Vikipedi

Amerika Birleşik Devletleri federal hükûmeti

ABD federal yönetimi
(ABD Hükûmeti sayfasından yönlendirildi)

Birleşik Devletler'in federal yönetimi, Amerika Birleşik Devletleri'ni oluşturan 50 eyaletin ait olduğu anayasal cumhuriyetin millî yönetimidir. Federal hükûmet (veya yönetim), üç organdan oluşur: yasama, yürütme ve yargı. Bu organlar ve onların güçleri Amerika Birleşik Devletleri Anayasası içinde belirtilmiştir. Güçler hakkında daha çok ayrıntı, Kongre tarafından yürürlüğe konulan kanunlarda belirtilir.

Coat of arms
Formasyon1789 (234 yıl önce) (1789)
Kuruluş belgesiAmerika Birleşik Devletleri Anayasası
BölgesiAmerika Birleşik Devletleri
Yasama organı
MeclisAmerika Birleşik Devletleri Temsilciler Meclisi
KonumAmerikan Kongre binası
Yönetim birimi
YöneticiBaşkan
AtananSeçiciler Kurulu
Ana merkezBeyaz Saray
Ana organFederal Hükümet
Birim15
Adli birim
MahkemeAmerika Birleşik Devletleri Yüce Mahkemesi
KoltukYüce Mahkeme Binası

Birleşik Devletlerin yönetim merkezi Washington, DC'de yer alır, bu coğrafi bölge hiçbir eyalete ait değildir. Bu yüzden Amerika Birleşik Devletleri federal hükûmeti için "Washington" tabiri yaygın olarak kullanılır.

Bu metinde hükûmet sözcüğü "bakanlar kurulu" anlamında değil, bir ülkeyi yöneten kuruluşlar anlamında ve "yönetim" sözcüğü ile eş anlamlı olarak kullanılmıştır.

Tarih

değiştir
 
Federal Hükûmet ve Amerikan Birliği'nin bir şeması, 1862.

Birleşik Devletler hükûmetinin ana hatları anayasasında özetlenmiştir. Hükûmetin 1789'da kurulması ile ABD, dünyanın ilk modern millî anayasal cumhuriyetlerinden biri olmuştur.

Amerika Birleşik Devletleri Anayasası'nda belirtildiği üzere, Birleşik Devletler hükûmeti federalizm esası üzerine kurulmuştur, siyasi güç, federal hükûmet ile eyalet hükûmetleri arasında bölüşülmüştür. Amerikan federalizminin ayrıntıları (federal hükûmetin hangi güçlere sahip olması gerektiği ve bu güçlerin nasıl uygulanması gerektiği de dahil olmak üzere), Anayasa'nın kabulünden beri tartışılagelmiştir. Bazıları kapsamlı bir federal gücü savunurken, başkalarının görüşüne göre, kişiler, eyaletler ve diğer tanımlanmış varlıklara kıyasla, merkezi hükûmet daha sınırlı bir role sahip olmalıdır.

Amerikan İç Savaşı'ndan beri, federal hükûmetin gücü genelde artmıştır. Ancak, yasama organının daha baskın olduğu belli dönemler de olmuştur (örneğin, İç Savaşı takip eden on yıllarda). Keza, yasama, yürütme erki veya anayasa ilkelerinin hâkimlerce yorumlanması yoluyla, eyalet hakları savunucularının federal gücü sınırlamayı başardığı dönemler de olmuştur.[1][2]

Amerika Birleşik Devletleri Anayasası'ndaki kuramsal esaslardan biri, Amerikan hükûmetinin üç organının (yürütme, yasama ve yargı) güçleri ve sorumlulukları arasında "kontrol ve dengeler" (İngilizce tabiriyle "checks and balances") olmasıdır. Örneğin, Kongre (yasama organı), yasa yapma gücüne sahip olmasına karşın, yürütme (Başkan) herhangi bir yasayı veto edebilir, onun bu eylemi de Kongre tarafından geçersiz kılınabilir. Başkan ülkenin en yüksek yargı otoritesine (Anayasa Mahkemesi) hâkimleri atar, ama atanan bu hâkimlerin Kongre tarafından onaylanması gerekir. Anayasa Mahkemesi de, Kongre tarafından geçirilen herhangi bir yasayı "anayasaya aykırı" bulup geçersiz kılabilir. Bu ve diğer örnekler aşağıdaki metinde incelenmektedir.

Yasama organı

değiştir
Ana madde: Amerika Birleşik Devletleri Kongresi
 
Amerika Birleşik Devletleri Kongresi'nin mührü

Amerika Birleşik Devletleri Kongresi, federal hükûmetin yasama organıdır. Kongre çift meclislidir, Amerika Birleşik Devletleri Temsilciler Meclisi ve Senato'sundan oluşur.

Kongre'nin güçleri

değiştir

Anayasa, Kongre'ye çeşitli güçler vermiştir. I. Maddenin 8. Bölümünde sıralandığı üzere, bunlar, vergi koyma ve toplama; para basma ve değerini düzenleme; kalpazanlık için ceza belirleme, posta hizmetleri ve yollar sağlamak, patent vermek yoluyla bilimin gelişmesini teşvik etmek, Anayasa Mahkemesi'nin altında yer alan mahkemeleri kurmak, korsanlık ve ağır suçlara karşı savaşmak; savaş ilan etmek; ordular kurmak ve onu idame ettirmek; donanma kurmak ve onu idame ettirmek; kara ve deniz güçlerinin düzenlenmesi için kurallar yapmak, milis güçlerini finanse etmek, onları silahlandırmak ve onların disiplinini sağlamak; Columbia Bölgesi (District of Columbia) için özel yasa yapmak ve kendisine ait bu güçleri kullanabilmek için gerekli kanunları yapmaktır. Birleşik Devletler'in kurulduğundan beri geçen iki yüzyılı aşkın süre zarfında federal hükûmet organlarının güçlerinin sınırları hakkında pek çok ihtilaf çıkmıştır. Bu ihtilaflar çoğu zaman davaların konusu olmuş ve en nihayetinde Amerika Birleşik Devletleri Yüce Mahkemesi'nde çözümlenmiştir.

Kongre'nin bileşimi

değiştir

Temsilciler Meclisi

değiştir

Temsilciler Meclisi (İng. House of Representatives) hâlen 435 temsilciden oluşur, bunların her biri bir kongre bölgesini (congressional district) temsil eder. Her eyaletin Meclis'te sahip olduğu temsilci sayısı, o eyaletin Amerika Birleşik Devletleri Nüfus Sayımı ile belirlenmiş olan nüfusuna dayalıdır. 435 temsilcinin hepsi ikişer yıl görev yapar. Her eyaletin Meclis'te en az bir temsilcisi olmalıdır. Temsilci seçilebilmek için bir kişinin en az 25 yaşında olması ve en az yedi yıldır Amerika Birleşik Devletleri vatandaşı olması gerekmektedir. Bir temsilcinin kaç kere seçilebileceğine dair bir sınırlama yoktur. 435 oy veren temsilciye ek olarak altı tane oy vermeyen temsilci vardır, bunlar beş delege ve bir mukim görevlidir (resident commissioner). Beş delege, Columbia Bölgesi, Guam, Virgin Adaları, Amerikan Samoa ve Kuzey Mariana Adaları Komonvelti'nden (Commonwealth of the Northern Mariana Islands) gelir, resident commissioner ise Porto Riko'dan.[3]

Senato

değiştir

Temsilciler Meclisinden farklı olarak, Senatoda her eyaletten iki senatör bulunur, eyaletin nüfusundan bağımsız olarak. Hâlen 100 senatör vardır (50 eyaletten ikişer tane), her biri altı yıl için görev yapar. Senatörlerin yaklaşık üçte biri her iki yılda bir yeniden seçime tâbi olur.

Farklı güçler

değiştir

Meclis ve Senatonun her birinin kendine has güçleri vardır. Örneğin, Başkan tarafından yapılan çoğu atama (kabine yetkilileri ve bakanları, federal hâkimler, Amerika Birleşik Devletleri askeri subayları ve yabancı ülkelere sefirler) Senato tarafından onaylanır (Anayasa'da ifade edildiği şekliyle "tavsiye eder ve rıza verir"). Gelir elde etmeyi amaçlayan tüm yasalar Temsilciler Meclisinden kaynaklanmalıdır. Herhangi bir yasanın geçmesi için her iki meclis tarafından onaylanması gerekir, ama onun kanunlaşması için ayrıca Başkan tarafında imzalanması gerekir. Eğer Başkan kanunu veto ederse, Kongre'nin her iki meclisi kanunu üçte iki çoğunluk ile yeniden geçirebilirler, bu durumda Başkanın imzası olmadan yasa kanunlaşır. Kongre'nin güçleri Anayasa'da sayılanlarla sınırlıdır; tüm diğer güçler eyaletler ve halka aittir. Anayasa'da ayrıca bir "Gerekli ve Uygun Şart" ("Necessary and Proper Clause") vardır, bu madde Kongre'ye "belirtilen güçlerin uygulanması için gerekli ve uygun olan her kanunu yapma" yetkisi verir. Temsilciler Meclisi ve Senato üyeleri geldikleri eyaletlerde oy çokluğu seçim sistemi ile seçilirler, bunun istisnası Louisiana ve Washington eyaletleridir, bunlarda iki aşamalı seçim sistemi vardır.

Federal yetkililerin görevden alınması

değiştir

Kongre'nin Başkan, federal hâkim ve diğer federal yetkilileri görevden alma gücü vardır. Temsilciler Meclisi ve Senatonun bu süreçte farklı rolleri vardır. Temsilciler Meclisi önce yetkiliyi suçlamak (İngilizce "impeach") için oylama yapar. Sonra, Senatoda bir yargılama yapılıp yetkilinin görevinden alınmasının gereği kararlaştırılır.

Kongre prosedürleri

değiştir

Amerika Birleşik Devletleri Anayasa'sını 1. Maddesi'nin 2. Bölümünün 2. paragrafı, Kongre'nin her iki meclisine de "toplanma kurallarını belirleme" yetkisini verir. Bu hüküm sayesinde kongre komiteleri oluşmuştur, bunlar yasa metinlerini hazırlar ve millî meselelerle ilgili meclis tahkikatları yürütürler. 108. Kongre'de (2003-2009) Meclis'te 19 ve Senatoda 17 daimi komite bulunmaktaydı, bunlara ilaveten, her iki meclisten üyeleri olan dört daimi komite daha vardı, bunlar Kongre Kütüphanesi, para basımı, vergilendirme ve ekonomiyi denetliyordu. Ayrıca her meclis belli problemleri incelemek için özel veya seçme, komiteler atayabilir. Günümüzde kongenin iş yükünün büyük bir kısmı alt komiteler tarafından yürütülmektedir, bu alt komitlerin sayısı 150'den fazladır.

Kongre'nin Güçleri

değiştir
Ana madde: Amerika Birleşik Devletleri Anayasası'nın Birinci Maddesi
 
Amerikan Kongre Binası Kongre'nin yönetim merkezidir.

Kongre gözetimi

değiştir
Ana madde: Kongre gözetimi

Kongre gözetiminin amacı, ziyan ve sahteciliği engellemek, kamu özgürlükleri ve kişisel hakları korumak, yürütme nin kanunlara riayetini sağlamak, kanun yapmak ve kamuyu eğitmek için bilgi toplamak ve yürütmenin performansının değerlendirmektir.[4]

Kabine bakanlıkları, idarî daireler, denetim komisyonları ve başkanlık üzerinde etki sahibidir.

Kongrenin gözetimi çeşitli biçimlerde olabilir:

  • Komite tahkikatları ve oturumları.
  • Başkan ile resmî görüşme ve onun sunduğu raporlar.
  • Başkanlık atamaları ve antalşmalar için Senato öneri ve onayları.
  • Temsilciler Meclisi suçlamaları (impeachment) ve onu izleyen Senato yargılaması.
  • Başkan'ın görevinin yapamaz hâle gelmesi veya Başkan Yardımcısı makamının boşalması halinde, Anayasa'nın 25. ek maddesi'ne göre Meclis ve Senato toplantıları.
  • Yasamacıla ve yürütme yetkilileri arasındaki gayriresmî buluşmalar

Yürütme organı

değiştir
Ayrıca bakınız: Amerika Birleşik Devletleri Anayasa'sının İkinci Maddesi

Federal hükûmetin yürütme gücü Amerika Birleşik Devletleri başkanı tarafından taşınır.[5] ama o, bu gücünü genelde Kabine üyeleri ve diğer yetkililere aktarır.[6][7] Amerika Birleşik Devletleri başkanı ve Başkan Yardımcısı iki kişilik bir aday takımı (running ) olarak, Seçmenler Kurulu tarafından seçilir. Seçmenler Kurulunda her eyalete (Columbia Bölgesi de dahil olmak üzere), Kongre'nin her iki meclisindeki temsil gücüyle orantılı olarak belli sayıda sandalye tahsis edilmiştir.[5][8] Başkan, en fazla iki kez dört yıllık görev süresi ile sınırlıdır (bunlar peşpeşe olmak zorunda değildir),[9] veya, eğer seçim değil de görev devralma yoluyla Başkan olduysa, Başkan olarak görev başında iki yıldan uzun bulunduysa bunu takiben ancak bir dört yıllık süre için daha seçilebilir.[5]

Başkan

değiştir
Ana madde: Amerika Birleşik Devletleri başkanı
 
Amerika Birleşik Devletleri başkanı'nın mührü

Yönetimin yürütme organı Başkan ve Başkan'ın yetkilendirdiği kişilerden oluşur. Başkan hem devlet başkanı hem başbakandır, ayrıca Başkomutan ve baş diplomattır. Anayasa'ya göre Başkan, "kanunlara sadık kalındığına dikkat etmeli" ve "Anayasa'yı muhafaza etmeli, korumalı ve savunmalıdır". Başkan, federal yönetimin yürütme organının başında yer alır. 5 milyon kişiden oluşan bu teşkilatın içinde 1 milyon aktif askerî personel ve 600.000 posta hizmeti görevlisi vardır. Şu anki Başkan olan Joe Biden, Amerika Birleşik Devletleri tarihinin 46. Başkanıdır.

Başkan, Kongre tarafından geçirilmiş olan yasaları imzalayarak yürürlüğe koyar veya onu veto edebilir. Veto etmesi hâlinde onun kanunlaşmasını engeller. Eğer kongrenin iki meclisinin toplam üçte ikisi onun vetosunu geçersiz kılarsa başkanın yaptığı veto geçersiz sayılır ve kanun yürürlüğe girer. Başkan, tek başına yabancı ülkelerle antlaşmalar imzalayabilir. Ancak, uluslararası antlaşmaların onaylanması için Senatonun üçte ikilik çoğunluğunun desteği gerekir. Başkan, ihanet, rüşvet ve diğer büyük suç ve kabahatler konusunda Temsilciler Meclisi tarafından suçlanıp Senatonun üçte ikilik oyu ile görevden alınabilir. Başkan parlamentoyu feshedemez veya erken seçim kararı alamaz. Başkan, federal hükûmete karşı suç işlemekten hüküm giymiş kişileri affedebilir (suçlama süreciyle görevden alınan yetkililer hariç), başkanlık karanamesi verebilir ve (Senatonun onayı ile) Anayasa Mahkemesi başhâkimleri ve federal hâkimleri atayabilir.

Başkan Yardımcısı

değiştir
Ana madde: Amerika Birleşik Devletleri Başkan Yardımcısı
 
Amerika Birleşik Devletleri Başkan Yardımcısı'nın mührü

Başkan Yardımcısı, yönetimdeki ikinci en yüksek yürütme yetkilisidir. Amerika Birleşik Devletleri başkan halefliği sırasında başta yer alan Başkan Yardımcısı, Başkan'ın ölümü, istifası veya görevden alınması durumunda Başkan olur; bu durum Amerika Birleşik Devletleri tarihinde dokuz kere meydana gelmiştir. Anayasa'ya göre Başkan Yardımcısı Senato Başkanı olur. Bu özelliğinden dolayı Başkan Yardımcısı kanunlar hakkındaki oylama işleminde eşitlik durumunda eşitliği bozmak amacıyla Senatoda oy kullanabilir. 12. Ek Madde gereği, Seçmenler Kurulunun oylarını saymak amacıyla toplanan Kongre'nin iki meclisinin ortak oturumuna başkanlık yapar. Başkan Yardımcısı'nın Anayasa'da belirtilen tek işlevi, başkanın halefi olması dışında, Senato Başkanlığı olsa da, günümüzde bu makam, genelde federal yönetimin yürütme organının bir parçası olarak görülür. Amerika Birleşik Devletleri Anayasası bu makamın yönetimin üç organından hangisine ait olarak belirtmez, bu yüzden akademisyenler onun yürütme organına mı, yasama organına mı, yoksa ikisine birden mi ait olduğunu tartışırlar.[10][11]

Kabine, idari bölümler ve daireleri

değiştir
Ana maddeler: Amerika Birleşik Devletleri kabinesi ve Amerika Birleşik Devletleri fedral dairelerinin listesi

Dışişleri Bakanlığı

değiştir
Ana madde: Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı
 
Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı'nın mührü

Dışişleri Bakanı (aslında bu makamın İngilizce Secretary of State olan adının Türkçeye tam sözlük çevirisi Devlet Sekreteri'dir), Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı'nın (Department of State) İdari Yönetim Amiri (Chief Executive Officer)'dir. Bu bakanlık tüm federal yürütme bakanlıklarının en önde gelenidir. Dışişleri Bakanı Amerika Birleşik Devletleri yönetiminin yürütme organının üçüncü en yüksek yetkilisidir, Başkan ve Başkan Yardımcısı'ndan sonra. Bakan, Başkan'ın Kabinesinin bir üyesidir; hem Başkan'ın haleflik sıralamasında hem de protokoldeki öncelik sıralamasındaki en yüksek kabine bakanıdır. Bakan, Amerika Birleşik Devletleri dışişleri politikası konusunda Başkan'ın baş danışmanıdır ve bu özelliği gereği antlaşma ve anlaşmalarla ilgili müzakereler yapar, onları yorumlar veya sona erdirir; ayrıca uluslararası konferanslara, teşkilatlara ve dairelere bizzat katılır veya Amerika Birleşik Devletleri temsilcilerini gönderir; Amerika Birleşik Devletleri dışişleri ile ilgili müzakereler yürütür; yabancı sefaret ve konsoloslukların idaresi ve işletmesinden sorumludur. Dış ticaret misyonları ve istihbarat görevlileri doğrudan Dışişleri Bakanına rapor verirler. Bakan ayrıca Amerika Birleşik Devletleri'nin yabancı ülkelerdeki faaliyetleri ile ilgili diğer bakanlıkların faaliyetlerinin yönü, koordinasyonu ve denetlenmesinden sorumludur.

Diğer kabine yetkilileri, komisyonlar ve idari kurumlar

değiştir

Federal kanunların gündelik uygulanması ve idaresi, çeşitli federal yürütme bakanlıklarının sorumluluğundadır. Bu bakanlıklar Kongre tarafından, millî ve uluslararası meselelerin spesifik konuları ile ilgilenmeleri için kurulmuştur. 15 bakanlığın başındaki kişiler Başkan tarafından seçilir, Amerika Birleşik Devletleri Senatosunun "tavsiye ve rızası" ile onaylanır, bunlar Başkan'ın "kabine"si olarak bilinen bir danışmanlar kurulu oluştururlar. Bakanlıkların (İngilizce departments) yanı sıra, bazı başka idari kurumlar (agency) Başkan'ın Yürütme Ofisi (Executive Office of the President) altında toplanır. Bunların arasında Beyaz Saray personeli, Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Güvenlik Konseyi (National Security Council), İşletme ve Bütçe Ofisi (Office of Management and Budget), Ekonomik Danışmanlar Konseyi (Council of Economic Advisers), Çevre Kalite Konseyi (Council on Environmental Quality), Amerika Birleşik Devletleri Ticaret Temsilcileri Ofisi (Office of the U.S. Trade Representative), Milli Narkotik Kontrol Politikası Ofisi (Office of National Drug Control Policy) ve Bilim ve Teknoloji Politikası Ofisi (Office of Science and Technology Policy) bulunur. Amerika Birleşik Devletleri'ne ait bu devlet kurumlarının çalışanları Amerika Birleşik Devletleri kamu hizmetlileri olarak adlandırılır.

İdari kurumlardan başka, Amerika Birleşik Devletleri Posta İdaresi (United States Postal Service), Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA), Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA), Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Dairesi (Environmental Protection Agency) ve Amerika Birleşik Devletleri Uluslararası Kalkınma Dairesi (United States Agency for International Development) gibi bağımsız idari kurumları vardır. Ayrıca, Federal Mevduat Sigorta Şirketi (Federal Deposit Insurance Corporation) ve Ulusal Demiryolu Yolcu Şirketi (National Railroad Passenger Corporation) gibi iktisadi devlet teşekkülleri vardır.

Yargı organı

değiştir
Ana madde: Amerika Birleşik Devletleri federal mahkemeleri
Ayrıca bakınız: Amerika Birleşik Devletleri Anayasası'nın 3. Maddesi

Yargı kanunları açıklar ve uygular. Bu organ çeşitli hukuk davalarını dinler ve haklarında karar alır.

 
Amerika Birleşik Devletleri Anayasa Mahkemesi'nin mührü

Federal yargı organına genel bakış

değiştir

Amerika Birleşik Devletleri Yüce Mahkemesi federal mahkeme sisteminin ve en eski hukuki emsale göre, Amerika Birleşik Devletleri'nin en üst mahkemesidir. Federal yargı erki Anayasa mahkemesi ve çeşitli "alt mahkemelerden" oluşur. Anayasa Mahkemesi'nin hâkimler Başkan tarafından yaşam boyu için atanır ve Senato tarafından onaylanır. Şu anki Amerika Birleşik Devletleri Başhâkimi John G. Roberts'dir. Alt mahkemeler arasında Temyiz Mahkemeleri ve Federal Bölge Mahkemeleri bulunur.

İlk Kongre ülkeyi yargı bölgelerine ayırmış ve her bölge için federal mahkemeler kurmuştur. O başlangıçtan günümüzdeki yapı ortaya çıkmıştır: Anayasa Mahkemesi, 13 Temyiz Mahkemesi (Gezici Mahkeme veya İstinaf Mahkemesi olarak da bilinir), 94 bölge mahkemesi ve iki özel yetki alanı mahkemesi. Kongre, Başkan'ın onayı ile, Anayasa Mahkemesi'nin altındaki mahkemeleri yeniden düzenleme ve hatta feshetme yetkisine sahiptir. Anayasa'nın koyduğu bir sınırlama ile, Anayasa Mahkemesi'nin hâkim sayısını sadece Kongre belirleyebilirler.

Amerika Birleşik Devletleri Anayasa Mahkemesi, "dava ve anlaşmazlıkları" konusunda hüküm verir. Federal yönetim ile ilgili meselelere, eyaletler arasındaki ihtilaflara, Amerika Birleşik Devletleri Anayasası'nın yorumu ile ilgili meselelere bakar. Genel olarak, yönetimin herhangi bir seviyesinde yapılan kanunları ve idari işlemleri anayasaya uygunsuz ilan edebilir, bu yolla kanunu geçersiz kılıp gelecekteki yasama ve kararlara emsal oluşturur. Amerika Birleşik Devletleri Anayasası yasama organına yargı denetimi gücünü (bir kanunun anayasaya aykırı ilan etme gücünü) özellikle vermemiştir. Bu güç, Başhâkim Marshall tarafından, Amerikan hukuk tarihinde bir dönüm noktası sayılan Marbury v. Madison (1803) adlı Anayasa Mahkemesi davasında ileri sürülmüştür. İlk defa bu davada bir yasanın anayasaya aykırı ilan edilip iptal edilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri Anayasa Mahkemesinin altında Amerika Birleşik Devletleri temyiz mahkemeleri yer alır, onların altında da Amerika Birleşik Devletleri bölge mahkemeleri. Amerika Birleşik Devletleri bölge mahkemeleri, federal hukukla ilgili genel duruşmalara bakan mahkemelerdir. Ayrıca, bu mahkemeler, davacıların tek bir eyaletin vatandaşı sayılmadığı bazı ihtilaflara da bakarlar.

Genel yargı yetkisi olan, yani kişiler arasındaki kamu davaları ve hukuk davalarına bakan üç düzey federal mahkeme vardır. Diğer mahkemeler, örneğin Amerika Birleşik Devletleri iflas bankası (bankruptcy courts) ve Vergi Mahkemesi, sadece belli dava çeşitlerine bakan özelleşmiş mahkemelerdir. İflas bankaları bölge mahkemelerinin altında sayılırlar ve dolayısıyla 3. Madde kapsamında sayılmazlar. Bu yüzden bunların hâkimleri hayat boyu görev süresine sahip değildir ve maaşlarını eksiltilmesinden anayasal olarak muaf değildirler. Vergi Mahkemesi de bir 3. Madde mahkemesi değildir (ama bir "Madde 1 Mahkemesi" sayılır).

Federal Bölge Mahkemeleri, davaların Yargı Yasası (Amerika Birleşik Devletleri Kanunnamesi Madde 28) kapsamında değerlendirildiği mahkemelerdir. Bu mahkemelerde "federal konu yargısı" (federal question jurisdiction), "çeşitlilik yargısı" (diversity jurisdiction) ve "tamamlanmamış yargı" (pendent jurisdiction) esaslarıyla uyumlu davalar açılır ve karara bağlanır. Bölge Mahkemeleri ayrıca "çıkarma yargısı" (removal jurisdiction) esasına ait davalara da bakabilirler: bu davalarda eyalet mahkemesinde açılan bir davanın çeşitlilik yargı şartlarını karşılar ve davacılardan biri davayı eyalet mahkemesinden çıkarıp federal mahkemeye taşır.

Amerika Birleşik Devletleri Temyiz Mahkemesi, bölge mahkemeleri tarafından karara bağlanmış davalar hakkındaki itirazlara bakar, ayrıca devlet kurumlarından gelen temyizler ve bazı ara temyizlere (yani bir dava sonuçlanmadan yapılan temyiz başvurularına) bakar. Amerika Birleşik Devletleri Anayasa mahkemesi temyiz mahkemeleri ve eyalet anayasa mahkemelerinin kararlarının temyizlerine bakar, ayrıca az sayıda bazı davalarda doğrudan yargı yetkisi vardır.

Yasama gücünün yargı yetki alanı içine giren konular şunlardır: Anayasa'dan kaynaklanan davalar; bir Kongre yasası; bir Amerika Birleşik Devletleri antlaşması; yabancı ülkelerin Amerika Birleşik Devletleri'ndeki sefirleri, ortaelçileri ve konsolosları etkileyen davalar; federal yönetimin taraf olduğu davalar; eyaletler (veya onların vatandaşları) ve yabancı ülkeler (veya onların vatandaşları veya tebaları) arasındaki ihtilaflar; ve iflas davaları. Bunlar toplu olarak "federal konu yargısı" (federal-question jurisdiction) kapsamında sayılır. 11. Ek Maddeye, davacıların bir eyaletin vatandaşı, davalının bir diğer eyaletin hükûmeti olduğu davaları federal yargı yetkisinden çıkarmıştır; ancak davacının bir eyalet hükûmeti, davalının bir diğer eyalet vatandaşı olduğu davalardaki federal yargı yetkisine dokunmamıştır.

Federal mahkemelerin gücü hem zarar tazmini ile ilgili hukuk davaları hem de federal kanundan kaynaklanan suç davalarına uzanır. Üstünlük Koşulu (Supremacy Clause) ve III. Madde arasındaki etkileşimler sonucu, eyalet ve federal mahkemeler arasında karmaşık bir ilişki doğmuştur. Federal mahkemeler bazen eyalet mahkemelerinden kaynaklanan davalara bakarlar, çeşitlilik yargısı esasından hareket ederek. Eyalet mahkemeleri federal kanunla ilgili bazı meselelere bakarlar ve bazı federal haklar, federal kanunlar sonucu eyalet mahkemelerin yetkisine bırakılmıştır (örneğin 1991 Telefon Tüketici Koruma Yasası gibi). Her iki mahkeme sisteminin belli sahalarda münhasır yargı yetkisi, başka alanlarda ise ortak yargı yetkisi olduğu söylenebilir.

Amerika Birleşik Devletleri Anayasası, yargı bağımsızlığının korumak için federal hâkimlerin "iyi davranışta iken" ("during good behavior") görev başında olmalarını hükmeder; pratikte, hâkimler ölene, emekli olana veya istifa edene kadar görev yaparlar. Görev başındayken bir suç işleyen bir hâkim, suçlama sürecine (impeachment) tâbi tutulabilir, Başkan veya federal hükûmetin bir diğer yetkilisi gibi. Amerika Birleşik Devletleri hâkimleri Başkan tarafından atanır ve Senato onayına tâbidirler. Bir diğer Anayasal hüküm, Kongre tarafından bir Madde III yargıcının maaşını düşürmesini yasaklar (Kongre yeni göreve alınacak hâkimlere daha düşük maaş verilmesine karar verebilir ama mevcut hâkimlerin maaşlarını azaltamaz).

Eyalet ve federal mahkemeler arasındaki ilişkiler

değiştir

Yukarıda ana hatları verilen bu federal mahkeme sisteminden başka (ama ondan tamamen bağımsız olmayan), bir de eyaletlerin mahkeme sistemleri vardır. Bunların her biri, federal kanunlara ek olarak (federal kanunların geçersizliği söz konusu değilse) eyaletin kanunları ile ilgilenir ve kendi mahkeme kural ve prosedürlerine sahiptir. Eyalet yönetimleri ve federal yönetim resmen "ikili egemen" (dual sovereigns) iseler de, Amerika Birleşik Devletleri Anayasa Mahkemesi çoğu durumda Eyalet Anayasa Mahkemelerinin temyiz mahkemesidir (bunun istisnası, eyalet mahkemesinin "yeterli ve bağımsız eyalet dayanağı doktrini"ni [doctrine of adequate and independent State grounds] öne sürmesidir). Bu doktrine göre her eyaletin Anayasa Mahkemesi söz konusu eyaletin kanunlarını ve anayasasını yorumlamada son söze sahiptir. Çoğu eyalet anayasasının hükümleri Amerika Birleşik Devletleri Anayasası'nın hükümleri ile aynı kapsamdadır ama "paralel" sayılırlar. Örneğin, bir eyalet anayasasından kaynaklanan kişisel mahremiyet hakkı, federal bir mahremiyet hakkından daha geniş olsa ve bir davada, federal değil de bu eyalet yasasındaki mahremiyet hakkı, "bağımsızlık" esasına dayanılarak savunulursa, bu konudaki bir dava en son aşamada eyalet anayasa mahmekemesinde karara bağlanır, Amerika Birleşik Devletleri Anayasa Mahkemesi karışmayı reddeder.

Bir Eyalet Anayasa Mahkemesi, federal kanunlar hakkında sadece Amerika Birleşik Devletleri Anayasa Mahkemesi'nin yorumlarına uymak zorundadır, ama, kendi rızası dahilindeki durumlar hariç, eyaletin ait olduğu federal bölgedeki federal temyiz mahkemelerinin yorumları onu bağlamaz; hatta bu federal temyiz mahkemeleri o eyaletin içinde yer alsa dahi onların yorumu eyalet Anayasa Mahkemesini bağlamaz, "ikili egemenlik" esasından dolayı. Buna karşın, bir federal bölge mahkemesi davası eğer sadece eyalet kanunlarıyla ilgili bir dava görüyorsa (genelde bu "çeşitlilik yargısı" davaları durumunda olur), mahkemenin bulunduğu eyalete ait esasa ilişkin hukukunu uygulamakla yükümlüdür. Bu yükümlük, Erie Doktrini'nin uygulamasından kaynaklanır. Buna rağmen, dava duruşması Medeni Yargılama için Federal Kurallar (Federal Rules of Civil Procedure), Cezai Yargılama için Federal Kurallar (Federal Rules of Criminal Procedure) ve Delil için Federal Kurallar (Federal Rules of Evidence) izlenerek yapılır, eyalet usul kurallarını uygulamak yerine. Yani, çeşitlilik yargısından kaynaklanan yetki hakkını öne süren bir federal mahkeme tarafından Erie Doktrini'nin uygulaması, sadece esasa ilişkin hukukun izlenmesini zorunlu kılar, ama (farklı olabilen) usule ilişkin eyalet kanununu zorunlu kılmaz. Hep beraber, federal ve eyalet yönetimlerinin kanunları Amerika Birleşik Devletleri Hukuku'nu meydana getirir.

Seçimler ve oy verme

değiştir
Ana madde: Amerika Birleşik Devletleri'nde seçimler

Oy hakkı zaman için önemli derecede değişiklik geçirmiştir. Amerika Birleşik Devletleri'nin ilk yıllarında oy verme eyalet yönetimi ile ilişkiliydi ve bu hak genelde toprak sahibi beyaz erkekler ile sınırlıydı. Doğrudan seçimler başlıca Amerika Birleşik Devletleri Temsilciler Meclisi ve eyalet yasama organları için yapılırdı, ama seçmenler tarafından hangi organların seçildiği eyaletten eyalete değişirdi. Bu orijinal sistemde, Amerika Birleşik Devletleri Senatosu'nda her eyaleti temsil eden senatörler, geldikleri eyaletin yasama organı tarafından seçilirdi. 1913'te 17. Madde'nin eyaletlerce onaylanmasından sonra Kongre'nin her iki meclisinin de üyeleri doğrudan seçilir oldular.

Günümüzde, kısmen 26. Ek Madde'nin kabulü sayesinde, Amerika Birleşik Devletleri vatandaşlarının 18 yaştan itibaren, ırk, cinsiyet veya servetten bağımsız olarak, neredeyse evrensel oy verme hakkı vardır. Bunun tek istisnası mahpus ağır suçluların oy verme hakkının olmaması ve bazı eyaletlerde eski mahpusların da oy verme hakkı olmamasıdır.

Günümüzde, Amerika Birleşik Devletleri toprakları (territory) ve Washington, DC'deki federal bölgenin temsili sınırlıdır: Columbia Bölgesi mukimleri federal kanun ve vergilere tâbidir ama Kongre'deki tek temsilcileri oy vermeyen bir delegedir. Amerika Birleşik Devletleri territory'lerinin mukimlerinin sahip olduğu haklar çeşitlilik gösterir; örneğin Porto Riko'da sadece bazı mukimler federal gelir vergisi öder (ama tüm mukimler diğer tüm federal vergileri ödemekle mükelleftir, ithal ve ihraç vergisi, federal emtia vergisi ve maaş primleri (Sosyal Güvenlik primi ve Medicare primi) gibi. "Yerel olarak geçersiz" olmayan federal kanunlar otomatik olarak Porto Riko'da "egemen yasa" (law of the land) sayılır, buna rağmen Porto Rikoluların Amerika Birleşik Devletleri Kongresi'nde temsili, oy hakkı olmayan bir Resident Commissioner (mukim görevli) tarafından yapılır.[12]

Eyalet ve kabile yönetimleri, yerel yönetimler

değiştir
 
County'lere bölünmüş eyaletleri ile ABD. (County'lere Louisiana'da parish; Alaska'da borough denir). Alaska ve Hawaii, haritada farklı ölçekte gösterilmiştir, Aleut Adaları ve Kuzey Batı Hawaii Adaları haritaya dahil edilmemiştir.
Ana maddeler: Amerika Birleşik Devletleri'nin eyalet hükûmetleri ve Amerika Birleşik Devletleri'nde yerel yönetim

Eyalet yönetimleri çoğu Amerikalı'nın günlük hayatında federal yönetimden daha büyük etkiye sahiptir. Amerika Birleşik Devletleri Anayasası'nın 10. Ek maddesi, eyaletler ve Anayasa tarafından federal yönetime teslim edilmemiş bir gücün onun tarafından kullanılmasını yasaklar. Bunun sonucu olarak, eyaletler, kendi hukukî yetki alanları içinde yaşayan kişiler için en anlamlı olan meselelerle ilgilenirler. Eyaler yönetimleri para basma gücüne sahip olmadıkları için, vergilendirme veya tahvil çıkarma yoluyla gelir elde ederler. Bu yüzden, ne zaman ekonomi zayıflasa, eyalet yönetimleri ciddi bütçe kesintileri uygular, bunun etkisi kamu harcamalarından yararlanan kişilerce şiddetle hissedilir.[13]

Her eyaletin kendi anayasası, yönetimi ve kanunnamesi vardır. Eyaletler arasında kanun ve usul bakımından bazen büyük farklılıklar olabilir, özellikle mülk, suç, sağlık ve eğitim konularında. Her eyaletin seçilmiş en yüksek mevkili yetkilisi Vali'dir. Her eyalette ayrıca eyaletteki seçmenleri temsil eden bir yasama organı bulunur. Nebraska hariç her eyaletteki yasama organı iki meclislidir. Bazı eyaletlerde anayasa ve onun altındaki mahkemelerin hâkimleri halk tarafından seçilir, diğerlerinde ise hâkimler federal sistemde olduğu gibi atamayla göreve alınır.

Worcester v. Georgia adlı Anayasa Mahkemesi davası sonucu Kızılderili kabileleri "yerel bağımlı milletler" olarak sayılır. Bunlar federal otoriteye tâbi ama genelde ve mümkün olduğunca, eyalet yönetimlerinin etkisi dışında varlık gösteren egemen yönetimlerdir. Gerek kabilelerin gerek eyaletlerin yönetimsel statüsü günümüze kadar yüzlerce kanun, başkanlık emri ve mahkeme kararı ile değişikliğe uğramışsa da, Amerika Birleşik Devletleri tarihi boyunca eyalet yönetimleri ve kabile yönetimleri farklı varlıklar olarak tanınmaya devam etmişlerdir. Kızılderili hükûmetlerinin yapısı çok çeşitlilik gösterir, çeşitlilik yelpazesinin bir ucunda, tüm kabile işlerine bakan basit bir kurul, öbür ucunda ise büyük ve karmaşık bürokrasili, birkaç organlı yönetimlere kadar çeşitli idarî yapılar mevcuttur. Kabileler kendi yönetimlerini kurma gücüne sahiptir: seçimle başa gelen kabile konseyi, seçimle başa gelen kabile kurum başkanı veya dinî olarak atanmış liderler (pueblolar durumunda) iktidara gelebilir. Kabile vatandaşlığı (ve oy verme hakkı) genelde kızılderili soyundan kişilere sınırlandırılmıştır ama kabileler istediklerine üyelik vermekte serbesttirler.

Eyaletlerde yerel yönetimden sorumlu olan kurumlar tipik olarak, kasaba, şehir veya county kurulları, su işletme bölgeleri, itfaiye işletme bölgeleri, kütüphane bölgeleri ve belli bir bölgeye etkileyen kanunlar yapan benzeri yönetimsel birimlerdir. Bu kanunlar trafik, alkol satışı ve hayvan bakımı gibi meselelere etki edebilir. Bir kasaba veya şehrin seçilmiş en yüksek yetkilisi genelde belediye başkanı (mayor)'dır. New England bölgesinde kasabalar doğrudan demokratik biçimde yönetilirler ve bazı eyaletlerde, Rhode Island ve Connecticut gibi, county'lerin gücü çok az veya hiç yoktur, sadece coğrafî bir tanımlamaya yararlar. Başka bölgelerde, county yönetimlerinin daha fazla gücü vardır, bunların vergi toplamak ve kanun yaptırım kuruluşları idame ettirmek gibi sorumlulukları olur.

Ayrıca bakınız

değiştir
Başkan
Mahkemeler
Hukuk
Kurumlar
Çoğu kurum yürütmeye aittir amd birkaçı yasama veya yargıya aittir.
Eyaletler ve topraklar (territory'ler)
Web siteleri ve çalışmalar

Notlar

değiştir
  1. ^ 'The Influence of State Politics in Expanding Federal Power,' Henry Jones Ford, 'Proceedings of the American Political Science Association, Vol. 5, Fifth Annual Meeting (1908)' Jstor.org 15 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved on 17 March 2010
  2. ^ "Judge Rules Favorably in Pennsylvania BRAC Suit (Associated Press, 26 August)". 5 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2011. 
  3. ^ "US House Official Website". 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2008. 
  4. ^ Kaiser, Frederick M. (3 Ocak 2006). "Congressional Oversight" (PDF). Congressional Research Service. 27 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Temmuz 2008. 
  5. ^ a b c Article II, Constitution of the United States of America
  6. ^ 3 U.S.C. §§ 301–303
  7. ^ Barack, Obama (27 Nisan 2009). "Delegation of Certain Authority Under the National Defense Authorization Act for Fiscal Year 2008". Amerika Birleşik Devletleri. 27 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2009. 
  8. ^ Amendment XXIII to the United States Constitution
  9. ^ Amendment XXII to the United States Constitution
  10. ^ Goldstein, Joel K. (1995). "The New Constitutional Vice Presidency". Wake Forest Law Review. 30 (505). Winston Salem, NC: Wake Forest Law Review Association, Inc. 
  11. ^ Reynolds, Glenn Harlan (2007). "Is Dick Cheney Unconstitutional?". Northwestern University Law Review Colloquy. 102 (110). Chicago: Northwestern University School of Law. 
  12. ^ Genel kanının aksine, Porto Riko mukimleri Amerika Birleşik Devletleri federal vergileri öderler: gümrük vergileri (bunların bir kısmı sonra Porto Riko hazinesine iade edilir) (Bkz. Department of the Interior, Office of Insular Affairs. 10 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.), ithal/ihraç vergileri (Bkz. Stanford.wellsphere.com 1 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.), federal emtia vergileri (Bkz. Stanford.wellsphere.com 1 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.), sosyal güvenlik vergileri (Bkz. IRS.gov 2 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., vs.) öder. Mukimler federal maaş primleri öder (yani Sosyal Güvenlik (Bkz. IRS.gov 2 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) ve Medicare primleri) (Bkz. Reuters.com 27 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.), ayrıca Porto Riko Komonvelt gelir vergisi (Bkz. Puertorico-herald.com 27 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve HTRCPA.com 29 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.). Tüm federal personel (Bkz. Heritage.org 10 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.), ayrıca federal hükûmet ile iş yapanlar (Bkz. MCVPR.com 15 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.), Amerika Birleşik Devletleri'ne para havale edecek Porto Riko-merkezli şirketler (Bkz. Sf. 9, satır 1. 3 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) ve bazı diğerleri (Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri askeriyesi üyesi olan Porto Riko mukimleri, Bkz. Heritage.org 8 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve Porto Riko dışında kaynaklardan gelir elde eden Porto Riko mukimleri, Bkz. pp 14-15.[ölü/kırık bağlantı]) federal gelir vergisi öder. Ayrıca, gelir vergilendirmesinin alt sınırı Amerika Birleşik Devletleri vergi kanunundan farklı olduğu ve Porto Riko'da kişi başına gelir anakaradaki ortalama kişi başına gelirden daha düşük olduğu için, Porto Riko'da gelir vergisi ödeyen kişi oranı, Amerika Birleşik Devletleri vergi kanunun adaya doğrudan uygulanmasından beklenebilecek orandan daha yüksektir. Bunun nedeni "Porto Riko Komonvelti'nin sorumlukları Amerika Birleşik Devletleri eyaletleri ve yerel yönetimlerininkinden daha yüksektir" olarak ifade edilmiştir (Bkz. GAO.gov 26 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.). Porto Riko mukimleri Sosyal Güvenlik fonuna para yatırır, bunun sonucu Porto Rikolular emekli olunca Sosyal Güvenlik kazançlarına hak sahibi olurlar. Ancak, Ek güvenlik Geliri (Supplemental Security Income, veya SSI) alamazlar (Porto Riko Komonvelt'i mukimleri, Kuzey Mariana Adaları Komonvelti ve 50 eyaletın mukimlerinden farklı olarak SSI alamazlar. Bakınız Socialsecurity.gov 28 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.), ayrıca adanın aldığı Medicaid fonu, ada bir Amerika Birleşik Devletleri eyaleti olsaydı alacağı miktarın %15'inden azdır. Medicare hizmeti veren tıbbi kuruluşlar Porto Rikko'daki hizmetlerine karşılık olarak tipik bir eyalette alacklarından daha azı develet tarafından kendilerine ödenir, Porto Riko'lular normal düzeyde ödeme yapmalarına rağmen) (Bkz. p. 252 11 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.). Hesaplara göre (Bkz. Eagleforum.org 9 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.), ada nüfusu eyaletlerin yarısından fazlasınından daha kalabalık olduğu için, eğer Porto Riko bir eyalet olsaydı, Temsilciler Meclisinde altı ila sekiz sandalyesi olurdu, Senato'daki iki sandalyeye ek olarak (Bakınız Eagleforum.org 9 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., CRF-USA.org 10 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve Thomas.gov 1 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. [Verilen bağlantılardan sonuncusu için bir sorgu yapılması gerekiyor. Söz konusu belgenin adı "House Report 110-597 - Puerto Rico Democracy Act of 2007." Şu adımların izlenmesi gerekiyor: Thomas.gov 29 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. > Committee Reports > 110 > "Word/Phrase" > "Report Number" seç > "597" yazın, Report Number'ın yanına. Bu yolla "House Report 110-597 - Puerto Rico Democracy Act of 2007" belgesini elde edeceksiniz, sonra İçindekiler tablosundan "Background and need for legislation" bölümünü seçin.]). Bir diğer yanlış kanı, Amerika Birleşik Devletleri tarafından toplanan, Porto Riko'dan imal edilen mallardan alınan ithal/ihraç vergilerinin tamamen Porto Riko hazinesine geri döndüğüdür. Bu doğru değildir, bu ithal ihraç vergileri sadece rom ürünleri için iade edilir, onlarda dahi Amerika Birleşik Devletleri Hazinesi bu vergilerin belli bir kısmını tutar (Bkz. yukarıda belirtilen "House Report 110-597 - Puerto Rico Democracy Act of 2007").
  13. ^ "A brief overview of state fiscal conditions and the effects of federal policies on state budgets" (PDF). Center on Budget and Policy Priorities. 12 Mayıs 2004. 18 Mart 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2008. 

Konuyla ilgili yayınlar

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Amerika_Birleşik_Devletleri_federal_hükûmeti&oldid=33325391" sayfasından alınmıştır