Isparta
Isparta, Isparta ilinin merkez ilçesidir. 2014 yılı nüfus sayımına göre kent merkezinin nüfusu 207.266, merkez ilçeye bağlı belde ve köylerin nüfusu 21.464 olmak üzere Isparta şehri nüfusu 228.730'dur. Şehrin denizden yüksekliği (rakım) 1035 metredir. Şehir, yöreye özgü el dokuması halılarıyla ve gül yetiştiriciliğiyle tanınmaktadır. Isparta, nüfusu artan bir ildir. TÜİK'in yayınladığı 2014 Yılı ADNKS veri tabanına göre 228.730 olan merkez nüfusuyla Isparta; Akdeniz Bölgesi'nin en önemli kentlerinden biridir.
| Isparta | |
| — İlçe — | |
 |
|
 |
|
.svg) |
|
| Koordinatlar: 37°46′K 30°33′D / 37.767°K 30.55°D | |
| Ülke | Türkiye |
|---|---|
| İl | Isparta |
| Coğrafi bölge | Akdeniz Bölgesi |
| Yönetim | |
| - Belediye başkanı | Yusuf Ziya Günaydın (MHP) |
| Yüzölçümü | |
| - Toplam | 8.933 km2 (3.449,1 mi2) |
| Rakım | 1.035 m (3.396 ft) |
| Nüfus (2016)[1] | |
| - Toplam | 241,723 |
| - Kır | 21,401 |
| - Şehir | 220,322 |
| Zaman dilimi | UDAZD (+3) |
| Posta kodu | 32000 |
| İl alan kodu | 0246 |
| İl plaka kodu | 32 |
| İnternet sitesi: http://www.isparta.gov.tr | |
İçindekiler
TarihçeDüzenle
Isparta ve çevresindeki yerleşim tarihi Paleolitik döneme kadar uzanmaktadır. Isparta' nın da önemli yerleşim merkezlerinden biri olduğu Pisidia bölgesine M.Ö. 2000’lerde Luvi ve Arzava toplulukları yerleşmiştir. Daha sonra bölgeye M.Ö. 1200'lerden itibaren Frigler, Lidyalılar, Persler ve Makedonyalılar egemen olmuştur. M.Ö. 323’te Büyük İskender’in ölümüyle beraber sırasıyla Seleukos, Bergama Krallığı ve sonrasında Roma hakimiyetine girmiştir. Roma İmparatorluğu döneminde önemli bir gelişme gösteren Isparta önemli bir piskoposluk ve ticaret merkezi oldu.[2] Roma İmparatorluğunun bölünmesiyle Doğu Roma ve sonrasında Bizans topraklarında bulunan bölge 1204 yılında Anadolu Selçuklu Devleti topraklarına katılmıştır. 1300 yılında Hamitoğulları Beyliği ve 1391 yılından sonra da Osmanlı topraklarına katılmıştır. II. Murad döneminde kesin olarak Osmanlı egemenliğine girmiştir. 16. yüzyılda güneybatı Anadolu’daki önemli pazarlardan biri olmuştur.
İlk Yunan muhacirleri Anadolu'ya çıktıkları zaman buranın güzelliğini işitmişler ve Isparta anlamına olarak (İs-Barid) demişler. Bu kelime zamanla (Sparta - Isparta) şeklini almıştır.
Tarih Öncesi Dönemlerde IspartaDüzenle
Yörenin yerleşme tarihi, paleolitik dönemle başlamaktadır. 1944 yılında Şevket Aziz Kansu döneminde yapılan incelemeler sonucunda Bozanönü Ovası'nın ortasında bulunan Kapıini Mağarası, üst paleolitik eserleri vermektedir. Keçiborlu’nun Gümüşgün (Baladız) yakınlarında Prof. Louis’in yaptığı kazılarda, Mezolitik çağına ait “Mikrolit” adı verilen çakmaktaşlarına rastlanmıştır.
Tarih öncesi çağın üçüncü dönemi, neolitik devri olmuştur. Bu devre ait Yeniköy (Ş. Karaağaç) Höyüğü'ndeki buluntular bunu doğrulamaktadır. Toprak Tol Höyüğü ve Köşktepe’de rastlanan küp mezarlar ile ele geçen başka buluntular, Isparta’daki yerleşimin Kalkolitik dönemde de var olduğunu göstermektedir. Kalkolitik dönem sonrası Tunç Kültürleri, Pisidia ovasında oldukça yaygın bir biçimde gözlenebilir.
CoğrafyaDüzenle
Coğrafî KonumDüzenle
Isparta şehir merkezi; Akdeniz Bölgesi'nin kuzeyinde, Antalya Bölümü, Göller Bölgesi'nde yer alır. Doğusunda Eğirdir, kuzeyinde Atabey ve Gönen ilçeleri, batısında Burdur İli bulunmaktadır. Merkez ilçeye en yakın ilçe, 22 kilometre ile Atabey'dir. Merkez ilçe Isparta; ilin dokuz ilçesi ile komşu değildir. Merkez ilçeye en uzak olan ilçe ise 175 kilometre ile Yenişarbademli'dir.
İklim ve bitki örtüsüDüzenle
Akdeniz iklimi ile karasal iklim arasında bir geçiş iklimine sahiptir. Kışları serin ve yağışlı yazları ise sıcak ve kurak geçmektedir.[3] Çevresindeki göllerin iklim üzerinde önemli etkisi vardır. Yağışların büyük bir bölümü kış ve ilkbahar aylarında düşmektedir. Yıl içinde en çok yağış Aralık ve Ocak aylarında yaşanmaktadır. Aylık yağış miktarları Ağustos ayına kadar düzenli olarak düşmekte ve Temmuz, Ağustos aylarında en kurak dönemine ulaşmaktadır. Eylül'den itibaren yağış miktarı tekrar artmaya başlamaktadır.[4] Bitki örtüsü bozkırdır. Isparta'nın Akdeniz iklimini yaşayamamasının nedenlerinden biri ise Toros Dağları'nın arkasında kalmasıdır.
| Ortalama Veriler | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Arl | |
| Ort.En Yüksek °C | 6.5 | 7.6 | 11.7 | 16.4 | 21.8 | 26.6 | 30.3 | 30.3 | 26.6 | 20.7 | 13.4 | 7.7 | |
| Ort.En Düşük °C | -2.2 | -1.8 | 0.4 | 4.4 | 8.1 | 11.8 | 14.9 | 14.3 | 10.0 | 6.0 | 1.7 | -0.9 | |
| Ort. Güneşlenme Süresi (saat) | 3.8 | 4.9 | 6.1 | 6.9 | 8.7 | 11.0 | 11.8 | 11.3 | 9.8 | 7.3 | 5.2 | 3.3 | |
| Ortalama Yağışlı Gün Sayısı | 12.0 | 10.6 | 10.7 | 11.4 | 10.4 | 6.2 | 4.0 | 2.9 | 3.5 | 6.2 | 8.3 | 12.4 | |
| Kaynak: meteor.gov.tr | |||||||||||||
EkonomiDüzenle
Gül ve Gül ÜrünleriDüzenle
Dünya'nın en kaliteli güllerinin yetiştiği Isparta toprakları, Dünya Gül Yağı Üretimi'nin yaklaşık % 65’lik kısmını karşılayarak sektöründe dünyada birinci sırada yer almaktadır.
SanayiDüzenle
Türkiye'nin en büyük çimento fabrikalarından biri olan Göltaş Çimento şehrin girişinde bulunmaktadır. Şehirde Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi, Isparta Deri Organize Sanayi Bölgesi, Yalvaç Organize Sanayi Bölgesi ve iki adet Sanayi Sitesi bulunmaktadır. Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi; şehir merkezine 26, Isparta Havalimanı'na 4 kilometre uzaklıktadır.
AltyapıDüzenle
SağlıkDüzenle
Şehirdeki ilk yataklı tedavi kurumu olan Gureba Hastanesi; 1900 yılında halkın bağışlarıyla kurulmuş ancak 1914 yılındaki depremle kullanılamaz hale gelmiştir. 1915 yılında yeni hastanenin inşaatına başlanmasına rağmen I. Dünya Savaşı sebebiyle çalışmalar gecikerek 1922 yılında sona ermiştir. 30 yataklı bu hastane; cumhuriyetin ilanından sonra yapılan çalışmalarla 50 yatak sayısına ulaşmış ve Verem Hastanesi adını almıştır. Bu bina yıkılmış, günümüze ulaşmamıştır. 1945 yılında üç katlı Devlet Hastanesi'nin inşaatına başlanmış ve 1946 yılında tamamlanarak hizmete açılmıştır. Taş bina olarak adlandırılan bu bina, daha sonra yapılan ilavelerle Süleyman Demirel Üniversitesi'ne bağlı olarak kullanılmıştır.
- 29 Ekim 1979 tarihinde inşaatına başlanan, dört bloktan oluşan, 15.000 m² kapalı alana sahip yeni Isparta Devlet Hastanesi, 25 Nisan 1986 tarihinde açılmış ve günümüzde hizmet vermektedir.
- Isparta Bölge Hastanesi (inşa halinde)
- Isparta Doğum ve Çocuk Bakımevi Hastanesi
- Isparta Devlet Hastanesi
- Isparta Şehir Hastanesi
- Doktor Sadık Yağcı Ağız ve Diş Hastanesi
- Özel Davraz Yaşam Hastanesi
- Özel Meddem Hastanesi
- Özel Isparta Hastanesi
- Özel Avrupa Göz Hastanesi
- Özel Atanur Göz Hastanesi
- Özel Vizyon Göz Hastanesi
Şehirde Devlet Hastaneleri'nin yanı sıra Süleyman Demirel Üniversitesi'ne bağlı dört hastane bulunmaktadır:
- Süleyman Demirel Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi , 300 yatak kapasitesi ile klinik hizmeti vermektedir.
- Süleyman Demirel Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi (yeni bina), 2 Ocak 2001 tarihinde hizmete giren hastane 419 yatak kapasitelidir.
- Şevket Demirel Kalp Damar Merkezi, 28 Kasım 1999 tarihinde açılan hastane 102 yatak kapasitelidir.
- Zehra Ulusoy Onkoloji Merkezi, 23 Eylül 2002 tarihinde açılan hastane 40 yatak kapasitelidir.
UlaşımDüzenle
Isparta merkez ilçesine karayolu ile çevresindeki Antalya ve Afyon ve Konya illeri üzerinden ulaşılabilir. 
yolu ile Antalya'dan, 
ve yollarıyla kuzey yönünden, Isparta-Eğirdir arasındaki 
yoluyla da Konya yönünden şehir merkezine ulaşılabilir. Isparta Süleyman Demirel Havalimanı havayolu ile ulaşım sağlamaktadır. Türk Hava Yolları İstanbul - Isparta arası karşılıklı haftada 6 sefer düzenlemektedir.
İdarî yönetimDüzenle
Merkez ilçedeki, 44 mahalle ve 3 belde kasabası doğrudan Isparta'ya bağlı yerleşim birimleridir.[5]
|
|
|
|
- Gülcü Mahallesi
Osmanlı İmparatorluğu döneminde Elhacıvaz, Hacıvaz (1591'de Hacı Ayvaz) gibi isimlerle anılan mahallenin adı 1935'de Gülcü Mahallesi olmuştur. Ününü, Isparta'nın en eski yerleşim yerlerinden biri olmasından çok, Isparta'da Isparta gülü'nün (Rosa Damacena) ilk yetiştirildiği yer olmasına borçludur. Müftüzade İsmail Efendi'nin 1888'de Bulgaristan'ın Kızanlık veya Kazanlık (Bulgarca: Kazanlık / Казанлък) şehrinden getirdiği gülleri Gülcü Mahallesi'ndeki arazisine dikmesiyle Isparta'da gülcülük başlamıştır.
Isparta; hâlâ Türkiye gülyağı üretiminin %80'ini karşılıyor durumda olsa da günümüzde Gülcü Mahallesi'nin gülcülükle bir ilgisi kalmamış durumdadır.
Merkeze Bağlı BeldelerDüzenle
- Büyük Gökçeli (Aşağı, Yukarı, Orta, Yeni)
- Sav Kasabası (Aşağı, Fatih, Yukarı)
- Kuleönü Kasabası (Kemal, Okul-Yeni Cami)
NüfusDüzenle
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1965[6] | 64.730 | 42.901 | 21.829 |
| 1970[7] | 75.166 | 50.905 | 24.261 |
| 1975[8] | 86.043 | 62.870 | 23.173 |
| 1980[9] | 109.972 | 86.475 | 23.497 |
| 1985[10] | 127.898 | 101.215 | 26.683 |
| 1990[11] | 133.061 | 112.117 | 20.944 |
| 2000[12] | 170.713 | 148.496 | 22.217 |
| 2007[13] | 206.186 | 184.735 | 21.451 |
| 2008[14] | 197.169 | 175.815 | 21.354 |
| 2009[15] | 211.614 | 190.084 | 21.530 |
| 2010[16] | 244.045 | 222.556 | 21.489 |
| 2011[17] | 213.511 | 192.093 | 21.418 |
| 2012[18] | 219.904 | 198.385 | 21.519 |
| 2013[19] | 223.430 | 201.873 | 21.557 |
| 2014[20] | 228.730 | 207.266 | 21.464 |
| 2015[21] | 235.456 | 214.096 | 21.360 |
| 2016[22] | Veri yok | Veri yok | Veri yok |
EğitimDüzenle
Isparta'da Cumhuriyetin kurulduğu 1923'ten 1940'lara kadar biri şehir merkezinde diğeri Yalvaç ilçesinde olmak üzere iki ortaokul eğitim hizmeti sağlamıştır. 1940 yılında Gönen Köy Enstitüsü kurulmuş ve buradan mezun olan öğretmenler şehirdeki eğitim faaliyetlerine katkı sağlamışlardır. 1950 yılında ilk lise açılmış, 1960 yılına kadar lise sayısı dokuza ulaşmıştır.[23] 1969 yılında "Isparta Eğitim Enstitüsü" kurulmuştur.
21 şubat 1976 tarihinde açılan "Isparta Devlet Mimarlik ve Mühendislik Akademisi" şehirdeki ilk yükseköğretim birimidir.[24] Ayrıca aynı yıl "Meslek yüksekokulu" açılmıştır. 1992 yılında Süleyman Demirel Üniversitesi kurulmuştur. Üniversite bünyesinde yer alan "Göller Bölgesi Teknokenti" bölge sanayisine destek olmaktadır.
Kardeş şehirlerDüzenle
KaynakçaDüzenle
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6WFCyufdp. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ Dönüşüm sürecinin tarihi kent merkezleri üzerine etkileri:Isparta örneğinde bir inceleme, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 27(2): 185-199 (2011), Sıdıka Çetin
- ^ "Isparta Ekolojik Koşullarında Bazı Tritikale Hat/Çeşitlerinin Verim ve Verim Unsurlarının Belirlenmesi". Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 20 Temmuz 2007. http://www.akdeniz.edu.tr/ziraat/zfd/article/20_2-04.pdf. Erişim tarihi: 22 Nisan 2010.
- ^ "Yıllık Toplam Yağış Verileri, Isparta". Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140413033459/http://www.meteor.gov.tr/veridegerlendirme/yillik-toplam-yagis-verileri.aspx?m=ISPARTA. Erişim tarihi: 26 Nisan 2010.
- ^ "Isparta Valiliği, Merkez İlçe". 29 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20070629060205/http://www.isparta.gov.tr:80/index3.php?goster=2&b1=11&b2=3&b3=116. Erişim tarihi: 21 Nisan 2010.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BspmDF1W. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtnL65Og. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Btpvhd30. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtubsZfJ. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtwfVGNJ. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtyIcY77. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu0Q6KKJ. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu1wZFeb. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu3la5bx. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuCz6fuh. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuFZKMFD. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuGsyecc. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6EZxikaza. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6NPUtzAMs. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6WFCyufdp. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- ^ "2016 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/. Erişim tarihi: 7 Mart 2017.
- ^ "Isparta Valiliği, Cumhuriyet Döneminde Isparta'da Milli Eğitim". 17 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20070817111546/http://www.isparta.gov.tr:80/index3.php?b1=3&b2=2. Erişim tarihi: 21 Nisan 2010.
- ^ "Süleyman Demirel Üniversitesi. Tanıtım ve tarihçe". 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120208191104/http://w3.sdu.edu.tr:80/sdu.aspx?dosya=sdu_tarihce. Erişim tarihi: 21 Nisan 2010.