1965 Türkiye genel seçimleri

TBMM 13. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

1965 Türkiye genel seçimleri, 10 Ekim 1965 tarihinde yapılan bu genel seçimler ile TBMM 13. dönem milletvekilleri seçildi. İlk kez Millî bakiye sisteminin uygulandığı bu seçimlerde, Türkiye tarihinde ilk defa bir sosyalist parti olan Türkiye İşçi Partisi milletvekili çıkararak meclise girdi.

1965 Türkiye genel seçimleri
Türkiye
← 1961 10 Ekim 1965 (58 yıl önce) (1965-10-10) 1969 →

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 450 sandalyesi için
Çoğunluk için gereken 226 sandalye
Katılım%71,3
  Birinci parti İkinci parti
 
Lider Süleyman Demirel İsmet İnönü
Parti Adalet Partisi Cumhuriyet Halk Partisi
Liderlik tarihi 28 Kasım 1964 10 Kasım 1938
Liderin bölgesi Isparta Malatya
Son seçim 158 sandalye, %34,8 173 sandalye, %36,7
Sandalye 240 134
Değişim artış 82 azalış 39
Aldığı oy 4.921.235 2.675.785
Oran %52,9 %28,7
Değişim artış %18,1 azalış %8,0

  Üçüncü parti Dördüncü parti
 
Lider Osman Bölükbaşı Ekrem Alican
Parti Millet Partisi (1962) Yeni Türkiye Partisi (1961)
Liderlik tarihi 1962 13 Şubat 1961
Liderin bölgesi Ankara Sakarya
Son seçim Yeni parti 65 sandalye, %13,7
Sandalye 31 19
Değişim Yeni parti azalış 46
Aldığı oy 582.704 346.514
Oran %6,3 %3,7
Değişim Yeni parti azalış %10,0

İl ve ilçelere göre kazanan partileri gösteren harita

Önceki Başbakan

Suat Hayri Ürgüplü

Seçilen Başbakan

Süleyman Demirel
Adalet Partisi

Seçim öncesi değiştir

28 Kasım 1964’te yapılan genel kongrede Adalet Partisi Genel Başkanlığına seçilen Süleyman Demirel hızlı bir muhalefete başladı. Meclisteki diğer partilerle anlaşarak İsmet İnönü'nün bağımsızlarla kurduğu azınlık hükûmetini düşürmeyi başardı. 13 Şubat 1965'te, 1961 Kasım'ından itibaren dört senede art arda üç ayrı hükûmet kuran İnönü'nün başkanı olduğu 28. Hükümet'in TBMM'ye sunduğu 1965 mali yılı bütçe tasarısı, yapılan oylama sonucunda 197'ye karşılık 225 oyla reddedildi. İnönü oylamanın neticesinin açıklanmasından hemen sonra istifa etti.[1] İnönü'nün istifasından sonra liderlerle bir araya gelen Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tarafsız bir başbakan aradı ve görevi o sırada Kayseri'den bağımsız senatör olan Suat Hayri Ürgüplü'ye verdi. Ürgüplü'nün başkanlığında, Adalet, Yeni Türkiye, Cumhuriyetçi Köylü Millet ve Millet partilerinin katılımıyla kurulan koalisyon hükûmetinde, Adalet Partisinin yeni genel başkanı Demirel başbakan yardımıcısı oldu.[2] Ürgüplü hükûmeti seçimlere kadar görevde kaldı.

Seçim sistemi değiştir

1965 yılının başlarında, Adalet Partisi'nin muhalefet etmesine rağmen, CHP ve meclisteki diğer partilerin iş birliği ile partilerin seçimlerde aldıkları oy oranlarıyla TBMM'de kazandıkları sandalye sayılarının oranlarının birbirine çok yakın olmasını sağlayacak Millî bakiye sistemi getirildi.[3] 306 sayılı Milletvekili Seçim Kanunu’nun 32. maddesinde yapılan değişiklik ile seçim çevresi barajı kaldırıldı ve 1965 seçimleri milli bakiye sistemi ile yapıldı.[4]

Her seçim çevresindeki artık oyların ülke düzeyinde değerlendirilmesi amacıyla geliştirilmiş millî bakiye sistemine göre her seçim çevresindeki geçerli oylar toplamı, o seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısına bölünerek “seçim sayısı” bulunur. Her parti listesinin aldığı geçerli oy sayısında “seçim sayısı” ne kadar varsa, o parti o seçim çevresinde o kadar milletvekilliği kazanmış olur. Her partiye ait geriye kalan geçerli oylar, seçimin yapıldığı bütün seçim çevrelerini içine alan “millî seçim çevresi” içerisinde toplanır. Bu toplam, seçim çevrelerinde açık kalan milletvekilliklerinin toplamına bölünerek “millî seçim sayısı” bulunur. Yani, artık oylar boşta kalan sandalye sayısına bölünür. Daha sonra her partinin millî seçim çevresi içindeki geçerli oy toplamı millî seçim sayısına bölünür ve bu sayıya göre milletvekillikleri bölüştürülür. Bu işlem sonucunda yine doldurulamamış milletvekillikleri kalırsa; bunlar, partiler arasında boş kalan geçerli oyların büyüklük sırasına göre partiler arasında bölüştürülür. Milli Bakiye sistemi, seçmenlerin verdikleri oylar seçim çevrelerinde etkili olmasa dahi ülke genelinde etkili olacağı için, küçük partilerin de temsil oranını artıran bir sistemdir. Cumhuriyet tarihinde milli bakiye sistemi ile yapılan tek seçim 1965 seçimleridir.[4]

Seçim süreci değiştir

1961 Anayasası'nda Millet Meclisi seçimlerinin «dört yılda bir», ara seçimlerinin «her iki yılda bir Cumhuriyet Senatosu seçimiyle birlikte» yapılması öngörüldüğü için TBMM 13. dönem milletvekilliği seçimi 10 Ekim 1965'te düzenlendi. Seçim takivimi 3 Ağustos tarihinde başladı.

1965 seçimlerine gidilirken Cumhuriyet Halk Partisi siyasal yelpazedeki yerini 'ortanın solu' ifadesi ile tanımlayarak Türkiye İşçi Partisi'ne kayabilecek tabanını korumaya çalıştı. Adalet Partisi, “heyecanlı anti-komünizm sloganlarına dayanan” bir seçim kampanyası yürüttü.[5]

Milli bakiye sistemi bir partinin çoğunluk elde etmesine çok az ihtimal vermesine karşın 10 Ekim 1965'te yapılan seçimlerde AP, diğer sağ partilerin -özellikle de kendisi gibi Demokrat Parti'nin mirasçısı olan Yeni Türkiye Partisi'nin- tabanlarını eritip yüzde 53 oy ve 240 milletvekili ile tek başına iktidar olmayı başardı. CHP yüzde 28,7 oy ile 134 milletvekili, MP yüzde 6 oy ile 31 milletvekili, YTP yüzde 3,7 oy ile 19 milletvekili, TİP yüzde 2,9 oy ile 15 milletvekili, CKMP yüzde 2.2 oy ile 11 milletvekili kazandı.

Cumhuriyet döneminde Meclise girebilen ilk sosyalist parti olan Türkiye İşçi Partisi (TİP), 54 ilde, yüzde 3'le 15 milletvekili kazanarak Meclis'te grup kurdu.

Demirel 27 Ekim 1965'te, 27 Mayıs darbesinden (1960) sonraki ilk tek parti hükûmetini kurarak Türkiye’nin 12. başbakanı oldu.

Adalet Partisi'nin çoğunlukta olduğu mecliste, 1968 yılında Seçim Kanunu değiştirilerek D'Hondt sistemi geri getirildi.[3]

Sonuçlar değiştir

1965 genel seçimlerinin sonuçları:[6]

Toplam Sandık
Toplam Seçmen 13.679.753
Toplam Kullanılan Oy 9.748.678
Toplam Geçerli Oy 9.307.563
Katılım Oranı (%) 71,3
Milletvekili Sayısı 450
 
Parti Genel Başkan Oy % +/– Sandalye +/–
Adalet Partisi Süleyman Demirel 4.921.235 52,9   18,1 240   82
Cumhuriyet Halk Partisi İsmet İnönü 2.675.785 28,8   8,0 134   39
Millet Partisi Osman Bölükbaşı 582.704 6,3 Yok 31 Yok
Yeni Türkiye Partisi Ekrem Alican 346.514 3,7   10,0 19   46
Bağımsızlar 296.528 3,2   2,4 1   1
Türkiye İşçi Partisi Mehmet Ali Aybar 276.101 3,0 Yok 14 Yok
Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi Alparslan Türkeş 208.696 2,2   11,7 11   43
Toplam 9.307.563 100 450
 
Cumhuriyet Halk Partisi'nin il bazında oy oranlarını gösteren harita

İllere göre seçim sonuçları değiştir

İllere göre 10 Ekim 1965 genel seçim sonuçları;[7]

İl Mv Sayısı AP % CHP % MP % YTP % Diğerleri % Toplam
Adana 12 133.799 53,9 88.229 35,6 8.628 3,5 3.289 1,3 14.063 5,7 248.008
Adıyaman 4 29.309 41,8 18.711 26,7 - - 8.437 12,0 13.675 19,5 70.132
Afyon 7 91.565 62,3 27.206 18,5 16.828 11,5 2.727 1,9 8.632 5,8 146.958
Ağrı 3 14.746 20,9 13.173 18,6 670 0,9 30.270 42,8 11.819 16,7 70.678
Amasya 4 38.687 42,4 18.743 20,6 19.715 21,6 - - 13.996 15,3 91.141
Ankara 21 218.821 46,5 141.919 30,2 66.813 14,2 7.325 1,6 35.418 7,4 470.296
Antalya 7 92.690 66,6 35.808 25,7 4.162 3,0 - - 6.553 4,7 139.213
Artvin 3 36.983 60,8 23.375 38,5 - - - - 429 0,7 60.787
Aydın 8 130.247 72,3 37.771 21,0 5.408 3,0 - - 6.733 3,7 180.159
Balıkesir 11 152.847 62,9 69.040 28,4 8.406 3,5 2.855 1,2 9.986 4,1 243.134
Bilecik 2 29.793 56,9 16.315 31,2 2.526 4,8 - - 3.716 7,1 52.350
Bingöl 2 9.866 25,3 13.942 35,7 1.476 3,8 12.079 30,9 1.709 4,4 39.072
Bitlis 2 18.644 49,2 6.608 17,4 532 1,4 3.955 10,4 8.139 21,5 37.878
Bolu 6 79.537 59,3 29.921 22,3 11.265 8,4 7.806 5,8 5.700 4,2 134.229
Burdur 3 26.944 52,1 18.975 36,7 - - 2.147 4,1 3.695 7,1 51.761
Bursa 11 189.515 68,6 63.891 23,1 8.589 3,1 2.525 0,9 11.866 4,3 276.386
Çanakkale 5 75.863 63,4 32.099 26,8 5.067 4,2 - - 6.661 5,6 119.690
Çankırı 4 44.151 56,4 12.546 16,0 15.603 19,9 - - 5.963 7,7 78.263
Çorum 7 73.486 50,7 35.066 24,2 18.456 12,7 9.899 6,8 8.013 5,6 144.920
Denizli 7 86.887 61,2 44.929 31,6 4.391 3,1 2.248 1,6 3.523 2,5 141.978
Diyarbakır 7 31.936 28,8 25.695 23,2 1.867 1,7 25.599 23,1 25.659 23,1 110.756
Edirne 4 53.736 56,4 29.180 30,6 6.309 6,6 1.489 1,6 4.621 4,8 95.335
Elazığ 5 38.111 48,6 31.014 39,6 - - 3.147 4,0 6.068 7,8 78.340
Erzincan 4 31.013 43,8 20.389 28,8 - - 2.774 3,9 16.690 23,5 70.866
Erzurum 9 95.875 55,8 43.854 25,5 13.265 7,7 10.197 5,9 8.591 5,0 171.782
Eskişehir 6 81.711 59,6 36.873 26,9 8.636 6,3 2.632 1,9 7.334 5,3 137.186
Gaziantep 7 76.799 51,7 56.133 37,8 3.788 2,6 4.412 3,0 7.350 4,9 148.482
Giresun 6 71.686 54,9 39.780 30,5 6.869 5,3 6.590 5,1 5.523 4,2 130.448
Gümüşhane 4 32.983 41,1 23.011 28,6 - - 5.706 7,1 18.619 23,2 80.319
Hakkâri 1 1.373 5,5 9.338 37,5 253 1,0 13.710 55,1 205 0,8 24.879
Hatay 7 66.956 57,5 36.342 31,2 2.376 2,0 3.731 3,2 7.083 2,5 116.488
Isparta 4 48.868 63,8 17.640 23,0 - - 10.086 13,2 - - 76.594
İçel 7 89.569 59,5 48.358 32,2 6.265 4,2 1.950 1,3 4.271 2,8 150.413
İstanbul 31 331.447 53,2 185.479 29,7 30.471 4,9 5.781 0,9 70.358 11,3 623.536
İzmir 17 251.189 62,2 120.337 29,8 11.461 2,8 - - 20.961 5,2 403.948
Kars 9 58.361 37,3 53.706 34,3 4.519 2,9 15.169 9,7 24.626 15,8 156.381
Kastamonu 7 90.738 61,5 29.315 19,9 14.385 9,7 4.888 3,3 8.246 5,6 147.572
Kayseri 8 91.769 54,3 58.025 34,3 10.530 6,2 - - 8.796 5,2 169.120
Kırklareli 4 53.104 60,6 27.123 31,0 3.541 4,0 - - 3.838 4,4 87.606
Kırşehir 3 14.074 24,9 10.912 19,3 28.766 50,8 - - 2.830 5,0 56.582
Kocaeli 5 58.931 55,5 31.622 29,8 9.192 8,7 1.315 1,2 5.136 4,8 106.196
Konya 16 169.612 54,2 78.308 25,0 29.389 9,4 4.967 1,6 30.851 9,9 313.127
Kütahya 6 81.850 63,7 25.059 19,5 14.187 11,0 3.019 2,3 4.418 3,5 128.533
Malatya 6 38.350 31,0 63.310 51,2 4.352 3,5 3.530 2,9 14.049 11,4 123.591
Manisa 11 160.713 65,2 61.760 25,1 15.553 6,3 - - 8.468 3,4 246.494
Maraş 6 55.640 48,2 27.609 23,9 11.329 9,8 4.099 3,5 16.854 14,6 115.531
Mardin 6 26.828 22,6 26.611 22,5 - - 14.567 12,3 50.439 42,6 118.445
Muğla 5 67.805 61,9 35.586 32,5 - - - - 6.080 5,5 109.471
Muş 3 10.149 18,3 10.615 19,1 4.418 8,0 7.568 13,6 22.728 41,0 55.478
Nevşehir 3 28.660 47,3 15.497 25,6 16.408 27,1 - - - - 60.565
Niğde 5 47.080 45,6 26.228 25,4 11.135 10,8 4.362 4,2 14.423 14,0 103.228
Ordu 8 79.845 53,2 54.275 36,2 - - 5.783 3,8 10.191 6,8 150.094
Rize 4 51.530 62,3 18.692 22,6 7.883 9,5 1.608 1,9 3.031 3,7 82.744
Sakarya 6 71.625 57,3 26.334 21,1 8.521 6,8 13.159 10,5 5.400 4,3 125.039
Samsun 11 130.874 56,0 73.031 31,2 18.019 7,7 - - 11.947 5,1 233.871
Siirt 4 22.310 36,7 21.798 35,8 1.192 2,0 8.995 14,7 6.558 10,8 60.853
Sinop 4 26.742 34,7 20.763 26,9 11.660 15,1 - - 17.905 23,3 77.070
Sivas 11 82.060 39,4 69.172 33,2 14.683 7,1 10.318 5,0 31.805 15,2 208.038
Tekirdağ 4 54.100 58,7 30.206 32,8 3.751 4,1 - - 4.003 4,4 92.060
Tokat 7 75.494 50,0 55.329 36,6 - - 9.974 6,6 10.298 6,8 151.095
Trabzon 9 90.380 53,8 62.789 37,4 10.747 6,4 - - 3.965 2,4 167.881
Tunceli 2 10.985 26,8 13.705 33,5 - - 8.916 21,8 7.302 17,8 40.908
Urfa 7 41.486 34,9 36.307 30,5 - - 10.833 9,1 30.215 25,5 118.841
Uşak 3 31.187 55,1 18.737 33,1 - - - - 6.641 11,7 56.565
Van 4 21.585 30,2 32.276 45,2 - - 14.067 19,7 3.510 4,9 71.438
Yozgat 6 53.761 40,1 34.689 25,8 29.514 22,0 2.977 2,2 13.233 9,9 134.174
Zonguldak 9 145.975 65,6 54.706 24,6 8.935 4,0 3.034 1,4 9.917 4,5 222.567
Türkiye 450 4.921.235 52,87 2.675.785 28,75 582.704 6,26 346.514 3,72 781.325 8,4 9.307.563

Kaynakça değiştir

  1. ^ "Tarihte Bugün – 13 Şubat". ismetinonu.org.tr. İnönü Vakfı. 13 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2021. 
  2. ^ Murat Bardakçı (6 Ekim 2013). "Obama'ya kepenk indirten bütçe derdi İsmet Paşa'yı başbakanlıktan etmişti". Haberturk.com. 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020. 
  3. ^ a b Burak Cop (24 Nisan 2011). "Sosyalistler TBMM'ye nasıl girdi?". NTV.com.tr. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2015. 
  4. ^ a b Abdülkadir Özdemir (2014). "Türkiye'de Çok Partili Dönem'de Seçim Sistemleri ve Siyasal İstikrar" (PDF). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020. [ölü/kırık bağlantı]
  5. ^ "Sahne Demirel'in: 1965 genel seçimleri". Yeni Şafak. 22 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020. 
  6. ^ 1950 - 1977 Yılları Arası Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ysk.gov.tr
  7. ^ "1950-1977 Yılları Arası Milletvekili Genel Seçimleri". 10 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020.