Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi

Anayasa Mahkemesi, Türkiye'deki en yüksek anayasal organdır. Temel görevi, Anayasa'da yazılı temel hak ve özgürlükleri korumak ve TBMM tarafından çıkarılan yasaların başvuru üzerine anayasa'ya uygun olup olmadığını denetlemektir. Görevleri, Türkiye Anayasası'nın 152. ve 156. maddeleri arasında belirtilmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi
Kısaltma	AYM
Slogan	Haklar ve özgürlükler, insanlığın onuru ve erdemidir.
Kuruluş	25 Nisan 1962) (1962-04-25)
Tür	Anayasal yargı
Yasal statü	Yüksek mahkeme
Konum	Çankaya, Ankara
Başkan	Prof. Dr. Zühtü Arslan
Başkan Vekili	Hasan Tahsin Gökcan Prof. Dr. Engin Yıldırım
Genel Sekreter	Selim Erdem
Ana organ	Genel Kurul
Bütçe	₺58.784.000 (2017)
Resmî site	anayasa.gov.tr

İçindekiler

Tarihi

9 Temmuz 1961 tarihinde halk çoğunluğu tarafından kabul edilen Anayasa gereğince; 22.4.1962 tarih ve 44 sayılı "Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun" 25.4.1962 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmasıyla, Yasa'nın yürürlük tarihini düzenleyen 59. maddesinde belirtilen, "Bu Kanun 25 Nisan 1962 tarihinde yürürlüğe girer" ifadesine göre, 25 Nisan 1962 tarihinde kuruldu.

1961 Anayasası ile sağlanan 'hukuk devleti' 'yargı bağımsızlığı' ilkeleri ile güvence altına alınan Anayasa Mahkemesi'nin temel görevleri anayasa ile belirlendi. Daha sonrasında 1982 Anayasası'nda da biraz daha daraltılarak korundu. 12 Eylül 2010'da yapılan Türkiye anayasa değişikliği referandumunun kabul edilmesi ile Mahkeme üye sayısı artırıldı ve bireysel başvuru yapma hakkı verildi.

2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumu

12 Eylül 2010'da yapılan Anayasa değişikliği referandumu'nun kabul edilmesi ile aşağıdaki değişiklikler yürürlüğe girdi.

• Anayasa Mahkemesi'nde yedek üyelik sistemi kaldırıldı. Mahkeme, "11 asıl 4 yedek" üye yerine "17 asıl" üyeden oluşacak. Mevcut yedek üyeler asıl üye sıfatını kazandı.
• Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 12 yıl olarak belirlendi.
• Vatandaşlara Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapma hakkı verildi.
• Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan "Yüce Divan" yargılamaları için Yargıtay'a temyize gidilebilecek.
• Anayasa Mahkemesi üç daireye bölünmüştür. Daireler, daire başkanı başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanacak. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakacak.
• Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5'i yerine 2/3'ünün oyu aranacak.
• Mahkemenin üye yapısı aşağıdaki gibi değişti:
  • 3 üye Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
  • 2 üye Danıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
  • 1 üye Askerî Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
  • 1 üye Askerî Yüksek İdare Mahkemesi'nin kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
  • 3 üye Yükseköğretim Kurulu'nun kendi üyesi olmayan hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca
  • 4 üye üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hakim ve savcılar veya Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından Cumhurbaşkanınca
  • 2 üye Sayıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday içinden TBMM tarafından
  • 1 üye baro başkanlarının avukatlar arasından gösterecekleri üçer aday içinden TBMM tarafından

2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu

16 Nisan 2017'de yapılan Anayasa değişikliği referandumu'nun kabul edilmesi ile Askeri mahkemeler kaldırıldığı için, Anayasa Mahkemesi'ndeki 17 olan üye sayısı 15 olarak değiştirildi. Bir üyeyi Askerî Yargıtay, bir üyeyi Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ibaresinin kaldırılmasına karar verildi. Anayasa Mahkemesi'nde cumhurbaşkanının seçtiği üye sayısı 14'ten 12'ye düşerken, meclisin halihazırda bulunan üç üye atamasında değişiklik yapılmamasına karar verildi.

Anayasa Mahkemesi'nin Yapısı

Anayasa Mahkemesi 45. yıl logosu

Anayasa Mahkemesi 15 üyeden oluşur. Anayasa Mahkemesi'nin üyelerini cumhurbaşkanı ve TBMM seçer. Anayasa Mahkemesi iki bölüme ayrılmıştır. Bölümler, başkanvekili başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanır. Bölümler yalnızca bireysel başvurulara bakmaktadır. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakar. Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5'i yerine 2/3'ünün oyu aranır. Üyeler çekimser oy kullanamazlar. Yargılamanın aleniyeti ilkesi Anayasa Mahkemesi davalarında geçerli değildir.

Görevleri

Yasaların Anayasaya Uygunluğu Denetimi

Parlamentonun çıkardığı yasaların Turkiye Cumhuriyeti Anayasası'na uygunluğunu incelemesi ve çelişkilerin önlenmesi, Anayasa değişikliklerinin usul, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü'nün hem usul hem de esas bakımından Anayasa'ya uygunluğunu denetlemek,

Yüce Divan

Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, yüksek mahkemelerin başkan ve üyelerini, başsavcıları, Cumhuriyet başsavcıvekilini, Hakimler ve Savcılar Kurulu ile Sayıştay başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılamak.

Yasama dokunulmazlıklarının kaldırılması

Siyasi partilerin siyasi partiler kanununa uygun faaliyetlerde bulunduğuna dair, TBMM kararlarıyla milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırıldığında veya üyeliklerinin düşürüldüğünde bu kararların iptaline bakmak.

Uyuşmazlık Mahkemesi'ne başkanlık edecek üyeyi atamak

Partilerin Kapatılması Davaları

Yetkileri arasında siyasal partileri kapatma da bulunan Anayasa Mahkemesi, Türkiye'de azınlıklarla ilgili mevzuatın ana eğilimini oluşturan "milletin bölünmez bütünlüğü" anlayışına dayanarak siyasi partileri kapatmaktadır. Bu yöndeki ilk uygulama, Türkiye İşçi Partisi'nin Temmuz 1971'de Anayasa'nın 57. maddesinde ifadesini bulan temel ilkesine ("Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmezliği") ve Siyasi Partiler Kanunu'nun 81. maddesindeki "azınlıklar bulunduğunu ileri süremezler, azınlık yaratarak millet bütünlüğünün bozulması amacını güdemezler" kuralına aykırı görüş ve tutumları nedeniyle kapatılmasıdır.

Partilerin Mali Denetiminin yapılması

Uyuşmazlık Mahkemesi'nin Başkan ve başkanvekilini seçmek

Üyeleri

Anayasa Mahkemesi toplam 15üyeden oluşmaktadır.

#	Adı	Görev Başlangıcı	Görevi	Kontenjan	Seçen	Görev Bitişi
1	Zühtü Arslan	17 Nisan 2012	Başkan	Yükseköğretim Kurulu	Abdullah Gül	17 Nisan 2024
2	Hasan Tahsin Gökcan	17 Mart 2014	Başkanvekili	Yargıtay	Abdullah Gül	17 Mart 2026
3	Engin Yıldırım	9 Nisan 2010	Başkanvekili	Yükseköğretim Kurulu	Abdullah Gül	9 Şubat 2031
4	Serdar Özgüldür	21 Haziran 2004	Üye	Askerî Yüksek İdare Mahkemesi	Ahmet Necdet Sezer	2020-12-22 22 Aralık 2020
5	Recep Kömürcü	4 Aralık 2008	Üye	Yargıtay	Abdullah Gül	3 Nisan 2020
6	Burhan Üstün	30 Mart 2010	Üye	Yargıtay	Abdullah Gül	10 Ocak 2021
7	Hicabi Dursun	6 Ekim 2010	Üye	Sayıştay	TBMM	6 Ekim 2022
8	Celal Mümtaz Akıncı	13 Ekim 2010	Üye	Baro Başkanı	TBMM	31 Ocak 2022
9	Muammer Topal	29 Ocak 2012	Üye	Danıştay	Abdullah Gül	29 Ocak 2024
10	Mehmet Emin Kuz	8 Mart 2013	Üye	Üst Düzey Yönetici veya Avukat	Abdullah Gül	12 Mayıs 2024
11	Kadir Özkaya	18 Aralık 2014	Üye	Danıştay	Recep Tayyip Erdoğan	18 Aralık 2026
12	Rıdvan Güleç	13 Mart 2015	Üye	Sayıştay	TBMM	13 Mart 2027
13	Recai Akyel	25 Ağustos 2016	Üye	Üst Düzey Yönetici veya Avukat	Recep Tayyip Erdoğan	25 Ağustos 2028
14	Yusuf Şevki Hakyemez	25 Ağustos 2016	Üye	Yükseköğretim Kurulu	Recep Tayyip Erdoğan	25 Ağustos 2028
15	Yıldız Seferinoğlu	25 Ocak 2019	Üye	Üst Düzey Yönetici veya Avukat	Recep Tayyip Erdoğan	25 Ocak 2031
16	Selahaddin Menteş	5 Temmuz 2019	Üye	Üst Düzey Yönetici veya Avukat	Recep Tayyip Erdoğan	5 Temmuz 2031

Ayrıca bakınız

• Türkiye Anayasa Mahkemesi başkanları listesi
• Türkiye Anayasa Mahkemesi başkan vekilleri listesi
• Yüce Divan

Dış bağlantılar

• Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi resmî sitesi