Vikipedi

Tahta kurdu

Tahta kurdu (Anobium punctatum), tos böceğigiller (Anobiidae) familyasından zararlı bir kın kanatlı böcek türüdür.

Tahta kurdu
Biyolojik sınıflandırma
Üst âlem: Eukaryota
Âlem: Animalia
Alt âlem: Eumetazoa
Şube: Arthropoda
Alt şube: Hexapoda
Sınıf: Insecta
Takım: Coleoptera (kın kanatlılar)
Familya: Anobiidae
Cins: Anobium
Tür: A. punctatum
İkili adlandırma
Anobium punctatum
De Geer, 1774
Sinonimler

Ptinus punctatum De Geer, 1774
Anobium cylindricum (Marsham, 1802)
Ptinus cylindricum Marsham, 1802
Anobium domesticum (Geoffroy, 1785)
Birrhus domesticus Geoffroy, 1785
Anobium pumilum (Leconte, 1865)
Hadrobregmus pumilum LeConte, 1865
Anobium amplicolle Broun, 1889
Anobium caelatum Mulsant & Rey, 1864
Anobium latreillei Dufour, 1843
Anobium ruficolle Herbst, 1793
Anobium ruficorne Broun, 1880
Anobium striatum Olivier, 1790
Anobium pertinax Fabricius, 1775 (non L.)

Çoğunlukla serin ve rutubetli iklim şartlarında görülen, her türlü ağaç malzemeye (mobilya, merdiven, sanat eserler, çatı, direk) arız olan böcekler olup verdikleri zararları çok sonra fark edilen böceklerdir.

"Bu işte bir bit yeniği var" sözünde bit yeniği deyimini Türkçeye kazandıran bu böceğin diğer bir adı da tahta bitidir.

Morfoloji

değiştir
 

Erginler koyu kırmızımsı ile siyahımsı kahverengidir. Vücudun ventral kısımları ile bacaklar kirli sarı renkli, ince ve kısa kıllarla örtülüdür. Pronotum’un kaidesi elytra’dan biraz daha geniş olup, disk üzeri küçük tüberküllerle kaplıdır. Erginlerin vücut uzunluğu 2.5-5 mm’dir. Vücutları silindirik yapıda olup, Prothorax koyu bir şekilde baştan itibaren sarımsı tüylerle örtülüdür.

 

Larvalar 7 mm boyunda sarımsı beyaz renkte, vücut “C” şeklinde, başları sarımsı kahve renkte, çeneleri koyudur. Larva yolları başlangıçta ayrıdır, daha sonra birleşip tüm odunu istila ederek odunun yapısını bozarlar. Larvanın thorax segmentleri geniş ve abdominal kısmı şişkindir. Thorax segmentlerinin her biri kıvrımlara ayrılmıştır. Bacakları kısa ama iyi gelişmiştir. Abdominal kısmın ilk sekiz segmenti thoraxta olduğu gibi kıvrımlara ayrılmıştır. Thorax ve abdomenin ilk 7 segmenti küçük dik kıllarla örtülüdür.

Yaşamı

değiştir
 
Oyuğunda bir ergin böcek
 
Bit yeniği (iç oyuklar)

Erginler genelde geç ilkbahar ve erken yazda ortaya çıkarlar. Dişiler çiftleştikten sonra yumurtalarını odunların çatlak ve yarıkları, pürüzlü yüzeyler ve kendilerinin çıkış delikleri içine bırakırlar. Yumurtadan çıkan larvalar kısa bir süre etrafta dolaşıp uygun bir yer bulunca odunun içine girerler. Larvalar burada 4-5 hafta yiyim yaparlar. Ergin dişiler tarafından yumurtanın üzerine konulan bir madde sayesinde odun dokusunda ayrışmalar meydana gelir, odunun hücre duvarları bozulur ve odunda parçalanmalar görülür. Rutubetli ve kısmen çürümüş odunlar daha çok saldırıya uğramaktadır.

Larvaların gelişmesi için %70 nem ve 22-23.5 °C’deki sıcaklık optimumdur. İyi gelişebilmeleri için uygun nem ve sıcaklığın yanında besin de önemlidir. Fakat yetişkinlerin ortaya çıkabilmesi için 2 yıldan daha fazla zamana gerek vardır. Larvalar tamamen geliştikten sonra odunun içine doğru düzgün delikler açarak ilerlerler. Bu deliklerin içi toz ile doludur ve pupa dönemi burada olur. Pupa dönemi genelde 4-8 hafta sürer. Erginler karakteristik daire şeklindeki deliklerden dışarı çıkarlar. Bu delikler odunun istilasını gösterir. Erginler 4 hafta yaşarlar ve beslenmezler. Dişilerin her biri laboratuvardaki denemelerde 100’e yakın yumurta döl verdiği de bilinmektedir.

Larvaların esas gıda maddesi selülozdur. Gelişmeleri için az miktarda proteine ihtiyaçları vardır. Odun rutubeti istekleri %30’dur. Hava bağıl neminin azalmasıyla mobilya böceğinin gelişmesi hızlanmakta ve tahribat süresi uzamaktadır. Nispi rutubet %55-60‘ın, odun rutubeti % 10-12’nin altında olduğunda larvaların gelişmesi sona ermektedir. Bu nedenle bu böceğe rutubetli mahzen, kiler ve müzelerde yani, orta dereceli sıcaklıklarda ve rutubetli yerlerde rastlamak mümkündür. Uzun süreli sıcak periyotlarda, merkezi ısıtma sistemi olan yerlerde tahta kurdunun zararı görülmemektedir.

Yayılışı

değiştir

Daha çok ılıman iklim bölgelerinde görülürler. Başlıca Avrupa, Asya, Kuzey Amerika, Cezayir, Kanarya Adaları, Korsika, ABD, Güney Afrika, Avustralya ve Yeni Zelanda’ya yayılmıştır. Türkiye’de İstanbul, Ankara, Ayancık ile Karadeniz Bölgesi’nde Rize, Trabzon ve Gümüşhane dolaylarında, ayrıca Doğu Anadolu Bölgesi'nde Göle havalisinde tespit edilmiştir.

Zararları

değiştir
 
Bit yeniği (çıkış oyuğu)
 
Bit yeniği (çıkış oyuğu)

Geniş bir konukçu kitlesi vardır. Çam (Pinus), ladin (Picea), kayın (Fagus), kızılağaç (Alnus), ceviz (Juglans), göknar (Abies), kavak (Populus), dişbudak (Fraxinus), meşe (Quercus) ve sedirde (Cedrus) zarar yapar.

Esas konukçuları olan yapraklı ağaçların kabuk altındaki yumuşak odun dokularında, iğne yapraklı ağaçların da diri odununda galeriler açar. Böcekler ağaçların kurumuş dallarına veya onlardan yapılan mobilya ve diğer tahta eşyalara, binaların çatılarında kullanılan direk ve diğer tahta aksama saldırır. Döşeme tahtaların çökmesine sebep olacak kadar tahribatları ciddi ve önemlidir. Eski malzeme taze halindekinden daha yavaş tahrip edilmektedir Ancak ağaç malzemenin eskiliği, tahta kurdunun zararını engelleyememekte, çok eski malzemeye de arız olmaktadırlar. Odunların, bulaşmadan uzun süre sonra, iç kısımlarının boşaldığı ve yalnızca kabuk kısımlarının kaldığı görülür. Böceklerin meydana getirdiği deliklerin içleri toz halindeki talaşlarla dolar. Rutubetli ve kısmen çürümüş odunlar daha çok saldırıya uğrar.

Kütüphanelerde kitaplara da zarar verir. Kitap biti denmesinin sebebi budur.

Koruma ve mücadele

değiştir

Zararı en aza indirgemek için ağaç malzemede servi, ardıç, porsuk ve sedir gibi dayanıklı ağaç türleri kullanılmalıdır. Kullanılmış odun ya da kereste içerisinde A. punctatum olduğu düşünülen odunlar asla kullanılmamalıdır. A. punctatum zararının fazla olduğu mıntıkalarda oduna az yer vermeye çalışılmalıdır. Tahta kurdunun zararı az ya da lokal bazı yerlerde mevcutsa, bu kısımların değiştirilmesi ve çıkarılan böcekli parçaların yakılması gerekir.

Mobilya, inşaat, müze gibi zarar gören yerlerde en iyi savaş yöntemi zarar gören kısımların koruyucu maddelerle muamele edilmiş yenisiyle değiştirilmesidir. Böceklerin çok olduğu yerlerde metil bromür ile fümigasyon yapılmalıdır. Bu gibi fümigasyonlar lisanslı kişiler tarafından yapılmalıdır. Fümigasyon sonrası kalan böcekler için kontakt etkili insektisitler kullanılabilir.

Fümigasyonun (gazlama ya da dumanlama): Her türlü biyolojik dönemlerdeki böcekleri ve diğer zararlı hastalık etmenlerini öldürmek amacıyla kapalı bir ortama belirli bir ısıda ve belirli bir miktarda gaz hâlinde kimyasal fümigant vermek ve belirli bir süre gazı bu ortamda tutmak amacı ile yapılan işlemlerdir. Fümigasyon, her türlü bitkisel ve hayvansal kaynaklı ürünler ile diğer materyalleri zararlı etmenlerden arındırarak, bu etmenlerin tahribatını ve ürün kaybını önlemek suretiyle ürünün sağlıklı hâlde bulunması amacını gerçekleştirmektedir.

Fümigasyonda kullanılan fümigantın özelliğine bağlı olarak fümigasyon, vakumlu ve atmosferik fümigasyon yöntemi olmak üzere iki şekilde uygulanmaktadır. Normal hava basıncı altında uygulanan atmosferik fümigasyon, basit, ucuz, fazla iş gücü gerektirmeyen, değişik koşullar ve değişik ortamlarda uygulanabilen bir yöntemdir. Alüminyum fosfit etkili fümigantlar, ticari olarak katı formda tablet biçiminde ambalajlanmıştır. Bu fümigantlara kimyasal bileşimden dolayı “ Alüminyum fosfit veya magnezyum fosfit etkili fümigantlar” da denilmektedir. Fümigant, nemli hava ile temas ettikten yaklaşık bir saat sonra bulunduğu ortama yayılan hidrojen fosfür (PHз) gazı çıkarır. Bu gaz, karpit ve sarımsak kokusunda ve genzi yakan yanıcı bir gazdır. Ancak fümigantın bulunduğu ortama amonyak (NHз) ve karbondioksit (CO2) gibi söndürücü gaz verilmesi hidrojen fosfürün yanıcı özelliğinin kontrol altına alınmasını sağlar. Fümigasyon işleminde Metil Bromür, Hidrojen Siyanür, Etilen Dibromür, Sülfür, Karbon Tetraklorür ve Dichlorvos (DDVP) gibi fümigantlar da kullanılmaktadır

Mevcut olan ve önerilebilir insektisitler sentetik pyrethroids, permethrin ve deltamethrin, pirimiphos methyl’dir. Permethrin %0.1’lik, deltamethrin %0.05’lik ve pirimiphos methyl %0.5’lik sulandırılmış aktif maddeli olarak önerilebilir. Sprey halinde uygulanan gazyağı, dizel, neft yağı iyi sonuç verir, fakat bu uyguluma 5 yıl boyunca böcekli yüzeylere sürekli uygulanmalıdır. Döşemelerdeki böcekleri öldürmek için solunum zehirleri tercih edilir. Kullanılacak zehir insanlar için dayanılabilir nitelikte olmalıdır. Döşeme bir pülverizatör veya fırça ile iyi bir şekilde ilaçlanır. Bu amaç için Chlorpyrifos kullanılabilir. Bundan sonra döşemelerin üstü kaba kâğıtla, bulunmadığı zaman gazete kağıdıyla örtülür; yeniden pülverize edilir ve kısa bir süre bekledikten sonra pülverize işlemi tekrarlanır. Bu suretle kağıdın damlayacak şekilde ıslak bulunması ve döşemenin ilacı iyice emmesi sağlanır. Döşeme kuruduktan sonra kâğıtlar kaldırılarak zemine böcek zararına elverişli olmayan maddeleri kapsayan cila sürülür. Gazlama maddesi olarak siyanür asidi de kullanılabilir. Bu asit çok iyi bir gazlama maddesidir. Siyanür asidinden başka paradiklorobenzol kristalleri de kullanılmaktadır. Kristaller oda sıcaklığında buharlaşarak odun içerisine girmekte ve oradaki larvaları öldürmektedir. İnşatlarda kullanılan direklerin daha az zarara uğraması için fırınlarda yüksek sıcaklıklarda kurutulması gerekir. Ayrıca bozulmayı önleyici koruyucu maddeler kullanıldığında böceğin zararı aza indirilebilir.

Terminoloji

değiştir

Tahta kurdunun Türkçeye kazandırdığı iki terim vardır. Bunlardan bit yeniği terimi mecazen deyim olarak gündelik hayatta hâlâ kullanılmaktadır.

Bit yeniği : Çapı 1,0–1,1 mm arasında değişen çıkış delikleri ve odunda açtıkları yollar. Kastamonu'daki bir konakta yapılan akademik çalışmada, bir terek parçasının 10x10 cm alanında 78 tane böcek deliği tespit edilmiştir. Böcek, yüzeye yakın (2–3 cm) olarak birbirine paralel kısa yollar açacak şekillerde zarar yapmaktadır. Larvaların diri odun içerisinde açtıkları yolların çapı 2–3 mm kadardır. Böceğin zararı daha çok, merdiven süslemelerinde, mutfaklarda bulunan tereklerde, kiler kısımlarında, banyo kısmında kullanılan ahşap malzemelerinde, pencere ve pervazlarında görülmektedir.

Kemirinti ya da öğüntü : Daha çok rutubetli ve kısmen çürümüş odunlara, tahtalara saldıran larvaların tahtayı kemirdikten sonra bıraktığı ufalanmış sarımsı atıklar. Öğüntüler çıkış deliklerinin hemen yanında bulunmaktadır. Bu öğüntüler içerisinde ölü erginler bulunabilir. Ölmüş erginler özellikle bu çıkış deliklerine yakın ve başları yukarı doğru gelecek şekilde görülür.

Adlandırma

değiştir

Latince Anobium cins adı, Yunanca anobios (hayata dönüş) kelimesinden türetilmiştir.

Dipnotlar

değiştir

Kaynakça

değiştir
  • [1] Sabri ÜNAL, Ercan ÖZCAN ve Cihan CILBIRCIOĞLU (2008), Kastamonu’daki Tarihi Osmanlı Konağı’nda Tespit Edilen Zararlı Böceklere Karşı Fumigasyon Uygulaması, Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, yıl: 2008, cilt (sayı): 8(2), sayfa: 103-108
  • [2] Azize TOPER KAYGIN ve Erkan SADE (2004), Türkiye'de Bulunan Anobiidae (Tosvuran Böcekler) Familyasına Bağlı Türler ve Bunilardan Bazı Önemli Türlerin Tanıtımı, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Orman Fakültesi Dergisi, yıl: 2004, cilt: 6, sayı: 6, sayfa: 142-152
  • [3] S. Ünal, E. Özcan & A. T. Kaygın (2009) Wood-destroying Coleopteran species in the historical buildings in Katamonu, in Turkey, African Journal of Biotechnology Vol. 8 (10), pp. 2349–2355, 18 May, 2009
  • Prof. Dr. Alı Demirsoy (1992), Yaşamın Temel Kuralları (Entomoloji)
  • [4] Azize Toper-Kaygın, Yafes Yıldız, S. Murat Onat, Sibel yıldız, Ümit C. Yıldız, N. Kaan Özkazanç, Bülent Kaygın, Selma Çelikyay, An Important Wood Destroying Beetle: An Important Wood Destroying Beetle: Anobium punctatum (De Geer) (Coleoptera: Anobiidae) and (Coleoptera: Anobiidae) and Distribution of Western Blacksea Distribution of Western Blacksea Region Region, Financial support from Tubitak.
  • [5][ölü/kırık bağlantı] Furniture Beetle
  • [6]26 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Anobium punctatum
  • [7]25 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Forest and Timber Insects in New Zealand No. 32, Based on G. P. Hosking (1978)
  • [8]28 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Amos Wilamowski, Ilana Kessler, Ira Rabin, Sabine Prozell, Shlomo Nevarro (2008), Biological control of Anobium Punctatun in infested books, using the parasitoid Lariophagus distinguendus, 9th International Conference on NDT of Art, Jerusalem Israel, 25-30 May 2008
  • [9]21 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Pest Control
  • [10]28 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wood borer infestations: detection and treatment
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tahta_kurdu&oldid=33944044" sayfasından alınmıştır