Polis

Polis, halkın emniyetini sağlamak, ülkenin ve milletin bölünmez bütünlüğüne, Anayasal düzenine ve genel güvenliğine dair önleyici ve koruyucu tedbirler almak üzere görev yapan kamusal hizmet birimi. Polis birimleri amaç ve sorumluluklarını gerçekleştirmek üzere bilgi toplar, değerlendirir, yetkili mercilere veya kullanma alanlarına ulaştırır ve devletin istihbarat kuruluşlarıyla işbirliği yapar.^[1] İç güvenlik, dış güvenlik, millî güvenlik ve kamu güvenliğinde önemli rol oynamakdadırlar.

Tüm ülkelerde polis kuvvetlerine veya polise benzer yetkiler ile donatılmış başka güvenlik birimlerine rastlanır. Birimine bağlı olarak polisler üniformalı veya sivil kıyafetli olabilir. Görevin türüne göre tabanca gibi hafif silahları veya ağır askeri silahları kullanma yetkisine sahip olabilir.

Köken bilimi

Türkçeye Fransızcadan geçen^[2] polis kavramının kökeni Latince politia (vatandaşlık, hükûmet)^[3] ve daha öncesinde de Yunanca polis (şehir)^[4] sözcüklerine dayanır. Günümüzdeki anlamıyla 19. yüzyılda kullanılmaya başlanmıştır.^[3] Yunanca polis sözcüğü başlangıçta site ve şehirleri, şehirdeki devlet ve hükûmet faaliyetlerini ve yönetimini ifade etmekteydi. Bu anlamda polis deyimi, sitenin tüm kamu hizmetlerinin karşılığı olarak kullanılmaktaydı. Türkçede polis anlamında sakçı ve kınçal sözcükleri bulunmaktadır.^[5]^[6] Argoda polis anlamında aynasız, dev, karabacak, keş, kopçacı, vs. sözcükler bulunmaktadır.^[6]^[7]

Tarihçe

Tarih boyunca pek çok medeniyette günümüzdeki polis teşkilatına benzer oluşumlar görülür. Roma İmparatorluğu döneminde İrenark olarak isimlendirilen, törelerin uygulanmasını gözeten, toplumsal disiplini ve haydutların takibatını yapan görevliler bulunmaktaydı. Ancak Polis tabiri modern devlet anlayışının ortaya çıkmasıyla kullanılmaya başlanmıştır. Modern anlamda polis teşkilatının ilk örnekleri 1800'lü yıllara doğru ortaya çıkan Londra deniz polisi, Glasgow, İskoçya ve Paris Polis Teşkilatları sayılabilir. 1829 yılında kurulan Londra Metropolitan Polis Teşkilatı, suçla mücadele yanında, önleyici polislik anlayışının ortaya konulduğu ilk polis örgütüdür.

Türkiye'de modern anlamda ilk polis teşkilatı 10 Nisan 1845'te İstanbul'da kurulmuştur. İlerleyen dönemlerde Tanzimat ve Islahat hareketleri çerçevesinde, birinci meşrutiyetin ilanından sonra Avrupa'daki örneklere uygun bir polis teşkilatı kurulması çalışmalarına başlanmış ve 1879 yılında Zaptiye Nezareti kurulmuştur.

Daha sonraları Zaptiye Nezareti kaldırılarak, yerine Dahiliye Nezaretine bağlı olarak polislik işlerinin yürütülmesiyle görevli "Emniyet Umumiye Müdürlüğü" ve İstanbul Vilayetine bağlı bir polis müdüriyeti kurulmuştur.^[8]

Yetkileri

Türkiye'de polis teşkilatı mensuplarının yetkileri Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu ile düzenlenmiştir.

Silah kullanma yetkisi

Polis, kendisine veya başkalarına, iş yerlerine, konutlara, araçlara ve kamusal bina ve alanlara, her türlü silah veya tehditkar cisimle saldıran veya saldırmaya teşebbüs edenlere karşı, saldırıyı etkisiz kılmak amacıyla silah kullanabilmektedir.^[9]

Gözaltına alma yetkisi

Polisin Türkiye'de kamu düzenini tehdit eden toplumsal olaylar hariç olmak üzere tek başına gözaltı veya tutuklama kararı verme yetkisi bulunmamaktadır. Gözaltı kararı, ancak Cumhuriyet savcısı tarafından gerekli görüldüğü takdirde verilebilir.

Durdurma ve kimlik sorma yetkisi

Polis resmi kimliğini ve durdurma sebebini bildirerek kimlik sorma ve araç durdurma yetkisine sahiptir. Lakin polisin bu yetkisini kullanabilmek için mutlaka makul ve görevine uygun bir neden sunması zorunludur. Polis durdurma işlemini "süreklilik arz edecek, fiili durum ve keyfilik oluşturacak şekilde" kullanması halinde suç işlemiş sayılır.^[10]

Dünyada polis

Kanada

Kanada Kraliyet Atlı Polisi (RCMP), Kanada Federal Hükûmetinin yetki alanı içerisinde görev yapmaktadır. Québec ve Ontario eyaletleri kendi polis teşkilatlarına sahiptir. Bunların dışındaki diğer eyaletlerde Kraliyet Atlı Polisi görev yapmaktadır. Bunun yanında, her il, yerleşim yeri ve belediye Kanada Ceza Kanunu'nu, eyalet ceza kanunlarını uygulamak ve kamu düzenini sağlamak amacıyla kendi polis teşkilatını kurma yetkisine sahiptir. Eğer sayılan bölgelerde bu tipte bir teşkilatı kurulmadıysa, RCMP bu bölgelerde görev ifa etmektedir. İstisnai olarak, Québec polis teşkilatı (SQ) ve Ontario polis teşkilatı (PPO) bu iki eyaletin tamamından sorumludur. Öte yandan, Québec yasalarına göre, ancak nüfusu 50.000 ve üzeri olan belediyeler kendi polis teşkilatlarını kurabilirler. Bunun yanında, Montreal'de, Montreal Şehri Polis Hizmetleri (SPVM) ismiyle bir teşkilat bulunmaktadır.

Tüm bu teşkilatlar arasında, bir teşkilat mensubunun suça karışması durumunda veya orantısız güç kullanımı ile ilgili açılan soruşturmaları diğer bir polis teşkilatı yürütmektedir. Kriminal Laboratuvar gibi bir takım teknik uzmanlık gerektiren konularda tüm teşkilatlar müşterek çalışabilmektedir.

ABD

Bir USMS Polisi

ABD'de her eyaletin kendine ait polis birimleri vardır. Her eyaletin kendi trafik polisi olduğu gibi bu eyaletlerin büyük kentlerinde, yetki çevresi sadece bu yerleşim birimlerini kapsayan, polis teşkilatı, daha küçük yerleşim birimlerinde ise şerif denilen yerel polis organizasyonları vardır. Yerel polis teşkilatlarının şefleri seçimle göreve gelirler. Bunun yanında ulusal temelde suçlara bakan adli polis görevi yanında iç istihbarat hizmeterini yürüten, Adalet Bakanlığına bağlı Federal Soruşturma Bürosu (FBI), 2003 yılına kadar Hazine Bakanlığı'na bağlı iken daha sonra İç Güvenlik Bakanlığı'na bağlanan, kalpazanlıkla mücadele ve devlet başkanı ve yardımcısını korumak ile görevli Birleşik Devletler Gizli Servisi (USSS), Adalet Bakanlığına bağlı olarak görev yapan USMS (US Marshals Service), Başkent Washington'da Savunma Bakanlığına bağlı olarak görev yapan USPPD (US Pentagon Police) gibi ulusal polis teşkilatları vardır.

Fransa

Fransız Polisi bir devriye sırasında

Fransa'da polis, Fransız Devrimi ile birlikte tanımını bulmuştur. 1789 tarihli Vatandaşlık ve İnsan Hakları Bildirgesi'nin 12. maddesinde 'İnsanlık ve vatandaşlık haklarının korunması amacıyla bir kamu gücüne ihtiyaç vardır. Ancak bu güç, kamu menfaatleri için kullanılabilir, kişisel çıkarlar için kullanılamaz' ifadesi yer almıştır. Fransız hukukunda polis teşkilatı hizmet sınıflandırmasında temelde ikiye ayrılır. Bunlar İdari Polis ve Adli Polistir. İdari Polis genel kamu düzeninin sağlanması amacıyla koruyucu tedbirler almakla yükümlü olmasına rağmen Adli polis bir suçun işlenmesi durumunda, delillerin toplanması, faillerinin ortaya çıkarılması konusunda görev yapmaktadır. Türkiye örneğinde de olduğu gibi bu iki görev ayrımı net olmamakla birlikte daha çok emri veren makamın adli ve idari olmasına bağlıdır. Türkiye'de de polis teşkilatında yapılan görevin niteliğine göre bazen adli, bazen de idari olabilmektedir. Mesela, bir il veya ilçenin mülki amiri, o ilde gerçekleştirilen bir etkinlik sırasında polis merkezinde çalışan bir polisi bu etkinliğin güvenliği için görevlendirdiğinde bu polisin yaptığı hizmet idari sayılırken, aynı polisin bir suç soruşturmasında, Cumhuriyet Savcısı veya mahkemelerin vermiş olduğu bir talimatı yerine getirirken yapmış olduğu hizmet adli polislik hizmeti sayılmaktadır. Aynı durum Fransa için de geçerlidir.

İsviçre

İsviçre'de üç ayrı polis organizasyonundan bahsedilebilir. Bunlar, Federal Polis, Kanton polisleri ve büyük şehirlerde görev yapan polislerdir. Esasen Federal Polis daha çok idari bir göreve sahip olmakla birlikte kanton polisleri arasında koordinasyon sağlamaktadır. İşin büyük kısmını kanton polisleri ve Police Municipale olarak adlandırılan şehir polisleri yerine getirir.

Birleşik Krallık

MPS mensupları bir etkinlik sırasında

1829 yılında kurulmuş olan dünyanın modern anlamda ilk polis teşkilatlarından birisidir. Scotland Yard'a bağlı olarak, Londra şehri hariç (Londra'nın kendi polis teşkilatı vardır) Greater London bölgesinde yaklaşık 1578 km² alanda görev yapar ve 7.4 milyonluk bir nüfusa hizmet sunar. MPS, aynı zamanda Terörizmle Mücadele alanında birimler arasında koordinasyon, Birleşik Krallık Kraliyet Ailesi ve hükûmetini koruma görevlerini de üstlenmiştir. 2011 Ekim ayı itibarıyla aktif hizmet yapan polis sayısı 48,661 memurdur.

Türkiye

Türk Polis Teşkilatı, modern anlamda 10 Nisan 1845 tarihinde İstanbul'da kurulmuştur. Hâlen 1937 tarihli ve 3201 sayılı Emniyet Teşkilat Kanunu'na dayanarak örgütlenmiş ve 1934 tarihli 2559 sayılı Polis Vazife ve Sâlahiyet Kanunu ile yetkilendirilmiş bir teşkilattır. İçişleri Bakanlığı'na bağlı bir genel müdürlük tarafından idare edilir. Merkezde Daire başkanlıkları, taşrada İl ve İlçe Emniyet Müdürlükleri olarak örgütlenmiştir. Daha çok suç olmadan önce önleme işi ön plandadır. Yaklaşık olarak 250.000 personeli ile görev yapmaktadır. Sahil Güvenlik Teşkilatı (Sahil ve Denizlerde) ve Jandarma teşkilatı (köy ve kırsal alanlarda) ile bölge paylaşımı yapılmış ve sadece il ve ilçe merkezlerinde (polis) görev yapmaktadır.

Polis türleri

Polis taktik birimi
Havaalanı polisi
Yardımcı polis
Sınır polisi
Trafik polisi
Kampüs polisi
Kanton polisi
Capitol polisi
Katedral polisi
Şirket polisi
Koruma görevlisi
İlçe polisi
Federal polis
İtfaiye polisi
Otoyol devriyesi
Sivil polis
Askerî polis
Belediye polisi
Park polisi
Posta polisi
Özel polis
Demiryolu polisi
Bölge polisi
Alay polisi
Din polisi
Ahlak Polisi
Çevik kuvvet polisi
Gizli polis
Güvenlik polisi
Özel polis
Eyalet polisi
Bölgesel polis
Transit polisi
Deniz polisi

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ 2559 Sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu Ek Madde 7 – (Ek: 16/6/1985 - 3233/7 md.)
^ "polis." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 27 Mayıs 2012
^ ^a ^b "police." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
^ "policy." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
^ Pamukkale Sözlük
^ ^a ^b Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü
^ M. Cengiz Yıldız (2003), Türk Argosunda Polis, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi.
^ "EGM Tarihçe". 19 Nisan 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "İç Güvenlik Paketi'nde polise geniş yetkiler". 29 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ 2559 sayılı Polis Vazife ve Sâlahiyet Kanunu

Dış bağlantılar

Vikipedi'nin kardeş projelerinden Polis hakkında daha fazla bilgi edinin
	Vikisözlük'te tanımlar
	Commons'ta dosyalar

Birleşmiş Milletler Polis Bölümü.22 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] 2559 Sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu Ek Madde 7 – (Ek: 16/6/1985 - 3233/7 md.)

[2] "polis." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 27 Mayıs 2012

[Police-3] "police." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.

[4] "policy." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.

[5] Pamukkale Sözlük

[ReferenceA-6] Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü

[7] M. Cengiz Yıldız (2003), Türk Argosunda Polis, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi.

[8] "EGM Tarihçe". 19 Nisan 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[9] "İç Güvenlik Paketi'nde polise geniş yetkiler". 29 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[10] 2559 sayılı Polis Vazife ve Sâlahiyet Kanunu

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]