Cemal Gürsel

Cemal Gürsel (10 Haziran 1895, Hınıs - 14 Eylül 1966, Ankara), Türk asker ve devlet adamı. 27 Mayıs Darbesi sonrası oluşturulan Millî Birlik Komitesi başkanı ve Türkiye Cumhuriyeti'nin dördüncü cumhurbaşkanıdır.

Cemal Gürsel 1330-N.TOP.70
1960'ta Cemal Gürsel
4. Türkiye cumhurbaşkanı
Görev süresi 26 Ekim 1961 - 28 Mart 1966 (4 yıl, 153 gün)
Başbakan	İsmet İnönü (1961-1965) Suat Hayri Ürgüplü (1965) Süleyman Demirel (1965-1966)
Yerine geldiği	Kendisi (devlet başkanı olarak)
Yerine gelen	Cevdet Sunay
Cumhuriyet Senatosu Tabii Senatörü
Görev süresi 25 Ekim 1961 - 26 Ekim 1961
Görev süresi 28 Mart 1966 - 14 Eylül 1966
Türkiye devlet başkanı
Görev süresi 27 Mayıs 1960 - 26 Ekim 1961 (1 yıl, 152 gün)
Başbakan	Kendisi
Yerine geldiği	Celâl Bayar (cumhurbaşkanı olarak)
Yerine gelen	Kendisi (cumhurbaşkanı olarak)
10. Türkiye başbakanı
Görev süresi 30 Mayıs 1960 - 26 Ekim 1961 (1 yıl, 149 gün)
Başkan	Kendisi
Yerine geldiği	Adnan Menderes
Yerine gelen	Emin Fahrettin Özdilek (vekaleten)
Türk Silahlı Kuvvetleri Başkumandanı
Görev süresi 27 Mayıs 1960 - 25 Ekim 1961
Türkiye Millî Müdafaa Vekili
Görev süresi 30 Mayıs 1960 - 9 Haziran 1960
Başbakan	Kendisi
Yerine geldiği	Etem Menderes
Yerine gelen	Fahri Özdilek
Millî Birlik Komitesi Başkanı
Görev süresi 27 Mayıs 1960 - 25 Ekim 1961
Türk Kara Kuvvetleri Komutanı
Görev süresi 21 Ağustos 1958 - 2 Haziran 1960
Yerine geldiği	Rüştü Erdelhun
Yerine gelen	Cevdet Sunay
3. Ordu Komutanı
Görev süresi 30 Ağustos 1957 - 21 Ağustos 1958
Yerine geldiği	Necati Tacan
Yerine gelen	Ragıp Gümüşpala
Kişisel bilgiler
Doğum	10 Haziran 1895 Erzurum, Osmanlı Devleti
Ölüm	14 Eylül 1966 (71 yaşında) Ankara, Türkiye
Defin yeri	Anıtkabir, Ankara (18 Eylül 1966 - 30 Ağustos 1988) Devlet Mezarlığı, Ankara (30 Ağustos 1988 - günümüz)
Milliyeti	Türk
Evlilik(ler)	Melahat Gürsel (e. 1927)
Çocuk(lar)	Mehmet Özdemir Gürsel (1928-1995)
Bitirdiği okul	Kara Harp Akademisi
Mesleği	Asker
Hükûmeti	24. ve 25. Hükümetler
Dini	İslam
Ödülleri
İmzası
Askerî hizmeti
Takma adı	Cemal Aga
Bağlılığı	Osmanlı (1915-1920) Türkiye (1920-1960)
Branşı	Topçu
Hizmet yılları	1915-1960
Rütbesi	Orgeneral
Birimi	Kara Kuvvetleri Komutanlığı
Komutası	12. Tümen 18. Kolordu 2. Yurt İçi Bölge Komutanlığı 3. Ordu Kara Kuvvetleri Komutanlığı Türk Silahlı Kuvvetleri
Çatışma/savaşları	I. Dünya Savaşı (Çanakkale Cephesi · Sina ve Filistin Cephesi) Türk Kurtuluş Savaşı (Batı Cephesi)

Devlet Büyükleri Anıt Mezarlığı'nda Cemal Gürsel'in kabri.

İlk yılları ve eğitimi

10 Haziran 1895 tarihinde Erzurum'un Hınıs ilçesinde doğan Cemal Gürsel, asker bir babanın 5 çocuğundan (Kemal, Celâl, Cemile ve Sırrı) ikincisiydi. İlk öğrenime Ordu ilinden sonra Erzincan Askerî Lisesinde devam eden Gürsel, orta eğitimini tamamladıktan sonra Kuleli Askerî Lisesine askeri öğrenci olarak girdi. Kuleli'de son sınıf öğrencisiyken I. Dünya Savaşı'nın başlaması üzerine 16 Ekim 1914'te askeri eğitimine ara verdi ve 4. Kolorduda subay olarak göreve başladı.

1 Eylül 1922'de yüzbaşı rütbesine terfi etti. Bir yıl Kara Harp Okulunda eğitim aldı. 1 Ekim 1926 tarihinde Harp Akademisine başladı ve 1 Eylül 1929 tarihinde kurmay subay olarak Akademiden mezun oldu. Gürsel, 27 Ocak 1927 tarihinde Melahat Hanım ile evlendi ve bu evlilikten Özdemir (1928-9 Eylül 1995) adını verdikleri bir oğlu oldu. Gürsel çiftinin Hatice Ergün adlı bir evlatlıkları da bulunmaktaydı. Oğlu Özdemir Gürsel'den ise Melkan ve Özdem adında iki torun sahibiydi. Babası Osmanlı subayı, Abidin, dedesi İbrahim (1820 - 1895) ve büyükdedesi Hacı Ahmet'tir (1790 - 1860).

Askerlik kariyeri

Birlik komutanlıkları ve karargâh görevlerinde 45 yıl süren askerlik hizmetinde bulundu.

Gürsel, aktif askerlik görevine Çanakkale Savaşı'na katılarak başladı. 45 yıl süren askerlik kariyerinde, Türk Kara Kuvvetlerine bağlı çeşitli birliklerde komutanlık ve karargâh görevlerinde hizmet verdi. Askerî öğrencilik yıllarından itibaren, popülerliği ve kendisine duyulan sevgi nedeniyle arkadaşlarınca "Ağa" lakabı verildi ve ölümüne kadar hep Cemal Ağa olarak bilindi.

Katıldığı savaşlar

Gürsel, Çanakkale, Filistin-Suriye ve Kurtuluş savaşlarında yer aldı.

1915 ve 1917 yılları arası topçu teğmen olarak Çanakkale Savaşı'nda 1. Topçu Alayının 1. Bataryasında savaştı. Çanakkale Savaşı sonrası, 1 Eylül 1917'de 41. Tümen Obüs Bataryası Komutanlığına atanarak Suriye-Filistin Cephesine gönderildi. Filistin ve Suriye cephesindeki bütün savaşlarda 41. Alayın 5. Bağımsız Bataryasında görev aldı. İngilizlere Gazze cephesinde 19 Eylül 1919'da esir düşerek Mısır'da iki yıl esir kaldı. 6 Ekim 1920 tarihinde serbest kalınca İstanbul'a dönüp, Erzurum Kongresi'ni izleyen günlerde Anadolu'ya geçerek, Türk Kurtuluş Savaşı'nın Batı Cephesi'ndeki bütün savaşlara katıldı.

Aldığı ödüller

1. Tümende üstün başarı ile verdiği hizmetleri için kıdem zammı ile taltif edildi. Büyük Taarruz'da fiilen görev başında muharebede bulunarak Harp Madalyası ve İstiklâl Madalyası ile taltif edildi.

Kurtuluş Savaşı'ndan sonra Harp Okulunda bir yıl okudu; 1926'da Harp Akademisine girdi, 1929'da kurmay oldu. Bu tarihten sonra çeşitli görevlerde bulunan Gürsel 1940'ta albay, 1946'da tuğgeneral oldu. Bir süre 65. Tümen komutanlığı yaptı, 1948'de tümgeneralliğe yükseldi. 12. Tümen komutanlığı, 18. Kolordu komutanlığı ve 2. Yurtiçi Bölge komutanlığı görevlerinde bulundu. 1953'te korgeneral, 1957'de orgeneral oldu. 7 Aralık 1957'de 3. Ordu müfettişliğine atandı.

27 Mayıs 1960 Darbesi

Ana madde: 27 Mayıs Darbesi

25 Ağustos 1958'de Kara Kuvvetleri Komutanı oldu. 2 Mayıs 1960 tarihinde ziyareti sırasında sohbet ettiği Millî Savunma Bakanı Etem Menderes'e ve dolayısıyla hükûmete görüşlerini açıkladı. 3 Mayıs 1960 tarihinde Cumhurbaşkanı Celâl Bayar'ın istifasını istediği tarihi mektubu yazdı. Bu mektubunda Başbakan Adnan Menderes'in halk tarafından çok sevildiğini belirterek Bayar yerine Cumhurbaşkanlığına getirilmesini önerdi. Bunun üzerine iki ay sonra re'sen emekliliğe sevk edilmek üzere zorunlu izinle İzmir'e gitti.

Silahlı Kuvvetlerin tüm kademelerine iletilen ve ordunun mutlaka siyasetten uzak kalmasını tavsiye eden veda mektubunda Gürsel'in ifadeleri: "Ordunun ve taşıdığınız üniformanın şerefini daima yüksek tutunuz. Şu sırada memlekette esen hırslı politika havasının zararlı tesirlerinden kendinizi korumasını biliniz. Ne pahasına olursa olsun politikadan katiyen uzak kalınız. Bu, sizlerin şerefi, ordunun kudreti ve memleketin kaderi için ehemmiyeti haizdir." idi.

27 Mayıs 1960 tarihinde albay ve daha alt kademedeki subaylarca gerçekleştirilen darbe sonrasında 3. Ordu Komutanı Orgeneral Ragıp Gümüşpala'nın Millî Birlik Komitesine (MBK) liderlerinin kim olduğunu sorması ve eğer başlarında kendisinden daha kıdemli bir asker olmadığı takdirde 3. Ordu ile birlikte Erzurum'dan Ankara'ya yürüyüp isyana son vereceğini bildirmesi üzerine, ihtilalciler zorunlu izindeki Orgeneral Cemal Gürsel'i askeri uçakla İzmir'den Ankara'ya getirdiler. Gürsel, MBK'nın daveti ile başkanlık görevini üstlendi ve ihtilal lideri olarak kabul edildi. Kendisiyle yapılan 16 Temmuz 1960 tarihli Cumhuriyet gazetesi görüşmesinde "Şebeke zaten hazırdı. Ben şahsen ordunun siyasete katılmasını istemiyor ve genç arkadaşlarımın (ihtilal) girişimlerine engel oluyordum. İşler öyle bir seviyeye geldi ki ordunun siyasete karışmasına karşı olmama rağmen, onları görevlerinde serbest bıraktım. Şimdi bütün hedefim, adalet ve ahlak prensiplerine dayalı bir idareyi yeniden kurmaktır." açıklamasında bulundu.

Cemal Gürsel, 27 Mayıs 1960 günü öğleden sonra, İstanbul ve Ankara üniversiteleri hukuk fakültelerinin öğretim üyeleri Ordinaryüs Profesör Sıddık Sami Onar, Ord. Prof. Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, Prof. Ragıp Sarıca, Prof. Naci Şensoy, Prof. Hüseyin Nail Kubalı, Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya, Doç. Dr. İsmet Giritli, Prof. İlhan Arsel, Prof. Bahri Savcı, Prof. Muammer Aksoy ve hocalarına yardım eden İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi asistanı (eski YÖK Başkanı ve uzmanlık alanı anayasa hukuku olan) Prof. Erdoğan Teziç'i kabul etti. Ord. Prof. Sıddık Sami Onar, heyet adına: "Bugün içinde bulunduğunuz durumu adi ve siyasi bir hükûmet darbesi saymak doğru değildir." ifadesinde bulundu. Heyet, Gürsel tarafından yeni bir Türkiye'nin anayasa taslağını hazırlamakla resmen görevlendirildi.

Cemal Gürsel, 30 Mayıs 1960 tarihinde TBMM Genel Kurulunda okunan programda "İkinci Cumhuriyet" tanımını ilk kez şu cümlelerle kullandı:

“İkinci Cumhuriyet'in Anayasası, ilmin ve geçmiş uzun yılların acı tecrübelerinin ışığı altında, memleketin mümtaz ilim adamlarının geceli gündüzlü çalışmaları memleket aydınlarının bu çalışmalara anketler vasıtasıyla katılmaları suretiyle hazırlanmaktadır. Birleşmiş Milletler Anayasası, İnsan Hakları Beyannamesi, hukuk prensipleri ve millî ruh ve ihtiyaçlardan doğmuş olan eski anayasamız ile millî gelenekler ve yurdumuzun özellikleri yeni anayasamız için ilham alınan başlıca kaynakları teşkil etmektedir.”

Tutuklu gazeteci ve öğrencilerin serbest bırakılmasını, yasaklı kapatılmış gazetelerin yeniden açılmasını sağladı. Emekliye ayrılan Orgeneral Ragıp Gümüşpala'ya Demokrat Partilileri bir araya getiren Adalet Partisini kurma görevini verdi. Anayasanın ardından en önemli sorun Yassıada'daki yargılamanın sonuçlarıydı. Bu noktada Cemal Gürsel'in gücü ancak 15 idamı üçe indirmeye yetti. Devlet Başkanı Cemal Gürsel ve İsmet İnönü’nün, diğer dünya liderleri ile birlikte Adnan Menderes ve diğer iki kabine üyesinin idam cezalarının affı dilekleri, Millî Birlik Komitesinin idam cezalarının onaylanma kararlarının seçimle kurulacak olan yeni meclis tarafından verilmesi dilekleriyle birlikte, yönetimi sivil iradeye bırakmaya yanaşmayan Silahlı Kuvvetler Birliği tarafından reddedildi.

Başbakanlık ve cumhurbaşkanlığı görevleri için Ankara ve İstanbul'daki çeşitli akademisyenlere ve doktorlara teklifte bulundu ve destek verdi. Kendisinin seçilmesi için dolaylı ya da doğrudan hiçbir girişim ya da lobi faaliyetinde bulunmadı.

Halk oyuna sunulan ve kabul edilen yeni anayasa gereğince, 10 Ekim 1961'de yapılan genel seçimlerden sonra oluşturulan yeni Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından cumhurbaşkanlığına seçildi.

Yüksek Adalet Divanı tarafından verilen idam kararlarının onaylanmasıyla ilgili aleyhte oy kullanmıştır.

Cumhurbaşkanlığı (1961-1966)

Türkiye'nin Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi geçici üyeliğine 1961 yılında kabulünü sağladı.

Meclis'te çoğunluğa sahip iktidar partisinin her istediğini kontrolsüz yapabilme zihniyetini politikadan uzaklaştırmak için, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile verilen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak üzere demokrasinin "emniyet supabı" olarak görülen Anayasa Mahkemesini, Cemal Gürsel, 25 Nisan 1962 tarihinde Ankara'da ilk defa yürürlüğe soktu. Kutsal Emanetler, Topkapı Sarayı muhafaza depolarından ilk olarak, 31 Ağustos 1962 tarihinde modern müzecilik anlayışına uygun bir şekilde Türk halkına ve dünyaya sergilenmeye başlandı. Kendisinin direktifi ile "Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun" 22 Haziran 1965'te kabul edilmiş ve Diyanet İşleri Başkanlığına yeni bir yapı kazandırılmıştır.

ABD ile SSCB arasındaki Küba Füze Krizi'nde, batı tarafında Türkiye'nin komünizme karşı koruyuculuk görevini yürüttü.

Birleşik Krallık Kraliçesi II. Elizabeth ve ABD Başkan Yardımcısı Lyndon B. Johnson'u konuk etti. Birleşik Krallık askeri uçaklarının Türk hava sahasını Kuveyt'i tehdit eden Irak'a karşı kullanması için izin çıkardı. Avrupalı liderlerle olan yakın diplomatik ilişkileri sayesinde, Avrupa Birliği 1963 Ankara Anlaşması'nı ve bir yıl sonra da Assosiye Üyelik konumuna Türkiye'nin ulaşmasını sağladı. Kıbrıs'taki Türklere uygulanan mezalim ve katliamın devamı üzerine, 7 Ağustos 1964 tarihinde Türk Hava Kuvvetlerine bağlı savaş uçakları Kıbrıs üzerinde ihtar uçuşu yaptı. Kıbrıs'ta Rumlar saldırılarını ve katliamlarını artırınca Başkomutan ve Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'in emriyle 8 Ağustos 1964 tarihinde askeri hedefler bombalamaya başlandı. Kore Savaşı'ndan sonraki bu ilk Türk askerî harekâtı, Sovyetler Birliği Başkanı Nikita Kruşçev'in Başbakan'a mesaj göndererek itidal tavsiye etmesi üzerine, 10 Ağustos 1964 tarihinde tamamlandı.

O günkü şartlarda, İstanbul ve Ankara radyolarının dinlenemediği Doğu Anadolu Bölgesi'nde daha sonra bütün Doğu Anadolu'ya hitap edecek olan ilk radyo istasyonunun merkezi konumlu Erzurum'da kurulmasını sağladı ve açılış konuşmasında "Aziz Doğulu vatandaşlar; Sizleri yabancı radyoları dinlemekten kurtarmak için Erzurum'da bir radyo istasyonu tesis ettik. Ve bugün neşriyata başlıyoruz. Yabancı radyolardan çok defa fesat, fitne hatta zehir gelir. Erzurum radyosu sizleri bu kötülüklerden koruyacak, kendi temiz sözlerimizle millî meselelerimizi öğrenecek, güzel seslerimizle şarkılarımızı dinleyeceğiz. Erzurum radyosu, doğu illeri ve yurdumuz için mutlu olsun. Bu vesileyle, tüm doğulu vatandaşlarıma sevgi ve saygı hislerimi ifade ederim.” ifadelerini kullandı. Daha sonra Türkiye Radyo ve Televizyon Devlet Kurumunu başkent Ankara'da organize ederek, televizyon hizmetlerinin yurda ilk kez getirilmesini sağladı.

Türkiye tarihinde ilk kez planlı ekonomiye geçiş, Devlet Planlama Teşkilatı ve Devlet İstatistik Enstitüsü kuruluşu, 5 yıllık kalkınma planları, sendikalar, grev ve toplu sözleşme yasalarının çıkarılması, Ortak Pazar üyeliği, SSCB ile iyi ilişkiler kurulması, Kıbrıs'a garantör ülkeler tarafından müdahalesi, cumhuriyet öncesi Erzurum ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde işgalcilerle işbirlikçi, isyancı azınlıklarca katledilen 250.000 sivil Türk halkının anıtsal temsili konusunda ulusal ve tarihsel önderlik niteliğinde çalışmalar yaptı. Millî İstihbarat Teşkilatı Kuruluşu yasası ve düzenlemesi, Millî Güvenlik Kurulunun başlangıç ve geliştirilmesi, Türk ordusunun modernizasyonu, İran, Pakistan ile birlikte bölgesel kalkınma organizasyonunun kurulması, Avrupa ve Orta Asya memleketlerini bağlayan mikrodalga radyo iletişim ağı kurulması, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin kalkınma ve geliştirilmesi planları, Basın Yayın Yüksek okulunun ilk kuruluşu, Turizm Bakanlığının kurulması da yine kendisinin Türkiye'ne olan katkılarıdır. Ayetullah Humeyni ve Mustafa Barzani'ye Türkiye'ye sığınma izni ve korunma verdi. Sinema ve görsel sanatlara duyduğu ilgi ve verdiği destek ile ülkenin batıda turistik amaçlarla kitlelere tanıtılabilmesi fikri, İngiliz yazar Eric Antler'in romanının Paris ve İstanbul'da çekilen, Peter Ustinov'un oynadığı "Topkapı" isimli popüler filme başarıyla uygulanması ile birleştirildi. Aynı bağlamda, turizmde Türkiye'nin dış propagandasına yardım amacıyla, ABD Başkanı John F. Kennedy'nin en sevdiği kitaplardan olan Ian Fleming'in "Rusya'dan Sevgilerle" romanının İstanbul'da 1962-63 yıllarında filme çekilmesinde öncülük etti. Cumhurbaşkanı onayına sunulan yasa tekliflerini bir kez daha Mecliste görüşülmek üzere geri gönderme uygulamasını 1963'te başlattı. Milletvekili gazeteci Cihat Baban, Politika Galerisi isimli kitabında Cemal Gürsel'in kendisine "Eğer Süleyman Demirel Adalet Partisi'nin başına geçebilirse bütün dertleri hallederiz. Aydın adam, yobazlığa yüz vermez. Benim gözüm de arkada kalmaz. O başkan olsun diye ben çok çalışıyorum. Bir muvaffak olursam rahat edeceğim." dediğini iddia eder. Toplumda görme kaybı ve körlüğün önlenmesi için hayır yardımı amacını güden uluslararası Lion's Kulübünün Türkiye'de hizmete girmesi (1963), Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumunun başlangıcı (1964), ilk millî nüfus kontrol planlama çalışmaları (1965), ülkede ilk bilgisayar kullanımı, demir çelik üretimi gelişmesi (AET demir çelik birliği doğrultusunda), petrol boru hattı inşası Cemal Gürsel'in idaresi altında gerçekleşti.

Cumhurbaşkanı Celâl Bayar ve Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun'a verilen hapis cezalarını affetti.

İlk Devlet Araştırma Kütüphanesi ve hükûmete yol göstericilik görevini yasayla verdiği Türkiye Bilim Teknik ve Araştırma Kurumunu kurdu.

Ordunun binek otomobil ihtiyacını karşılamak amacı da güden, ilk yerli ve seri üretimi hedefleyen Devrim Otomobili projesini başlattı.

Devlet başkanlığı ve cumhurbaşkanlığı görevlerini ve ilgili masraflarını devletten maaş almadan, emekli asker maaşıyla karşıladı.

Ölümü

Gürsel, 1960'ta hafif bir felçle başlayan hastalığının gitgide ilerlemesi üzerine 2 Şubat 1966'da Başkan Lyndon B. Johnson'un özel uçağıyla tedavi için Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti. Kısa süre sonra komaya girince 26 Mart'ta Ankara'ya getirildi. 38 kişiden oluşan hekimler kurulunun, sağlığının görevini sürdürmeye engel olduğuna ilişkin raporu üzerine TBMM kararıyla 28 Mart 1966 tarihinde cumhurbaşkanlığına son verildi. Yerine, eski Genelkurmay Başkanı ve kontenjan senatörü Cevdet Sunay seçildi. Yaklaşık 7,5 ay komada kalan Gürsel, 14 Eylül 1966 günü öldü. Geriye hiçbir vasiyet ve kendisi ile ilgili dilek bırakmadı. 18 Eylül 1966 Pazar günü naaşı, Anıtkabir devrim şehitleri bölümünde toprağa verildi. Naaşı, 30 Ağustos 1988'de Anıtkabir'den alındı ve 2549 Sayılı kanun ile Devlet Mezarlığı'na nakledildi.

Yorumlar

"General Gürsel, modern Türkiye'nin Ata'sı olan Mustafa Kemal Atatürk'e benzer bir şekilde, ikinci Türkiye'nin babası olarak tarif edilebilir. Derin bir bölünme zamanında Gürsel, kendisini millî bütünlüğün bir simgesi olarak gören Türk Milleti'nin saygı ve sevgisini kazanıp devam ettirdi. Vefat ettiğinde, ulusun güven duyulan babası kimliğine sahipti." (Vefatı üzerine tüm Türk gazetelerinde yayımlanan başsağlığı mesajıdır.) Prof. Bernard Lewis, 15 Eylül 1966

Ölümünden sonra o dönemin Yargıtay Başkanı İmran Öktem'in 1967-1968 Adli Yıl Açılış Konuşmasında Onun hakkındaki düşünceleri şu şekildeydi:

Zeki, şefkatli, sağ duyusu kuvvetli, kararlarında isabetli, olduğu gibi görünmesini, gösterişten uzak kalmasını seven, sadelik içinde büyük olan, büyüklüğünü belli etmek için bir çaba ve gayret göstermek lüzumu duymayan, Atatürk Devrimlerine bağlı, devrimleri korumayı amaç edinmiş, gericiliğin amansız düşmanı, milletine daha çok ve dürüst çalışmayı daima tavsiye eden Cemal Gürsel, büyük mümtaz vasıflarıyla ve büyük devrim ve Devlet adamı olarak Türk Tarihi'nde müstesna bir yer almıştır. Olağanüstü devrim idaresinin anayasa kuruluşlarına arızasız olarak intikalinde ve demokrasinin yerleşmesinde Cemal Gürsel'in büyük etkisi olmuştur. Bunu sağlamak için geceli gündüzlü çalışmış, sağlığını ve hayatını yitirmiştir. Devrimci Türk milleti sana minnettardır.

İsmi, çeşitli okullar, caddeler ve silahlı kuvvetler karargâh binalarına verildi. 2008 yılında gösterime giren "Devrim Arabaları" filminde Sait Genay tarafından canlandırıldı.

Kronoloji

• 1895: Erzurum'da dünyaya geldi.
• 1914: 16 Ekim'de subay olarak 4. Kolordu Komutanlığı emrine verildi.
• 1915: 12 Temmuz asteğmen oldu.
• 1915: 1 Eylül teğmen oldu.
• 1917: 1 Eylül 41. Tümen Obüs Bataryası Komutanlığına atanarak Filistin Cephesi'ne gönderildi.
• 1918: 19 Eylül İngilizlere esir düşerek iki yıl Mısır'da esir kampında kaldı.
• 1920: 6 Ekim serbest bırakıldı ve İstanbul'a dönüşte üsteğmenliğe yükseltildi ve İstiklâl Savaşı'na katıldı.
• 1922: 1 Eylül yüzbaşı oldu.
• 1926: 1 Ekim Harp Akademisine başladı.
• 1929: 1 Eylül Harp Akademisinden mezun oldu.
• 1931: 30 Ağustos binbaşı oldu.
• 1936: 30 Ağustos yarbay oldu.
• 1940: 30 Ağustos albay oldu.
• 1946: 30 Ağustos tuğgeneral oldu ve 15. Tümen Tugay Komutanlığına atandı.
• 1948: 30 Ağustos 2. Kolordu Komutanlığı Kurmay Başkanı iken tümgeneral oldu.
• 1950: 28 Haziran 12. Tümen Komutanlığına getirildi.
• 1953: 30 Ağustos İzmir 2. Yurtiçi Bölge komutanı oldu.
• 1957: 30 Ağustos orgeneralliğe yükseltilerek 3. Ordu komutanı oldu.
• 1958: 21 Ağustos Kara Kuvvetleri Komutanlığına atandı.
• 1960: 2 Mayıs Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanı Etem Menderes'e veda etti.
• 1960: 3 Mayıs Menderes hükûmetinin Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanı Ethem Menderes'e tarihe geçen mektubunu yazdı. Erken emekliye sevk edildi ve zorunlu izinle İzmir'e gitti.
• 1960: 27 Mayıs TSK'nın ülke yönetimine el koymasıyla aynı gün Millî Birlik Komitesinin başkanlığına getirildi
• 1960: 28 Mayıs devlet ve hükûmet başkanlığı, TSK Başkomutanlığı ve Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanlığı (30 Mayıs - 9 Haziran 1960) yetkilerini üstlenerek 24. Hükûmeti kurdu. (1. Millî Birlik Komitesi Hükûmeti)
• 1961: 5 Ocak Hükûmeti yenileyerek 25. Hükûmeti kurdu (2. MBK Hükûmeti)
• 1961: 26 Ekim halk oylaması kabul edilen anayasa sonucu kurulan Meclis tarafından cumhurbaşkanı seçildi.
• 1963: Ekim cumhuriyetin 40. kuruluş yıldönümü nedeniyle Atatürk, İnönü, Kennedy ve kendisinin konuşmalarını içeren bir kutlama plağı yayınlattı.
• 1966: 31 Ocak beyin kanaması geçirdi.
• 1966: 2 Şubat tedavi için ABD Başkanı Lyndon B. Johnson'un özel uçağıyla ABD'ye götürüldü.
• 1966: 9 Şubat komaya girdi.
• 1966: 24 Mart Bakanlar Kurulu toplanarak Gürsel'in Türkiye'ye getirilmesine karar verdi.
• 1966: 26 Mart Türkiye'ye getirilerek, Gülhane Askeri Tıp Akademisine kaldırıldı.
• 1966: 26 Mart 38 kişilik Müşterek Sağlık Kurulu, Gürsel'in cumhurbaşkanlığı görevine devam edemeyeceğini belirten bir rapor hazırlayarak Başbakanlığa sundu.
• 1966: 28 Mart anayasa uyarınca cumhurbaşkanlığı görevi TBMM kararıyla sona erdirildi.
• 1966: 16 Eylül sabaha karşı (06.45) öldü.

Çoklu ortam kaynakları

• Cemal Gürsel'in Kemal Atatürk hakkında ses kaydı, 10 Kasım 1963
• ABD Başkanı John F. Kennedy'nin Kemal Atatürk üzerine sesli mesajı, 1963
• ABD Başkanı John F. Kennedy'nin Atatürk mesajının metni
• İsmet İnönü'den Atatürk mesajının metni

Dış bağlantılar

• Cemal Gürsel'in askeri örgütlenmeden haberdar olduğu için mecbur kaldığı endişeli vatanseverlik girişimi mektubuna yol açan ortam 31 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Cemal Gürsel Kraliçe II. Elizabeth'in Ankara'ya ilk ziyaretinde, 1961
• Annesi ile ilgili Cemal Gürsel'in ÜNYE'den ilkokul çağı hatırası 3 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Anadolu Ajansı albümündeki Cemal Gürsel fotoğrafları 1960-1965 25 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Cemal Gürsel'in Savunma Bakanı'na mektubu - Devlet Arşivleri Orijinali 13 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Adnan Menderes'in Cumhurbaşkanlığını istediğine dair haber
• Gürsel hakkında verilen sağlık raporu ve ilgili tarihler
• Anayasa Mahkemesi felsefesi ve tarihçesi
• Türkiye Cumhuriyeti 1960-62
• Türkiye Cumhuriyeti 1963-66
• 1967 Adalet yılı açılış konuşmasında Cemal Gürsel
• Hakkındaki Cumhurbaşkanlığı video ve fotoğrafları
• LIFE dergisindeki resimleri

Siyasi görevi
Önce gelen: Celâl Bayar	4. Türkiye cumhurbaşkanı 27 Mayıs 1960 - 28 Mart 1966	Sonra gelen: Cevdet Sunay
Önce gelen: Adnan Menderes	10. Türkiye başbakanı 27 Mayıs 1960 - 27 Ekim 1961	Sonra gelen: Emin Fahrettin Özdilek
Önce gelen: Etem Menderes	Türkiye Millî Savunma Bakanı 30 Mayıs 1960 - 9 Haziran 1960	Sonra gelen: Emin Fahrettin Özdilek
Askerî görevi
Önce gelen: Rüştü Erdelhun	Türk Kara Kuvvetleri Komutanı 21 Ağustos 1958 - 2 Haziran 1960	Sonra gelen: Cevdet Sunay
Önce gelen: Necati Tacan	3. Ordu Komutanı 30 Ağustos 1957 - 21 Ağustos 1958	Sonra gelen: Ragıp Gümüşpala