Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi
Anayasa Mahkemesi, Türkiye'deki en yüksek anayasal organdır. Temel görevi, Anayasa'da yazılı temel hak ve özgürlükleri korumak ve TBMM tarafından çıkarılan yasaların başvuru üzerine anayasa'ya uygun olup olmadığını denetlemektir. Görevleri, Türkiye Anayasası'nın 152. ve 156. maddeleri arasında belirtilmiştir.[3]
| Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | AYM |
| Slogan | Haklar ve özgürlükler, insanlığın onuru ve erdemidir. |
| Kuruluş | 25 Nisan 1962)[1] |
| Tür | Anayasal yargı |
| Yasal statü | Yüksek mahkeme |
| Konum | |
| Başkan | Prof. Dr. Zühtü Arslan |
| Başkan Vekili |
Hasan Tahsin Gökcan Prof. Dr. Engin Yıldırım |
| Genel Sekreter | Selim Erdem |
| Ana organ | Genel Kurul |
| Bütçe | ₺58.784.000 (2017)[2] |
| Resmî site | anayasa.gov.tr |
TarihiDüzenle
9 Temmuz 1961 tarihinde halk çoğunluğu tarafından kabul edilen Anayasa gereğince; 22.4.1962 tarih ve 44 sayılı "Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun" 25.4.1962 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmasıyla, Yasa'nın yürürlük tarihini düzenleyen 59. maddesinde belirtilen, "Bu Kanun 25 Nisan 1962 tarihinde yürürlüğe girer" ifadesine göre, 25 Nisan 1962 tarihinde kuruldu.[1]
1961 Anayasası ile sağlanan 'hukuk devleti' 'yargı bağımsızlığı' ilkeleri ile güvence altına alınan Anayasa Mahkemesi'nin temel görevleri anayasa ile belirlendi. Daha sonrasında 1982 Anayasası'nda da biraz daha daraltılarak korundu. 12 Eylül 2010'da yapılan Türkiye anayasa değişikliği referandumunun kabul edilmesi ile Mahkeme üye sayısı artırıldı ve bireysel başvuru yapma hakkı verildi.
2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumuDüzenle
12 Eylül 2010'da yapılan Anayasa değişikliği referandumu'nun kabul edilmesi ile aşağıdaki değişiklikler yürürlüğe girdi.
- Anayasa Mahkemesi'nde yedek üyelik sistemi kaldırıldı. Mahkeme, "11 asıl 4 yedek" üye yerine "17 asıl" üyeden oluşacak. Mevcut yedek üyeler asıl üye sıfatını kazandı.
- Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 12 yıl olarak belirlendi.
- Vatandaşlara Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapma hakkı verildi.
- Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan "Yüce Divan" yargılamaları için Yargıtay'a temyize gidilebilecek.
- Anayasa Mahkemesi üç daireye bölünmüştür. Daireler, daire başkanı başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanacak. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakacak.
- Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5'i yerine 2/3'ünün oyu aranacak.
- Mahkemenin üye yapısı aşağıdaki gibi değişti:
- 3 üye Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
- 2 üye Danıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
- 1 üye Askerî Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
- 1 üye Askerî Yüksek İdare Mahkemesi'nin kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
- 3 üye Yükseköğretim Kurulu'nun kendi üyesi olmayan hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca
- 4 üye üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hakim ve savcılar veya Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından Cumhurbaşkanınca
- 2 üye Sayıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday içinden TBMM tarafından
- 1 üye baro başkanlarının avukatlar arasından gösterecekleri üçer aday içinden TBMM tarafından
2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumuDüzenle
16 Nisan 2017'de yapılan Anayasa değişikliği referandumu'nun kabul edilmesi ile Askeri mahkemeler kaldırıldığı için, Anayasa Mahkemesi'ndeki 17 olan üye sayısı 15 olarak değiştirildi. Bir üyeyi Askerî Yargıtay, bir üyeyi Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ibaresinin kaldırılmasına karar verildi. Anayasa Mahkemesi'nde cumhurbaşkanının seçtiği üye sayısı 14'ten 12'ye düşerken, meclisin halihazırda bulunan üç üye atamasında değişiklik yapılmamasına karar verildi.
Anayasa Mahkemesi'nin YapısıDüzenle
Anayasa Mahkemesi 15 üyeden oluşur. Anayasa Mahkemesi'nin üyelerini cumhurbaşkanı ve TBMM seçer. Anayasa Mahkemesi iki bölüme ayrılmıştır. Bölümler, başkanvekili başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanır. Bölümler yalnızca bireysel başvurulara bakmaktadır. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakar. Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5'i yerine 2/3'ünün oyu aranır. Üyeler çekimser oy kullanamazlar. Yargılamanın aleniyeti ilkesi Anayasa Mahkemesi davalarında geçerli değildir.
GörevleriDüzenle
- Yasaların Anayasaya Uygunluğu Denetimi
Parlamentonun çıkardığı yasaların Turkiye Cumhuriyeti Anayasası'na uygunluğunu incelemesi ve çelişkilerin önlenmesi, Anayasa değişikliklerinin usul, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü'nün hem usul hem de esas bakımından Anayasa'ya uygunluğunu denetlemek,
- Yüce Divan
Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, yüksek mahkemelerin başkan ve üyelerini, başsavcıları, Cumhuriyet başsavcıvekilini, Hakimler ve Savcılar Kurulu ile Sayıştay başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılamak.
- Yasama dokunulmazlıklarının kaldırılması
Siyasi partilerin siyasi partiler kanununa uygun faaliyetlerde bulunduğuna dair, TBMM kararlarıyla milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırıldığında veya üyeliklerinin düşürüldüğünde bu kararların iptaline bakmak.
- Uyuşmazlık Mahkemesi'ne başkanlık edecek üyeyi atamak
- Partilerin Kapatılması Davaları
Yetkileri arasında siyasal partileri kapatma da bulunan Anayasa Mahkemesi, Türkiye'de azınlıklarla ilgili mevzuatın ana eğilimini oluşturan "milletin bölünmez bütünlüğü" anlayışına dayanarak siyasi partileri kapatmaktadır. Bu yöndeki ilk uygulama, Türkiye İşçi Partisi'nin Temmuz 1971'de Anayasa'nın 57. maddesinde ifadesini bulan temel ilkesine ("Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmezliği") ve Siyasi Partiler Kanunu'nun 81. maddesindeki "azınlıklar bulunduğunu ileri süremezler, azınlık yaratarak millet bütünlüğünün bozulması amacını güdemezler" kuralına aykırı görüş ve tutumları nedeniyle kapatılmasıdır.
- Partilerin Mali Denetiminin yapılması
- Uyuşmazlık Mahkemesi'nin Başkan ve başkanvekilini seçmek
ÜyeleriDüzenle
Anayasa Mahkemesi toplam 15üyeden oluşmaktadır.
| # | Adı | Görev Başlangıcı | Görevi | Kontenjan | Seçen | Görev Bitişi |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Zühtü Arslan | 17 Nisan 2012 | Başkan | Yükseköğretim Kurulu | Abdullah Gül | 17 Nisan 2024 |
| 2 | Hasan Tahsin Gökcan | 17 Mart 2014 | Başkanvekili | Yargıtay | Abdullah Gül | 17 Mart 2026 |
| 3 | Engin Yıldırım | 9 Nisan 2010 | Başkanvekili | Yükseköğretim Kurulu | Abdullah Gül | 9 Şubat 2031 |
| 4 | Serdar Özgüldür | 21 Haziran 2004 | Üye | Askerî Yüksek İdare Mahkemesi | Ahmet Necdet Sezer | 22 Aralık 2020 |
| 5 | Recep Kömürcü | 4 Aralık 2008 | Üye | Yargıtay | Abdullah Gül | 3 Nisan 2020 |
| 6 | Burhan Üstün | 30 Mart 2010 | Üye | Yargıtay | Abdullah Gül | 10 Ocak 2021 |
| 7 | Hicabi Dursun | 6 Ekim 2010 | Üye | Sayıştay | TBMM | 6 Ekim 2022 |
| 8 | Celal Mümtaz Akıncı | 13 Ekim 2010 | Üye | Baro Başkanı | TBMM | 31 Ocak 2022 |
| 9 | Muammer Topal | 29 Ocak 2012 | Üye | Danıştay | Abdullah Gül | 29 Ocak 2024 |
| 10 | Mehmet Emin Kuz | 8 Mart 2013 | Üye | Üst Düzey Yönetici veya Avukat | Abdullah Gül | 12 Mayıs 2024 |
| 11 | Kadir Özkaya | 18 Aralık 2014 | Üye | Danıştay | Recep Tayyip Erdoğan | 18 Aralık 2026 |
| 12 | Rıdvan Güleç | 13 Mart 2015 | Üye | Sayıştay | TBMM | 13 Mart 2027 |
| 13 | Recai Akyel | 25 Ağustos 2016 | Üye | Üst Düzey Yönetici veya Avukat | Recep Tayyip Erdoğan | 25 Ağustos 2028 |
| 14 | Yusuf Şevki Hakyemez | 25 Ağustos 2016 | Üye | Yükseköğretim Kurulu | Recep Tayyip Erdoğan | 25 Ağustos 2028 |
| 15 | Yıldız Seferinoğlu | 25 Ocak 2019 | Üye | Üst Düzey Yönetici veya Avukat | Recep Tayyip Erdoğan | 25 Ocak 2031 |
| 16 | Selahaddin Menteş | 5 Temmuz 2019 | Üye | Üst Düzey Yönetici veya Avukat | Recep Tayyip Erdoğan | 5 Temmuz 2031 |
Ayrıca bakınızDüzenle
KaynakçaDüzenle
- ^ a b http://www.anayasa.gov.tr/icsayfalar/mahkemehakkinda/kisatarihce/dundenbuguneanayasa.html
- ^ "2017 Yılı TBMM Bütçe Görüşmeleri". tbmm.gov.tr. 6 Aralık 2016. 14 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2016.
- ^ "Kısa Tarihçe". Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi. 8 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım)
Dış bağlantılarDüzenle
| ile ilgili metin bulabilirsiniz. |