Nasturi Ayaklanması
Nasturi Ayaklanması (7 Ağustos - 26 Eylül 1924) Hakkari'de Süryanilerin bağımsızlık için başlattığı isyan hareketi. İsyan Birleşik Krallık'ın kışkırtması ile başlamış ve Birleşik Krallık uçakları asilere yardım amacıyla Türk mevzilerine saldırmıştır.[6]
| Nasturi Ayaklanması | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Türk Kurtuluş Savaşı ve Süryani bağımsızlık hareketi sırasındaki isyanların bir parçası | |||||||
 | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Süryani isyancılar | |||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Malik Hoşaba Malik Yonan Malik Şamisdin Malik İsmail |
 Mustafa Kemal Paşa Süleyman Sabri Paşa Şeyh Osman Avni Nureddin Paşa Mürsel Paşa Ahmet Ferit Bey İhsan Nuri Paşa Cafer Tayyar Paşa | ||||||
| Güçler | |||||||
| 1.000'dan az[2] | 40,000 kadar[3] | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| Türklerden az[4] | 1,500[5] | ||||||
Nasturiler, I. Dünya Savaşı'na girildiğinde Osmanlı'ya karşı cephe almışlardı. İçlerinden büyük kısmı Rus İmparatorluğu'na sığınmış ve İran'ın Hoy, Urmiye bölgesine yerleştirilmişlerdi. Ekim Devrimi sonucu Çarlık ordusu bölgeden çekilince zaman zaman Türk kuvvetleriyle çarpışmışlardı.
Böylece Türk idaresinden çıkmaya yönelen Nasturiler, Musul Sorunu'nun İngiltere ile bir savaş olasılığını da içeren derin bir anlaşmazlığa dönüştüğü sırada İngiltere desteğini arkalarına alarak ayaklandılar. Londra Başpiskoposluğu sanını taşıyan bazı misyonerlerin bir süredir propaganda yaptığı biliniyordu.[kaynak belirtilmeli] Diyarbakır'da konumlanmış VII. kolordu komutanı Cafer Tayyar Paşa'nın (Eğilmez) tespitlerine göre Van'ın güneyinden Siirt ilinin doğusundan ve Mardin ilinin kuzeydoğusundan Irak sınırına uzanan geniş alanda yayılmış Nasturiler, İngiltere yardımıyla silahlanmışlardı. Bu süreçte devlet memurları görevlerini yapamaz olmuştu ve son olarak bölgede muvazzaf 2 jandarma yaşamını yitirmişti.
İsyanı bastırmak için bölgeye kuvvet gönderildi. Ancak İngiltere uçakları, Irak sınırının kesinleşmemesinden faydalanarak Türkiye sınırını geçti ve ordu birliklerine ateş açtı ve Türkiye hükûmetine bir nota vererek bölgedeki askerî harekâtın durdurulmasını isteyerek aksi halde Türkiye'ye karşı harekât düzenleyeceklerini bildirdiler. Bunun üzerine hükûmet 14 Ağustos'ta Cafer Tayyar Paşa'ya isyanı bastırma görevi verdi. İsyanın bastırılması için başta Simko diye tanınan Şavak Aşireti lideri İsmail Ağa ile çeşitli Kürt aşiretleriyle irtibat kuruldu.
İsyan 26 Eylül'de kesin olarak bastırıldı. Sınırı geçerek kaçmak zorunda kalan Nasturiler de Birleşik Krallık mandasındaki Irak'a sığındılar.
Dipnotlar
değiştir- ^ a b "آغا بطرس: سنحاريب القرن العشرين" (PDF). نينوس نيراري. 12 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Genelkurmay belgelerinde Kürt isyanları: Nasturi-Şeyh Sait-Raçkotan-Raman-Sason-Ağrı-Koçuşağı-Mutki-Bicar-Asi Resul-Tendürük-Savur-Zeylan-Oramar. Kaynak Yayınları. 2011. s. 62. ISBN 9789753436007. 7 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2023.
- ^ Genelkurmay belgelerinde Kürt isyanları: Nasturi-Şeyh Sait-Raçkotan-Raman-Sason-Ağrı-Koçuşağı-Mutki-Bicar-Asi Resul-Tendürük-Savur-Zeylan-Oramar. Kaynak Yayınları. 2011. s. 62. ISBN 9789753436007. 7 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2023.
- ^ Donef, Racho (2014). The Hakkâri Massacres: An Anthology of Documents Related to Massacres and Deportation of Assyrians in Northern Mesopotamia : Ethnic Cleansing by Turkey, 1924-25 (İngilizce). Tatavla Publishing. s. 31. ISBN 978-0-9874239-1-7. 19 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2022.
- ^ Donef, Racho (2014). The Hakkâri Massacres: An Anthology of Documents Related to Massacres and Deportation of Assyrians in Northern Mesopotamia : Ethnic Cleansing by Turkey, 1924-25 (İngilizce). Tatavla Publishing. s. 31. ISBN 978-0-9874239-1-7. 19 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2022.
- ^ Baybars, Ergün (1975). İstiklal Mahkemeleri. Bilgi.
Kaynakça
değiştir- Şerafettin Turan, Türk Devrim Tarihi, Bilgi Yayınları, Ekim 2005, 3. kitap, I. bölüm, ss. 105-106, ISBN 975-494-526-8