Vikipedi:Yaşayan insanların biyografileri

Yaşayan insan biyografilerinde ve/veya onlarla ilgili herhangi bir materyalin yazımında Vikipedistler özellikle dikkatli olmalıdır. Bu tür maddeler hassasiyet gerektirir ve temel politikalarımıza kesin şekilde uyumlu olmalıdır:

• Doğrulanabilirlik
• Tarafsız bakış açısı
• Özgün araştırmalara yer vermemek

"Maddeyi doğru algılamalıyız.". Özellikle kişilerin hayatı ile ilgili bilgi verirken yüksek kalitede kaynak göstermek konusunda çok sıkı davranılması gerekir. Kaynaksız ya da kaynağı güvenilir olmayan çelişkili (negatif, pozitif ya da sorgulanabilirliği yüksek) materyaller maddelerden, tartışma ve kullanıcı sayfalarından derhal çıkarılmalıdır. Bu prensipler, tüm maddelerdeki yaşayan insanlar hakkında biyografik bilgi verilen kısımlar için de geçerlidir. Tüm Vikipedi'de ve özellikle yaşayan insanların biyografilerinde, çelişkili ve tartışmaya açık iddiaları doğrulayıcı kaynaklar sağlamak, iddiada bulunan kişinin sorumluluğundadır. Bu bağlamda kaynaksız ya da zayıf kaynaklara dayanan bilgileri çıkarmak için bunun yanlışlığını gösterir kaynaklar sağlamak gerekmez, iddiayı eklemek isteyen kişi güvenilir ve genel kabul görür kaynaklar göstermekle yükümlüdür.

Mantıksal temel

Yaşayan insanlar hakkındaki Vikipedi maddeleri, konu alınan kişinin hayatını etkileyebilir.

Wikimedia Vakfı ve Jimmy Wales, yaşayan insanların biyografileri ile ilgili olarak her gün ciddi şikayetler ile karşılaşmaktadırlar. İnsanlar asılsız ve bozulmuş bilgiler yüzünden mağdur olmaktadır. Haklı gerekçelere dayanan bu tür şikayetlere karşı başarılı bir çözüm üretilmesi hassas bir husustur.

Problemli içeriği çıkartmak üzere konu alınan kişi de maddeye müdahale etmeye kalkışınca sorun karmaşıklaşmaktadır. Çoğunlukla deneyimli Vikipedistler olmadıklarından politikalarımızdan habersiz olacaklar ve iyi niyetli davranmalarına rağmen vandalizmle ya da düzenleme savaşına girmekle suçlanacaklardır.

Tüm bunları akılda bulundurarak, Vikipedistler yaşayan insanların biyografilerini yazarken ya da değiştirirken şu anahtar hususlara dikkat etmelidir:

• Maddenin kendisi güncel politikalar ile tam olarak uyumlu biçimde ve ciddi bir hassasiyetle ele alınmalıdır.
• Eğer konu edilen şahıs maddeye müdahale ederse, kibarca diyaloğa girmek ve içeriğe dair seçimlerde iyi niyet varsayarak hareket etmek hayati önem taşır. (bknz: Vikipedi:Otobiyografi)
• Eğer anonim bir IP ya da yeni kayıt olmuş bir kullanıcı yaşayan bir insanı konu alan maddenin içini boşaltıyorsa, bu, maddenin konusu olan kişi olabilir. Agresif davranmayın ve onunla diyaloğa geçmeye çalışın, bu arada maddede kaynaksız ya da zayıf kaynaklara dayanan eleştirel bölümler olup olmadığını kontrol edin. Eğer varsa o bölümü silin.

Yazım stili

Yaşayan insanların biyografileri sorumluluk taşıyan, konservatif, tarafsız ve ansiklopedik bir ton ile yazılmalıdır. Diğer konularda maddenin olgunlaşıp düzelmesini beklemek gibi bir strateji izlenebilse de, yaşayan insanların kötü yazılmış biyografileri taslak haline getirilmeli ya da silinmelidir.

Maddede üçüncül kaynakların ve bazı durumlarda konu alınan kişinin kendisinin oluşturduğu yayımlanmış bilgiler, partizanca olmayan bir yaklaşım ile verilmelidir. Yazım tarafsız olmalı, olgulara dayanmalıdır. Sempatizanca ya da yargılayıcı bir bakış açısı kullanılmamalıdır.

Kaynaksız ya da zayıf kaynaklı olan ihtilaflı içeriği çıkartın

Kaynaksız ya da zayıf kaynaklı olan, Vikipedi:Güvenilir kaynaklar sayfasında açıklanan kriterleri sağlamayan ya da sağlayan bir kaynağın tahmini bir açıklamasından ibaret olan kaynaklara dayanan her türlü ihtilaflı içerik çıkarılmalıdır.

Söz konusu kaynaksız ya da zayıf kaynaklı içerik onur kırıcı nitelikte ise, bunu çıkarmaya yönelik tüm değişiklikler üç geri-dönüş kuralına istisna teşkil eder. Bu prensipler Vikipedi'deki, yaşayan insanlarla ilgili her türlü biyografik içeriği kapsar, buna tartışma ve kullanıcı sayfaları da dahildir. Hizmetliler maddede bizzat değişiklik yapmış olsalar dahi, bu tür içeriğin çıkarılmasını sayfayı koruma altına alarak ya da kullanıcıları engelleyerek zorlayabilirler. İçeriği tekrar ekleyen kullanıcılar uyarılabilir ve engellenebilirler (Bakınız: en:Wikipedia:Blocking policy##Biographies_of_living_persons ve en:Wikipedia:Libel).

Hizmetliler kaynaksız ya da zayıf kaynaklı olup ihtilaflı (İngilizce: controversial) içeriğe sahip biyografiler ile karşılaştıklarında, eğer tarafsız bakış açısına sahip bir eski versiyon bulunmuyorsa maddeyi tartışmaksızın silmelidirler. (bknz: en:WP:CSD criterion G10).

Jimmy Wales şöyle söylemiştir:

"I can NOT emphasize this enough. There seems to be a terrible bias among some editors that some sort of random speculative 'I heard it somewhere' pseudo information is to be tagged with a 'needs a cite' tag. Wrong. It should be removed, aggressively, unless it can be sourced. This is true of all information, but it is particularly true of negative information about living persons."

"Şu hususu ne kadar vurgulasam AZDIR. Bazı kullanıcılarda rastgele, spekülatif 'bir yerde duymuştum' tarzı sözde-bilgileri 'kaynak göster' şablonu ile etiketlemeye karşı aşırı bir eğilim var gibi görünüyor. Yanlış. Eğer kaynak gösterilmiyorsa kesinlikle çıkarılması gerekir. Bu her türlü bilgi için böyledir, ancak yaşayan insanlar hakkındaki olumsuz bilgiler için özellikle önemlidir."

Jimbo, "olmayan" bilgiyi "spekülatif" bilgiye tercih ediyor ve hassasiyetin önemini tekrar vurguluyor:

"Real people are involved, and they can be hurt by your words. We are not tabloid journalism, we are an encyclopedia."

"Gerçek insanlar işin içinde ve sözlerinizden zarar görebilirler. Biz tabloid gazete değiliz, biz bir ansiklopediyiz."

Güvenilir kaynaklar

Yaşayan bir insanın biyografisinde yer alan ve doğru olmaması halinde karalayıcı olabilecek içerik için kaynak gösterilmesi gerekir. Güvenilir üçüncü-el kaynakların olmadığı durumda biyografi VP:ÖAYV ve VP:D ilkelerini ihlal edecektir, ve bu onur kırıcı yayın yapma suçlaması ile dava açılmasına sebep teşkil edebilir.

Yalnızca partizan sitelerde ya da ciddiyetsiz küçük gazetelerde bulunan bilgiler dikkatle ele alınmalı, eğer karalayıcı nitelik taşıyorsa kullanılmamalıdır. Bilgi şahsen kaleme alınmış kitaplarda, gazete yazılarında ya da internet sitesi/blogda bulunuyorsa hiçbir zaman kullanılamaz, konu olarak alınan kişinin kendisi hariç.

Geniş bir kesim tarafından okunan gazete ve dergilerin tamamı güvenilir değildir. Bazı gazete ve dergiler çoğu yalanlardan ibaret olan söylentiler yayımlarlar. Bu tip bilgi gıdıklayıcı olsa da burada yeri yoktur. Bu tür bir söylentiyi Vikipedi'de yinelerken kendinize sorun: Bilgi bir "doğru" olarak veriliyor mu? Kaynak güvenilir mi? Bilgi doğru olsa dahi ansiklopedik bir maddede yer alması uygun mu? Bazı magazinler doğruluğundan şüphe duydukları söylentileri yayınlarken çoğunlukla araya anlam bozucu kaçamak kelimeler sıkıştırırlar, bunları arayın. Eğer magazin hikâyenin doğru olduğuna inanmıyorsa neden bizler inanalım?

Konu alınan kişiyi kaynak olarak kullanmak

Kimi durumlarda konu alınan kişi maddenin yazımına dahil olabilir. Maddeyi bizzat ya da temsilcileri aracılığı ile değiştirebilirler. Vikipedistler ile maddenin tartışma sayfasını kullanarak ya da e-posta ile iletişime geçebilirler. Basın açıklamaları, kişisel internet sayfası ya da otobiyografiler ile içerik sunabilirler. Konu alınan kişinin sağladığı bilgiler kaynaksız içerik ile çelişmekteyse, kaynaksız içerik çıkarılır.

Konu alınan kişinin sağladığı bilgiler şu kriterleri sağlıyor ise maddeye eklenebilir:

• Doğrulanabilirlik, tarafsızlık ve orijinal araştırma olmama ilkelerine uymak
• Kişinin kayda değerliği ile uyumlu olmak
• Tartışma konusu olmamak
• Haksızca ve aşırı derecede kendini kayırır olmamak
• Bilginin kişinin kendisinden geldiğine dair bir şüphe olmaması

Kişi bir kaynak olarak kullanılmasa da internet sayfası ya da bloguna dış bağlantılar ya da ileri okuma bölümlerinde bağlantı verilebilir.

Taraflı ya da kötü niyetli içerik

Kullanıcılar, biyografilerde ve her tür biyografik yazıda, taraflı ya da art niyetli içeriği özellikle aramalıdırlar. Eğer bazıları zorla belli bir gündem yaratmaya ya da belli bir bakış açısını kabul ettirmeye çalışıyor görünüyorsa, güvenilir bir üçüncü parti kaynak göstermeleri ve eklemek istedikleri içeriğin kişinin tanınan ve ön plana çıkan özelliği ile açık ve net bir şekilde ilgili olduğununu anlatmalarını ısrarla isteyin.

Eleştirel görüşlere kişinin tanınan ve ön plana çıkan özelliği ile açık ve net bir şekilde ilgili ise ve güvenilir kaynaklara dayanıyorsa yer verilebilir. Ancak burada eleştirilerin maddenin genelini yutmamasına ya da maddenin yapılan eleştirinin yanında yer alıyor görünmemesine dikkat edilmelidir. Azınlık bir fikri genelin fikriymiş gibi sunmamaya, çatışan fikirlere orantısız yer vermemeye özen gösterin. Eğer bir görüş çok küçük bir azınlık tarafından savunuluyorsa büyük ihtimalle maddede yeri yoktur. Çağrışımlar yolu ile olumlu ya da olumsuz yargılar oluşturmamaya dikkat edin.

Mahremiyetin bilinen gerçekler doğrultusunda korunması

Yaşayan insanların biyografileri kişilerin özel yaşamına saygı ile yazılmalıdır.

Tanınmış kişiler

Tanınmış kişiler hakkında yazılan biyografilerde, birçok üçüncü şahıslardan alınmış bilgiler kullanılarak; bu kaynaklarda anlatılanları sunmalıdır. Bir suçlama veya olay söz konusu olduğunda, belirgin, ve güvenilir kaynaklardan yararlanarak, makalede bundan bahsedilerek - her ne kadar negatif ise ve şahıs bu makalelerin bahsedilmesini istemese de. Eğer ki güvenilir üçüncü şahıslardan alınmış kaynak değilse lütfen bu bilgiyi sunmayın.

Örnek: "Ahmet Ali, Ayşe Ali'den oldukça pis bir şekilde boşandı" Bu makale için belirgin, ispatlanabilir ve önemli midir? Öyle değilse, lütfen yazmayın.

Örnek: "Bir politikacının eşini aldattığı iddia edildi. Politikacı bunu inkar ediyor, ancak Sabah gazetesi iddiaları yayınladı, ve bir skandala sebep verdi." İddia bu durumda biyografide bulunabilir, ancak Sabah gazetesindeki haberi kaynak olarak kullanmalıdır.

Birinci kaynaklardan bilgiler dikkatle kullanılmalıdır. Örnek olarak, polis kayıtlarında geçen ev değeri, trafik cezaları, araba plakası, ev ve iş adresi gibi kişisel kayıtlar ve özel bilgiler genelde kullanılmamalıdır. Ne zaman ki bu olgu ikinci bir kaynaktan onaylanabilirse, bu durumda kabul edilebilir ve ilk kaynaktaki bilgiler ikinci kaynaktaki bilgiler göz önünde bulundurularak kullanılabilir. Önemi olan bilgiler de; misal olarak bir suçlama karşısında o şahısın mahkeme kayıtları kullanılabilir. Bu kayıtlar arasında, mezuniyet tarihi, evlilik tarihi, ikinci bir kaynağın da onayı alınarak kullanılabilir. Daha detaylı ve açıklayıcı bilgi için lütfen VP:D'ye bakabilirsiniz.

Tanınmamış kişiler

Vikipedi ayrıca, bir makale yazılabilecek kadar tanınmış, ancak halk tarafından oldukça tanınmamış kişilerin mahremiyetine de saygı duymakla yükümlüdür. Bu koşullarda yazarlar bilgileri sadece önemlerine göre sunmalıdır. Birinci kaynaktan bilgiler genelde eğer ki ikinci bir kaynaktan onaylanmamışsa kullanılmamıştır. (üste bakınız).

En son karar alarak; kaidemiz "zarar vermemek" olmalıdır. Vikipedi bir ansiklopedidir, bir magazin dergisi değildir. Sansasyon yaratmak ya da insanların hayatları hakkındaki kırıcı iddiaları taşımak görevimiz değildir.

Doğum tarihlerinin mahremiyeti

Vikipedi bazı ünlü insanların doğum tarihlerinden bahseder, ancak yaşayan insanlar hakkındaki bu bilgi dikkatle kullanılmalıdır. Birçok tanınmış yaşayan insanların doğum günleri halk tarafından bilinmektedir, ancak tanınmamış insanlar için aynı şey söz konusu değildir. Kimlik hırsızlığının da yükselmesiyle, bazı kişiler doğum tarihlerini özel bir bilgi olarak saklamaktadırlar. Eğer ki şahısın doğum tarihi sorgulanır halde ise, ya da doğum tarihinin açıklanmasını istemiyorsa, bu durumda sadece doğum günü yerine doğum yılını yazınız.

Kategorilerin kullanımı

Kategori isimleri uyarıları veya değişiklikleri içermez, bu vesile ile kategori makale'de açıkca yazılmalıdır. Makale bahsi geçen kategorinin kullanımı hakkındaki bulgularını kaynaklarıyla sunabilmelidir.

Örneğin, Kategori:Suçlular sadece o şahıs bir suç işlediğinde ve bunun kaynağı belirtildiğinde kullanılmalıdır ve bu koşulda şahıs mahkeme tarafından suçlu bulunmalıdır.

Dinlere ve cinsiyetlere ilişkin kategori şablonları şu iki koşulun uygunluğu durumunda kullanılmamalıdır:

• Şahıs halka açık olarak kendi mevzu bahis inancı ya da özelliklerini temsil etmektedir.
• Şahsın inançları ve cinsel yönelimleri şahıs tarafından yaşamında açıkca sergilenmektedir.

Konu alınan kişinin değişiklikleri ile ilgili durumlar

Her ne kadar Vikipedi kişilerin kendileri hakkında yazmasını ya da önemli ölçüde katkıda bulunmasını tavsiye etmese de, Konu alınan kişinin, hakkındaki bir yanlışı düzeltmek ya da bir karalamayı geri almak konusunda değişiklikte bulunması memnuniyetle karşılanır.

Jimmy Wales bu tür durumlarla yüzyüze kalan kullanıcılara iki kere düşünmelerini tavsiye eder:

"...kendi hakkında yapılmış bir karalamayı çıkarmaya çalışan birinin değişikliğini geri almak çok aptalca bir harekettir."

Anonim IP'li kullanıcıların, yaşayan insanların biyografilerini boşaltması durumu dikkatle değerlendirilmelidir. Özellikle eğer söz konusu kişi fazla ünlü değilse, bu tür değişiklikler vandalizm değil kişinin hakkındaki taraflı ya da yanlış içeriği kaldırmaya çalışması olabilir. Son değişiklik devriyeleri ve duruma dahil olan kullanıcılar kiminle muhattab oldukları konusunda dikkatli olmalılar, kışkırtıcı değişiklik özetleri ve vandalizmle ilgili uyarı şablonları kullanmaktan kaçınmalıdırlar.

Kendiniz hakkındaki maddelerle ilgili problemler

Eğer sizi konu alan bir madde ile ilgili sorun yaşıyorsanız ya da sorularınız varsa, lütfen hizmetliler ile irtibata geçin. Mesaj sayfasına not bırakabilir ya da e-posta atabilirsiniz, sizinle en kısa zamanda irtibata geçilecektir.

Alternatif olarak, madde ile ilgili kullanıcılara bu sayfayı hatırlatın, bu problemleri büyük ihtimalle çözecektir. Eğer politikayı uygulatmakta zorluk çekiyorsanız bir hizmetliden yardım isteyebilirsiniz, ya da Vikipedi:Şikayet sayfasını kullanabilirsiniz.

Son çare olarak, Wikimedia Vakfı'nın iletişim sayfası bulunmaktadır. Ancak sorunlarınızı öncelikli olarak Vikipedi'de çözümlemeye çalışmanız tavsiye edilir.

Şablonlar

Yaşayan insanlar hakkındaki biyografik maddelerinin tartışma sayfasına {{YİB}} şablonunu eklemeniz durumunda hem Vikipedistler, hem okurlar hem de kişinin kendisi bu politikadan haberdar olacaktır.

Bu politikayı ihlal ettiğini düşündüğünüz insanları uyarmak için aşağıdaki uyarı şablonlarını kullanabilirsiniz:

• {{blp0}} ve {{blp0-n}}
• {{iftira1}} ve {{blp1-n}}
• {{iftira2}} ve {{blp2-n}}
• {{blp3}} → bir engelleme yapıldıysa

Ayrıca bakınız

İlgili politikalar

• Vikipedi:Tarafsız bakış açısı
• Vikipedi:Özgün araştırmalara yer vermemek
• Vikipedi:Doğrulanabilirlik
• Vikipedi:Maddelerin mülkiyeti
• Vikipedi:Kişisel saldırılar yasak
• Vikipedi:Anlaşmazlıkların giderilmesi
• Vikipedi:Lütfen yeni kullanıcıları ısırmayınız
• Vikipedi:Gizlilik ilkesi
• Wikimedia Vakfı'nın gizlilik ilkesi

İlgili yönergeler

• Vikipedi:Güvenilir kaynaklar
• Vikipedi:Kayda değerlik (kişiler)
• Vikipedi:Otobiyografi

İleri okuma

• Wikimedia Vakfı Mütevelli Heyeti (İngilizce)
• Vikimedia Vakfı Gizlilik İlkesi (İngilizce)