Yüce Divan
Yüce Divan, Türkiye'de Anayasa Mahkemesinin; Cumhurbaşkanını, TBMM Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, yüksek yargı mensuplarını, Genelkurmay Başkanını ve kuvvet komutanlarını görevleriyle ilgili suçlarından ötürü yargılarken kullandığı sıfattır.[1] Mahkemenin bu yetkisi Anayasa'nın 148. maddesinin 6. fıkrasına dayanır.[2]
| Yüce Divan | |
|---|---|
| Kuruluş | 23 Aralık 1876) |
| Tür | Ceza yargısı |
| Yasal statü | Yüksek mahkeme |
| Merkez | Ankara |
| Başkan | Prof. Dr. Zühtü Arslan (AYM Başkanı) |
| Başkan Vekili | Hasan Tahsin Gökcan (AYM Başkan Vekili) Kadir Özkaya (AYM Başkan Vekili) |
| Cumhuriyet Başsavcısı | Bekir Şahin (Yargıtay C. Başsavcısı) |
| Cumhuriyet Başsavcıvekili | Rıdvan Gündoğdu (Yargıtay C. Başsavcıvekili) |
| Ana kurum | Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi |
| Resmî site | AYM Yüce Divan Yargılamaları |
| Eski adı | Divân-ı Âli |
Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara Genel Kurulca bakılır. Divanın savcılık görevini Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ya da vekili yürütür. 2010 yılında yapılan Anayasa değişikliğine göre Yüce Divan kararlarına yeniden inceleme yolu açılmıştır.[3] Genel Kurulun yeniden inceleme sonucu aldığı kararlar kesindir.
Tarihçe değiştir
1876 tarihli Osmanlı anayasası Kanun-ı Esasi, padişah ve devlet aleyhinde suç işleyen bakanlar ile Mahkeme-i Temyiz (Yargıtay) Reis ve Âzalarının yargılanması için dokuz üyeli Daire-i İthamiye (Savcılık) ve 21 üyeli Divan-ı Hüküm adlı iki kısımdan kurulu, Divânı-ı Âli adlı müstakil bir mahkeme öngörmüştür.[4] Bu mahkeme Yüce Divanın Türk hukuk sistemindeki ilk örneğidir.
1924 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu; görevleri dolayısıyla işledikleri suçlardan ötürü, icra vekillerini (bakanları), Şura-yı Devlet (Danıştay) ile Temyiz Mahkemesi (Yargıtay) Reis ve Azalarını ve Cumhuriyet Başmüddeiumumisini (Cumhuriyet Başsavcısını) yargılaması için Divan-ı Âliyi yeniden düzenlemiştir. Savcılık görevi Cumhuriyet Başmüddeiumumisine verilerek Daire-i İthamiye kaldırılmış ve 21 üyeli tek bir divan kurulmuştur.[5]
1961 ve 1982 Anayasaları, Yüce Divanı müstakil bir mahkeme olarak kurmamış; Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan sıfatıyla yargılama yapmasını öngörmüşlerdir. Savcılık görevinin Cumhuriyet Başsavcısına verilmesine yönelik hüküm de korunmuştur.[6]
Yüce Divanda yargılanabilen devlet görevlileri değiştir
Yasama değiştir
Yürütme değiştir
Yargı değiştir
- Anayasa Mahkemesi Başkanı ve üyeleri
- Yargıtay Birinci Başkanı ve üyeleri
- Danıştay Başkanı ve üyeleri
- Sayıştay Başkanı ve üyeleri
- Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Cumhuriyet Başsavcıvekili
- Danıştay Başsavcısı
- Hâkimler ve Savcılar Kurulu Başkanvekili ve üyeleri
Komuta Kademesi değiştir
Meclis soruşturması ve Yüce Divana sevk değiştir
Cumhurbaşkanı değiştir
2017 değişikliği öncesi:
Anayasa'nın 105. maddesine göre cumhurbaşkanı imzaladığı hiçbir karardan sorumlu değildir; kararı ve emirleri aleyhinde yargı organlarına başvurulamaz. Cumhurbaşkanı ancak Meclis üye tam sayısının en az üçte birinin teklifi üzerine ve dörtte üçünün vereceği kararla, vatana ihanetle suçlandırılabilir.
Görevde bulunan veya görevden ayrılmış olan cumhurbaşkanının vatana ihanetten suçlandırılmasını isteyen önerge Meclisi Başkanlığına verildikten sonra derhal Meclisin bilgisine sunulur ve ilgili cumhurbaşkanına bildirilir. Cumhurbaşkanının da dinleneceği bir görüşmeden sonra Meclis, cumhurbaşkanının Yüce Divana sevkine karar verilebilir. Yüce Divana sevk kararında, hangi ceza hükmüne dayanıldığı ve Cumhurbaşkanınca işlendiği ileri sürülen suçun hangi gerekçeyle vatana ihanet sayıldığı da belirtilir.
2017 değişikliği sonrası 105. Madde:
2017 değişikliğiyle Cumhurbaşkanı yürütme görevini tek başına üstlendiğinden yaptığı işlemlerden, eylemlerden ve aldığı kararlardan sorumluluğu bulunmaktadır. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında meclis soruşturması açılıp sadece görev suçlarından sorumlulukları benimsenmişken; Cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılması ve hem kişisel hem görev suçlarından sorumluluğu benimsenmiştir.
Başbakan (1920-2018) ve Bakanlar değiştir
Meclis üye tam sayısının en az onda birinin vereceği bir önergeyle görevde bulunan veya görevinden ayrılmış olan başbakan ve bakanlar hakkında, Bakanlar Kurulunun genel siyasetinden veya görevleriyle ilgili işlerden dolayı meclis soruşturması açılması istenebilir. Soruşturma açılabilmesi için cezai sorumluluğu gerektiren fiillerin görev sırasında işlemiş olması gerekir. İlgili bakan veya başbakanın konuşacağı bir görüşmeden sonra, meclis soruşturması açılıp açılmaması hakkında Genel Kurul gizli oyla karar verir.[8]
Soruşturma açılmasına karar verilmesi hâlinde, Meclisteki siyasi partilerin, güçleri oranında temsil edilecekleri bir Soruşturma Komisyonu kurulur. Çalışmalarını gizlilikle yürüten Komisyon, kamusal ve özel kuruluşlardan konu ile ilgili bilgi ve belgeler isteyebilir; bunlardan gerekli gördüklerine el koyabilir; Bakanlar Kurulunun tüm araçlarından yararlanabilir; Bakanlar Kurulu üyelerini, diğer ilgilileri, tanık ve bilirkişileri dinleyebilir; adli mercilerden yardım veya hürriyetleri kısıtlayıcı tedbirler isteyebilir. Komisyon, ilgili bakan veya başbakanın savunmasını alır; gerekli gördüğü takdirde alt komisyonlar kurarak çalışmalarını Ankara dışında da taşıyabilir.[8]
Soruşturma Komisyonun sunduğu rapor, Mecliste görüşülerek Genel Kurulda gizli oyla karara bağlanır. Üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ilgili bakan veya başbakan Yüce Divana sevk edilebilir. Yüce Divana sevk edilen bakan, bakanlıktan düşer. Başbakanın Yüce Divana sevki hâlindeyse hükûmet istifa etmiş sayılırdı.
Yargılama süreci değiştir
Anayasa hükümlerine göre, Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu bakar.
Yüce Divanda sorgusu yapılan sanığın, sonraki oturumlara gelmemesi durumunda duruşmadan vareste tutulma (duruşmaya gelmek zorunda sayılmama) istemi bulunmasa bile gıyabında duruşmaya devam edilerek kamu davası sonuçlandırılabilir. Müdafiyse her zaman duruşmada hazır bulunabilir.
Sanığın sorguya çekilmesi sırasında, üyelerle cumhuriyet başsavcısı ya da vekili, başkanın izni ile sanığa soru sorabilir.
Yüce Divan üyeleri değiştir
Yüce Divan üyeleri aynı zamanda Anayasa Mahkemesi'nin üyeleridir. Görev süreleri 12 yıldır. Ayrıca 65 yaşına gelen üyeler -on iki yılı tamamlamamış olsa bile- yaş haddinden emekliye ayrılır.
| # | Adı | Görevi | Görev başlangıcı | Görev bitişi | Kontenjan | Seçen |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Zühtü Arslan | Başkan | 17 Nisan 2012 | 17 Nisan 2024 | Yükseköğretim Kurulu | Abdullah Gül |
| 2 | Hasan Tahsin Gökcan | Başkanvekili | 17 Mart 2014 | 17 Mart 2026 | Yargıtay | Abdullah Gül |
| 3 | Kadir Özkaya | Başkanvekili | 18 Aralık 2014[9] | 18 Aralık 2026 | Danıştay | Recep Tayyip Erdoğan |
| 4 | Engin Yıldırım | Üye | 9 Nisan 2010 | 9 Şubat 2031 | Yükseköğretim Kurulu | Abdullah Gül |
| 5 | Muhterem İnce | Üye | 6 Ekim 2022 | 6 Ekim 2034 | Sayıştay | TBMM |
| 6 | Muammer Topal | Üye | 29 Ocak 2012 | 29 Ocak 2024 | Danıştay | Abdullah Gül |
| 7 | Emin Kuz | Üye | 8 Mart 2013 | 12 Mayıs 2024 | Üst Düzey Yönetici veya Avukat | Abdullah Gül |
| 8 | Rıdvan Güleç | Üye | 13 Mart 2015 | 13 Mart 2027 | Sayıştay | TBMM |
| 9 | Recai Akyel | Üye | 25 Ağustos 2016 | 25 Ağustos 2028 | Üst Düzey Yönetici veya Avukat | Recep Tayyip Erdoğan |
| 10 | Yusuf Şevki Hakyemez | Üye | 25 Ağustos 2016 | 25 Ağustos 2028 | Yükseköğretim Kurulu | Recep Tayyip Erdoğan |
| 11 | Yıldız Seferinoğlu | Üye | 25 Ocak 2019 | 25 Ocak 2031 | Üst Düzey Yönetici veya Avukat | Recep Tayyip Erdoğan |
| 12 | Selahaddin Menteş | Üye | 5 Temmuz 2019 | 5 Temmuz 2031 | Üst Düzey Yönetici veya Avukat | Recep Tayyip Erdoğan |
| 13 | Basri Bağcı | Üye | 2 Nisan 2020 | 4 Nisan 2032 | Yargıtay | Recep Tayyip Erdoğan |
| 14 | İrfan Fidan | Üye | 23 Ocak 2021 | 23 Ocak 2033 | Yargıtay | Recep Tayyip Erdoğan |
| 15 | Kenan Yaşar | Üye | 31 Ocak 2022 | 31 Ocak 2034 | Baro Başkanı | TBMM |
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ "Yüce Divan Yargılamaları". 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. T.C. Resmî Gazete, 17863, 9 Kasım 1982" (PDF). 21 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016.
- ^ "Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. T.C. Resmî Gazete, 27580, 13 Mayıs 2010, Madde 18". 16 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016.
- ^ "Kânûn-i Esâsî. 7 Zilhicce 1293". anayasa.gov.tr. 19 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016.
- ^ 491 sayılı Teşkilât-ı Esasiye Kanunu. 20 Mart 1340
- ^ "334 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anaysası. T.C. Resmî Gazete, 10859, 20 Temmuz 1961". 7 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016.
- ^ "Yüce Divan Yargılamaları | Anayasa Mahkemesi". www.anayasa.gov.tr. 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2020.
- ^ a b "584 sayılı Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü. T.C. Resmî Gazete, 14506, 13 Nisan 1973". 16 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016.
- ^ "Başkanvekilleri - Kadir ÖZKAYA". anayasa.gov.tr. TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASA MAHKEMESİ. 15 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2021.