Amonyak
Amonyak, formülü NH3 olan; azot atomu ve hidrojen atomundan oluşan renksiz, keskin ve rahatsız edici kokulu bir bileşiktir. OH- iyonu içermediği hâlde suda zayıf baz özelliği gösterir. Bir amonyak molekülü, bir azot ve üç hidrojen atomundan oluşur. Oda sıcaklığında gaz hâlde bulunan bileşiğin ticari formu sulu çözeltiyi içermektedir.
| |||
| |||
| Adlandırmalar | |||
|---|---|---|---|
Azane | |||
Diğer adlar
| |||
| Tanımlayıcılar | |||
3D model (JSmol)
|
|||
| 3DMet | |||
| 3587154 | |||
| ChEBI | |||
| ChEMBL | |||
| ChemSpider | |||
| ECHA InfoCard | 100.028.760 | ||
| EC Numarası |
| ||
| 79 | |||
| KEGG | |||
| MeSH | Ammonia | ||
PubChem CID
|
|||
| RTECS numarası |
| ||
| UNII | |||
| UN numarası | 1005 | ||
CompTox Bilgi Panosu (EPA)
|
|||
| |||
| |||
| Özellikler | |||
| Molekül formülü | NH3 | ||
| Molekül kütlesi | 17.031 g/mol | ||
| Görünüm | Renksiz gaz | ||
| Koku | Güçlü acı koku | ||
| Yoğunluk | 0.86 kg/m³ (kaynama noktasında 1.013 bar) 0.769 kg/m³ (Standart koşullarda)[2] | ||
| Erime noktası | −77.73 °C (−107.91 °F; 195.42 K) | ||
| Kaynama noktası | −33.34 °C (−28.01 °F; 239.81 K) | ||
| Çözünürlük (su içinde) | 47% kütle/kütle (0 °C) 31% kütle/kütle (25 °C) 18% kütle/kütle (50 °C)[5] | ||
| Çözünürlük | Kloroform, eter, etanol ve metanolde çözünür. | ||
| Buhar basıncı | 8573 h Pa | ||
| Asitlik (pKa) | 32.5 (−33 °C),[6] 10.5 (DMSO) | ||
| Baziklik (pKb) | 4.75 | ||
| Tehlikeler | |||
| GHS etiketleme sistemi: | |||
| Piktogramlar |     [7]
| ||
| Tehlike ifadeleri | H280, H314, H331, H410 | ||
| Önlem ifadeleri | P260, P273, P280, P303+P361+P353, P304+P340+P311, P305+P351+P338+P310 | ||
| NFPA 704 (yangın karosu) |
|||
| Parlama noktası | Yanıcı gaz | ||
| 651 °C (1.204 °F; 924 K) | |||
| Patlama sınırları | %15,0–33,6 | ||
| Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC): | |||
LD50 (medyan doz)
|
350 mg/kg (sıçan, oral)[8] | ||
LC50 (medyan konsantrasyon)
|
| ||
LCLo (yayınlanan en düşük)
|
5000 ppm (memeli, 5 d) 5000 ppm (insan, 5 d)[9] | ||
| NIOSH ABD maruz kalma limitleri: | |||
| PEL (izin verilen) | 50 ppm (25 ppm ACGIH- TLV; 35 ppm STEL) | ||
| REL (tavsiye edilen) | TWA 25 ppm (18 mg/m3) ST 35 ppm (27 mg/m3) | ||
| Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
| |||
| Bilgi kutusu kaynakları | |||
Yapısı
değiştirAmonyak, kovalent bağlı bir bileşiktir. Molekülleri polar olduğundan su içinde yüksek oranda çözünür. Amonyak molekülleri kendi aralarında olduğu gibi su molekülleri ile de zayıf hidrojen bağı oluşturur ve suda çözünür.
- Yaptığı bileşikte, sp3 hibritleşmesi yapmıştır.
- Bağ yapmamış bir çift elektronu olduğundan molekül şekli üçgen piramittir, bu yüzden polar bir moleküldür.
- Gazlaşma gizli ısısı çok yüksektir, bu nedenle sanayi tesislerinde soğutucu madde olarak da kullanılır.
Sudaki çözünürlüğü
değiştir- Oda koşullarında doymuş amonyak çözeltisi %34'lük olup, yoğunluğu 0,88 g/ml'dir.
- 1 atm basınç ve 0 °C de 1300 litre, 1 atm basınç ve 20 °C'de 700 litre amonyak çözünür.
- 1 atm basınçta kaynama noktası -33,33 °C (239,82 K)'dir. -77,73 °C (195,42 K) donduğundan, oda koşullarında gaz hâlinde bulunur.
Geçmişi
değiştirİsmin kökeni Eski Mısır'a dayanır. Amon tapınağını ısıtmada kullanılan deve tezeklerinden çıkan gazlardan, tapınağın duvarlarında, tavanında sofra tuzu gibi beyaz kristaller hâlindeki amonyum klorür yani nişadır birikmiştir. Buna da o dönemde "Amon'un Tuzu" denilmiştir.
Günlük hayatta kullanımı
değiştirAmonyak; gübre, ilaç, boya, parfüm gibi maddelerin sentezlenmesinde ilk aşamada kullanılmaktadır. Amonyak canlılar için zehirli bir maddedir, kullanılırken dikkat edilmesi gerekir. Piyasada amonyak adı altında satılan maddeler amonyağın sulu çözeltisi olan amonyum hidroksittir.
Kullanım alanları
değiştirTemizlik malzemelerinde, patlayıcı ve gübre yapımında, kimya sanayiinde, nitrik asidin, boyaların, parfümlerin, plastiklerin ve ürenin üretiminde ve endüstriyel soğutma sistemlerinde kullanılır.
Kaynakça
değiştir- ^ "NOMENCLATURE OF INORGANIC CHEMISTRY IUPAC Recommendations 2005" (PDF). 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).
- ^ "Gases - Densities". 18 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2016.
- ^ Yost, Don M. (2007). "Ammonia and Liquid Ammonia Solutions". Systematic Inorganic Chemistry. READ BOOKS. s. 132. ISBN 1-4067-7302-6.
- ^ Blum, Alexander (1975). "On crystalline character of transparent solid ammonia". Radiation Effects and Defects in Solids. 24 (4). s. 277. doi:10.1080/00337577508240819.
- ^ Budavari, Susan, (Ed.) (1996). The Merck Index: An Encyclopedia of Chemicals, Drugs, and Biologicals (12. bas.). Merck. ISBN 0-911910-12-3.
- ^ Perrin, D. D., Ionisation Constants of Inorganic Acids and Bases in Aqueous Solution; 2nd Ed., Pergamon Press: Oxford, 1982.
- ^ "Sigma-Aldrich,Ammonia". Erişim tarihi: 18 Haziran 2020.
- ^ "Ammonia, Anhydrous Safety Data Sheet" (PDF). University of Florida. 5 Nisan 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2024.
- ^ a b "Ammonia". Immediately Dangerous to Life or Health Concentrations (IDLH). Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (NIOSH).