Sebze

yemek pişirmede kullanılan yenilebilir bitki veya bitkinin bir parçası
(Sebzeler sayfasından yönlendirildi)

Sebze ya da göveri[1], bitkilerin insanlar veya diğer hayvanlar tarafından yenen kısımlarına verilen isimdir. Sebze terimi, kültürler ve mutfaklar arasında farklı anlamlara gelebilir.

Kültürel açıdan sebze kavramı ile botanik meyvelerin ilişkisini gösteren Euler diyagramı

Her ne kadar meyve ve sebze terimleri birbirlerine zıt anlamda kullanılmaktaysa da aslında botanik açıdan meyve kabul edilen birçok bitki kısımları mutfaklarda sebze olarak kullanılır. Örneğin patlıcan, domates, kabak gibi sebzeler aslında botanik bakımdan aynen erik, kayısı, şeftali gibi meyve sayılmaktadırlar.

Etimoloji değiştir

Sebze kelimesi Farsça "yeşillik, bitki" anlamına gelen sabzī (سبزى) sözcüğünden alıntıdır. Bu Farsça sözcük ise Farsça ve Orta Farsça "yeşil, taze, yaş" manasındaki sabz (سبز) sözcüğüne +ī ekinin eklenmesi ile türetilmiştir.[2] Türkçede sebze anlamında kullanılan bir diğer sözcük olan zerzevat da bu köke dayanmakta olup, Farsça sözcüğe Arapça +āt çoğul takısı ilavesiyle inşa edilen sebzevāt sözcüğünün deforme edilmiş halidir.[3]

Örnekler değiştir

Görsel Tür Kullanılan kısım Köken Kültivarlar Küresel üretimi

(×106 ton, 2018)[4]

  Brassica oleracea yaprak, yan tomurcuk, gövde, çiçek başı Avrupa lahana, Brüksel lahanası, karnabahar, brokoli, karalahana, alabaş, kırmızı lahana, Milano lahanası 69.4
  Brassica rapa kök, yaprak Asya şalgam, Çin lahanası, bok choy
  Raphanus sativus kök, yaprak, tohum Güneydoğu Asya turp, beyaz turp, daikon
  Daucus carota kök, yaprak, gövde İran havuç 40.0[n 1]
  Pastinaca sativa kök Avrasya yabani havuç
  Beta vulgaris kök, yaprak Avrupa ve Orta Doğu pancar, şeker pancarı, pazı
  Lactuca sativa yaprak, gövde, tohum Mısır marul, Çin marulu 27.2
  Phaseolus vulgaris, Phaseolus coccineus, Phaseolus lunatus badıç, tohum Orta ve Güney Amerika fasulye, taze fasulye, çalı fasulyesi, Etiyopya fasulyesi, Lima fasulyesi 55.1[n 2]
  Vicia faba badıç, tohum Akdeniz ve Orta Doğu bakla 4.9
  Pisum sativum badıç, tohum Akdeniz ve Orta Doğu bezelye, taze bezelye 34.7[n 2]
  Solanum tuberosum yumru Güney Amerika patates 368.1
  Solanum melongena meyve Güney ve Doğu Asya patlıcan 54.0
  Solanum lycopersicum meyve Güney Amerika domates 182.2
  Cucumis sativus meyve Güney Asya salatalık 75.2
  Cucurbita spp. meyve, çiçek Orta Amerika kabak, bal kabağı, dolmalık kabak, asma kabak 27.6
  Allium cepa soğan, yaprak Asya soğan, yeşil soğan, arpacık soğanı 102.2[n 2]
  Allium sativum soğan Asya sarımsak 28.5
  Allium ampeloprasum yaprak Avrupa ve Orta Doğu pırasa, Çin sarımsağı 2.2
  Capsicum annuum meyve Kuzey ve Güney Amerika biber, dolmalık biber 40.9[n 2]
  Spinacia oleracea yaprak Orta ve Güneybatı Asya ıspanak 26.3
  Dioscorea spp. yumru Afrika tropikleri yam 72.6
  Ipomoea batatas yumru, yaprak, filiz Orta ve Güney Amerika tatlı patates 91.9
  Manihot esculenta yumru Güney Amerika kasava (manyok) 277.8
  1. ^ Havuç ve şalgam beraber hesaplanmıştır.
  2. ^ a b c d Kuru ve taze kısımları beraber hesaplanmıştır.

Galeri değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2023. 
  2. ^ "sebze". Nişanyan Sözlük. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2020. 
  3. ^ "zerzevat". Nişanyan Sözlük. 9 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2020. 
  4. ^ "FAOSTAT". 12 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2020.  Aggregate data: may include official, semi-official or estimated data