Vahan Şahinyan
Vahan Şahinyan (1871, Konstantiniyye - 1946, Bulgaristan) Osmanlı Ermenisi tiyatro oyuncusu, tenor, rejisör ve operet sanatçısı.
Vahan Şahinyan | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1871 Beşiktaş, Konstantiniyye, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1946 (74-75 yaşlarında) Bulgaristan Halk Cumhuriyeti |
| Milliyet | Ermeni |
| Vatandaşlık | Osmanlı İmparatorluğu |
| Eğitim | Arevdragan Ticaret Okulu |
| Meslek | Tiyatro oyuncusu, tenor, rejisör |
| Etkin yıllar | 1891-1945 |
| Organizasyon | Mınakyan Tiyatrosu |
| Evlilik | Ağavni Topyasyan |
| Çocuk(lar) | 4 |
| Ebeveyn(ler) | Hovhannes Şahinyan Ernik Şahinyan |
| Aile | Oksen Şahinyan (yeğeni) |
İlk yılları ve eğitimi değiştir
Vahan Şahinyan Hovhannes-Ernik Şahinyan çiftinin iki oğlundan küçüğü olarak Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti Konstantinopolis'in Beşiktaş semtinde doğdu. Babası Hovhannes Şahinyan, İmparatorluğun barut imalatından sorumlu "barutçubaşı" unvanı ile Beşiktaş'tan tayinle Bakırköy'e gelen resmî bir devlet görevlisidir. Şahinyan ailesi Bakırköy (Makriköy)'de geniş arazilere sahipti. Vahan, abisi Hampartsum Şahinyan gibi ilk öğrenimini Ardzrunyats Okulunda tamamladı ve daha sonra Arevdragan Ticaret Okuluna devam etti. Mezun olduktan sonra bir süre telgraf memurluğu görevinde bulundu.[1]
Hayatı ve kariyeri değiştir
Küçük yaşlarından itibaren tiyatroya ilgi duymaya başladı. 1891 yılında Samatya semtinde, geliri ile Bedros Atamyan'ın mezarının yapılması için genç ve amatör tiyatro sanatçıları tarafından bir gösteri organize edilir. Fransız yazar Alexandre Dumas'ın yazdığı ve Ahmet Mithat Efendi'nin çevirdiği Amiral Bing adlı piyeste Bing rolü için Vahan Şahinyan'a rol verildi. Vahan, henüz 20 yaşında iken bu ilk rolü ile, tiyatro sahnesine ilk adımını atmış oldu. Aynı yıl Serovpe Bengliyan ile Küçük İsmail'in Temaşahane-i Osmanlı Kumpanyası adlı müzikli tiyatro grubu ile sahne aldı. Sesi ve sahne performansı ile izleyiciden tam not aldı ve tenor olarak sahneye çıkmaya başladı. Mikayel Çaprasdcıyan kurduğu gezici topluluğun bir üyesi oldu. 1891 yılının sonunda piyesler sergileyen Osmanlı Tiyatro Topluluğu adıyla bir tiyatro topluluğu girişiminde bulundu. Şahinyan, Çaprasdcıyan ile birlikte çalıştığı bu dönemde oyunculuğun yanı sıra rejisörlükte yaptı. Arşak Çobanyan tarafından Ermenice diline tercüme edilen Fromon Gırdser yev Risler Yerets adlı oyun Vahan Bey tarafından yönetilirken, aynı zamanda Lisler karakterini oynadı.[1]
1894-1896 Hamidiye Katliamları ve Ermeni Sorunu'nun tırmanışa geçmesi ile Osmanlı yönetimi tarafından Ermenice oyunlara ve gösterilere kısıtlamalar getirildi. Osmanlı Tiyatro Topluluğunca Manastır Değirmeni veya Şanssız Vartuhi (Menasdani Ağorin gam Anpagd Vartuhin) adlı Ermenice oyun Şahinyan tarafından Kadıköy Tiyatrosunda sahneye konuldu fakat beklenen ilgiyi görmedi. 1892'de Tomas Fasulyeciyan tarafından kurulan ekibe dahil edilen Vahan Bey, birçok piyeste sahneye çıktı. Aynı yılın yaz aylarında bir operet topluluğu kuran Vahan Bey, rejisörlük dışında tenor olarak da görev aldı. Bakırköy, Kadıköy, Büyükada ve Nişantası gibi semtlerde yapılan gösterilerin ardından topluluk bir ay sonra dağıldı. Şahinyan bir taraftan dram türlerinde rol alırken diğer taraftan müzikli operet çalışmalarını sürdürdü. 1893'te Mardinos Mınakyan'ın tiyatro topluluğuna katıldı ve asıl sahne hayatı bu tiyatro grubu ile başlamış oldu.[2] Mınakyan Kumpanyasında; İki Yetim Kız (Yergu Vorpuhiner) temsilindeki Roje rolü, Paris Cinayetleri piyesinde Oktav Gava, İman, Ümit, Sevgi (Havadk, Huys, Ser) piyesinde Alber karakteri, Monte Kristo piyesinde Kristo, Demirhane Müdürü (Tarpınotsabedı) temsilinde Philip, Suman İmber'de İmber ve Fantan Clodine oyununda Lalbıvaz rollerini başarıyla oynadı.[3] Mınakyan topluluğu ile birçok turneye çıktı ve sayısız oyunda sahne aldı. 1905-1906 yılları arasında İstanbul Şehremini (belediye başkanı) Rıdvan İsmail Paşa tarafından İstanbul'da Türkçe oyun oynama yasağı getirildi ve bunun yerine yabancı topluluklara ve Karagöz ve Hacivat gibi oyunlar ile meddah gösterilerine izin verildi. Ermeni Tiyatro Toplulukları mecburen şehir dışına dağıldı ve oralarda sahne aldı. Rıdvan Paşa'nın 1906'da bir suikast sonucu öldürülmesinin ardından yasaklar kalktı ve tiyatrolar faaliyetlerine kaldığı yerden devam etti. 1907'de Mınakyan'a bir teklif götüren Ahmet Fehim, Mardinos Mınakyan yönetiminde bir komedi grubu kurmak istediğini iletti ve olumlu yanıt aldı. Rupen Binemeciyan, Yervant Tolayan, Zabel Hekimyan ve Vahan Şahinyan'ın oluşturduğu "Osmanlı Komedi ve Vovil Topluluğu" nu kurdu ve Şehzadebaşı'ndaki Ferah Tiyatrosunu kiraladı. 17 Ekim 1907'de Pera'daki Odeon Tiyatrosu'nda yeğeni Oksen Şahinyan ilk kez sahneye çıkma fırsatı yakaladı.[1]
Ahmet Fehim anılarında, komedi ve vodvil türünün drama göre seyirci tarafından daha fazla rağbet göreceğini öngördü ve bu öngörüsünün doğru çıktığını yazdı.[1] Bu alanda işler iyi giderken Mınakyan'ın ekibe baskı kurduğunu ve topluluğun dağıldığını ekledi. Binemeciyanlar ve Şahinyanlar 1908 yılında Ahmet Fehim'in grubundan ayrılarak tekrar Mınakyan'ın topluluğuna geri döndü. 23 Temmuz 1908'de İkinci Meşrutiyet'in ilan edilmesinin ardından Ermenice oyun sahnelemenin önünün açıldı ve Ermeni toplumunda özgürlüklerden yana olumlu bir hava oluştu. Bu dönemde hem Mınakyan Topluluğu hem de Ahmet Fehim ile birlikte çalışan Vahan Şahinyan ayrıca gelen teklifleri kabul ederek başta İzmir, Eskişehir, Adapazarı, Manisa ve Ankara gibi illerde turnelere çıktı ve birçok Ermenice temsilde oyuncu kadrosuna dahil edildi.[4] 1910'da Krikor Hagopyan rejisörlüğündeki Osmanlı Şark Dram Kumpanyasında sahneye çıktı. 22 Ekim 1910'da, Mardinos Mınakyan'ın öğrencilerinden olan Harutyun Aleksanyan ile birlikte bir topluluk kurdu. Şahinyan'ın adı 1912 yılında yayımlanan Karagöz Salnamesi-III'de "İstanbul'un Artistleri" adlı sütunda dönemin en ünlü oyuncuları arasında yer aldı. Drama türündeki temsilleri ile bilinen Yeni Osmanlı Tiyatrosunda birçok piyes ve operette sahne aldı.
1913'te Üç Paşalar'ın organize ettiği Bâb-ı Âli Baskını ile İttihat ve Terakki Cemiyeti Osmanlı yönetimine el koydu ve hayatın her alanında olduğu gibi sahne ve sanat dünyasına da kısıtlamalar getirildi. Türkçülük ve İslamcılık tiyatro alanında daha fazla hissedilir oldu. Buna istinaden, Mınakyan Tiyatrosu kadrosunda daha fazla Türk'e yer verirken, repertuvarlarında Türkçe diline geniş yer vermeye başladı. Bir yıl sonra Mardinos Minakyan tiyatrodan çekildi ve Vahan Bey'in başını çektiği ekip Mınakyan Tiyatrosu/Osmanlı Dram Kumpanyası adı ile çalışmalarını sürdürmeye devam etti. 1918'de Mınakyan Topluluğunun yöneticisi olan Vahan Bey, aynı yılın Eylül ayında turnelerden sonra kumpanyayı dağıtmaya karar verdi ve 1920'de yaklaşık iki buçuk yıl kaldığı İzmir'den İstanbul'a döndü. Şahinyan döner dönmez İstanbul Ermeni Dramatik Kumpanyası'na alternatif olarak Kilikya Ermeni Dramatik Topluluğu (Gilikyan Hay Dramatik Khump) adında bir tiyatro grubu kurdu.[5]
Birinci Dünya Savaşı'ndan Osmanlı İmparatorluğunun mağlup çıkması ve ardından gelen İstanbul'un İşgali ile Ermeni toplumu üzerinde milliyetçi baskılar azalırken topluluk içinde sivil toplum örgütlenmeleri güç kazandı. Tiyatroda buna en iyi örnek olarak Krikor Hagopyan'ın girişimi ile kurulan ve aralarında Vahan Şahinyan, kızları Hortanz ve Eliz Şahinyan, Bedros Baltazar, Vahan Babayan, Savarş Beğos Karakaş, Ardeşes Kımpetyan, Kınar Hanım gibi isimlerin yer aldığı Ermeni Tiyatro Oyuncuları Derneği gösterilebilir. İstanbul Ermeni Dramatik Tiyatrosu 9 Eylül 1922 tarihinde Kınalıada'da son kez sahne aldı yoğun geçen dört yılın ardından çalışmalarını sonlandırdı. Türk Kurtuluş Savaşı'nın başlaması ile İstanbul'da yeni bir yönetim altında yeni bir kültür doğacağını düşünen Vahan Bey, 1923 yılında çocukları ile birlikte Bulgaristan'ın Sofya şehrine göç etti.[6] Burada çocukları ve birkaç tiyatrocu arkadaşı ile birlikte bir tiyatro grubu kurdu. Şahinyan, Sofya ve Filibe gibi şehirlerde tiyatro sahnelerinde yer aldı ve Leblebici Horhor Ağa temsili ile Bulgar basınında yer aldı.[1]
Özel hayatı ve ölümü değiştir
1890'lı yılların başında Bengliyan Tiyatro topluluğu ile çalıştığı dönemde Avağni Topyasyan ile evlendi. Bu evliliğinden; 31 Mayıs 1902'de Eliza-Zaruhi, 3 Nisan 1906'da Mari-Hortans, daha sonra da Bare ve Nubar adlarında dört çocuğu oldu. Dört çocuğunu da tiyatro dünyasına kazandıran Vahan Şahinyan'ın, 1913 yılı Kadıköy Surp Takavor Kilisesi kayıtlarında Bahariye'de ikamet ettiği yazılmıştır.[1]
Şahinyan II. Dünya Savaşı'nın ardından 1946 yılında Bulgaristan Halk Cumhuriyeti'nde 75 yaşında hayatını kaybetti.[1]
Kaynakça değiştir
- ^ a b c d e f g Nesim Ovadya İzrail (Ağustos 2018). Osmanlı ve Türkiye Tiyatrosunda Şahinyanlar (Ermenice). bgst yayınları. ss. 19-89. ISBN 9789756165881. 28 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
- ^ "Temaşa Tarihinden". Taha Toros Arşivi. Marmara Üniversitesi. 4 Ekim 1964. s. 3. 26 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
- ^ Erdi Aydın, Maral Çankaya (17 Ocak 2015). "Yervant Tolayan'ın Anıları". Baronyan & Odyan'ı Sahnelemek (İngilizce). WordPress. 28 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
- ^ And, Metin (1972). Tanzimat ve istibdat döneminde Türk tiyatrosu, 1839-1908. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. s. 199. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
- ^ Günver Güneş (2005). "The Theatre Life in the Period of Second Constitutional Monarc in İzmir". Ankara Üniversitesi (İngilizce). DergiPark. s. 161. 28 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
- ^ JİRAYR KILIÇDAĞI (2 Kasım 2018). "Osmanlı ve Türkiye tiyatrosunda Şahinyanlar". Agos. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.