Surinam
Surinam veya resmî adıyla Surinam Cumhuriyeti (Felemenkçe: Republiek Suriname, [reːpyˌblik ˌsyːriˈnaːmə]), Güney Amerika kıtasının Atlantik kıyısında yer alan egemen bir devlettir. Güneyde Brezilya, batıda Guyana ve doğuda Fransız Guyanası ile sınırı vardır. 165.000 km²'lik yüzölçümü ile Güney Amerika'nın en küçük ülkesidir. Surinam'ın nüfusu yaklaşık 575.990'dır ve çoğunluğu ülkenin kuzey kıyısında yaşamaktadır. Paramaribo ülkenin başkenti olup, en yüksek nüfusa sahip kentidir.
Surinam Republiek Suriname (Felemenkçe) Surinam Cumhuriyeti | |||
|---|---|---|---|
Slogan Justitia - Pietas - Fides (Latince) (Adalet - Hizmet - Sadakat) | |||
.svg) | |||
| Başkent ve | Paramaribo | ||
| Resmî dil(ler) | Felemenkçe | ||
| Tanınan bölgesel dil(ler) | Sranan Tongo, Hintçe, İngilizce, Sarnami, Javanese, Endonezce, Bhojpuri, Hakka, Cantonese, Saramaccan, Paramaccan, Ndyuka, Kwinti, Matawai, Cariban, Arawakan Kalina[kaynak belirtilmeli] | ||
| Etnik gruplar | Surinam Kızılderilileri | ||
| Demonim | Surinamlı | ||
| Hükûmet | Anayasal demokrasi | ||
| |||
| Tarihçe | |||
| |||
| Nüfus | |||
• 2021 tahminî | 612.985 (165..) | ||
• Yoğunluk | 2,9/km2 (231.) | ||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||
• Toplam | 2,538 milyar $ (165.) | ||
• Kişi başına | 14.605 $[1] (81..) | ||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||
• Toplam | 8,827 milyar $ (155.) | ||
• Kişi başına | 4.199 $[1] (101.) | ||
| İGE (2019) |  0.738[2]yüksek · 97. | ||
| Para birimi | Surinam doları (SRD) | ||
| Zaman dilimi | UTC-3 (ART) | ||
• Yaz (YSU) | UTC-3 (not observed) | ||
| Trafik akışı | sol | ||
| Telefon kodu | 597 | ||
| İnternet alan adı | .sr | ||
Başlangıçta Aravak ve Karayipler gibi yerli kabileler ile meskun edilen Surinam'ın Avrupalılar tarafından keşfi 16. yüzyılda gerçekleşti. Bölge ilk defa 17. yüzyılın ortasında İngiltere tarafından kolonileştirildi, ancak kısa bir süre sonra Surinam Hollanda hakimiyetine girdi. Surinam Cemiyeti adlı özel şirket yönetimi altında nehirler etrafında plantasyonlar kuruldu ve burada işgücü olması için Afrika'dan köleler getirildi, bu kölelerden bazıları ise koloninin iç kesimlerine kaçarak kendi toplumlarını kurdu. Koloni 1795'te millileştirildi, 1863'te ise kölelik yasaklandı. Plantasyonlardaki işgücü açığının giderilmesi için başta Doğu Hint Adaları ve Hindistan'dan olmak üzere senetli işçiler getirildi. Surinam'a 1954'te ülke statüsü verilmesiyle Hollanda ve Hollanda Antilleri ile birlikte Hollanda Krallığı'nı oluşturan üç ülkeden biri haline geldi. 25 Kasım 1975'te Surinam Hollanda Krallığı'ndan ayrılıp bağımsızlığını kazandı, yine de Hollanda ile ekonomik diplomatik ve kültürel bağlarını sürdürdü.
Surinam halkı çok sayıda, etnik, dini ve dilsel grubu kapsar. Ülkede soyları senetli işçilere dayanan Hintler en büyük etnik grup olurken, soyları Afrikalı kölelere dayanan Marunlar ikinci sırada yer almaktadır. Bunlara ek olarak Afrikalı ve beyaz atlara sahip Kreollar, Cavalılar ve birden fazla etnik gruba ait melez bireyler önemli diğer grupları oluşturmaktadır. Çoğunluk tarafından konuşulan Felemenkçe resmî statüye sahip olup ülkedeki prestij dil olurken, halkın önemli bir kısmı ayrıca Sranan Tongo adlı kreol dili konuşmaktadır. Ülkede Hristiyanlık en yaygın dindir, Hinduizm ve İslam ise kalabalık mensupları olan diğer dinlerdir.
Surinam, kültür bakımından bir Karayip ülkesi olarak kabul görmüştür ve Karayip Ortak Pazarı'nın üyesidir.
Etimoloji
değiştirSurinam isminin kökeninin, bölgenin Avrupalılar tarafından keşfi sırasında bölgede yaşamış Surinen adlı yerli halka dayandığı düşünülmektedir.[4] Ülke adının sonunda yer alan -am eki, ülkede konuşulan Lokono dilinde nehir veya nehir ağzı anlamına gelmektedir ve ülke adına bu şekilde girdiği düşünülmektedir.[5] İlk olarak bu isim Surinam nehri için kullanılmış, daha sonra nehir etrafındaki bölge ve koloniler için kullanılır hale gelmiştir.[6]
Tarihçe
değiştirSurinam'da insan yaşamına dair izler MÖ 3000 yılına dayanmaktadır. Bölgede Avrupalılar tarafından ele geçirilmesinden önce Aravakların yaşamış olup, bu halk daha sonra bölgeye gelen Karayiplerin himayesine girmiştir.[kaynak belirtilmeli]
Sömürge dönemi
değiştirSurinam'ın Avrupalılar tarafından keşfi ilk olarak 16. yüzyılda İspanyol İmparatorluğu'na bağlı denizciler tarafından gerçekleştirildi.[7] Bölgeye 17. yüzyılın ortasında İngilizlerin yerleşmesiyle bir sömürge hâline getirildi. 1667'de ise İkinci Hollanda-İngiltere Savaşı sonucunda imzalanan Breda Antlaşması nezdinde Surinam, Hollanda İmparatorluğu himayesine girdi, İngiltere'ye ise Yeni Hollanda devredildi.
Koloni, ele geçirilmesinin ardından Amsterdam şehri, Van Aerssen van Sommelsdijck Ailesi ve Hollanda Batı Hindistan Şirketi tarafından kurulmuş Surinam Cemiyeti adlı özel şirket tarafından yönetilmeye başlandı. Koloni yönetimi altında bölgedeki nehirler etrafında kakao, kahve, şeker kamışı ve pamuk tarımı yapan plantasyonlar oluşturuldu ve işgücü ihtiyacı için Afrika'dan köleler getirildi. Kölelerin yaşadığı kötü koşullar kölelerin bölgenin iç kesimlerine kaçarak burada kendi toplumlarını oluşturmalarına sebep oldu. 1795'te Batavya Cumhuriyeti koloniyi özel şirket yönetiminden çıkartarak millileştirdi. 1799 ve 1802 ile 1804 ve 1816 arasındaki Britanya işgalleri dışında koloni Batavya Cumhuriyeti ile ardılı Bonapartist Hollanda Krallığı ve Hollanda Krallığı tarafından yönetildi.
1863 yılında koloni köleliği aşamalı olarak yasakladı. Plantasyon sahiplerine tazminat olması adına kölelerin düşük bir ücret karşılığında 10 sene boyunca plantasyonlarda çalışması, sonra ise tamamen özgürleştirilmeleri kararlaştırıldı. 1873'te özgürleşen kölelerin büyük bir kısmı plantasyonlarda çalışmayı bıraktı, bazıları ise çalıştıkları çiftlikleri satın aldı.[8] Koloninin mali gücü yüksek işgücü isteyen plantasyon ekonomisine dayandığından ötürü ilk başta Hollanda Doğu Hint Adaları'ndan (modern Endonezya), daha sonra ise Britanya Hindistanı'ndan senetli işçiler getirildi. 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında koloniye daha küçük ölçekli Çinli ve Orta Doğulu işçiler de sevk edildi.
II. Dünya Savaşı sırasında, 1941'de Hollanda hükûmetinin isteğiyle Amerika Birleşik Devletleri Surinam'ı işgal etti. 1954 yılında ülke statüsü verilen Surinam, Hollanda Antilleri ve Hollanda ile birlikte Hollanda Krallığı'nın oluşturan üç ülkeden biri haline gelerek savunma ve dış ilişkiler dışındaki konularda yerel yönetime sahip oldu. 1974 yılında yerel hükûmet ve Hollanda hükûmeti arasında bağımsızlık hakkında konuşmalar gerçekleştirildi.
Bağımsızlık sonrası dönem
değiştir1975 yılında Surinam Hollanda'dan bağımsızlığını kazandı. Ülkenin ilk cumhurbaşkanı Johan Ferrier, ilk başbakanı Henck Arron olmuştur. Bağımsızlığı takip eden yıllarda nüfusun üçte biri Hollanda'ya göç etti. Ülkede yolsuzluk olayları ve etnik polarizasyon yaygın hale geldi. 1980'de Arron'un sivil hükûmeti Dési Bouterse liderliğindeki bir darbe vasıtasıyla devrildi ve askeri cunta yönetimi başladı. Cunta yönetimi her ne kadar resmî açıdan bitse de sivil yönetim üzerinde 1987'ye kadar kontrol sağladı, ancak bu tarihten sonra uluslararası baskı sonucu demokratik seçimler gerçekleştirildi.[7]
1990 yılında tekrar bir askerî darbe yaşandı, ancak 1991'de 4 partiden oluşan ve demokratik seçimler vasıtasıyla seçilmiş koalisyon hükûmeti ülke kontrolünü tekrar sağladı. Koalisyon hükûmeti 2005'te 8 partiyi kapsar hâle geldi ve 2010 yılına kadar ülkeyi yönetti. Ağustos 2010'da yapılan seçimlerde eski askerî lider Dési Bouterse'in muhalefet ile kurduğu iktidar hükûmeti kurdu. 2015 yılında Başkan Bouterse tekrar seçildi, ancak 2019'da 1982 yılında gerçekleştirdiği infaz olayları nedeniyle 20 sene hapis cezasına çarptırıldı.[7] 2020 seçimlerinde Chan Santokhi ülke yönetimine geldi.
Siyaset ve yönetim
değiştirSurinam Cumhuriyeti, 1987 Anayasası'na göre temsili demokrasidir. Ülkenin yasama organı, 51 kişiden oluşan tek meclisli Surinam Millet Meclisi'dir. Meclis üyeleri her 5 senede bir popüler oy baz alınarak seçilmektedir.
İdarî yapılanma
değiştir| No. | İl | Başkent | Alan
(km2) |
Alan
(%) |
Nüfus
(2012)[9] |
Nüfus
(%) |
Nüfus yoğunluğu
(kişi/km2) |
Harita |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Brokopondo | Brokopondo | 7,364 | 4.5 | 15,909 | 2.9 | 2.2 | 
|
| 2 | Commewijne | Nieuw-Amsterdam | 2,353 | 1.4 | 31,420 | 5.8 | 13.4 | |
| 3 | Coronie | Totness | 3,902 | 2.4 | 3,391 | 0.6 | 0.9 | |
| 4 | Marowijne | Albina | 4,627 | 2.8 | 18,294 | 3.4 | 4.0 | |
| 5 | Nickerie | Nieuw-Nickerie | 5,353 | 3.3 | 34,233 | 6.3 | 6.4 | |
| 6 | Para | Onverwacht | 5,393 | 3.3 | 24,700 | 4.6 | 4.6 | |
| 7 | Paramaribo | Paramaribo | 182 | 0.1 | 240,924 | 44.5 | 1323.8 | |
| 8 | Saramacca | Groningen | 3,636 | 2.2 | 17,480 | 3.2 | 4.8 | |
| 9 | Sipaliwini | yok | 130,567 | 79.7 | 37,065 | 6.8 | 0.3 | |
| 10 | Wanica | Lelydorp | 443 | 0.3 | 118,222 | 21.8 | 266.9 | |
| - | Surinam | Paramaribo | 163,820 | 100.0 | 541,638 | 100.0 | 3.3 |
Demografi
değiştirSurinam halkı çok sayıda, etnik, dini ve dilsel grubu kapsar. Kökenleri bölgeye 19. yüzyıl sonunda Kuzey Hindistan'dan gelen göçmenlere dayanan Hintler toplumun %27,4'ünü oluşturur ve ülkedeki en büyük etnik gruptur. Afrikalı ataları 17. ve 18. yüzyılda köle ticareti sonucu ülkeye getirilmiş ve daha sonra ülkenin iç kesimlerine kaçmış Marunlar toplumun %21,7'sini oluşturmaktadır. Beyaz ve siyahîlerin karışması sonucu oluşmuş ve kendilerini Kreol olarak adlandıran halkın genel nüfusa oranı %15,7'dir. Cavalılar toplumun %13,7'sini oluşturur. Halkın %13,4'ü kendi etnik grubunu melez olarak nitelendirmiştir. %7,6'sı diğer gruplara mensup olduğunu belirtmiş, %0,6'sı ise etnik grubunu belirtmemiştir.[7]
Dil
değiştirFelemenkçe toplumun %60'ının anadili, geri kalan önemli bir kısmının da ikinci dilini oluşturmaktadır.[10] Dil, devletin, iş dünyasının ve eğitimin resmî dili olmasına rağmen, İngilizce temelli Kreolce bir dil olan Sranan Tongo dili de geniş ölçüde halk dili olarak kullanıma sahiptir ve halk büyük ölçüde iki dillidir.[11] Surinam, dünyada Avrupa dışında nüfusun yoğunlukla Felemenkçe konuştuğu birkaç bölgeden biridir. Hindustânî, Cavaca ve Hakka ve Kantonca gibi Çince değişkeleri ülkede konuşulan diğer dillerdir. Ülkede yaşayan ve Marun olarak adlandırılan Afrika kökenli grup çeşitli İngilizce bazlı Kreol dilleri konuşmaktadır.
Din
değiştir2020 verilerine göre ülkenin %52,3'ü Hristiyan, %18,8'i Hindu, %14,3'ü Müslümandır, %5,6'sı yerel halk dinlerine inanmaktadır. Budizm ve Yahudilik inancına mensup birey sayısı her biri için %1'in altındadır, %1,9'u ise geriye kalan diğer dinlere mensuptur. Herhangi bir dine bağlı olmayanların nüfusa oranı %6,2'dir.[12] Hristiyanlar arasında Protestanlık (Pentikostalizm ve Morovya Kilisesi) ve Katoliklik baskın mezheplerdir.
Kaynakça
değiştir- ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "GINI index". World Bank. 5 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2017.
- ^ "Suriname", The New Encyclopædia Britannica, Encyclopædia Britannica, Volume 5. Edition 15, Encyclopædia Britannica, 2002, p. 547
- ^ Patte, M.-F. (2010). "Arawak vs. Lokono". In a Sea of Heteroglossia: 1-10.
- ^ Oudschans Dentz, F. (1919–1920). "De Naam Suriname". De West-Indische Gids. 1ste Jaarg (Tweede Deel): 13-17. doi:10.1163/22134360-90001870. JSTOR 41847495.
- ^ a b c d "South America :: SURINAME". CIA The World Factbook. 7 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Suriname View Geschiedenis". 30 Temmuz 2020. 10 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Suriname at GeoHive". Geohive.com. 16 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2014.
- ^ "Het Nederlandse taalgebied" (Felemenkçe). Nederlandse Taalunie. 2005. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2008.
- ^ Romero, Simon (23 Mart 2008). "In Babel of Tongues, Suriname Seeks Itself". The New York Times. 7 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2021.
- ^ "Suriname". Global Religious Futures Project. Pew Research Center. 23 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2021.