1961 Türkiye genel seçimleri

TBMM 12. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

1961 Türkiye genel seçimleri, 15 Ekim 1961 tarihinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi 12. yasama döneminde görev yapacak 450 milletvekilini belirlemek için yapılan genel seçim. 27 Mayıs Darbesi'nin ardından yapılan ilk genel seçimlerdir. 1961 Senato seçimleri ile aynı gün yapılan seçimlerde milletvekili seçimi zarfları "pembe", Cumhuriyet Senatosu seçimi zarfları ise "yeşil" renkli olarak belirlenmişti.

1961 Türkiye genel seçimleri
Türkiye
← 1957 15 Ekim 1961 (62 yıl önce) (1961-10-15) 1965 →

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 450 sandalyesi için
Çoğunluk için gereken 226 sandalye
  Birinci parti İkinci parti
 
Lider İsmet İnönü Ragıp Gümüşpala
Parti Cumhuriyet Halk Partisi Adalet Partisi
Liderlik tarihi 10 Kasım 1938 11 Şubat 1961
Liderin bölgesi Malatya İzmir
Son seçim 178 sandalye, %41,1 Yeni parti
Sandalye 173 158
Değişim azalış 5
Aldığı oy 3.724.752 3.527.435
Oran %36,7 %34,8
Değişim azalış %4,4

  Üçüncü parti Dördüncü parti
 
Lider Osman Bölükbaşı Ekrem Alican
Parti Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi Yeni Türkiye Partisi (1961)
Liderlik tarihi 16 Ekim 1958 13 Şubat 1961
Liderin bölgesi Ankara Sakarya
Son seçim Yeni parti Yeni parti
Sandalye 54 65
Aldığı oy 1.415.390 1.391.924
Oran %13,9 %13,7

İl ve ilçelere göre kazanan partileri gösteren harita

Önceki Başbakan

Cemal Gürsel

Seçilen Başbakan

İsmet İnönü
Cumhuriyet Halk Partisi

Gelişmeler değiştir

27 Mayıs Darbesi sonrası demokrasiye dönüş sürecinde, kapatılan Demokrat Partinin (DP) oy tabanına yönelen iki parti kuruldu; Adalet Partisi (AP) ve Yeni Türkiye Partisi (YTP). AP başkanlığına, Türk Silahlı Kuvvetlerinden (TSK) gelebilecek olası tepkilere karşı Genelkurmay eski başkanı Ragıp Gümüşpala, YTP başkanlığına da Millî Birlik Komitesi (MBK) döneminin ilk hükûmetinde Maliye bakanı olan Ekrem Alican getirildi.

DP'nin oy tabanına yönelen AP ve YTP'nin propagandaları, çalışmaları, DP'yi deviren TSK'nın tepkisiyle karşılaştı. MBK'nın Çankaya Köşkü'nde siyasal parti temsilcileriyle yaptığı bir yuvarlak masa toplantısından sonra ortak bir bildiri yayımlandı (5 Şubat 1961). DP iktidarının meşruluğunu yitirdiği vurgulandıktan sonra siyasi amaçlarla DP önderlerinin savunulmaması, devrimlerin ve dini inançların propaganda konusu yapılmaması, seçimlerin yasallığının tartışılmaması gerektiği belirtildi.

Seçim öncesi dönemde, sosyalist eğilimli Türkiye İşçi Partisinin (TİP) kurulmasına izin verildi. TİP, birer kitle partisi olan öteki partilerden farklı olarak, bir sınıfı, emekçileri temsil ettiğini açıkladı. On beş ilde örgütlenmesini tamamlayamadığı için Ekim 1961'deki genel seçimlere katılamadı.

15 Ekim'deki milletvekili seçimlerinde, önceki seçimlerde uygulanan liste usulü çoğunluk sistemi terk edilerek, Cumhuriyet tarihinde ilk kez nispi temsil sistemi (çevre barajlı D'Hondt sistemi) uygulandı.[1]

Tek başına iktidar olmayı bekleyen Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), yüzde 36,7 oy oranıyla 173 milletvekilliği kazanarak TBMM'de birinci parti olmasına rağmen çoğunluğu elde edemedi. AP 158, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP) 54 ve YTP 65 milletvekilliği kazandı. DP'nin mirasçıları AP, CKMP ve YTP, toplam oyların %62,3'ünü aldığı için, seçim sonuçları "Menderes için zafer" olarak nitelendirilmişti.[2] Hiçbir parti mutlak çoğunluğu kazanamadığı için CHP ile AP arasında bir koalisyon hükûmeti kuruldu. Bu Türkiye'de kurulan ilk koalisyon hükûmeti oldu.

Sonuçlar değiştir

1961 genel seçimlerinin sonuçları:[3]

Toplam Sandık
Toplam Seçmen 12.925.395
Toplam Kullanılan Oy 10.522.716
Toplam Geçerli Oy 10.141.233
Geçersiz/Boş Oy 381.483
Katılım Oranı (%) 81,4
Milletvekili Sayısı 450
Parti Genel Başkan Oy % +/– Sandalye +/–
Cumhuriyet Halk Partisi İsmet İnönü 3.724.752 36,7   4,39 173   5
Adalet Partisi Ragıp Gümüşpala 3.527.435 34,8 Yok 158 Yok
Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi Osman Bölükbaşı 1.415.390 13,9 Yok 54 Yok
Yeni Türkiye Partisi Ekrem Alican 1.391.924 13,7 Yok 65 Yok
Bağımsızlar 81.732 0,8   0,72 0  
Toplam 10.141.233 100 450   152
 
Cumhuriyet Halk Partisi'nin il bazında oy oranlarını gösteren harita

İllere göre seçim sonuçları değiştir

İllere göre 15 Ekim 1961 genel seçim sonuçları;[4]

İl Mv Sayısı CHP % AP % CKMP % YTP % BAĞ % Toplam
Adana 12 108.161 43,9 126.365 51,3 10.347 4,2 - - 1.687 0,7 246.560
Adıyaman 4 31.034 37,5 2.372 2,9 8.881 10,7 40.423 48,9 - - 82.710
Afyonkarahisar 7 42.032 25,0 47.715 28,4 76.349 45,4 1.972 1,2 - - 168.068
Ağrı 3 21.759 32,4 7.411 11,0 23.094 34,3 14.974 22,3 - - 67.238
Amasya 4 39.940 38,8 55.548 53,9 7.469 7,3 - - - - 102.957
Ankara 21 181.147 38,7 92.734 19,8 166.535 35,6 23.646 5,1 3.522 0,8 467.584
Antalya 7 51.952 35,1 90.614 61,2 5.560 3,8 - - - - 148.126
Artvin 3 29.158 44,2 30.197 45,8 6.563 10,0 - - - - 65.918
Aydın 8 59.587 30,9 124.272 64,4 7.326 3,8 1.790 0,9 - - 192.975
Balıkesir 11 101.784 35,7 167.088 58,5 11.933 4,2 4.670 1,6 - - 285.475
Bilecik 2 27.684 41,5 33.900 50,8 5.140 7,7 - - - - 66.724
Bingöl 2 12.768 31,1 - - 4.814 11,7 22.442 54,6 1.071 2,6 41.095
Bitlis 2 11.496 30,8 - - 8.310 22,3 17.465 46,9 - - 37.271
Bolu 6 40.150 28,8 32.353 23,2 26.497 19,0 40.321 28,9 - - 139.321
Burdur 3 29.595 43,7 24.600 36,3 - - 13.593 20,0 - - 67.788
Bursa 11 87.410 29,3 188.362 63,1 16.792 5,6 6.114 2,0 - - 298.678
Çanakkale 5 49.304 35,0 43.730 31,1 13.942 9,9 33.720 24,0 - - 140.696
Çankırı 4 20.910 23,2 12.741 14,2 56.166 62,4 - - 200 0,2 90.017
Çorum 7 50.563 29,6 89.903 52,7 27.502 16,1 - - 2.741 1,6 170.709
Denizli 7 65.426 40,0 92.355 56,4 2.904 1,8 2.119 1,3 811 0,5 163.615
Diyarbakır 7 39.857 32,8 23.401 19,2 6.331 5,2 52.012 42,8 - - 121.601
Edirne 5 42.551 38,5 29.075 26,3 11.182 10,1 27.046 24,4 811 0,7 110.665
Elazığ 5 30.017 35,3 35.909 42,2 18.610 21,9 573 0,7 - - 85.109
Erzincan 4 39.438 48,5 3.893 4,8 1.648 2,0 36.033 44,3 374 0,5 81.386
Erzurum 9 53.008 28,1 13.748 7,3 35.262 18,7 85.468 45,3 1.314 0,7 188.800
Eskişehir 6 51.627 35,2 54.841 37,4 36.171 24,7 2.640 1,8 1.227 0,8 146.506
Gaziantep 7 73.766 47,0 46.066 29,4 4.313 2,7 32.766 20,9 - - 156.911
Giresun 6 48.162 34,8 3.860 2,8 32.439 23,4 53.996 39,0 13 0 138.470
Gümüşhane 4 32.784 37,8 23.225 26,8 - - 30.714 35,4 - - 86.723
Hakkâri 1 8.846 41,3 667 3,1 - - 5.426 25,3 6.491 30,3 21.430
Hatay 7 54.279 37,3 31.588 21,7 5.145 3,5 49.697 34,1 4.920 3,4 145.629
Isparta 4 30.357 33,6 46.155 51,1 - - 13.886 15,4 - - 90.398
İçel 7 67.483 41,2 90.903 55,5 5.457 3,3 - - - - 163.843
İstanbul 31 270.920 38,2 296.568 41,8 87.696 12,4 23.473 3,3 31.216 4,4 709.873
İzmir 17 174.014 39,6 241.753 55,1 13.456 3,1 6.388 1,5 3.409 0,8 439.020
Kars 9 83.806 47,8 38.115 21,7 - - 53.365 30,4 - - 175.286
Kastamonu 7 53.131 30,7 16.125 9,3 44.185 25,5 59.903 34,6 - - 173.344
Kayseri 8 72.405 41,6 77.751 44,7 13.971 8,0 8.242 4,7 1.633 0,9 174.002
Kırklareli 4 38.653 40,3 13.774 14,4 8.225 8,6 35.240 36,7 - - 95.892
Kırşehir 3 16.048 25,8 6.591 10,6 39.560 63,6 - - - - 62.199
Kocaeli 5 42.752 38,8 49.404 44,8 15.507 14,1 2.609 2,4 - - 110.272
Konya 16 120.768 34,6 81.098 23,2 88.761 25,4 58.614 16,8 - - 349.241
Kütahya 6 40.177 27,4 50.156 34,2 53.155 36,2 3.237 2,2 - - 146.725
Malatya 6 89.252 67,3 5.556 4,2 7.145 5,4 30.671 23,1 - - 132.624
Manisa 11 86.721 32,6 159.369 59,9 18.667 7,0 - - 1.307 0,5 266.064
Maraş 6 48.694 38,9 65.069 52,0 7.514 6,0 2.456 2,0 1.453 1,2 125.186
Mardin 6 50.734 43,3 - - 25.622 21,8 40.927 34,9 - - 117.283
Muğla 5 46.398 38,5 71.698 59,4 2.532 2,1 - - - - 120.628
Muş 3 16.530 31,3 10.779 20,4 2.274 4,3 23.162 43,9 - - 52.745
Nevşehir 3 23.034 31,9 23.473 32,5 25.608 35,5 - - - - 72.115
Niğde 5 34.305 30,8 32.912 29,5 39.611 35,5 4.619 4,1 - - 111.447
Ordu 8 62.890 40,5 38.212 24,6 10.734 6,9 43.417 28,0 - - 155.253
Rize 4 27.994 31,6 47.315 53,4 11.984 13,5 1.348 1,5 - - 88.641
Sakarya 6 37.333 28,0 51.242 38,4 16.578 12,4 28.039 21,0 197 0,1 133.389
Samsun 11 89.220 36,8 141.387 58,3 12.068 5,0 - - - - 242.675
Siirt 4 33.576 47,7 - - - - 35.879 51,0 938 1,3 70.393
Sinop 4 34.612 37,2 24.388 26,2 33.988 36,6 - - - - 92.988
Sivas 11 90.290 39,2 11.055 4,8 22.546 9,8 101.245 44,0 5.293 2,3 230.429
Tekirdağ 4 39.577 36,4 7.505 6,9 7.979 7,3 53.675 49,4 - - 108.736
Tokat 7 63.617 38,2 26.567 15,9 9.513 5,7 66.901 40,2 - - 166.598
Trabzon 9 69.014 39,5 90.012 51,5 11.818 6,8 3.993 2,3 - - 174.837
Tunceli 2 15.466 35,1 - - 3.137 7,1 15.587 35,4 9.821 22,3 44.011
Urfa 7 51.544 42,9 24.741 20,6 7.299 6,1 36.456 30,4 - - 120.040
Uşak 3 29.398 41,7 14.592 20,7 26.540 37,6 - - - - 70.530
Van 3 20.963 32,6 5.085 7,9 13.757 21,4 24.428 38,0 - - 64.233
Yozgat 6 47.186 32,7 17.614 12,2 63.825 44,2 14.544 10,1 1.283 0,9 144.452
Zonguldak 9 69.695 31,8 121.938 55,7 27.453 12,5 - - - - 219.086
Türkiye 450 3.724.752 36,7 3.527.435 34,8 1.415.390 13,9 1.391.924 13,7 81.732 0,8 10.141.233

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ Tuncer, Erol (2006). "Türkiye de Seçim Uygulamaları/ Sorunları Işığında Temsilde Adalet Yönetimde İstikrar İlkelerinin İşlevselliği". 12 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2022. 
  2. ^ Çakmak, Fevzi, "27 Mayıs'tan 12 Eylül'e İzmir", İzmir Kent Ansiklopedisi, 1. Baskı, C. II, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir, 2013, sf. 379
  3. ^ 1950 - 1977 Yılları Arası Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ysk.gov.tr
  4. ^ "1950-1977 Yılları Arası Milletvekili Genel Seçimleri". 10 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020.