Vikipedi

Türkiye-PKK çatışması

PKK ve Türkiye Cumhuriyeti arasında 1978'den beri süren savaş

Türkiye-PKK çatışması, PKK ve Türk Silahlı Kuvvetleri arasında örgütün 1978'de yılında kurulması ile beraber başlayan ve hâlen devam eden çatışmaları kapsamaktadır. 1984 yılına kadar küçük ölçekli silahlı çatışmalar yaşanmışsa da Türk güvenlik güçleri ve PKK mensupları arasındaki topyekün silahlı mücadele 1984 yılında PKK'nın gerçekleştirdiği Eruh ve Şemdinli saldırıları ile başlamıştır.

Türkiye-PKK çatışması

Türkiye-PKK çatışmasına genel bakış (2010)
Tarih27 Kasım 1978-günümüz
(45 yıl, 11 ay, 4 hafta)
Bölge
Türkiye, Irak ve Suriye
Durum

Devam ediyor:

Taraflar

 Türkiye

Diğer güçler:
Destekleyenler:

KCK

Ateşin Çocukları İnisiyatifi

HBDH

EÖT

  • BÖG
  • Türkiye Devrim Partisi
  • Devrimci Cephe

TKP/ML

  • TİKKO

TKP/Kıvılcım

TAK

Destekleyenler:
Komutanlar ve liderler

Türkiye Recep Tayyip Erdoğan
Türkiye Yaşar Güler
Türkiye Metin Gürak

Eski komutanlar:

Murat Karayılan
Fehman Hüseyin
Cemil Bayık
Mustafa Karasu
Duran Kalkan
Ali Rıza Altun
Zübeyir Aydar
Hülya Oran
Muzaffer Ayata
Sabri Ok
Ayfer Kordu

Eski komutanlar:
Güçler

Ordu: 514.850[30]
Jandarma: 148.700[31]
Polis: 225.000

Köy korucusu: 60.000[32]		 25.000[33]-34.000[34]
Kayıplar
2015 öncesi:
6,885 güvenlik güçleri ve personel ölü, 95 esir alındı (Anlık olarak hiç biri esir değil)[35][36]
2015 ve sonrası:
2,154 ölü
Toplam: 9,039 ölü ve 21,128 yaralandı
[37][38]		 Toplam: 107,500+ ölü, 27,250+ esir alındı
[39][40][41][42][43]

15.828+ sivil[44]

24 bin 837 kamu güvenlik görevlisi yaralandı.[45]

Arka plan

değiştir
Ana maddeler: Doğu isyanları listesi, Kürt milliyetçiliği, Türkleştirme, Türk milliyetçiliği ve Türkiye'de yerleşim isimlerinin değiştirilmesi

Osmanlı dönemindeki millet sistemi halkları dillerine veya etnik özelliklerine göre değil, dinlerine göre ayırmıştır. Sünni Müslümanlar padişahın adamları olarak görülmüş ve Hristiyan, Yahudi ve Sünni olmayan mezhepten halklara göre daha büyük ayrıcalıklara sahip olmuşlardır. Osmanlı'da etnik bir sistem olmadığı için de siyaset etnik milliyetçilik üzerine oluşturulmamıştır. Osmanlı döneminde Bedir Han İsyanı, Mir Muhammed İsyanı, Babanzade İsyanları ve Yezidi İsyanları aşiret isyanları veya dini isyanlar şeklinde meydana gelmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılışından sonra ise Türkiye ulus-devlet ilkesine göre kurulunca Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulmuş olan düzen bozulmuştur. 1924 Anayasasına göre Türk olmak vatandaşlık bağına bağlanmıştır.[46] Türkleştirme politikası sonucu Arapça, Ermenice, Gürcüce, Lazca, Kürtçe, Zazaca, Süryanice yerleşim isimleri Türkçeleştirilmiştir.[47] Okullarda ve resmi dairelerde Türkçe konuşulması zorunlu hale getirilmiştir.[48] Türk Tarih Tezi oluşturulmuş ve Anadolu halklarının çok büyük bir bölümünün Türk kökenli olduğu iddia edilmiştir.[49][50][51] Bunlara ek olarak medreseler ve diğer kurumların da kapatılması ile beraber hem Kürt kimliğinin ifade alanı daralmış hem de Alevilik, Şâfiîlik gibi mezhepsel ve Yezidilik gibi dini gruplar kısıtlanmıştır. Kürt ve Zaza dili, kıyafetleri, kültürü ve isimlerine önemli derecede kısıtlamalar getirilmiştir.[52]

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında Doğu'daki aşirete dayalı yapı Batı Anadolu'ya göre çok daha etkindi. Sadece Kürtler değil, Zazalar, Türkmenler, Araplar da büyük oranda aşiret çatısı altında örgütlenmekteydiler. Kemalist hükûmet, Doğu'da aşirete dayalı yapıyı bozmak ve buradaki vatandaşları devlete tamamen bağlamak istemiştir. Bunun sonucunda da düzenleri tehlikeye giren pek çok dini grup veya aşiret grubu ayaklanmalara öncülük etmiştir. Koçgiri, Şeyh Said, Dersim, Nasturi ve Ağrı isyanlarının nedeni ideolojik değil, dini veya aşiret çıkarları tehlikeye giren gruplardır.[53]

Çatışmalar

değiştir

Çatışmaların başlangıcı (1974-1984)

değiştir

1973 yılında Abdullah Öcalan liderliğinde bir grup Kürt kimliği üzerine bir deklarasyon yayınlamıştır. Ali Haydar Kaytan, Cemil Bayık, Haki Karer ve Kemal Pir'in başını çektiği bu grup kendilerini Kürdistan Devrimcileri olarak adlandırmışlardır. 1974 yılında bu grup, Kürt hakları adına bir hareket oluşturma kararı almışlardır.[54] Grup üyeleri çeşitli şehirlere dağılarak Kürt hakları için öğrenci organizasyonlar oluşturmaya başlamışlardır. İşçi ve çiftçilerden destek almaya çalışmışlardır. 1977 ve 1978 yıllarında Doğu ve Güneydoğu'daki pek çok ile çeşitli seyahatler gerçekleştirilmiş ve toplantılar düzenlenmiştir.

27 Kasım 1978'de Lice'nin Fis köyünde PKK resmen kurulmuştur. Aynı süre zarfında Alevi Kürtleri'nin katledildiği Maraş Katliamı'na yakından ilgi göstermişlerdir.[55] Türk güvenlik güçleri, sağcı gruplar ve Kürt toprak ağalarıyla çatışmalar da devam etmiştir. Sağcı-solcu çatışmalarında solcuların tarafını tutmuşlar,[56] 1979 yılının yaz mevsiminde PKK lideri Abdullah Öcalan Lübnan ve Suriye'ye gitmiş, burada Filistin ve Suriyeli liderlerle görüşmeler yapmıştır.[56] PKK üyeleri buralardaki kamplarda eğitim görmüşlerdir. Lübnan İç Savaşı sırasında Suriye rejimi ile beraber savaşmışlardır.[56]

1980 askeri darbesinde pek çok PKK üyesi tutuklanmış, çeşitli cezaevlerine konmuş, PKK üyelerinin de kaldığı Diyarbakır Cezaevi adından işkencelerle söz ettirmiştir.[57] Yine 1982 yılının ağustos ayında PKK, Suriye'nin Dera kentinde yaptığı bir toplantıda Türkiye'de 'bağımsız bir Kürt devleti' kurmak amacıyla gerilla savaşı başlatma kararı almış,[56] 21 Mart 1982'de PKK üyesi Mazlum Doğan'ın cezaevinde kendini yakması ile başlayan isyan süreci sonucunda PKK üyeleri açlık grevine başlamış ve birkaç tanesi ölmüştür.[58]

İlk eylem dönemi (1984-1999)

değiştir
 
1987–2002 yılları arasında Türkiye'de OHAL ilan edilen iller (kırmızı)

PKK, ilk saldırısını 25 Ağustos 1984 tarihinde Eruh ve Şemdinli'ye saldırarak gerçekleştirmiştir.[56][59] İki gün sonra da Siirt'te bir polis karakolu hedef alınmıştır.[60]

1990'da dönemin Cumhurbaşkanı Turgut Özal, PKK ile müzakere etmeyi kabul etmiştir. Ne var ki, o dönemde barış müzakerelerine ne Türk politikacılar ne de PKK sıcak bakmamış,[61] 1993 senesinde Turgut Özal ve Eşref Bitlis önderliğindeki barış görüşmeleri sonucunda; PKK, 20 Mart 1993'te ateşkes ilan etmiştir. Turgut Özal, barış planı üzerinde çalışırken ölmüş ve planlanan barış planı asla yürürlüğe girememiştir.[62] 24 Mayıs'ta PKK'nın saldırısı ile ateşkes sona ermiştir.[63] PKK komutanlarından Şemdin Sakık sonrasında 24 Mayıs pususunun PKK'nın değil, devlete ait Doğu Çalışma Grubu isimli gizli bir örgütün saldırısı olduğunu iddia edecektir.[63]

Süleyman Demirel'in cumhurbaşkanlığı ve Tansu Çiller'in başbakanlığı döneminde; Turgut Özal'ın karşı çıktığı 'şiddet yolu' ortaya konulmuş ve PKK'nın askeri yöntemlerle yok edilmesi hedeflenmiştir. Barış planı rafa kaldırılmıştır.[64] 1992-1995 arasında PKK'ya karşı, köyler boşaltılmış, halk köy korucusu olması için teşvik edilmiştir. Köyler havadan bombalanmış ve PKK'lıları önlemek için ormanlar yakılmıştır. Bu dönem çatışmaların en yoğun yaşandığı yıllar olarak kayda geçmiştir.[65]

1980'den beri Suriye'de bulunan Abdullah Öcalan, Türkiye'nin yoğun baskıları sonucu Suriye'den çıkartılmıştır. Önce Rusya, ardından da sırasıyla İtalya, Yunanistan ve Kenya'ya giden Öcalan, 15 Şubat 1999'da Nairobi'deki Yunanistan Büyükelçiliğinde yakalanmış, Türkiye'ye getirilmiş ve burada yargılanmıştır.[66]

Tek taraflı ateşkes dönemi (1999-2004)[67]

değiştir

Abdullah Öcalan'ın yakalanmasından sonra, Eylül 1999'da PKK tek taraflı olarak ateşkes ilan etmiştir. Tüm güçlerini Türkiye Cumhuriyeti topraklarından çekeceklerini ve Kandil dağlarında üsleneceklerini açıklamıştır.[60] Şubat 2000'de, PKK resmî olarak savaşın sona erdiğini açıklamıştır.[68] PKK'nın savaş misyonunu tamamladığı ve artık görüşmeler aracılığıyla çözüm arayacağı belirtilmiştir.

2002 yılının Nisan ayında, PKK adını değiştirdiğini açıklamış ve KADEK adını almıştır. Ekim 2003'te KADEK, KONGRA-GEL adını almıştır. 1999-2004 döneminde PKK (KADEK) görüşme isteklerinin hükûmet tarafından ciddiye alınmadığını iddia etmiştir. Hükûmet ise PKK'yı saldırılarını tamamen bitirmemek ve bazı eylemleri teşvik etmekle suçlamıştır.[60] PKK, TSK'nın saldırılarına karşılık olarak sadece kendini savunduğunu ifade etmiştir.[59] Ateşkes döneminde polis güçleri Hizbullah'a yönelik operasyonlarını sıklaştırmış ve Hizbullah'ı zayıflatmışlardır.[69][70][71] Yine 2002 seçimlerinde iktidara gelen AK Parti, Kürt diline olan kısıtlamaları hafifletmiş ve reform sözü vermiştir.[72]

Bu dönemde PKK içinde de güç kavgası yaşanmıştır. Bir kesim silahlı eylemlerin tamamen terkedilmesini savunurken, bir kesim ise silahlı eylemlerin devam etmesi gerektiğini savunmuştur. Güç mücadelesini silahlı eylemlerin devamını savunan gelenekçi kanat kazanmıştır. Bu kesime göre silahlı mücadele olmadığı sürece PKK başarılı olamazdı.[60][73]

Nisan 2005'te KONGRA-GEL, ismini yeniden PKK olarak değiştirmiştir.[74] PKK, KCK çatısı altına alınarak onun siyasi kanadı haline getirilmiştir. HPG ise PKK'nın silahlı kanadı olarak yeniden yapılandırılmıştır. Yeni yapıya göre KCK, Abdullah Öcalan'ın demokratik konfederalizm ideolojisini desteklemiştir.[75]

İkinci isyan (2004-2012)

değiştir
Ayrıca bakınız: Aralık 2007 Kuzey Irak Operasyonları
Ayrıca bakınız: Güneş Harekâtı
 
Londra'da PKK destekçileri, Nisan 2003
 
PKK karşıtı bir gösteri Kadıköy, İstanbul, 22 Ekim 2007

1 Haziran 2004'te PKK silahlı faaliyetlerine yeniden başlamıştır. Gerekçe olarak, hükûmetin PKK'nın çağrılarını görmezden gelmesi gösterilmiştir.[60][73] Hükûmet ise 2,000'den fazla PKK'lının Irak'tan Türkiye'ye giriş yaptığını belirtmiş,[76] PKK savaş taktiklerinde önemli değişikliklere gitmiştir. İlk olarak, önemli bir devlet desteğinden yoksun kalıp, eski militan gücüne de sahip olmadığından 15-20 kişilik grup sayısını, 6-8 kişiye düşürmüştür. İkinci olarak, ordu ile direkt sıcak çatışmalardan kaçınıp, mayın döşeme, pusu kurma, keskin nişancı ve vur-kaç taktiği yöntemlerine başvurmuştur. Üçüncü olarak ise alan tutma stratejisi tamamen terkedilmiştir.[77][78]

1984-1999 çatışma döneminden farklı olarak PKK, Batı'daki şehirlerde yaşayan sivilleri de hedef almaya başlamıştır. 2005'te Kuşadası'ndaki, 2006'da Adana, Marmaris, Antalya ve Mersin'deki ve 2007'de Ankara'daki saldırılar bunun göstergesi olmuştur.[76][79][80] PKK, bu dönemde pek çok bombalı saldırıya girişmiştir. Yine PKK'lı grupların sık sık Irak sınırından Türkiye'ye girip çıkmaları da, Türk Ordusu'nun Irak'a operasyonlar düzenlemesine sebep olmuştur.[81] Ekim 2007'deki Dağlıca saldırısı bardağı taşıran son damla olmuş ve TBMM, TSK'ya Irak'a sınır ötesi operasyon düzenlemesi için tam yetki vermiştir.[82]

2009 yılında AK Parti hükûmeti önemli reformlar yapmaya başlamıştır. İlk devlet bünyesindeki Kürtçe kanal TRT Şeş (6) açılmış, Türkçe yerleşim isimleri Kürtçeleştirilmiş, bazı PKK üyelerine kısmi af ilan edilmiş, Kürt mültecilere yeniden vatandaşlık teklif edilmiş, yerel yönetimlere verilen haklar genişletilmiş ve ifade özgürlüğünü arttıran düzenlemeler yapılmıştır.[83] PKK da 13 Nisan 2009'da ateşkes ilan etmiştir.[79] Ne var ki, DTP'nin kapatılması ve sonrasındaki gösteriler ve en sonunda PKK tarafından 7 Aralık 2009 tarihinde yapılan Reşadiye saldırısı ile ateşkes yeniden bozulmuştur.[84][85]

2012 yılının yaz mevsiminde, Kürtlerin Kuzey Suriye'de denetimi ele geçirmesi ile Türkiye-PKK çatışması farklı bir boyut almıştır. Türkiye, Suriye rejimini PKK'nın Suriye kolu olan PYD/YPG'yi desteklemekle suçlamıştır.[86] Eylül ayında PKK, Şemdinli'yi ele geçirmeye çalışmış fakat hava desteği sayesinde Türk Silahlı Kuvvetleri PKK'ya ağır kayıplar verdirmiştir.[87]

Ateşkes dönemi (2013-2015)

değiştir
Ayrıca bakınız: Çözüm süreci

28 Aralık 2012 tarihinde dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, PKK'nın cezaevindeki lideri Abdullah Öcalan ile görüşmeler yaptıklarını açıklamıştır.[88] Bu dönemde ilk defa Çözüm Süreci ifadesi kullanılmaya başlanmış, aylar süren görüşmeler sonucunda, 21 Mart 2013 tarihinde Diyarbakır'da düzenlenen Nevruz mitinginde, halka PKK lideri Abdullah Öcalan'ın mektubu okunmuştur. Abdullah Öcalan, PKK'ya silahlı güçlerinin yurtdışına çıkması çağrısında bulunmuştur.[89] 23 Mart tarihinde ise PKK'nın silahlı kanadının lideri Murat Karayılan, Abdullah Öcalan'ın çağrısına uyacaklarını belirtmiş ve 21 Mart'tan itibaren PKK'nın ateşkes yaptığı duyurmuştur.[90] Bu karardan itibaren birkaç münferit olay[91] dışında iki taraf da ateşkese uymuş ve TSK ile PKK arasında silahlı bir çatışma yaşanmamıştır. Ancak PKK bu süreç içerisinde yol kesme, yerel mahkemeler kurma, muhtar kaçırma, haraç toplama, bölgeye devlet yatırımlarına sabotaj, mayın-tuzak ve şehirlere silah depolamak gibi faaliyetlerine devam etmiştir.[92] PKK Çözüm sürecinde şehirlerde YDG-H isimli kendi asayiş birimlerini dahi kurmuştur[93]

Kobani eylemleri sırasında polis ile PKK sempatizanları arasında pek çok şehirde çatışmalar yaşanmış ve ateşkesin sona ereceği kaygısı yaşanmıştır. Fakat, Abdullah Öcalan ve HDP başta olmak üzere Kürt kanadı ile hükûmet yetkilileri ile yapılan görüşmeler sonrasında tansiyon düşürülmüş,[94] 28 Şubat 2015 tarihinde AK Parti ile HDP arasında yapılmakta olan görüşmeler sonuç vermiş ve Abdullah Öcalan, PKK'ya silah bırakması için kongre çağrısı yapmıştır.[95]

2015 Türkiye-PKK çatışmaları

değiştir
Ana maddeler: PKK saldırıları (2015-günümüz) ve Hendek operasyonları

2013 yılından beri süren gelen ateşkes 22 Temmuz 2015'te PKK'nın Suruç patlamasından devleti sorumlu tutarak intikam için iki polisi evinde öldürmesi ve bir gün sonra da Suriye-Türkiye sınırında bir Türk askerinin öldürülmesi sonrasında bozuldu.[96] Daha sonrasında KCK, BBC Türkçe'ye verdiği açıklamada, PKK'nın bu saldırıyı yapmadığını iddia etti. Soruşturmayı yürüten hakim, olayın FETÖ bağlantılı olduğunu söyleyen avukat ve ihbarcılar 15 Temmuz Darbe Girişimi'nden sonra FETÖ soruşturmasından tutuklandı.[97] Bozulan Çözüm Süreci ile birlikte Türkiye savaş uçakları eş zamanlı olarak hem PKK hem de IŞİD hedeflerini vurdu.[98]

Savaş uçakları Kandil'i ve Irak'taki diğer PKK kamplarını üç yıl sonra ilk defa bombalamıştır.[99] PKK da polis ve askerlere Güneydoğu ve Doğu Anadolu'da saldırılar gerçekleştirmiştir. Polis pek çok noktaya baskınlar düzenlemiş ve HPG üyelerini gözaltına almıştır. HPG üyeleri de bazı ilçelerde hendek kazarak polis ve askerlerin belli bölgelere girmelerini engellemeye çalışmışlardır.[100] Ağustos 2015'ten bu yana ise Türkiye'nin Şırnak iline bağlı ilçelerde birçok çatışma meydana gelmiştir. Silopi ve Cizre ilçelerinde mahallelere hendekler kazılmış,[101] bu gelişmelerin ardından ildeki birçok mahallede sokağa çıkma yasakları ilan edilmiş[102] ve meydana gelen olaylarda birçok kişi ölmüştür.[103] Çatışmalar hâlen devam etmektedir.

İçişleri Bakanlığı sözcüsü İsmail Çataklı 5 Mayıs tarihinde yaptığı açıklama ile ilk defa yurt içindeki terörist sayısının 500'ün altına indiğini ve tam rakamın 492 olduğunu açıkladı.[104]

Kayıplar

değiştir

Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından yayınlanan resmî kayıtlara göre; 1984-2010 yılları arasında 50,169 adet PKK militanı etkisiz hale getirilmiş (Ölü veya esir), ölen personel sayısı 6,877, ölen sivil sayısı ise 5,454'tür.[105]

TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’nun bünyesinde kurulan Terör ve Şiddet Olayları Kapsamında Yaşam Hakkı İhlallerinin İncelenmesine Yönelik Alt Komisyon raporuna göre toplam 7,918 kamu görevlisi ölmüştür. 1984-2012 yılları arasında ölen PKK'lı sayısı 22,101'dir. Aynı dönemde ölen sivil sayısı ise 5,557'dir. 35,576 kişinin toplamda terör olayları yüzünden öldüğü belirtilmiştir.[106] Doğu ve Güneydoğu'da bulunan 14 ilde yapılan çalışmalara göre 386 bin 360 kişi köylerinden göç etmek zorunda kalmıştır. Köye Dönüş ve Rehabilitasyon Projesi (KDRP) kapsamında bunların 187 bin 861'i köylerine geri dönmüştür.[107] Yine insan hakları örgütlerine göre, toplamda 4,000 köy yıkılmıştır. 380,000 ile 1,000,000 arası Kürt köylü evlerini terk etmek zorunda bırakılmıştır.[108] 119,000 Kürt'ün hapishaneye konulduğu belirtilmiştir.[109] Çatışmalardan Süryani toplumunun da etkilendiği ve 50,000-70,000 arası Süryani'nin çatışmalar yüzünden Avrupa'ya kaçtığı belirtilmiştir.

Uluslararası Kriz Grubu'na göre, 2008-2011 yılları arasındaki kayıp sayısı:[110]

Uppsala Çatışma Verileme Programına göre 25.825-30.639 arası kayıptan, 22.729-25.984 arası kayıp Birinci İsyan (1989-1999), 368-467 arası ateşkes sırasında (1999-2004) ve 2728-4188 arası kayıp ise İkinci İsyan (2004-2011) sırasında meydana gelmiştir. UCDP'ye göre 1989 ile 2011 arasındaki kayıplar:[111]

Genelkurmay Başkanlığı ve Jandarma Genel Komutanlığı verilerine göre 1984-Mart 2009 arasındaki kayıplar:[112][113][114][115]

Yıl Güvenlik Güçleri Siviller Militanlar Toplam
1984 26 43 116 195
1985 58 141 386 605
1986 51 133 143 339
1987 71 237 113 427
1988 54 109 228 426
1989 153 178 327 681
1990 161 204 592 952
1991 244 233 799 1319
1992 629 832 2,793 4297
1993 715 1,479 5,083 7262
1994 1,145 992 6,295 8310
1995 772 313 6,285 7362
1996 608 170 6,181 6974
1997 518 158 9,451 10.138
1998 383 85 3,295 3633
1999 236 83 1,811 1,907
2000 29 17 452 471
2001 20 8 226 236
2002 7 7 97 107
2003 31 63 443 509
2004 75 28 379 412
2005 105 30 408 445
2006 111 38 517 563
2007 146 37 653 712
2008 171 51 1110 1295
2009 62 18 534 607
2010 72 - 414 502+
2011 96 - 825 921+
2012 128 - 1495 1623+
Toplam 6877 5454+ 50.169 62.500+

2013-günümüz

değiştir

Merkezi Belçika'da bulunan Kriz Grubu, PKK-Türkiye çatışmasıyla bağlantılı kayıpları takip ediyor.[116] PKK'nın kayıplarına ilişkin veriler Türkiye sınırları ile sınırlı olup, Suriye veya Irak'taki operasyonlardan kaynaklanan kayıpları içermiyor.[117][118][119][120][121][122][123][124][125][126]

Yıl Güvenlik Güçleri Siviller Bilinmeyen gençlik Militanlar Toplam Not
2013 2 4 0 435 441 Hem Türkiye hem de PKK tarafından kabul edilen ve Çözüm Süreci olarak bilinen ateşkes dönemi.
2014* 4 53 0 950 1007
2015, Ocaktan Hazirana: ateşkes 2 3 0 6 11
Temmuz 2015'te Ceylanpınar olayında 2 güvenlik görevlisinin öldürülmesi üzerine çatışmalar yeniden başladı.
2015, Temmuzdan Aralığa: savaş 733 43 87 3,764 4712 Ateşkes ve barış süreci 20 Temmuz 2015'te bozuldu. Askeri çatışmalar yeniden başladı.
2016 645 163 136 10.772 11.822
2017 157 33 0 1233 1423
2018 121 19 0 1366 1506
2019 86 34 0 1668 1788
2020 41 35 0 3646 3722
2021 138 - 0 2360 2498+
2022 162 - 0 1220 1382+
2023 63 - 0 1000+ 1063+
Total: 2154 387+ 223 28.420+ 31.004+

*: esas olarak Kobani Olayları nedeniyle, Türkiye genelinde Kürt grupların hükûmet karşıtı protestoları sırasında 42 sivil, Devlet Güçleri tarafından öldürüldü. Protestocular Ankara'nın IŞİD'in Kobani Kuşatması tutumunu kınadı. Ateşkes dönemi dışındaki ana olay budur.[116]

Ateşkes anlaşması Temmuz 2015'te bozuldu ve 2015 yılı tamamen farklı iki döneme bölündü.

Sınır ötesi operasyonlar

değiştir

Türkiye, PKK ve ilgili gruplara karşı Suriye ve Irak'ta çok sayıda hava saldırısı ve kara operasyonu düzenledi.[127][128][129]

Tarih Yer Operasyon Türk kuvvetleri
ölen (yaralanan)		 Türkiye müttefikleri
ölen (yaralanan)		 PKK ve müttefikleri
ölen (yakalanan)
15 Ağustos 1986 Kuzey Irak Ağustos 1986 Kuzey Irak Sınır ötesi harekâtı Yok — 165
4 Mart 1987 Kuzey Irak Mart 1987 Kuzey Irak Sınır ötesi harekâtı Yok — Bilinmiyor, 3 kamp yokedildi
5 - 13 Ağustos 1991 Kuzey Irak Ağustos 1991 Temizlik Harekatı 2 (13) — Bilinmiyor, birçok kamp yokedildi
30 Ağustos 1992 Kuzey Irak Ağustos 1992 Kuzey Irak Sınır ötesi harekâtı Yok — 100+
5 Ekim - 15 Kasım 1992 Kuzey Irak Ekim 1992 sınır ötesi harekâtı 28 (125) — 1452 (1232)
12 Ekim - 5 Kasım 1992 Kuzey Irak Ekim 1992 Hakurk Baskını 14 — 1551 (2600), Hakurk Kampı yokedildi
13 - 19 Ağustos 1993 Kuzey Irak Kirpi Harekâtı Yok — 350+, İki Yaka Kampı yokedildi
23 - 26 Eylül 1993 Kuzey Irak Govent Harekâtı Yok — 400+, Balkaya Kampı yokedildi
5 Kasım 1993 - 28 Ocak 1994 Kuzey Irak Kasım 1993 Kuzey Irak Sınır ötesi harekâtı Yok — 167, 10 kamp yokedildi
6 - 13 Kasım 1993 Kuzey Irak Kasım 1993 Mezi-Karyaderi Sınır ötesi harekâtı Yok — 201 (21), Avaşin Kampı yokedildi
27 Ocak - 2 Şubat 1994 Kuzey Irak Alandüz Harekâtı Yok — 64, Buzul Dağı'ndaki kamp yokedildi
19 Mart - 26 Nisan 1994 Kuzey Irak Ejder Harekâtı 19 — 459 (23), Berçela, Zap ve Metina Kampları yokedildi
26 Temmuz - 3 Ağustos 1994 Kuzey Irak Temmuz 1994 Kuzey Irak Sınır ötesi harekâtı Yok — 190, Haftanin Kampı ağır hasar aldı
20 Mart - 4 Mayıs 1995 Kuzey Irak Çelik Harekâtı 64 (185) — 555 (13)
20 - 21 Mayıs 1995 İran Jerma-Betkar Harekâtı Yok — 358, Betkar Kampı yokedildi
23 Mart 1995 Kuzey Irak Mart 1995 Haftanin Baskını Yok — 89 ölü, Haftanin Kampı yokedildi
14 Temmuz 1996 Kuzey Irak Tokat Harekâtı 6 — 90
12 Mayıs - 7 Temmuz 1997 Kuzey Irak Çekiç Harekâtı 114 (338) — 2730 (415)
25 Eylül - 15 Ekim 1997 Kuzey Irak Şafak Harekâtı 31 (91) — 865 (37)
21 - 29 Şubat 2008 Kuzey Irak Güneş Harekâtı 27 — 240[130][131][132]
24 - 25 Temmuz 2015 Kuzey Irak Şehit Yalçın Operasyonu — — 160
24 Ağustos 2016 - 29 Mart 2017 Suriye Fırat Kalkanı Harekâtı* 71 614 131 (37)
25 Nisan 2017 Suriye, Kuzey Irak Nisan 2017 Suriye ve Irak hava harekâtı 0 — 70
20 Ocak - 24 Mart 2018 Suriye Zeytin Dalı Harekâtı 55 318 (Türkiye iddiası)
2541 (SDF iddiası)		 820 (SDF iddiası)
4558 (Türkiye iddiası)
19 Mart 2018 - 27 Mayıs 2019 Kuzey Irak Dicle Kalkanı Harekâtı 112 (17) — 234[133][134]
15 Ağustos 2018 Sinjar, Irak Sinjar'a hava harekâtı — — 5
28 Mayıs 2019 - 14 Temmuz 2020 Kuzey Irak Pençe Operasyonları 17 — 417
9 Ekim 2019 - 25 Kasım2019 Suriye Barış Pınarı Harekâtı 16 251 508 (73)
15 Haziran 2020 - 5 Eylül 2020 Kuzey Irak Pençe Kartal ve Pençe Kaplan Harekâtları 5 — 51
10 - 14 Şubat 2021 Kuzey Irak Pençe Kartal-2 Harekâtı 3 — 51
23 Nisan 2021 - günümüz Kuzey Irak Pençe Yıldırım Harekâtı 11+ (devam ediyor) — 142+ (devam ediyor)
Kasım 2022 - günümüz Kuzey Irak ve Suriye Pençe Kılıç Hava Harekâtı 1 1 254
Toplam: 511 (856) 1062-3285 (417) 8065-11.803 (1734)

*: Fırat Kalkanı Harekâtı'nda Türkiye ve Özgür Suriye Ordusu beraber IŞİD'e karşı savaşırken, YPG de IŞİD'e karşı savaşmaktaydı. ABD tarafından desteklenen YPG ve Türkiye, tam çatışmaya girmekten kaçındı. Türkiye'nin stratejik hedefi, Afrin kantonunun YPG kontrolündeki Münbiç ve diğer Rojava bölgelerine bağlanmasını engellemekti. Bu durum dolayısıyla olaylardaki kayıpların yalnızca küçük bir bölümü Türkiye-YPG arasındaki çatışma sebebiyle gerçekleşti.

İnsan hakları ihlalleri

değiştir

Çatışmaların başladığı 1980'li yıllardan beri iki taraf da insan hakları örgütlerince pek çok kez suçlanmışlardır. İçişleri Bakanlığının verilerine göre askeri çatışmalarda 35,000 kişi ölmüştür. Ek olarak, 1984 ile 1998 yılları arasında 17,500 kişinin suikaste uğradığı belirtilmiştir. Bu cinayetleri işleyenlerin ise çoğu bulunamamıştır.[135]

PKK'nın ihlalleri

değiştir

İnsan Hakları İzleme Örgütü'ne göre PKK'nın saldırıları vatandaşlara hizmet veren kurumlara büyük zararlar vermiş ve vatandaşları en temel hizmetlerini alamaz hale getirmiştir. Bunun yanı sıra PKK 'emperyalist' olduğunu iddia ettiği devlet kurumlarını yok etmeye çalışmıştır. PKK ile ordu arasındaki çatışmalarda ve PKK'nın bombalı saldırılarında silahsız siviller hayatını kaybetmişlerdir.[136]

Uluslararası Af Örgütü, PKK'nın 1980'li yıllarda Kürt köylülerine işkence yaptığını, rehin aldığı, canlı kalkan olarak kullandığı ve öldürdüğünü belirtmiştir. Örgüte göre, PKK 'işbirlikçi' diye suçladığı Kürt sivilleri ve bazen de tüm ailelerini yok etmekteydi.[137]

PKK'nın korucuları da 'hain' olarak damgaladığı ve pek çok kez tehdit ettiği ve saldırılar gerçekleştirdiği de belirtilmiştir.[138]

TSK'nın ihlalleri

değiştir
Ayrıca bakınız: Türkiye'de boşaltılan Kürt köyleri

Yazar David McDowall A modern History of the Kurds kitabında TSK ve köy korucularının, Kürt sivillere karşı zor kullandığı ve köylülerin göç etmek zorunda kaldıkları belirtilmiştir.[139]

Uluslararası Af Örgütünün 1996 yılında yayınladığı Türkiye raporuna göre, Türk güvenlik güçleri yargısız infaz, işkence gibi yasal olmayan eylemlerde bulunduğunu[140] Türk güvenlik güçlerini pek çok kez karşıdaki kesimin PKK mensubu olup olmadığını bilmeden yerleşim alanlarına keyfi ateş açtığını belirtmiştir. ABD Dışişleri Bakanlığı'nın Şubat 1995 raporunda da konu bu İnsan Hakları İhlalleri İddiaları başlığı altında geçmiştir.[141] Enternasyonal Sosyalist grubuna göre, pek çok PKK üyesi kaybolmuş ve bir daha bulunamamıştır.[142]

Alman uzman Hans Baumann Türk güçlerinin PKK'ya karşı kimyasal silah kullandığını iddia etmiş ve Alman Birlik 90/Yeşiller Partisi Türkiye'den açıklama talep etmiştir.[143]

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b Gonzalez-Perez, Margaret (2008). Women and Terrorism: Female Activity in Domestic and International Terror Groups. Routledge. s. 85. ISBN 9781134040087. Throughout the 1990s, the PKK was engaged in ongoing guerrilla warfare with the PUK and the Democratic Kurdistan Party (Ahmed and Parker 2007; Harding 2003). In fact, the Iraqi Kurds prefer to see Turkey's PKK not only disbanded but banned from Iraq. 
  2. ^ a b "Armed Conflicts Report Iraq – Kurds (1961 – first combat deaths)". Project Ploughshares. 2005. 20 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2013. 
  3. ^ a b "Armed Conflicts Report Turkey (1984–2002)". Project Ploughshares. Mart 2003. 5 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2013. 
  4. ^ "PKK'ya karşı TSK-Peşmerge işbirliği". on5yirmi5.com GençHaber. 20 Mart 2012. 30 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2014. 
  5. ^ Mynet. "İki Büyük Aşiret Pkkya Karşı Birleşti Haberi ve Son Dakika Haberler Mynet". Mynet Haber. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2014. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2015. 
  7. ^ "Kürt yönetiminden PKK'ya karşı destek". 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2014. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2020. 
  9. ^ "Syrian regime fighters 'heading to Afrin to join Kurds in fight against Turkish forces'". The Daily Telegraph. 19 Şubat 2018. 12 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ "PJAK attacks along Iran borders decline". PressTV. 2 April 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 April 2015. 
  11. ^ a b c d Faucompret, Erik; Konings, Jozef (2008). Turkish Accession to the EU: Satisfying the Copenhagen Criteria. Hoboken: Taylor & Francis. s. 168. ISBN 9780203928967. The Turkish establishment considered the Kurds' demand for the recognition of their identity a threat to the territorial integrity of the state, the more so because the PKK was supported by countries hostile to Turkey: Soviet Union, Greece, Cyprus, Iran and especially Syria. Syria hosted the organization and its leader for twenty years, and it provided training facilities in the Beka'a Valley of Syrian-controlled northern Lebanon. 
  12. ^ "Ocalan: Greeks supplied Kurdish rebels". BBC News. 2 Haziran 1999. 7 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2013. 
  13. ^ "Turkey says Greece supports PKK". Hürriyet Daily News. 1 Temmuz 1999. 19 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2013. 
  14. ^ Bilgin, Fevzi; Sarihan. Ali (2013). Understanding Turkey's Kurdish Question. Lexington Books. s. 96. ISBN 9780739184035. The USSR, and then Russia, also supported the PKK for many years. 
  15. ^ "Russian newspaper: Russia provided money for PKK". Hurriyet Daily News. 28 Şubat 2000. 19 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2012. 
  16. ^ "Turkey devises action plan to dry up PKK's foreign support". Today's Zaman. 30 Eylül 2010. 22 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2013. 
  17. ^ Shapir, Yiftah (1998). The Middle East Military Balance, 1996. Jerusalem, Israel: Jaffee Center for Strategic Studies, Tel Aviv University. s. 114. ISBN 9780231108928. The PKK was originally established as a Marxist party, with ties to the Soviet Union 
  18. ^ Phillips, David L. (2009). From Bullets to Ballots: Violent Muslim Movements in Transition. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. s. 129. ISBN 9781412812016. Iran's Revolutionary Guards (Pasdaran) trained the PKK in Lebanon's Beka'a Valley. Iran supported the PKK despite Turkey's strict neutrality during the Iran-Iraq War (1980–1988). 
  19. ^ a b "Syria and Iran 'backing Kurdish terrorist group', says Turkey". The Telegraph. 3 Eylül 2012. 26 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2012. 
  20. ^ Bal, İdris (2004). Turkish Foreign Policy In Post Cold War Era. Boca Raton, Fl.: BrownWalker Press. s. 359. ISBN 9781581124231. With the explicit supports of some Arab countries for the PKK such as Syria... 
  21. ^ Mannes, Aaron (2004). Profiles In Terror: The Guide To Middle East Terrorist Organizations. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers. s. 185. ISBN 9780742535251. PKK has had substantial operations in northern Iraq, with the support of Iran and Syria. 
  22. ^ "Terrorism Havens: Iraq". Council on Foreign Relations. 1 Aralık 2005. 28 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2016. Saddam has aided...the Kurdistan Workers' Party (known by its Turkish initials, PKK), a separatist group fighting the Turkish government. 
  23. ^ Ciment, James (2015), World Terrorism: An Encyclopedia of Political Violence from Ancient Times to the Post-9/11 Era, Routledge, s. 721, Other groups that have received Libyan support include the Turkish PKK... 
  24. ^ "Are the PKK and Cairo new allies?". Rudaw. 27 Haziran 2016. 28 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2020. Cairo allegedly gave the PKK delegation funds and weapons after the second meeting, the report adds. 
  25. ^ "What does Afrin mean for international security?". Australian Strategic Policy Institute. 2 Şubat 2018. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2020. 
  26. ^ "Turkey: PKK leader calls halt to armed struggle". Ansamed. 21 Mart 2013. 23 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2013. 
  27. ^ "Cautious Turkish PM welcomes Öcalan's call for end to armed struggle". Hürriyet Daily News. 21 Mart 2013. 12 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2013. 
  28. ^ "Kurdish separatist group leader Öcalan calls to stop armed struggle". Trend AZ. 21 Mart 2013. 20 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2013. 
  29. ^ "Ocalan's farewell to arms brings Kurds hope for peace". Euronews. 21 Mart 2013. 23 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2013. 
  30. ^ "Turkey's Armed Forces, CSIS (Page 32)" (PDF). 25 Temmuz 2006. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Eylül 2012. 
  31. ^ "Turkey's Paramilitary Forces, ORBAT (Page 33)" (PDF). 25 Temmuz 2006. 27 Mart 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2012. 
  32. ^ "Turkey's 'village guards' tired of conflict". My Sinchew. 19 Nisan 2010. 26 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2012. 
  33. ^ Pike, John (21 Mayıs 2004). "Kurdistan Workers' Party (PKK)". Federation of American Scientists. 12 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2012. 
  34. ^ Australian Government Kurdistan Workers Party, Eylül 2009
  35. ^ 14 taken (May 1993),[1] 11 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 8 taken (Oct. 2007),[kaynak belirtilmeli] 23 taken (2011–12),[2] 20 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 8 released (Feb. 2015),[3] 9 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 20 taken/released (June–Sep. 2015),[4] 2 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 20 held (Dec. 2015),[5] 18 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2 taken (Jan. 2016),[6] 20 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. total of 95 reported taken
  36. ^ 20 as of Dec. 2015,[7] 18 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2 taken Jan. 2016,[8] 20 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. total of 22 reported currently held
  37. ^ "How many martyrs did Turkey lost?". Internethaber. 23 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2015. 
  38. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; nearly7000 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  39. ^ "İşte Yıllara Göre Etkisiz Hale Getirilen PKK'lı - Foto Galeri - Memurlar.Net". www.memurlar.net. 15 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2024. 
  40. ^ 22,374 killed (1984–2015),[9] 11 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 9,500 killed (2015–2016), [10] 27 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 600 killed (2017),[11] 20 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 203,000 arrested (1984–2012),[12] 13 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 62,145 captured from 2003 to 2011, total of 31,874 reported killed and 203,000 arrested
  41. ^ "Erdoğan'dan 'milli seferberlik' ilanı". Bbc.com. 15 Aralık 2016. 16 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2017. 
  42. ^ "İçişleri Bakanı Soylu: Son 9 ayda bin 68 terörist etkisiz hale getirildi – Haberler – Son Dakika Haberleri – AKŞAM". Aksam.com.tr. 11 Haziran 2017. 6 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2019. 
  43. ^ "Nedim Şener, PKK'nın kanlı bilançosu". Hürriyet. 4 Eylül 2020. 7 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2020. 
  44. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; radikal isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  45. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; nşener isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  46. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2015. 
  47. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2015. 
  48. ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2015. 
  49. ^ Paradigmanın İflası, Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş, Fikret Başkaya, 1991, ISBN 975-8449-16-8
  50. ^ Türk Tarih Tezi, Güneş-Dil Teorisi ve Kürt Sorunu, İsmail Beşikçi, 1991
  51. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2015. 
  52. ^ McDowall 1992, s. 36
  53. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 25 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Eylül 2015. 
  54. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  55. ^ A modern history of the Kurds, By David McDowall, page 415, at Google Books 11 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., accessed on 1 May 2011
  56. ^ a b c d e Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; PKK 1995 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  57. ^ The Economist Erdogan pulls it off 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 13 September 2010
  58. ^ See the online edition of Gündem of 14 July 2008 11 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Turkish). Retrieved 18 September 2009.
  59. ^ a b Turkey: Government Under Growing Pressure To Meet Kurdish Demands 19 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 17 August 2005
  60. ^ a b c d e "Chronology of the Important Events in the World/PKK Chronology (1976–2006)". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2011. 
  61. ^ en.internationalism.org, 10 April 2013, Internationalism is the only response to the Kurdish issue 14 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  62. ^ Michael M. Gunter, "Turgut Özal and the Kurdish question", in Marlies Casier, Joost Jongerden (eds, 2010), Nationalisms and Politics in Turkey: Political Islam, Kemalism and the Kurdish Issue, Taylor & Francis, 9 August 2010. pp. 94–5
  63. ^ a b Today's Zaman, 6 November 2012, Secret witness reveals identity, shady ties between PKK and Ergenekon 3 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  64. ^ "1998 Report" (PDF). Ankara: Human Rights Foundation of Turkey. 2000. 5 Şubat 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  65. ^ Turkey's war on the Kurds 14 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi, 13 August 2005
  66. ^ Weiner, Tim (20 Şubat 1999). "U.S. Helped Turkey Find and Capture Kurd Rebel". New York Times. 6 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2007. 
  67. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2016. 
  68. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; KDP isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  69. ^ "Turkey Country Assessment" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Nisan 2011. 
  70. ^ "Turkish Hezbollah (Hizbullah) / Kurdish Hezbollah". turkishweekly.net. 2 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2015. 
  71. ^ McGregor, Andrew. "The Jamestown Foundation: The Shaykh Said Revolt and Ankara's Return to the Past in its Struggle with the Kurds". Jamestown Vakfı. 5 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2011. 
  72. ^ "Turkey country profile". BBC News. 14 Eylül 2010. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  73. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ataa isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  74. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; new pkk isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  75. ^ "Court evidence reveals KCK terror network is worse than PKK". Todayszaman.com. 20 Haziran 2010. 25 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2011. 
  76. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; security isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  77. ^ Jamestown PKK Changes Battlefield Tactics to Force Turkey into Negotiations 1 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 24 October 2007
  78. ^ Jamestown Partiya Karkaren Kurdistan (PKK) (Turkey), GROUPS – EUROPE – ACTIVE
  79. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ceasefires isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  80. ^ Davies, Elizabeth (30 Ağustos 2006). "Kurd rebels vow to turn Turkey 'into hell'". The Independent. Londra. 25 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  81. ^ Torchia, Christopher (8 Haziran 2007). "Iraqi Kurds: Turkey Shells Across Border". The Washington Post. 22 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  82. ^ Europe"Turkish MPs back attacks in Iraq". BBC News. 18 Ekim 2007. 20 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2008. 
  83. ^ "Outline of Kurdish initiative emerges at security summit". Todayszaman.com. 18 Eylül 2009. 25 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2011. 
  84. ^ Arsu, Sebnem (8 Aralık 2009). "Soldiers Killed in Ambush in Northern Turkey". The New York Times. 17 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  85. ^ "Seven Turkish soldiers killed in terrorist attack – Gen. Staff | World | RIA Novosti". En.rian.ru. 16 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2011. 
  86. ^ Turkey accuses Assad of arming PKK 8 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 9 August 2012
  87. ^ The Kansas City Star Kurdish campaign in Turkey provides useful distraction for Syria[ölü/kırık bağlantı], 17 August 2012
  88. ^ "Yes, we negotiate with Öcalan". Ntvmsnbc. Aralık 2012. 31 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2013. 
  89. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2015. 
  90. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2015. 
  91. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2015. 
  92. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2016. 
  93. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2016. 
  94. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2015. 
  95. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2015. 
  96. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  97. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2016. 
  98. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  99. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  100. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  101. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2015. 
  102. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2015. 
  103. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2015. 
  104. ^ Kökçü, Ata Ahmet (5 Mayıs 2020). "Yurt içindeki PKK'lı terörist sayısı ilk kez 500'ün altına düşürüldü". Defence Turk. 21 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2020. 
  105. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2015. 
  106. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2015. 
  107. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2015. 
  108. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2015. 
  109. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2015. 
  110. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2015. 
  111. ^ "Turkey: Kurdistan (entire conflict)". 5 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2014. 
  112. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Turkish casualties isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  113. ^ "İşte Yıllara Göre Etkisiz Hale Getirilen PKK'lı". Memurlar. 15 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2023. 
  114. ^ "Köy korucuları: Kürtleri PKK'dan koruyoruz". Ensonhaber. 3 Ocak 2016. 17 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023. 
  115. ^ "26 yılın kanlı bilançosu". 24 Haziran 2010. 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  116. ^ a b International Crisis Group (2018), Turkey's PKK Conflict Kills almost 3,000 in Two Years, 15 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 22 Kasım 2023 . Data : here [13] 25 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  117. ^ "Terörle Mücadelede Verdiğimiz Şehitler (1984–2013)" (PDF). 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü. 27 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023. 
  118. ^ "İşte yıllara göre etkisiz hale getirilen PKK'lı". Memurlar.Net. 1 Ocak 1999. 15 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023. 
  119. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 22 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Kasım 2023. 
  120. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023. 
  121. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023. 
  122. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023. 
  123. ^ "2021'in en acı tablosu! 138 şehit verdik". Medyabar. 4 Ocak 2022. 22 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2023. 
  124. ^ "2022 yılının en acı tablosu: 162 şehit verdik, 116 çocuk yetim kaldı". Medyabar. 31 Aralık 2022. 22 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2023. 
  125. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023. 
  126. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023. 
  127. ^ "Irak'a yapılan en büyük kara harekatı". web.archive.org. 7 Şubat 2016. 7 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2023. 
  128. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023. 
  129. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023. 
  130. ^ "Twenty-five killed in clashes between Turkish soldiers, PKK - Monster…". Archive.vn. 4 Eylül 2012. 12 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2019. 
  131. ^ "38 killed in PKK attack on Turkish border posts". Thaindian News. 14 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2019. 
  132. ^ "Archived copy". 7 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2011. 
  133. ^ "April 2018 Large Drop In Violence In Iraq". Musingsoniraq.blogspot.co.uk (İngilizce). 20 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2018. 
  134. ^ "March 2018 The Return Of The Islamic State Insurgency". Musingsoniraq.blogspot.co.uk (İngilizce). 3 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2018. 
  135. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  136. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  137. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  138. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  139. ^ McDowall, David. A modern History of the Kurds. London 2005, pp 439 ff
  140. ^ "Uluslararası Af Örgütü 1996 Türkiye Raporu". 1 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2016. 
  141. ^ "ABD Dışişleri Bakanlığı Şubat 1995 Raporu". 17 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2016. 
  142. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  143. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türkiye-PKK_çatışması&oldid=33923054" sayfasından alınmıştır