İl

İl, Türkiye Cumhuriyeti'nin taşra teşkilatlanmasında en büyük mülkî yönetim birimi. Osmanlı Devleti'nde uygulanan vilayet sisteminin Türkiye'de ilkin sistem olarak, 1960'ta da isim olarak güncellenmesi ile bu şekli ve ismi almıştır.

İl, merkezî idarenin taşra birimlerinin en büyüğüdür. Bir ülkenin, bir vali tarafından idare edilen bölümlerinden her birine verilen addır. Merkezî idarede kanunların uygulanması, kamu düzeninin korunması ve kamu hizmetlerinin yürütülmesinde yetki genişliği esasının uygulanmasına dayanır. Kuruluş esasları kanunla belirtilen devlet tüzel kişiliği içinde yer alan birimdir.

1982 Anayasası'na göre Türkiye, merkezî idare kuruluşu bakımından; coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre illere; iller de kademe kademe ilçe vb. bölümlere ayrılır.

İllerde kamu kurumları

Bakanlıkların kuruluş kanunlarına göre illerde, lüzumu kadar teşkilat bulundurulur. Bu teşkilatların her birinin başında, il idare şube başkanları vardır. Bu şube başkanlarının emri altında çalışanlar, ilin ikinci derecede memurlarıdır. Başkanlıkları temsil eden şube başkanları valinin emri altında çalışırlar.

Vali, ilde devletin ve hükûmetin temsilcisi ve her bakanın ayrı ayrı her bakımdan mümessili ve bunların idari ve siyasi yürütme vasıtasıdır.

Sorumluluk ve yönetim

İlin genel idaresinden bakanlara karşı ayrı görevler vardır. Valinin tayin ve tespit ettiği işlerde, yeteri kadar vali muavini bulundurulur. Bunlar valinin olmadığı zamanlarda yerine vekâlet ederler. İlin yazı işlerinin düzenlenip yürütülmesinden de sorumludurlar.

Tevsii Mezuniyet

1982 Anayasası'na göre iller yetki genişliği esasına dayalı olarak yönetilir.

İl Özel İdaresi

Ana madde: İl Özel İdaresi

İl özel idaresinin vazifeleri arasında, yol, köprü, geçit gibi yerlerin inşaat ve onarım işleri, elektrik, havagazı, su gibi kamu hizmetlerinin işletmeleri, özel sektöre ait fabrika ve tesislerin ruhsat müsaadesi işleri, tarım sektörünün geliştirilmesi gibi sosyal ve ekonomik mahiyetteki hizmetlerin millet faydasına geliştirilmesini sağlayıcı tedbirleri almak ve araştırmak, ilköğretim, mesleki ve teknik okullarla, hastaneleri hizmete açmak, il mallarını kamu yararına kullanmak sayılabilir.

İl özel idaresinin organları

Vali

Ana madde: Vali

İl genel meclisi

Ana madde: İl genel meclisi

İl genel meclisinin üyeleri, dört yılda bir yapılan seçimlerle vazife alırlar. Valilerin tayini merkezden yapılır. İl genel meclisi, yılda bir defa olmak üzere genel kurul toplantısı yapar. Olağanüstü genel kurul toplantısı yapılabilmesi için İçişleri Bakanlığının izni gerekmektedir. Genel kurulun vazife ve yetkileri arasında, il bütçesini kabul etmek, kurum hizmetleri hakkında kararlar almak, hizmetler için gerekli finansman kaynaklarını tespit etmek gibi hususlar sayılabilir.

İl encümeni

Ana madde: İl encümeni

İl genel meclisinin içinden seçilen dört üyeden meydana gelir. Vazife süreleri bir yıldır. İl bütçe tasarısını inceleyerek müzakere etmek, gider cetvellerinin bütçeye uygun olması hâlinde tasdik etmek, bütçedeki artırma ve eksiltmeleri müzakere etmek, bütçede tespit edilen finansman kaynakları arasında aktarma yapmak, olağan dışı giderlerin kullanma durumlarını tespit etmek, il idaresinin hizmetleri ile ilgili mütalaalarını genel meclise bildirmek gibi hususlar, il daimî encümeninin vazifeleri arasında yer almaktadır.

İl idare kurulu

Vali başkanlığının altında hukuk işleri müdürü, defterdar, bayındırlık, sağlık ve sosyal yardım, tarım, veteriner ile millî eğitim ve kültür müdürlüklerinden meydana gelir. İdari ve istişari nitelikte kararlar almağa yetkili kuruldur.

Bölge idareleri

Kamu hizmetlerinin görülmesinde verim ve uyum sağlamak amacıyla birden çok ili içine alan merkezî idare teşkilatı kurulabilir. Bu teşkilatın görev ve yetkileri, kanunla düzenlenir.

İller ve Nüfusları

Türkiye'de iller ve nüfusları aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

İl	Statü	Nüfus (2016)
Adana	Büyükşehir	2.201.670
Adıyaman	Şehir	245.446
Afyonkarahisar		224.968
Ağrı		117.213
Aksaray		213.088
Amasya		104.629
Ankara	Büyükşehir	5.346.518
Antalya		2.328.555
Ardahan	Şehir	21.587
Artvin		26.329
Aydın	Büyükşehir	1.068.260
Balıkesir		1.196.176
Bartın	Şehir	68.881
Batman		402.189
Bayburt		45.407
Bilecik		63.275
Bingöl		111.364
Bitlis		51.118
Bolu		163.018
Burdur		81.559
Bursa	Büyükşehir	2.901.396
Çanakkale	Şehir	126.062
Çankırı		82.740
Çorum		259.205
Denizli	Büyükşehir	1.005.687
Diyarbakır		1.673.119
Düzce	Şehir	162.897
Edirne		160.233
Elâzığ		374.319
Erzincan		96.248
Erzurum	Büyükşehir	762.021
Eskişehir		844.842
Gaziantep		1.974.244
Giresun	Şehir	107.953
Gümüşhane		46.986
Hakkâri		56.917
Hatay	Büyükşehir	1.555.165
Iğdır	Şehir	89.247
Isparta		220.322
İstanbul	Büyükşehir	14.804.116
İzmir		4.223.545
Kahramanmaraş		1.112.634
Karabük	Şehir	118.373
Karaman		156.056
Kars		82.975
Kastamonu		114.131
Kayseri	Büyükşehir	1.358.980
Kırıkkale	Şehir	194.675
Kırklareli		74.986
Kırşehir		130.915
Kilis		93.222
Kocaeli	Büyükşehir	1.830.772
Konya		2.161.303
Kütahya	Şehir	240.814
Malatya	Büyükşehir	781.305
Manisa		1.396.945
Mardin		796.237
Mersin		1.773.852
Muğla		923.773
Muş	Şehir	93.052
Nevşehir		102.997
Niğde		137.194
Ordu	Büyükşehir	750.588
Osmaniye	Şehir	229.406
Rize		114.838
Sakarya	Büyükşehir	976.948
Samsun		1.295.927
Siirt	Şehir	147.271
Sinop		41.386
Sivas		335.943
Şanlıurfa	Büyükşehir	1.940.627
Şırnak	Şehir	54.032
Tekirdağ	Büyükşehir	972.875
Tokat	Şehir	148.149
Trabzon	Büyükşehir	779.379
Tunceli	Şehir	32.858
Uşak		206.234
Van	Büyükşehir	1.100.190
Yalova	Şehir	116.615
Yozgat		85.679
Zonguldak		108.180

Ayrıca bakınız

• Türkiye'nin illeri