Vikipedi

Uluslararası Af Örgütü

insan hakları üzerine çalışmalar yürüten bir sivil toplum örgütü

Uluslararası Af Örgütü (İngilizce: Amnesty International veya Amnesty, kısaca AI), dünya çapında 10 milyondan fazla üyesi ve destekçisi olan insan hakları üzerine çalışmalar yürüten bir sivil toplum örgütüdür.[3] Evrensel İnsan Hakları Bildirgesi ve diğer uluslararası standartlarca belirlenmiş her türlü insan haklarını savunma ve teşvik etmeyi amaç edinmiştir.[4]

Uluslararası Af Örgütü
KısaltmaAI
SloganKaranlığı aydınlatmak için sen de bir mum yak![1][2]
KuruluşTemmuz 1961 (63 yıl önce) (1961-07)  Birleşik Krallık
TürUAÖ
Yasal statüKâr amacı gütmeyen kuruluş
Amaçİnsan Haklarının Korunması
MerkezLondra, İngiltere
Konum
  • Uluslararası
KurucuPeter Benenson
Genel sekreterAgnès Callamard
Gönüllü7 milyondan fazla[3]
Resmî siteamnesty.org
NotlarTürkiye Resmî Sitesi

Uluslararası Af Örgütü, 28 Mayıs 1961'de avukat, Peter Benenson tarafından "Unutulmuş Mahkûmlar" (İngilizce: "The Forgotten Prisoners") adlı makalesinin The Observer'da yayınlanmasının ardından Londra'da kuruldu.[5] Örgüt, insan hakları ve uluslararası sözleşmelerin ihlallerine karşı kampanyalar düzenlemektedir. Bu kampanyalar sayesinde hükûmetlere baskı yaparak kamuoyunu harekete geçirmeyi hedeflemektedir.[4]

Kuruluş, işkenceye karşı yürüttüğü kampanyalar sayesinde 1976 yılında Erasmus Ödülü,[6] 1977 yılında Nobel Barış Ödülü,[7] ve 1978 yılında Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Ödülü'nün[7] sahibi oldu.

Tarihçe

değiştir

Uluslararası Af Örgütü; 1961 yılında, Londra'da İngiliz avukat Peter Benenson[8] ve Eric Baker adlı, Quaker dinine mensup bir barışsever tarafından kurulmuştur.[9] Benenson'un bu kurumu kurma fikri, gazetelerde defalarca, hükûmetlerin kendi halklarına karşı haksız davranışlarını okuduğunda oluştu. Okuduğu makale, "Özgürlük" kelimesinin o zamanlar yasak olduğu Portekiz'de iki üniversite öğrencisinin bir lokantada "özgürlük" şerefine kadehlerini kaldırdıkları için yedi yıl hapse mahkûm edilmeleri hakkındaydı.[10] 28 Mayıs 1961 tarihinde Benenson, İngiliz gazetesi The Observer'da bu vaka hakkında "Unutulmuş Mahkûmlar" (İngilizce: "The Forgotten Prisoners") başlıklı makaleyi yayınladı. Bu makalede okuyucularını, bu gençlerin salıverilmesi için hükûmete mektup yazmaya çağırıyordu. Benenson şöyle yazıyordu "Gazetenizi haftanın herhangi bir günü açtığınızda, dünyanın bir yerinde, birisinin, görüşleri veya inançları hükûmetince beğenilmediğinden, tutuklandığını, işkence gördüğünü ya da idam edildiğini okuyabilirsiniz". Yazısı o kadar etkili oldu ki bunu izleyen yıl zarfında bir düzine ülkede haksızlık kurbanlarının haklarını savunmak için mektup yazma grupları oluştu. Bu eylem, "Appeal for amnesty" (Türkçe yaklaşık anlamı: "politik tutukluların bırakılma çağrısı") olarak Uluslararası Af Örgütü'nün başlangıcı kabul edilir.

 
Ağustos 2001- Temmuz 2010 tarihleri arası Örgütün Genel Sekreter olan Irene Khan

Organizasyon yapısı

değiştir

Uluslararası Af Örgütü'nün 150'den fazla ülkede 1,79 milyon üyesi vardır. 55 ülkede devamlı bir insan hakları garantisi sağlanması amacıyla şubesi vardır. Büyük şubelerde, bir sekreter ve çalışanlar bulunur. Şube, üyelerinin çalışmalarını koordine eder ve Londra'daki Merkez Sekreterlik ile gruplar arasında köprü görevi görür. Şubeler, organizasyonun iki yılda bir toplanan ve kuruluşun uluslararası platformdaki en üst mercii olan Uluslararası Konsey Toplantısı'na temsilciler gönderir. Konsey, uygulanacak politikaları ve çalışma sistemini belirler. Ayrıca organizasyonun devam eden işlerini yürütmekle görevli Uluslararası Yürütme Kurulunu (UYK) seçer. UYK, Londra merkezli Uluslararası Müdürlüğü oluşturur ve bir Genel Sekreter atar. Hâlen genel sekreterlik görevini Salil Shetty yapmaktadır.

Genel Sekreterler

değiştir
Genel Sekreterler Görev süresi Köken
Peter Benenson  Peter Benenson 1961–1966 Birleşik Krallık
Eric Baker  Eric Baker 1966–1968 Birleşik Krallık
Martin Ennals  Martin Ennals 1968–1980 Birleşik Krallık
Thomas Hammarberg  Thomas Hammarberg 1980–1986 İsveç
Avery Brundage  Ian Martin 1986–1992 Birleşik Krallık
Pierre Sané  Pierre Sané 1992–2001 Senegal
Irene Zubaida Khan  Irene Khan 2001–2010 Bangladeş
Salil Shetty  Salil Shetty 2010 – 2018 Hindistan
Kumi Naidoo  Kumi Naidoo 2018 – 2020 Güney Afrika
Julie Verhaar (Geçici)  Julie Verhaar 2020 – 2021 İsviçre
Agnès Callamard  Agnès Callamard 2021 – Günümüz Fransa

Çalışmaları

değiştir

AI, Dünya çapında insan haklarının mevcut durumunu araştırır ve spesifik insan hakları ihlallerine karşı eylemler yürütür. Bu eylemler özellikle, şiddette bulaşmamış politik tutukluların tutulu kalması, politik tutukluların adil olmayan bir yargı sürecine tâbi olması, işkence, ölüm cezasının uygulanması, yargısız infazlar, politik kişiliklerin kaybolması ve diğer insanlık dışı ve aşağılayıcı uygulamalara karşı olarak yürütülür.

Örgütün tipik eylem tarzı şöyle sayılabilir.

  • Vaka çalışması: Bu eylem örgütün kurulmasından beri uygulamaktadır. Politik bir tutuklunun -ideal olarak- serbest bırakılıncaya kadar Amnesty gruplarınca uzun süreli gözetilmesidir. Buradaki temel prensip, Amnesty gruplarının kendi ülkelerindeki bir vakada çalışmamalarıdır.
  • Acil eylem (urgent actions) : 1973 yılında uygulamaya konmuştur. Amaç, tehdit unsuru olan insan hakları ihlaline karşı acil reaksiyon göstermektir. 48 saat içinde üyeler ve destekçiler harekete geçirilerek sorumlu devlet kurumlarına başvurulur.
  • Unutulmaya karşı mektuplar: Çeşitli ülkelerden ayda yaklaşık üç vaka sunulur. Söz konusu vakalar, kayıp kişiler, uzun süreli tutukluluk halleri, adil olmayan yargı hükümleridir.
  • On-line kampanyalar AI, kampanyaları için İnternet'i protesto aracı olarak kullanır.

Eleştiriler

değiştir

Uluslararası Af Örgütüne yapılan eleştiriler iki ana grupta toplanabilir: seçilim ön yargısı, yani seçilime bağlı tarafgirlik veya yan tutma ve ideolojik ön yargı. Ek olarak birçok hükûmet ve devlet, Kongo Demokratik Cumhuriyeti[1], Çin[2], Taliban[3], Vietnam[4], Rusya[5] ve Amerika Birleşik Devletleri dahil olmak üzere, onu tarafgirlik, tek taraflı bilgilendirme ve güvenliğe karşı tehditlerini hafifletici neden olarak değerlendirmemekten dolayı suçlamıştır.

Seçilim ön yargısı

değiştir

Seçilim ön yargısı, bir konu için örnek veya aday seçerken tarafgirliğe neden olan ön yargı olarak tanımlanabilir. Uluslararası Af Örgütü'nün göreceli olarak daha demokratik ve açık ülkeler hakkında daha fazla rapor sunduğu genelce kabul edilmiştir. Seçilim ön yargısı kanısı veya suçlamasının da kaynağı budur. Örneğin örgütün İsrail'deki insan hakları ihlallerine olan ilgisiyle Kuzey Kore veya Kamboçya'dakilerin karşılaştırılamayacağı, bu ülkelere daha az odaklanıldığı iddia edilir.

Destekçileri, örgütün amacının dünyada gerçekleşen insan hakları ihlallerinin bir istatistiksel dökümünü yapmak olmadığını savunurlar. AI'nin amacı (a) şartları iyileştirebilecek baskı yaratmak için (b) mümkün olduğu kadar olay (insan hakkı ihlali) kaydetmektir. Bu iki faktör, örgütün hazırladığı raporların daha demokratik ve açık ülkelere ağırlık vermesine neden olabilir, çünkü buralarda bilgi daha kolay toplanabilir, bu ülkeler genelde insan haklarını korumaktan yana tavır belirtmişlerdir ve hükûmetleri kamu oyunun tepkisine daha duyarlıdır.

Örnek

değiştir

Jerusalem Center for Public Affairs tarafından yayımlanan NGO Monitor Uluslararası Af Örgütü'nün Darfur'daki krizde etkin olduğu Eylül 2000'den 2003'ün başlarına kadarki dönemde örgütün güney Sudan'daki Hristiyan ve animistlere karşı yapılan insan hakları ihlallerine dair 52 rapor sunduğunu, oysa aynı süre zarfında İsrail-Filistin çatışması üzerine toplam 192 rapor sunduğunu belirtmiştir.[6] (Bu sayılar aslında basın açıklamaları da dahil sunulan toplam belgelere aittir, sadece raporların sayısı değildir.) Yine NGO Monitor'un belirttiği gibi örgüt Sudan'da Darfur krizi başladıktan sonra çok daha fazla etkin olmuştur. 1996 başından Mart 2005'e kadar Sudan için sunulan belge sayısı 315, İsrail içinse 398'tir. Bu iddialara karşılık olarak örgütün savunucuları, tüm ulusların insan haklarına mutlak saygı duyması gerektiğini ve 'kapalı' ülkeleri gözlemlemede karşılaşılan sorun ve zorlukların, 'açık' ülkelerin daha az incelenmesini gerektirmeyeceğini ileri sürerler.

İdeolojik ön yargı

değiştir

Muhafazakâr Amerikalı eleştirmenler örgütün raporlarının ve uygulamalarının siyasi anlamda sol kanadın perspektifini yansıttığını dile getirmişlerdir. Bu iddiayı savunmak için örgütün ABD liderliğinde yapılmış Irak savaşındaki insan hakları ihlallerine ve olumsuz durumlara yaklaşımını örnek gösterirler. Savaş ile ortaya çıkmış bazı insan hakları meseleleri konusundaki endişelerini dile getirirken ABD'nin askerî harekâtına haksız bir eleştiri getirdiğini, oysa Saddam Hüseyin dönemindeki insan hakları ihlalleri konusunda örgütün pek sesini duyurmadığını öne sürerler. Bu konudaki yoğun eleştirilere örgütün destekçilerinin verdiği cevap, Donald Rumsfeld'in Irak lideri ile tokalaşırken, örgütün Saddam rejimindeki insan hakları ihlallerini eleştirdiği, daha sonra Beyaz Saray Saddam yönetiminin yaptığı insan hakları ihlallerine dair raporlar sunmaya başladığında ise sunulan bu raporların tamamen AI raporlarını temel aldığı, oysa ABD'nin 1980'lerde müttefiği olan Irak'a karşı çıkan bu raporları, sunuldukları zaman, dikkate almadığıdır.

2005: Guantánamo Körfezi "zamanımızın gulagı".

değiştir

Uluslararası Af Örgütünün International Report 2005'in (2005 Uluslararası Raporu) bir önsözünde[7] örgütün Genel Sekteri Irene Khan, Guantánamo Körfezi için "zamanımızın gulagı" (the gulag of our times) benzetmesini kullanarak örgütün farklı insan hakkı ihlallerinin karşılaştırılmaması politikasını ihlal etmiştir. Yorum ABD'nin Guantanamo askeri üssündeki askeri hapishanede tutuklulara uygulanan muameleyi, eskiden Josef Stalin önderliğindeki Sovyetler Birliği'nde 'siyasi muhalifler'in 'yeniden eğitilmesi' hedefiyle tutulduğu hapishane sistemine benzetilmiştir. Gerek örgüt, gerekse onun çoğu destekçisi bu yorumu resmen desteklemez.

Yorum ABD'de yoğun bir eleştiriye[8] maruz kalmış ve 31 Mayıs 2005 tarihli bir basın açıklamasında ABD başkanı Bush raporu "absürt" olarak nitelendirmiştir. Bununla beraber birçok farklı kişi ve kurum yorumu desteklemiştir. Bunların arasında en dikkat çeken emekli bir ABD Dışişleri görevlisi olan Edmund McWilliams'tır.[9] Moskova ve Bangkok Amerikan Elçiliklerinde görev yaparken Sovyet ve Vietnam hapishanelerinde mahkûmlara yapılan kötü muameleyi izlemiş olan McWilliams, Uluslararası Af Örgütü'nün yaptığı benzetmeyi savunmuş, "o insanlık dışı sistemlerde yapıldığını rapor etmiş olduğum tacizler, Guantanamo'da, Afganistan'daki Bagram Hava Üssünde ve Abu Garip hapishanesindeki uygulamalara paraleldir: suya batırarak yapılan sorgulamalar, Uluslararası Kızılhaç Örgütü tarafından görülmemeleri için 'yok olan' mahpuslar ve bütün bunlarda üst düzey hiçbir yetkilinin sorumlu bulunmaması."

Notlar

değiştir
  1. ^ DR Congo blasts Amnesty International report on repression
  2. ^ The U.S.-China Policy Foundation, Week of February 16, 2001, The U.S. and China This Week17 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ^ indiapolicy.org
  4. ^ thienlybuutoa.org17 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  5. ^ Latest Press Releases on Human Rights in Chechnya
  6. ^ Asleep at the Wheel: Comparing the Performance of Human Rights NGO's on Sudan and Arab-Israeli Issues21 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. ^ Foreword, International Report 2005
  8. ^ Örneğin Washington Post' bir makale: [10] 20 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  9. ^ [11]8 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "İnsan hakları, şimdi!". BirGün. birgun.net. 13 Aralık 2015. 22 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2016. 
  2. ^ "History – The Meaning of the Amnesty Candle". Amnesty International. 18 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2008. 
  3. ^ a b "Who we are". Amnesty International. 15 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2015. 
  4. ^ a b "About Amnesty International". Amnesty International. 22 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2008. 
  5. ^ Benenson, Peter, "The Forgotten Prisoners" 17 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Observer, 28 May 1961. Retrieved 28 May 2011.
  6. ^ "Former Laureates - Praemium Erasmianum". Praemium Erasmianum Foundation. 30 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2015. 
  7. ^ a b "United Nations Prize in the field of Human Rights" (PDF). 29 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Kasım 2016. 
  8. ^ Childs, Peter; Storry, Mike, (Ed.) (2002). "Amnesty International". Encyclopedia of Contemporary British Culture. Londra: Routledge. ss. 22-23. 
  9. ^ Benenson, P. (1983). Memoir
  10. ^ Elizabeth Keane (2006). An Irish Statesman and Revolutionary: The Nationalist and Internationalist Politics of Sean MacBride. I.B.Tauris. ISBN 978-1-84511-125-0. 

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Uluslararası_Af_Örgütü&oldid=33357245" sayfasından alınmıştır