
Simetrik olarak inşa edilen istasyon üç bölümden meydana gelmektedir. Girişi de içinde barındıran orta bölüm yükseltilmiş, iç mekanlarda ise rasyonel bir yaklaşım görülmektedir. Yaklaşık yirmi üç metre, iki basık tanozu taşıyan ve peronu örten çatı, kendi döneminin özelliklerini taşıyan demir makaslarla taşınmaktadır. Demir yolu sistemini anlatan semboller, üç katlı bir düzende dik çatılı orta bölüme yerleştirilmiştir. Her bir kat, diğerinden silmelerle ayrılmış, duvar köşeleri ve kemerli giriş kapıları da kesme taşlarla desteklenmiştir. Yan cepheler ise alınlıklı ve kırma çatılı olmak üzere iki bölüme ayrılmıştır. Peron bölümünü örten çatıyı taşıyan yapıda çelik , cephelerde ise kesme taş kullanılmıştır. Cephelerdeki kesme taş kullanımı mekana renk ve doku bakımınından doğallık katmış, sert ve sağlam bir görünüm elde edilmiştir. Günışığında cepheler sade ve doğal bir görünüme sahipken, akşamları yapılan ışıklandırma ile cephelerdeki kesme taş kullanımının oluşturduğu bütünlük, tarihi bir atmosfer oluşturmuştur.
Demiryolu bağlantısıDüzenle
HizmetlerDüzenle
| TCDD TCDD Taşımacılık | |||
|---|---|---|---|
| Önceki İstasyon | Anahat Trenleri | Sonraki İstasyon | Sefer Sayısı |
Ankara yönünde |
|||
Konya yönünde |
|||
Bandırma yönünde |
|||
Bandırma yönünde |
|||
Kütahya yönünde |
|||
Balıkesir yönünde |
|||
Isparta yönünde |
|||
| Önceki İstasyon | Bölgesel Trenler | Sonraki İstasyon | Sefer Sayısı |
Alaşehir yönünde |
|||
Uşak yönünde |
|||
Denizli yönünde |
|||
Nazilli yönünde |
|||
Ödemiş yönünde |
|||
Söke yönünde |
|||
Tire yönünde |
|||
| İzmir Büyükşehir Belediyesi | |||
| Önceki İstasyon | İzmir metrosu | Sonraki İstasyon | Sefer Sıklığı |
Fahrettin Altay yönünde |
Evka 3 yönünde |
06.00 – 06.30 arası 7,5 dakikada bir sefer 06.30 – 20.00 arası 5 dakikada bir sefer 20.00 – 00.20 arası 7,5 dakikada bir sefer Pazar: 06.00 – 00.20 arası 7,5 dakikada bir sefer | |
| Gelecekte | |||
Stadyum yönünde |
Plan aşamasında |
Adnan Menderes Havalimanı yönünde |
|
Otobüs bağlantısıDüzenle
| İzmir Büyükşehir Belediyesi ESHOT – İZULAŞ | |||
|---|---|---|---|
| Hat | Durak | Güzergâh | Konum |
Ayrıca bakınızDüzenle
KaynakçaDüzenle
- Özel
- Genel
- Emel Kayın ve Feyzal Avcı Özkaban, ed. İzmir Kent Ansiklopedisi: Mimarlık I&II (İzmir: Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi, 2013)
- Basmane Garı ve Çevresi (Sabri Sürgevil)
Wikimedia Commons'ta Basmane Garı ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.