Hamdullah Suphi Tanrıöver
Hamdullah Suphi Tanrıöver (1885, İstanbul - 10 Haziran 1966, İstanbul), Türk edebiyatçı, yazar, öğretmen, milletvekili, siyasetçi. Kurtuluş Savaşı ve cumhuriyetin ilk yıllarında TBMM'de yaptığı coşkulu konuşmaları nedeniyle "Millî Hatip" ve "Cumhuriyet Hatibi" olarak tanınan bir siyaset adamı ve yazardır. Ayrıca İstiklâl Marşı'nı Türkiye Büyük Millet Meclisinde ilk okuyan kişidir.
| Hamdullah Suphi Tanrıöver | |
|---|---|
| |
| Türkiye Millî Eğitim Bakanı | |
| Görev süresi 3 Mart 1925 - 19 Aralık 1925 | |
| Başbakan | Fethi Okyar |
| Yerine geldiği | Şükrü Saracoğlu |
| Yerine gelen | Mustafa Necati Uğural |
| TBMM Maarif Vekili | |
| Görev süresi 14 Aralık 1920 - 20 Kasım 1921 | |
| Başbakan | Fevzi Çakmak |
| Yerine geldiği | Rıza Nur |
| Yerine gelen | Mehmet Vehbi Bolak |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 1., 2., 3., 7., 8., 9. ve 10. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 8 Mart 1943 - 11 Eylül 1957 | |
| Seçim bölgesi | 1943 - Mersin 1946 - İstanbul 1950 - Manisa 1954 - İstanbul |
| Görev süresi 23 Nisan 1920 - 26 Mart 1931 | |
| Seçim bölgesi | 1920 - Antalya 1923 - İstanbul 1927 - İstanbul |
| Meclis-i Mebûsan 6. Dönem Mebusu | |
| Görev süresi 12 Ocak 1920 - 18 Mart 1920 | |
| Seçim bölgesi | 1919 – Antalya |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1885 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 10 Haziran 1966 (81 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi (1923-1950) Demokrat Parti (1950-1955) Hürriyet Partisi (1955-1958) |
| Bitirdiği okul | Galatasaray Lisesi |
Tanrıöver önce Fecr-i Âti Hareketi içinde, daha sonra Millî Edebiyat toplulukları içinde yer aldı. Zamanla siyasi kimliği, şair ve yazar kimliğinin önüne geçti. Son Osmanlı Meclis-i Mebusanında ve I, II, III, VII, VIII ve IX. dönem TBMM'de milletvekilli olarak bulundu. İki defa Millî Eğitim Bakanlığı yaptı. Siyasi yaşamının yanı sıra, Türk Ocaklarının başkanlığını yürüttü. Türk Ocaklarının kapatılmasından sonra 13 yıl Bükreş'te büyükelçilik görevinde bulundu. Yurda geri döndüğünde Türk Ocaklarını tekrar kurdu; ismi aralıklarla toplam 34 yıl başkanlık ettiği bu kurum ile özdeşleşmiştir.
İlk yılları ve eğitimi
değiştirHamdullah Suphi Tanrıöver 1885 yılında İstanbul’un Aksaray semtindeki Abdüllatif Suphi Paşa Konağı'nda doğmuştur. Babası Tanzimat Dönemi bilim ve siyaset adamlarından Abdüllatif Suphi Paşa, annesi bir Çerkez kızı olan Ülfet Hanım’dır. Dedesi ilk Osmanlı Maarif Nazırı Abdurrahman Sami Paşa olup, babası Osmanlı devletinin 6. Maarif Nazırı olarak görev yapmıştır.
Çocukluğu yoğun bir kültür ortamında geçti. Yetiştiği konak divan edebiyatının son şairlerinin sık sık bir araya geldikleri bir toplantı yeri gibiydi.[1] İlk şiirleri amcası Sezai Bey'in Paris'te çıkardığı Şura-yı Ummet gazetesinde yayımlandı.[2] II. Abdülhamid'in iradesiyle parasız yatılı olarak Mekteb-i Sultanide (Galatasaray Lisesinde) öğrenim gördü.
Kariyeri ve siyasal yaşamı
değiştirOkuldan 1904 yılında mezun oldu ve meslek olarak öğretmenliği seçti. Ayasofya Rüştiyesinde hitabet ve Fransızca, Darülmualliminde edebiyat, Darülfünunda Türk-İslam sanatı dersleri verdi. 1909 yılında Fecr-i Ati topluluğuna katıldı. 1911'de bu topluluktan ayrılarak Ziya Gökalp önderliğindeki Genç Kalemler çevresinde gelişen Millî Edebiyat akımına bağlandı. 1912 yılında milliyetçilik akımının İstanbul'daki merkezi olan Türk Ocağına girdi ve başkan oldu. Aralıklarla toplam 34 yıl bu kurumda başkanlık yaptı (1912-1931, 1949-1959, 1961-1966).
İstanbul'daki işgalci güçlere karşı düzenlenen açık hava toplantılarında hitabetin etkili örnekleri olarak gösterilen konuşmalar yaptı ve güçlü bir hatip olarak tanındı. Son Osmanlı Meclis-i Mebûsanı (1920) Antalya üyesi olarak seçildi; mecliste Misak-ı Milli lehine konuşmalar yaptı.[1] Meclis-i Mebûsanın işgal güçleri tarafından kapatılmasından sonra, millî mücadeleye katılmak için Ankara'ya gitti. TBMM'nin ilk döneminde milletvekili olarak yer aldı. İlk kabinede Maarif Vekili olarak görev alıp, bu görevde bir yıl kaldı. Vekilliği sırasında milli marş için güfte yarışması açıldı. Mehmet Akif'in yarışmaya katılması için çaba harcadı ve İstiklâl Marşı'nı etkili sesi ile meclis kürsüsünde ilk defa okudu.
TBMM I ve II. dönemlerinde İstanbul milletvekili olarak yer aldı. 1925 yılında ikinci kez Millî Eğitim Bakanı oldu ve bu görevi 4 Mart - 19 Aralık 1925 tarihleri arasında yürüttü.
Bir yandan da Türk Ocakları Başkanlığını sürdürdü. Derneğin merkezini İstanbul'dan Ankara'ya taşıdı. Yeni devletin kültürel yönden teşkilatlanmasında ve Türk kültürünün yayılmasında Türk Ocaklarının büyük rolü oldu. 1931 yılında şube sayısı 278'e, üye sayısı ise 32 bine ulaştı.[3] Siyasal bir güç niteliği kazanmaya başlayan kurum Atatürk'ün 25 Mart 1931 tarihli gazetelerde yayımlanan talimatı üzerine 10 Nisan'da kendisini feshetti.[4]
Türk Ocaklarının kapanmasının ardından, 1931 yılında Bükreş büyükelçisi olarak atandı. 13 yıl sürdürdüğü bu görev sırasında Bükreş'te büyük bir Türk mezarlığı yapılmasını ve Gagavuz kasaba ve köylerinde Türkçe eğitim yapan okullar açılmasını sağladı.[1] 1944 yılında büyükelçilikten emekliye ayrılıp siyasete geri döndü.
1945'te İçel, 1946'da İstanbul Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) milletvekili olarak yeniden TBMM'ye girdi. CHP içindeki kaynaşmalarda müfritlere karşı cephenin başında bulunup, sonunda partiden ayrıldı.[5] 10 Mayıs 1949 tarihinde İstanbul'da yeniden açılan Türk Ocaklarının başkanı oldu.1950 seçimlerinde Demokrat Parti (DP) listesinden bağımsız Manisa milletvekili, 1954 yılında yine DP'den İstanbul milletvekili seçildi. 1957 yılında Hürriyet Partisi adayı olarak katıldığı seçimleri kaybetti.
Ölümü
değiştirTürk Ocakları başkanlığını yürütmeye devam ederken 10 Haziran 1966 tarihinde öldü. Edirnekapı Merkezefendi Mezarlığı’na defnedildi.
Eserleri
değiştirTanrıöver'in birçok yazı ve şiiri vardır. Yazdığı eserlerden bazıları şunlardır:
Kaynakça
değiştir- ^ a b c "Prof. Dr. Adil Dağıstan, "Hamdullah Suphi'nin Romanya Büyükelçiliği ve Gagauz Türkleri", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 54, Cilt 18, Kasım 2002". 10 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2010.
- ^ "Turkceciler.com Hamdullah Suphi Maddesi". 3 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2010.
- ^ "Mustafa Arıkan, Ahmet Deniz, Türk Ocaklarını Kapatılışı, Borçları ve Emlakının Tasfiyesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 15, Güz 2004" (PDF). 13 Haziran 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2010.
- ^ "Sinan Tavukçu, Atatürk Türk Ocaklarını Neden Kapattı? Haber10.com, 09.03.2009". 6 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2010.
- ^ Ahmet Emin Yalman (1997). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim. 4 (2 bas.). İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret A.Ş. ss. 1412 - 1418.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2016.
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Şükrü Saracoğlu |
Türkiye Millî Eğitim Bakanı 3 Mart 1925 - 19 Aralık 1925 |
Sonra gelen: Mustafa Necati Uğural |
| Önce gelen: Rıza Nur |
TBMM Maarif Vekili 14 Aralık 1920 - 20 Kasım 1921 |
Sonra gelen: Mehmet Vehbi Bolak |