Karamanlılar
Karamanlılar, Türkiye'de yaşamış, günümüzde başta Yunanistan olmak üzere farklı ülkelere göç etmiş Ortodoks bir Türk[1][2] veya Rum halkıdır.[3] Karamanlılar, Kapadokya Rumları ile karıştırılmamalıdır.
| Toplam nüfus | |
|---|---|
300.000-500.000 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
| Yunanistan, Türkiye | |
| Diller | |
| Din | |
İncesu (Kayseri)
Karamanlılar; Kayseri, Konya, Mersin, Antalya, Nevşehir ve Kırıkkale, İstanbul, Ankara, Niğde, Ürgüp, Amasya, Karaman, Zincidere, İncesu, Talas, Akşehir, Samsun, Bafra, Çarşamba, Adana, İzmir, Safranbolu, Havza, Tosya, Zile, Çankırı, Kula, Kastamonu, Bolu, Merzifon, Taşucu, Mürefte, Kütahya, Bayındır, Polatlı, Geyve, Ereğli, Hamidiye, Gölcük, Mihaliç, Adapazarı, Eskişehir, Alaçam, Zonguldak, Ereğli, Bartın, Alanya, Erbaa, İnebolu, Çaycuma, Denizli, Balıkesir, Salihli, Gemlik, Düzce, Gümüşhacıköy, Söğüt, Uşak, Ödemiş, Burdur, Isparta ve Akdağmadeni, Aydın, Nazilli, Trabzon, Rize başta olmak üzere İç ve Güney Anadolu ile Kuzey Batı Anadolu ve Batı Anadolu'daki birçok bölgede yaşamışlardır.[4][5]
İngiliz Arkeolog Richard MacGillivray Dawkins, 1909-1911 yılları arasında Karamanlı Ortodokslar[6] arasında ve Bitinya'da gezmiştir. Dawkins, bu gezisinin devamında İzmit, Bursa bölgelerine gelmiş ve burada Türkçe konuşan Rum köyleri olduğunu ifade etmiştir. Ona göre, burada konuşulan Rumca, Karamanlılar tarafından konuşulan Dil ile çok yakınlık göstermekteydi. Hatta Richard MacGillivray Dawkins, bunların dillerinin Asyatik olduğunu ve Rumca'dan farklı özellikler gösterdiğini ifade etmiştir.[7] Bursa, İzmit ve Yalova’nın yanında İznik’te de Hristiyan Türklerin yaşadıkları ve Grek harfleriyle Türkçe kitabeler bıraktıkları bilinmektedir.[8][9][10]
Karamanlıların kökenlerinin, dilsel olarak Türkleştirilmiş Bizans Rum nüfusunun kalıntıları olduğu ve aslen Türk fetihlerinden sonra bölgeye yerleşen Hristiyan Türk askerleri oldukları tartışmalıdır.
1923'teki Türk-Yunan Ahali Mübadelesi ile Yunanistan'a gönderilmişlerdir.[11]
Tarih
değiştirKaramanlıların kökenleri uzun süredir tartışılmakta olup, konu hakkında iki temel teori bulunmaktadır. İlk teoriye göre onlar, Ortodoks kalmalarına rağmen dilsel olarak Türkleştirilmiş Yunanca konuşan Bizans nüfusunun kalıntılarıdır. İkinci teori, onların aslen Bizans imparatorlarının Anadolu'ya çok sayıda yerleştirdiği ve Türk fetihlerinden sonra dillerini ve Hristiyan dinlerini koruyan Türk askerleri olduğunu savunur. Yunan bilim adamları, Karamanlıların Yunan kökenli olduğu veya zorla ya da kıyı bölgelerindeki Rumca konuşan Ortodoks Hristiyanlardan tecrit edilmelerinin bir sonucu olarak Türkçeyi anadilleri olarak benimsedikleri görüşüne eğilimlidirler. Türk bilginleri onları, fetihten önce Bizans topraklarına göç etmiş veya Bizans ordularında paralı asker olarak görev yapmış, yeni yöneticilerinin dilini değil de dinini benimsemiş Türklerin torunları olarak kabul ederler. Karamanlıların kendilerini nasıl tanımladıklarını kanıtlayacak yeterli kanıt yoktur.
''Karamanlı'' ifadesini ilk kullanan kişi ise 1553 yılında Kanunî Süleyman Han’a yıllık vergi ödemek ve müzakerelerde bulunmak için Viyana’dan İstanbul’a hareket eden elçilik kafilesi içinde özel yolcu olarak bulunan Alman Hans Dernschwam’dır.[11]
Türkler ise Bizans İmparatorluğu'nda yaşayan insanlara etnik kökenlerine bakmadan ''Romalı'' anlamında ''Rum'' demiştir. Ortodoks Türkler'e de genellikle Rum denilmiştir. Millî Mücadele'den sonra ''Türk Ortodoks'' denilmeye başlanmıştır.
1923 yılında Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanan “Türk-Yunan Ahali Mübadelesi” ile ilişkin protokol gereği İstanbul dışında yaşayan diğer Ortodoks Hristiyanlar gibi Karamanlı Türkleri de Rum sayılarak, Yunanistan'a gönderilmişlerdir.[11]
Tek kelime Rumca bilmeyen ilk kuşak Karamanlılar, yeni vatanlarında pek çok zahmet çekmişler fakat onların çocukları ve torunları Yunan devletinin asimilasyon politikası nedeniyle zamanla Yunanlaşmış ve ana dilleri Yunanca olmuştur.[11]
Dil
değiştirTürkler tarih boyunca çeşitli halkların tesiriyle farklı dinleri kabul etmiştir. Bu dinleri kabul ederken o halkların alfabelerini de almışlardır. Ermeniler vasıtasıyla Hristiyan olan Türkler Ermeni harflerini, Müslüman olan Türkler ise Arap harflerini kullanmışlardır. Karamanlılar da ana dili olarak Türkçe konuşmuşlar fakat diğer Türkler'den farklı olarak Yunan alfabesi kullanmışlardır. Yunan alfabesiyle yazılmış bu Türkçe metinlere Karamanlıca (veya Karamanlı Türkçesi) adı verilir. Zaman zaman ''Karamanlı ağzı'' yahut ''Karamanlı şivesi'' denildiği de olur.
1943 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisine Niğde milletvekili olarak giren, Yahudi kökenli Profesör Avram Galanti şöyle bir ifadede bulunmuştur:
Antalya Rum halkı 1870 yılına kadar Yunanca bilmezdi. Rodos’ta bana Yunanca ders veren Nikolaidis, Antalya’da ilk Yunanca ders veren kişi olduğunu, Antalya’ya geldiğinde Rumlar'ın Yunanca'dan tek bir harf bilmediklerini söyledi.[12]
1437 yılında Doğu Kilisesi'nin vaziyetini görüşmek üzere toplanan Bazel Konsili'nin raporunda Anadolu'nun birçok yerinde ruhban sınıfı da dahil olmak üzere “kâfir Türkler'in dilini” konuştuklarından yakınılmaktadır. 15. asırda Gian Maria Angiolello, Meram'da oturan Rumlar'ın sadece Türkçe konuştuklarını ve dua kitaplarının da Arap harfleriyle ve Türkçe yazıldığını anlatmaktadır.[12]
Evliya Çelebi, seyahatlerinde rastladığı Karamanlılar için "Bâtıl Türk insanı üzerine kelimat ederler, asla Rum lisanı bilmeyip bâtıl Türk lisanı bilirler." der.[4]
Karamanlılar'ın eskiden yaşadığı bölgede hâlâ çok sayıda Karamanlıca mezar taşı ve kilise yazıtlarına rastlanmaktadır.
Karamanlılar, Yunan alfabesiyle Türkçe olarak zengin bir edebiyat vücuda getirmişlerdi. Karamanlıca eserler, 18. asırda yazılmaya başlanmış; 19. asırda artarak devam etmiş, 19. asrın sonları ile 20. asrın başlarında ise, en yoğun dönemini yaşamıştır. Karamanlılar'dan kalan eserlerin çoğu dinîdir. Hristiyanlık'ın öğretilerini 18. asırda halka duyurmak ve yaymak maksadıyla kaleme alınan Karamanlıca metinler, 19. asrın ikinci yarısından itibaren halk edebiyatına ait hikâye ve destan gibi türlerin ve başvuru kitaplarının da dahil olmasıyla genişlemiştir.
Karamanlı ağzıyla yazılmış ilk kitaplar, 18. yüzyılın ilk yarısına aittir. Karamanlı edebiyatı 1718'de yazılmış olan Gulzare İmane Mesehi (Mesih Dininin Gülbahçesi) adlı Hristiyanlıka ait bir kılavuz kitap yazımı ile başlar. Osmanlı Türkçesi ile basılmış ilk kitabın 1729 yılına ait olduğu düşünülecek olursa, 1718 yılında Grek alfabesiyle basılmış kitabın, Türkçe basılmış olan ilk kitap olduğu söylenebilir. 18. asırda yazılan dinî olmayan tek eser, 71 atasözünün derlendiği “Zahiti Fakir Methodios Rahip Halkın ağzında Solilenilen İspk Turkigiul İmpare Kelamleri … zapt eyleti” adlı derlemedir.
Karamanlı edebiyatının en önemli isimlerinden biri, 18. yüzyılda Antalya, Kıbrıs ve Ankara'da yaşamış olan ve Yunancadan Kolay İman Nasihetü, Cümle Senenan Kıriakalerane Cevap ve Nasaatler, Kıriakodromion Hacetname Kitabı gibi birçok dinî ve ahlakî eseri tercüme eden Antalyalı Seraphim'dir.
19. yüzyılda yaşamış olan Evangelinos Misailidis'in de Karamanlı edebiyatı içinde önemli bir yeri vardır. Evangelinos Misailidis tüm Tanzimat dönemi yazarları gibi kendi toplumunu eğitmeyi hedeflemişti. 1871-1872 yıllarında dört ciltlik ''Temaşa-i Dünya ve Cefakâr u Cefakeş" adlı romanını Yunan harfleriyle ve dönemin Türkçesiyle yayınlamıştı.[12] Bu roman Türkçenin seyahat-macera türündeki ilk romanı sayılmaktadır. Misailidis, 1851 yılında ''Gazeta-yı Anatolia'' adlı bir gazete de çıkarmıştır.
Karamanlı edebiyatında din dışı ilk eserler 19. yüzyılın sonlarına doğru yazılmıştır. İlk din dışı eser, ''Büyük İskender Risalesi''dir.
Karamanlı edebiyatının din dışı eserleri arasında, ''Hikâyey-i Köroğlu'', ''Hikâye-i Şah İsmail'', ''Âşık Garip'', ''Meşhur Nasreddin Hoca'', ''Nasrettin Hocanın Tuhaf ve Gülücek Menkıbeleri'' gibi halk edebiyatına ait ürünler de yer almaktadır.
18. yüzyılda başlayan Karamanlı edebiyatının 1924 yılında sona erdiği söylenebilir.
Karamanlıca yazılmış bugüne kadar tespit edilen eser sayısı 752'dir. Bu eserlerin çoğu Atinada'ki Milli Kütüphane'de (National Bibliothec) ve Yunan Bilim Akademisi Kütüphanesi'nde (Bibliothek der Griechischen Akademie der Wissenchaften) bulunmaktadır.[13]
Karamanlılar'ın Etnik Kökenine Dair Yunan Tezi
değiştirYunanlar Karamanlılar'ın Türk Ortodokslar olduklarını inkâr etmektedir. Yunan tezine göre Karamanlılar dillerini kaybetmiş Rumlar'dır. Bunun sebebi Yunanistan'daki Müslüman Türk azınlığa bir de Hristiyan Türk azınlığın eklenmesini istememeleridir. Fakat eldeki pek çok veri Karamanlılar'ın Türk Ortodokslar olduğunu ispat etmektedir.
- Bir halkın dilini bırakması, dinini bırakmasından çok daha zordur.
- Anadolu'daki Rum Ortodokslar ülkenin resmî dili olan Türkçenin yanında kendi ana dilleri olan Rumca'yı da bilirlerdi ve ayinlerini Rumca yaparlardı. Karamanlılar ise tek kelime Rumca bilmezlerdi, bildikleri tek dil Türkçe idi.
- Karamanlılar'ın adlarının Türk adı olması Türk kökenli olduklarına dair en büyük delillerden biridir. Eğer Karamanlılar Rum olsalardı Rumca adları olması gerekirdi. Çünkü bir Rum'un çoğuna Türkçe bir ad koyması mantıksızdır. Bir Türk, çocuğuna dinden ötürü Rumca ad verebilir -nitekim vermiştir- fakat bir Rum için Türkçe adlar bir şey ifade etmez. Karamanlılar'da görülen Türk adları şunlardır: Sevündük, Arslan, Uğurlu, Timur, Melikşah, Karagöz, Kaplan, Yağmur, Aydoğdu, Tanrıvermiş, Bahadır, Tursun (Dursun), Turmuş (Durmuş)[13]
Mübadele
değiştirTürk-Yunan Ahali Mübadelesi din esaslı bir mübadele idi. Bu yüzden Türk Ortodokslar da Rum kabul edilip Yunanistan'a gönderildiler. Karamanlılar'ın bu göçü çok acıklı olmuştur. Bu konuda Despina ve Anastasia Merküroğlu kardeşler şöyle söylemektedir:
...daima ağlıyorlardı. Bu kadar mülkleri, evleri nereye koyup gideceğiz, nereye gideceğiz. Kağnılarla geldiler Türklerimiz, kucaklayıp öpüyorlardı. ‘Ah yavrularım nereye gideceksiniz...’ bunları belleyin. Ne muhabbetleri vardı. Ah nerelere gidiyorsunuz deyip gönderdiler..[14]
Karamanlılar Yunanistan'a göç ettikten sonra da çileleri azalmamış, hatta daha da artmıştır. Burada çok sefil şartlar içinde yaşamış; onlarcası hastalıktan ve açlıktan ölmüştür. Özellikle, Rumca bilmedikleri için bölgede yaşayan Yunanlarla da iletişim kuramamışlardır. Amerikan Kadın Hastaneleri örgütünün Yunanistan'daki şubesinin başında olan Esther Lovejoy, bu durumu şöyle anlatır:
Göçmenlerin hali tarif edilemez. Bunlar bütün dünyanın reddettiği vatansız insanlar, çoğu da kadın ve çocuk; Yunanca konuşamıyorlar; oradan oraya hayvanlar gibi güdülüyorlar; ıslak çukurlara, mezbeliklere dolduruluyorlar; yemek kıt, su kıt, giysi yok; soğuk altında öylesine aç ve hasta bekleşiyorlar.[14]
Karamanlılar'ın mübadele için yaktıkları ağıt:
Türkiyadan kaldırdılar bizleri
Kan ağlıyor hepimizin gözleri
Hiç kimsenin gülmez oldu yüzleri
Bir yatırki yere sürdüler bizi
Kilisayı mektepleri terk ettik
Eşyaları paraları sarf ettik
Antallayı [mübadele] yapanları kahrettik
Her birimiz bir tarafa atıldık.[14]
Karamanlılar Yunanistan'da yerli Yunanlar tarafından hakarete ve aşağılanmaya maruz kalmış; dışlanmıştır.
Müstakil Türk Ortodoks Patrikhanesi
değiştirMüstakil Türk Ortodoks Kilisesi, Patrik I. Eftim (doğum adı Pavlos Karahisaridis) tarafından 1922 tarihinde kurulmuştur. Karamanlılar bu tarihten evvel Fener Rum Patrikhanesi'ne tabi idiler.
Fener Rum Patrikhanesi'nin yoğun bir Yunanlaştırma siyaseti izlemesi, kiliselerde Türkçeyi yasaklaması, Türk Ortodokslar'a Yunan örf ve âdetlerini dayatması, siyasete karışması, harpte Yunan devletinden taraf olması, Yunan devletinden emir alması ve Türk Millî Mücadelesi'ne muhalif olması Türk Ortodokslar tarafından tepkiyle karşılandı. Bunun üzerine, Papa Eftim, kendisine bağlı cemaati toplayarak Fener Rum Patrikhanesi'ni protesto etmiş ve Türk Millî Mücadelesi'ne katılma kararı almıştır. Eftim ve ona tabi cemaati Millî Mücadele'de “Umum Anadolu Türk Ortodoksları Cemaatleri” olarak yer aldılar.
1924 yılında Karahisaridis ayinleri yönetmeye başlamış ve adını daha sonra Zeki Erenerol olarak değiştirmiştir. Cemaat mübadeleye tabi tutulmuş, fakat Karahisaridis ile aile fertleri Türk hükûmeti tarafından nüfus mübadelelerinden muaf tutulmuştur.
Müstakil Türk Ortodoks Patrikhanesi hiçbir patrikhane tarafından tanınmamaktadır. Ayrıca Patrikhane kurulduğu günden beri Fener Rum Patrikhanesi'nin ekümeniklik iddiasını kabul etmemektedir.
Kaynakça
değiştir- ^ Н. К. Дмитриев. "Материалы по османской диалектологии. Фонетика «карамалицкого» языка". Записки коллегии востоковедов. s. 426.
"[...]автор интересной болгарской работы о караманцах Ч ерновкж дъ старается до казать, что караманцы так же, как и гагаузы, по происхождению турки и отличаются от остальных османских турок только в религиозном отношении. Начало их он возводит к малоазиатской сельджукидской (так называемой, «румской») державе, где было много турок, принявших христианство в результате долгой совместной жизни с византийскими греками." (Karamanlılar üzerine ilginç bir Bulgar eserinin yazarı olan Çernovkzhd, Karamanlıların da Gagauzlar gibi Türk kökenli olduklarını diğer Osmanlı Türklerinden yalnızca dini açıdan farklı olduklarını kanıtlamaya çalışır Başlangıçlarının izini, Bizanslı Rumlarla birlikte uzun bir yaşam sonucunda Hıristiyanlığa geçen birçok Türk'ün bulunduğu Küçük Asya Selçuklu ("Roma") gücüne kadar takip eder.)
- ^ "ANADOLU KARAMANLI AĞIZLARINA AİT ARAŞTIRMALAR". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 8 (1-2): 165-200. 1 Ocak 1950. 27 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2022.
- ^ "Kitromilides P., Alexandris A. Ethnic survival, nationalism and forced migration.(1984-85), page. 15" (PDF). 6 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Temmuz 2023.
- ^ a b "ERHAN AFYONCU - Karamanlılar". Sabah. 22 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2022.
- ^ TEKİN, Yüksel Elif (2017). ANADOLU’NUN HIRİSTİYAN TÜRKLERİ KARAMANLILAR (PDF) (YÜKSEK LİSANS). ELAZIĞ, BATMAN: BATMAN ÜNİVERSİTESİ-FIRAT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜLERİ TARİH ANA BİLİM DALI. 23 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Nisan 2023.
- ^ XIX. yüzyıla kadar genel olarak iç ve güneybatı Anadolu’da yaşayan Hristiyan Türkler olan Karamanlı Rumlar olarak adlandırılmışlardır. Karamanlılar için bkz. Baykurt, a.g.e., s. 22; Ferruh Ağca, “Hıristiyan Karamanlı Türkleri ve Karamanlı Ağzı Üzerine”, Türkbilig, Sayı: 11, Ankara 2006, s. 3; Eröz, a.g.e., s. 30; Aydın, “a.g.m.”, s. 13; Vryonis, a.g.e., s. 452-455.
- ^ R.M. Dawkins, Modern Greek In Asia Minor, Cambridge University Press, Cambridge 1916, s. 37.
- ^ Semavi Eyice, “Anadolu’da Karamanlıca Kitabeler (Grek Harfleriyle Türkçe kitabeler II)”, Belle- ten, C. XLIV, S. 176, Ekim 1980, s. 683; Semavi Eyice, “Anadolu’da Karamanlıca Kitabeler (Grek Harfleriyle Türkçe Kitabeler)”, Belleten, C. XXXIX, S. 153, Ocak 1975, s. 25-56.
- ^ Anastasios Iordanoglou, “A Karamanlidic Funerary Inscription (1841) In Nicea (İznik) Museum”, Balkan Studies, Cilt: 19, Selanik 1978, s. 185-191
- ^ YALVAR, Cihan (Ocak-Şubat 2021). "ANADOLU'DA SON TÜRK İSKÂNI İZNİK İMPARATORLUĞU'NDA KUMAN-KIPÇAKLAR: XIII. YÜZYILDAN XX. YÜZYILA KADAR YALOVA KAZIMİYE (YORTAN) İLE ELMALIK (SARUHANLI) KÖYLERİNDEKİ VARLIKLARI". Türk Dünyası Araştırmaları. 127 (250). ss. 11-36. 28 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2023.
- ^ a b c d "Journal of Turkish Studies". turkishstudies.net. 12 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2022.
- ^ a b c "Bizans Kraliçesi Çiçek Hanım ve İzmir'de Karamanlı Ortodoks Türkler". Kent Yaşam. 4 Şubat 2020. 12 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2022.
- ^ a b Ferruh AĞCA. "Hıristiyan Karamanlı Türkleri ve Karamanlı Ağzı Üzerine". Türkbilig, 2006/11. 12 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2022.
- ^ a b c "Mazlum Bir Halk: Ortodoks Karaman Türkleri". MozartCultures. 5 Haziran 2021. 6 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2022.