Arşak Çobanyan
Arşak Çobanyan (Ermenice: Արշակ Չոպանեան; 15 Temmuz 1872, Kostantiniyye – 9 Haziran 1954, Paris) Osmanlı Ermenisi kısa öykü ve oyun yazarı, gazeteci, editör, şair, çevirmen, edebiyat eleştirmeni, dilbilimci ve romancı.
Arşak Çobanyan | |
|---|---|
 | |
| Kendi dilinde adı | Արշակ Չոպանեան |
| Doğum | 15 Temmuz 1872 Beşiktaş, Kostantiniyye, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 9 Haziran 1954 (81 yaşında) Paris, Fransa |
| Ölüm sebebi | Trafik kazası |
| Defin yeri | Cimetière parisien de Bagneux, Paris |
| Milliyet | Ermeni |
| Vatandaşlık | Osmanlı İmparatorluğu Fransa |
| Eğitim | Getronagan Ermeni Lisesi |
| Meslek | Yazar, gazeteci, şair, eleştirmen, çevirmen, dilbilimci |
| Memleket | Erzincan[1] |
| Siyasi parti | Ermeni Demokrat Liberal Parti |
| İmza | |
 | |
İlk yılları ve eğitimi değiştir
Arşak Çobanyan, 15 Temmuz 1872'de Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti Konstantiniyye'nin Beşiktaş semtinde, kökenleri Erzincan'ın Eğin kazasına bağlı Apçağa köyüne dayanan Osmanlı Ermenisi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi.[1][2] Babası Hovhannes, saygın bir kuyumcu ustası iken annesi, o daha bir aylık bebek iken hayatını kaybetti.[3] İlk öğrenimini Beşiktaş'taki Makruhyan Ermeni Okulunda tamamladı.[1] Daha sonra Karaköy semtindeki prestijli Getronagan Ermeni Lisesi'nde eğitim gördü ve 1891 yılında mezun oldu.[4][5] Mezun olduktan sonra bir süre Getronagan Okulu’nda edebiyat öğretmenliği yaptı.[2]
Kariyeri değiştir
Liseden mezun olduktan sonra, yayın kurulu Levon Paşalıyan, Arpiar Arpiaryan, Krikor Odyan gibi kayda değer yazarlardan oluşan Hayrenik (Anavatan) adlı Ermeni gazetesinde yazmaya başladı.[6] 1893'te ilk oyunu Mut Khaver (Karanlık Katmankar) ile uluslararası beğeni kazandıktan sonra onur ödülü almak için Paris'e davet edildi. Burada Émile Zola, François Coppée, Alphonse Daudet, Jean Lorrain ve Caroline Rémy de Guebhard gibi ünlü edebiyatçılarla tanışma fırsatı buldu. 1894 yılında Ermenice yayın yapan Tsaghik (Çiçek) adlı gazetenin genel yayın yönetmenliğini üstlendi. 1895'te Ermeni katliamlarını duyduktan sonra Paris'te kalmayı seçti ve hayatının geri kalanını bu şekilde geçirdi.[1]
1898 yılında Anahit dergisini kurdu.[2][7] Fransa'nın önde gelen edebî ve entelektüel şahsiyetleriyle bağlantıları ve tanıdıkları, Mercure de France gibi popüler Fransız gazetelerinde Ermeni Soykırımı ve adaletsizlikler hakkında özgürce yazılar kaleme almasına olanak sağladı. Ermenileri, Osmanlı hükûmetinin baskısından kurtarmak için batı desteğinin güçlü bir savunucusu oldu. Ramgavar partisine katıldıktan sonra,[8] Boğos Nubar ile görüşerek 1919 Paris Barış Konferansı sırasında Ermeni Ulusal Heyeti'ne katıldı.[9] Ayrıca, Fransa Ermeni Mülteciler Dairesi başkanlığını yürüttü.[10]
2019 yılında Adalet ve Kalkınma Partisi Şanlıurfa Milletvekili tarihçi Halil Özşavlı, 1915 Olayları ile ilgili edindiği belgeler arasında Arşak Çobanyan'ın 17 Ekim 1914'te Mşak gazetesinde çıkan "Dünyanın topyekun savaşa girdiği bir anda tarafsız kalamayız. Bağımsızlık istiyorsak Rusya'nın, İngiltere'nin yanında savaşa girmeliyiz. Bir an önce gönüllü askerler toplamalıyız." şeklindeki yazısını paylaştı.[11]
Edebi kimliği değiştir
Çobanyan, romantik üslupta da birçok eseri olmasına rağmen, temel Ermeni realist yazarlarından biri olarak kabul edilmektedir. İlk denemeleri 1891'de Arshaluysi Tsayner (Şafağın sesleri) adlı bir kitapçıkta yayınlandı, ardından 1892'de Trtrumner (Titremeler) adlı bir dizi şiir yayınlandı. Bu ilk çalışmaları, Tughti Parki (Kağıdın Görkemi) adlı ilk romanı izledi. İlk eserleri romantik olmakla birlikte, kendisini realizm akımının bir yazarı olarak gören Arpiar Arpiaryan ile tanıştıktan sonra gerçekçi tarzda yazmaya başladı. Ancak, romantik tarzda yazmayı hiçbir zaman tamamen bırakmadı. 1894'te Bedros Turyan'ın eserlerini yayınladı ve şiirlerine kendi tahlilini yansıttı. Bu eser, Bedros Turyan'ın o dönemde değeri açısından sarsılmakta olan şiirinin yeniden canlanmasında önemli bir rol oynadı. 1907'de, şair Mıkrtıç Beşiktaşlıyan'ın bir dizi kendi şiirini içeren eleştirel bir incelemesini yayınladı. Çobanyan, onuncu yüzyıl Ermeni dini mistiği Naregli Krikor hakkında yaptığı çalışmada, Madyan Voghperkutyan'ı (Ermenice: Մատեան ողբերգութեան, Ağıtlar Kitabı anlamına gelir) Dünya edebiyatı'nın en büyük edebi eserlerinden biri olarak kabul etmektedir.[1]
Arşak Çobanyan ayrıca, Orta Çağ Ermeni şiiri üzerine kapsamlı araştırmalar yaptı. Eski Ermeni şiirlerini ve Hayrens olarak bilinen şarkılarını topladı ve bunları Nahapet Küçük Divani (Nahabet Küçük'ün Toplu Şiirleri, 1902) ve Hayreni Purastan (Ermeni Şiir Bahçeleri, 1940) olmak üzere iki cilt halinde yayınladı. Edebi süreli yayını Anahit, Ermeni edebiyatı için önemli bir edebi kaynak olarak hizmet etti ve Ermeni edebi, kültürel, filolojik hareketinde çok önemli bir rol oynadı. İki ayrı dönemde (1898-1911; 1929-1949) neredeyse otuz yıl süren bu kitap, Ermeni edebiyat çevresinde onu edebiyatta olağanüstü bir başarı örneği olarak gören önemli şahsiyetlerden bazılarını bir araya getirdi.[2]
Revue Blanche, Revue de Revues, Revues de Encyclopedie gibi birçok prestijli dergide yazarak Fransız entelektüel çevrelerinde Ermeni tarihini, sanatını ve edebiyatını tanıttı.[2] Bu yazıların okuyucuları arasında ünlü Fransız romancı ve yazar Anatole France da yer aldı. Çobanyan, birçok Ermeni şiirini Fransızca'ya çevirdi ve Roseraie d'Armenie (Ermenistan'ın Gül Bahçesi 1918-1929) adlı üç ciltlik bir eser ortaya koydu. Bunun yanı sıra, Emile Verhaeren, Honoré de Balzac, Victor Hugo, Émile Zola, Henrik Ibsen gibi Avrupalı yazarların edebi eleştirilerini yazdı.
Son yılları ve ölümü değiştir
1933'te Sovyet Ermenistanı'nı ziyaret etti ve önde gelen aydınlarla bir araya geldi. Paris'e döndükten sonra 9 Haziran 1954'te bir trafik kazası sonucu 81 yaşında öldü ve cenazesi Paris yakınlarındaki Cimetière parisien de Bagneux mezarlığına defnedildi.[12]
Kaynakça değiştir
- ^ a b c d e Hacikyan, Agop Jack; Basmajian, Gabriel; Franchuk, Edward S.; Ouzounian, Nourhan (2000). The Heritage of Armenian Literature: From the eighteenth century to modern times (İngilizce). Wayne State University Press. ISBN 978-0-8143-3221-4. 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
- ^ a b c d e Arsen Yarman (2014). "Eğin (Agn) Ermenileri - II" (PDF). Kebikec Dergisi. s. 149-150. 23 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
- ^ "Archag Tchopanian". armenianhouse.org (İngilizce). 7 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
- ^ "Fellows from Armenia visited Getronagan Armenian High School" (İngilizce). Hrant Dink Vakfı. 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
- ^ "Getronagan Armenian High School List of Graduates/1891". www.getronagan.k12.tr. Getronagan Ermeni Lisesi. 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
- ^ Kamuran Gürün (1983). Ermeni dosyası. Türk Tarih Kurumu Basımevi. s. 5-6. ISBN 9789754940060. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
- ^ Kuyumjian, Rita Soulahian (2001). Archeology of Madness: Komitas, Portrait of an Armenian Icon (İngilizce). Gomidas Institute. s. 51. ISBN 978-1-903656-10-5. 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
- ^ "2004 ERMENİ KÜLTÜR ELÇİSİ ARŞAK ÇOBANYAN YILI". HyeTert. 17 Ocak 2004. 10 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
- ^ Mutlu, Dr Cengiz (1 Ağustos 2014). Osmanlı’da bir Ermeni Hariciye Nazırı. gündoğan yayınları. s. 207. ISBN 978-975-520-314-0. 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
- ^ "Origine des fonds | OFPRA". Fransa Mültecilerin ve Vatansız Kişilerin Korunması Ofisi (Fransızca). 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
- ^ Sinan Uslu (5 Mayıs 2019). "'Soykırım iddialarını çürütecek belgelere ulaştım'". Anadolu Ajansı. 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
- ^ "Les années de formation d'un poète Arménien". www.tchobanian.org (Fransızca). Tchobanian Enstitüsü. 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.