Yunan alfabesi

Yunancanın yazımında kullanılan alfabe

Yunan alfabesi, tarihî dönemden çağdaş döneme kadar çeşitli değişikliklerle aslen Yunancanın yazımında kullanılan alfabedir. Aslen Fenike alfabesinden türetilmiş[3] ve ilk olarak MÖ 9. yüzyıl sonlarında ya da MÖ 8. yüzyıl başlarında kullanılmaya başlanmıştır.[4][5] Latin ve Kiril alfabelerinin atasıdır. Günümüzde Yunanca yazmak dışında matematikte, temel bilim ve mühendislik bilimlerinde bilimsel gösterimler olarak kullanılır. Alfabe, yedisi ünlü, on dördü ünsüz, üçü ise birleşik yirmi dört harften oluşur:[6]

Yunan Alfabesi
Ελληνικό αλφάβητο
TürÜnlü harfli Alfabe (Soldan sağa)
DillerYunanca
DönemMÖ 800'den günümüze[1][2]
Aile sistemi
Mısır hiyeroglifleri
Etkilenen alfabelerGot alfabesi, Glagol alfabesi, Kiril alfabesi, Kiptî alfabesi, Ermeni alfabesi, Latin alfabesi, Gürcü alfabesi, Runik yazı ve Anadolu alfabeleri
ISO 15924ltr, Greek
YönSoldan sağa
Unicode adıGreek
Unicode aralığı
*1 Proto-Sinaitik kelimesindeki Sinaitik İngilizceSinai +ite +ic şeklinde türetilmiş olup Sina (dağı) ile ilgili/alakalı manasına gelmektedir. Türkçeleştirilişi şu şekilde olabilir: Sina+î ile Sinevî veya Sina+sal ile Sinasal
Kimi durumda Proto-Kenanitik şeklinde de isimlendirilebilir.
Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA.
Α Β Γ Δ Ε Ζ Η Θ Ι Κ Λ Μ Ν Ξ Ο Π Ρ Σ Τ Υ Φ Χ Ψ Ω
α β γ δ ε ζ η θ ι κ λ μ ν ξ ο π ρ σ
ς
τ υ φ χ ψ ω

Tarihçe değiştir

MÖ 16. ve MÖ 12. yüzyıllar arasında Miken Uygarlığı'nda, Linear B yazı sistemi, Yunan dilinin en erken dili, Miken Yunancasını yazmak için kullanılmıştır. Yunan alfabesiyle ilgisiz olan bu yazı sistemi MÖ 13. yüzyılda terkedilmiştir ve MÖ 9. yüzyılın sonlarında veya MÖ 8. yüzyılın başında Yunan alfabesi ortaya çıkmıştır.[4] İki yazı sisteminin zamanları arasındaki dönem, Yunan Karanlık Çağı olarak anılır. Karanlık çağın bitiminde Fenike alfabesi, beş sesli harf eklenerek kullanılmaya başlanmıştır. Yunan Alfabesi, Antik Yunan'dan günümüze Yunanistan'da kullanılmaktadır. Bunun yanında Hristiyanlığın Ortodoks mezhebine bağlı Karamanlı Türkler tarafından 18.-20. yüzyıllarda Karaman sahası Türk ağzının yazımında da kullanılmıştır.[7]

Alfabeyi oluşturan harflerin her biri farklı değişiklikler geçirmiştir ve şekilleri değişmiştir. Harflerin tarih içindeki şekilleri şu şekildedir:

Kitâbe El yazma Modern
Arkaik Klasik Majüskül (büyük harf) Minüskül (küçük harf) Küçük harf Büyük harf
        α Α
        β Β
        γ Γ
        δ Δ
        ε Ε
        ζ Ζ
        η Η
        θ Θ
        ι Ι
        κ Κ
        λ Λ
        μ Μ
        ν Ν
        ξ Ξ
        ο Ο
        π Π
        ρ Ρ
        σς Σ
        τ Τ
        υ Υ
        φ Φ
        χ Χ
        ψ Ψ
        ω Ω

Modern harfler değiştir

Simge Adı Ses değeri Rakam İbrani Latin HTML
Antik Orta çağ Modern Antik Orta çağ Modern
Α α alfa (ἄλφα) alfa (ἄλφα) alfa (άλφα) [a] [aː] [a] [a] 1 א a Α α
Β β beta (βῆτα) vita (βῆτα) vita (βήτα) [b]   [v] 2 ב b Β β
Γ γ gamma(γάμμα) gamma(γάμμα) gama (γάμμα / γάμα) [g]   [ɣ, ʝ] 3 ג g Γ γ
Δ δ delta (δέλτα) delta (δέλτα) delta (δέλτα) [d]   [ð] 4 ד d Δ δ
Ε ε ei (εἶ) e psilon (ἒ ψιλόν) epsilon (έψιλον) [e]   [e] 5 ה e Ε ε
Ζ ζ zeta (ζήτα) zita (ζήτα) zita (ζήτα) [zd] [dz]   [z] 7 ז z Ζ ζ
Η η eta (ἦτα) ita (ἦτα) ita (ήτα) [ɛː]   [i] 8 ח ē Η η
Θ θ theta (θῆτα) theta (θῆτα) tita (θήτα) [tʰ]   [θ] 9 ט th Θ θ
Ι ι iota (ἰῶτα) iota (ἰῶτα) iota (ἰῶτα) [i] [iː]   [i] 10 י i Ι ι
Κ κ kappa (κάππα) kappa (κάππα) kapa (κάππα) [k]   [k] 20 כ k Κ κ
Λ λ lambda (λάμβδα) labda (λάβδα) lamda (λάμδα / λάμβδα) [l]   [l] 30 ל l Λ λ
Μ μ mu (μῦ) mu (μῦ) mi (μι / μυ) [m]   [m] 40 מ m Μ μ
Ν ν nu (νῦ) nu (νῦ) ni (νι / νυ) [n]   [n] 50 נ n Ν ν
Ξ ξ ksei (ξεῖ) ksi (ξῖ) ksi (ξι) [ks]   [ks] 60 ס ks, x Ξ ξ
Ο ο ou (οὖ) o mikron (ὂ μικρον) omikron (όμικρον) [o]   [o] 70 ע o Ο ο
Π π pei (πεῖ) pi (πῖ) pi (πι) [p]   [p] 80 פ p Π π
Ρ ρ ro (ρω) ro (ρω) ro (ῥῶ) [r]   [r] 100 ר r, rh Ρ ρ
Σ σ ς sigma (σῖγμα) sigma (σῖγμα) sigma (σίγμα) [s] [z]   [s] [z] 200 ש s Σ σ ς
Τ τ tau (ταῦ) tau (ταῦ) taf (ταυ) [t]   [t] 300 ת t Τ τ
Υ υ u (ὗ) u psilon (ὔ ψιλον) ipsilon (ύψιλον) [y] [yː]   [i] 400 ו u, y Υ υ
Φ φ phei (φεῖ) phi (φῖ) fi (φῖ) [pʰ] [ɸ] [f] 500   ph Φ φ
Χ χ khei (χεῖ) khi (χῖ) khi (χῖ) [kʰ]   [x] 600   kh, ch Χ χ
Ψ ψ psei (ψεῖ) psi (ψῖ) psi (ψι) [ps]   [ps] 700   ps Ψ ψ
Ω ω o (ὦ) o mega (ὠ μέγα) omega (ωμέγα) [ɔː]   [o] 800 ע ō Ω ω

Eski harfler değiştir

Simge Adı Ses değeri![8] Rakam İbrani
Ϝ[9] Digama, Vau [w] 6 ו
Ͷ[10][11] Pamfilyaca Digama, (Tsan) [v] ([ts])
Ͱ[12] Heta [h] ח
Ϻ[13] San [s] צ
Ϙ[14]

(ϟ)[15]

Kopa [k] 90 ק
Ͳ[16]

(ϡ)[17]

Sampi [ss] ([ts]) 900 צ

Birleşik harfler değiştir

Simge Adı Ses değeri[8]
ϛ[18] Stigma [st]
ϗ[19] Kai [kaj]
ȣ[20] Ou [u]

Harf birleşmeleri değiştir

Yunancada kullanılan birçok sesin kendine özel harfi yoktur. Mevcut harflerin bir araya gelmesi ile harf bileşikleri oluşur. Yunancada bu yöntemle elde edilen 7 harf bileşiği bulunur. Sözcüğün içinde bulunduğu yere göre harfler kendi seslerini de temsil ediyor olabilir. Fakat genel olarak:

Ünsüz harf birleşmeleri değiştir

ΜΠ - μπ değiştir

/b/ olarak:

  • ΜΠ birleşiği sözcük başına geldiğinde her hâlükârda B olarak okunur; μπικίνι /bikini/
  • ΜΠ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sessiz harf gelirse yine B okunur; τουρμπίνα /turbina/
  • ΜΠ bileşiği sözcük içinde iki kez tekrarlanmışsa B olarak okunur: Μπαμπάς /babas/

/m/-/b/ olarak:

  • ΜΠ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sesli harf gelirse mb olarak okunur; γαμπρός /gambros/

ΝΤ - ντ değiştir

/d/ olarak:

  • ΝΤ birleşiği sözcük başına geldiğinde her hâlükârda D olarak okunur; ντύνομαι /dinome/.
  • ΝΤ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sessiz harf gelirse yine D okunur; σουρντίνα /surdina/.
  • ΝΤ bileşiği sözcük içinde iki kez tekrarlanmışsa D olarak okunur; νταντά /dada/.

/n/-/d/ olarak

  • ΝΤ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sesli harf gelirse nd olarak okunur; πάντα /panda/.

ΓΚ - γκ değiştir

/g/ olarak:

  • ΓΚ birleşiği sözcük başına geldiğinde her hâlükârda G olarak okunur; γκάφα /gafa/.
  • ΓΚ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sessiz harf gelirse yine G okunur; αργκό /argo/.
  • ΓΚ bileşiği sözcük içinde iki kez tekrarlanmışsa G olarak okunur; γκογκό /gogo/.

/n/-/g/ olarak:

  • ΓΚ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sesli harf gelirse ng olarak okunur; παγκράτι (pangrati).

ΓΓ - γγ değiştir

/n/-/g/ olarak:

  • Sadece kelime ortasında bulunabilir ve bu durumda ng olarak okunur; αγγλος (anglos).

ΓΧ - γχ değiştir

/n/-/g/-/h/ olarak:

  • Sadece kelime ortasında bulunabilir ve bu durumda ngh olarak okunur; συγχωρ /singhor/.

ΤΣ - τσ değiştir

Peltek /ç/ olarak:

  • ΤΣ τσ Τσ bileşikleri Yunancada her zaman, Türkçede olmayan bir peltek /ç/ şeklinde telâffuz edilir. Ses daha çok t'ye kayar; τσακμάκ /ćakmak/.

ΤΖ - τζ değiştir

Peltek /c/ olarak:

  • ΤΖ τζ Τζ bileşikleri Yunancada her zaman, Türkçede olmayan bir peltek /c/ şeklinde telâffuz telâffuz edilir. Ses daha çok z'ye kayar; τζάμι /źami/.

ΓΙ - γι değiştir

ΓΙ bileşiği y olarak okunur.

Ünlü harf birleşmeleri değiştir

ΑΙ - αι değiştir

ΑΙ - αι birleşmesi, /e/ olarak okunur. Ancak ι harfinde umlaut (iki nokta) olursa (ΑΪ - αϊ) /ay/ sesi verir.

ΑΥ - αυ değiştir

Av ya da Af olarak okunur. Sözcük içindeki yerine göre sesletim değişir. İkiliden sonra ünlü harfler ve β,ρ,γ,λ,ν,δ,μ,ζ harfleri gelirse ikili /av/ diye okunur. Bu harfler akılda tutmak için "vergilendirmez" kelimesi akılda tutulabilir. Diğer harfler gelirse ikili /af/ diye okunur.

EI - ει değiştir

Birleşim, /i/ sesini verir.

ΕΥ - ευ değiştir

Bu birleşim, /ev/ ya da /ef/ olarak okunur. Sözcük içindeki yerine göre sesletim değişir. İkiliden sonra ünlü harfler ve β,ρ,γ,λ,ν,δ,μ,ζ harfleri gelirse ikili /ev/ diye okunur. Diğer harfler gelirse ikili /ef/ diye okunur.

ΟΙ - οι değiştir

ΟΙ - οι birleşimi, /i/ sesini verir. ΟΪ - οϊ /oy/ sesini verir. Eğer ι harfi üzerindeki iki nokta olmasaydı, diftong i olur

ΟΥ - ου değiştir

Birleşim, /u/ sesi verir.

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ Johnston, A. W. (2003). "The alphabet". In Stampolidis, N.; Karageorghis, V (eds.). Sea Routes from Sidon to Huelva: Interconnections in the Mediterranean 16th – 6th c. B.C. Athens: Museum of Cycladic Art. pp. 263–276.
  2. ^ Swiggers, Pierre (1996). "Transmission of the Phoenician Script to the West". In Daniels; Bright (eds.). The World's Writing Systems. Oxford: University Press. pp. 261–270.
  3. ^ The Development of the Greek Alphabet within the Chronology of the ANE 12 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (2009), Quote: "Naveh gives four major reasons why it is universally agreed that the Greek alphabet was developed from an early Phoenician alphabet. 1 According to Herodutous "the Phoenicians who came with Cadmus... brought into Hellas the alphabet, which had hitherto been unknown, as I think, to the Greeks." 2 The Greek Letters, alpha, beta, gimmel have no meaning in Greek but the meaning of most of their Semitic equivalents is known. For example, 'aleph' means 'ox', 'bet' means 'house' and 'gimmel' means 'throw stick'. 3 Early Greek letters are very similar and sometimes identical to the West Semitic letters. 4 The letter sequence between the Semitic and Greek alphabets is identical. (Naveh 1982)"
  4. ^ a b The date of the earliest inscribed objects; A.W. Johnston, "The alphabet", in N. Stampolidis and V. Karageorghis, eds, Sea Routes from Sidon to Huelva: Interconnections in the Mediterranean 2003:263-76, summarizes the present scholarship on the dating.
  5. ^ Cook, B. F. (1987). Greek inscriptions. of California Press/British Museum, s.9.
  6. ^ "Lesson 1: The Greek Alphabet, Vowels, Consonants, and Dipthongs". daedalus.umkc.edu. 10 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2023. 
  7. ^ Hatice Şirin User, Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Akçağ, Ankara 2006, s. 85.
  8. ^ a b IPA
  9. ^ Digamma, Nick Nicholas' Home Page 11 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  10. ^ Pamphylian Digamma, Nick Nicholas' Home Page 23 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  11. ^ Tsan, Nick Nicholas' Home Page 23 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  12. ^ Heta, Nick Nicholas' Home Page 12 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  13. ^ San, Nick Nicholas' Home Page 11 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  14. ^ Koppa, Nick Nicholas' Home Page 11 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  15. ^ Numeric Koppa, Nick Nicholas' Home Page 19 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  16. ^ Sampi, Nick Nicholas' Home Page 23 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  17. ^ Numeric Sampi, Nick Nicholas' Home Page 19 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  18. ^ Stigma, Nick Nicholas' Home Page 29 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  19. ^ Kai, Nick Nicholas' Home Page 18 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  20. ^ Ou, Nick Nicholas' Home Page 29 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)

Dış bağlantılar değiştir