Vikipedi

Sırt yüzgeçsiz liman yunusu

Hayvan

Sırt yüzgeçsiz liman yunusu (Neophocaena phocaenoides) yedi liman yunusu türünden biridir. Popülasyonun çoğu Kore Yarımadası'nda Sarıdeniz ile Doğu Çin Denizi'nde yaşar ancak Şanghay yakınlarında Jiuduansha'da Çin'in Yangtze Nehrinin ağzında yaşayan tatlısu popülasyonu da bulunmaktadır. Genetik araştırmalar bu liman yunusu türünün musurgillerin yaşayan türleri arasında en bazal üyesi olduğunu göstermektedir.[3]

Sırt yüzgeçsiz liman yunusu
Endonezya pulunda sırt yüzgeçsiz liman yunusu
Ortalama insan ile boyut karşılaştırması
Korunma durumu
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Alt şube: Vertebrata
İnfa şube: Gnathostomata
Sınıf: Mammalia
Takım: Cetacea (Balinalar)
Familya: Phocoenidae (Musurgiller)
Cins: Neophocaena
Tür: N. phocaenoides
İkili adlandırma
Neophocaena phocaenoides
(G. Cuvier, 1829)[1][2]

Dağılımı
Sinonimler
  • Delphinapterus molagan Owen, 1866
  • Delphinus melas Temminck, 1841
  • Delphinus phocaenoides G. Cuvier, 1829
  • Neomeris kurrachiensis Murray, 1884
  • Neomeris melas Temminck, 1841
  • Neomeris phocaenoides Gray, 1847
  • Neomeris phocaenoides True, 1889
  • Neophocaena phocoenoides Robineau, 1990
  • Nomerus melus Coues, 1890
  • Phaoecana phocaenoides G. M. Allen, 1923
  • Phocaena phocaenoides Blanford, 1888
  • Phocoena phocaenoides Robinson & Kloss, 1918

Tür içinde taksonomik olarak bir belirsizlik bulunmaktadır. N. p. asiaeorientalis alt türü Neophocaena asiaeorientalis adıyla ayrı bir tür olarak sınıflandırılmıştır. Ayrıca N. p. sunameri alt türünün de ayrı bir tür olması muhtemeldir.

Adı değiştir

Yunusun Kore'de yaşayan topluluğu sanggwaengi (Korece: 상괭이); Çin'de yaşayanları ve özellikle N. p. asiaorientalis alt türü jiangtun (Çince: 江豚, p jiāngtún ve Japonya'da yaşayanları ve özellikle N. p. sunameri alt türü sunameri (Japonca: 砂滑) olarak adlandırılır.

Dağılımı değiştir

Sırt yüzgeçsiz liman yunusu özellikle Japonya, Kore, Çin, Endonezya, Malezya, Hindistan ve Bangladeş olmak üzere Asya'nın sahillerinde yaşar. Yaşadıkları yerlerde genellikle kıyıya yakın 50 m. derinliğe kadar sığ kumluk kıyılarda ya da haliçlerle mangrov bataklıklarında bulunurlar. İstisnai durumlarda Doğu Çin Denizi ve Sarıdeniz'de kıyıdan 135 km. kadar uzakta ama yine sığ sularda görülmüşlerdir.[4]

İki alt türü tanınmaktadır:[4]

Batıda Hindistan'ın batı kıyılarından Basra Körfezi'ne kadar olan kıyılarda yaşarlar. N. p. phocaenoides alt türünün sırtında geniş bir kambur vardır ve Pakistan'dan Tayvan boğazına kadar olan alanda yaşar. Daha dar bir kamburu olan N. p. sunameri Tayvan'dan Japon Denizi'nin kuzeyine kadar olan bölgede yaşar. Japonya kıyılarında yaşayan popülasyon coğrafi olarak Asya kıtası ile Japonya arasındaki derin sularla tecrit edilmişlerdir. Nadiren bazılarının Ryukyu Adaları'na ulaştığı görülmüştür. Bu yunus türü Sundarbans National Park'ta koruma altına alınmış hayvanlarda biridir.

Fiziksel özelikleri değiştir

Gerçek bir sırt yüzgeci olmayan tek musur türüdür. Sırt yüzgeci yerine üzeri küçük yumrularla kaplı birkaç çizgiden oluşan küçük bir kamburu vardır. Ayrıca diğer musurlarla kıyaslandığında alnı daha diktir. Her iki çenesinde on beş ila yirmibir arasında dişi ile diğer musurlardan ortalama olarak daha az dişe sahiptir. Ancak diş sayısı ayırt edici bir özelik değildir.[4]

Sırt yüzgeçsiz liman yunusları 2,27 m boya ve 72 kg ağırlığa ulaşabilseler de çoğu bundan daha küçük boyutludurlar.[4] Yan yüzgeçleri orta büyüklüktedir ve gövde boyunun %20'sine ulaşırlar. Erişkinler tipik olarak açık gri olarak tek renklidir ancak bazılarının ağız çevresi daha açık ve yan yüzgeçlerin önü daha koyu olabilir. Dağılımının merkezinde ve doğusunda, yenidoğan yavrular genellikle sırt kamburları gri olmak üzere kara renklidir ve ancak dört ila altı aylık olduktan sonra tamamen grileşirler. Ancak batıda yaşayanların yenidoğanları açık krem rengindedir ve yaşlandıkça derileri koyulaşır.[4]

İç anatomisi değiştir

 
Museo di storia naturale e del territorio dell'Università di Pisa koleksiyonunda yunus iskeleti.

Diğer balina ya da yunus türlerine nazaran sırt yüzgeçsiz liman yunusu anatomisi oldukça iyi araştırılmıştır. Örneğin sırt yüzgeçlerinin yerinde yer alan yumruların çok sayıda sinir ucu içerdiği ve dolayısıyla algısal bir işlevi olduğu düşünülmektedir. Kulaklar ile beyin arasında hızlı iletişim üzerine uzmanlaşmış çok sayıda büyük sinir lifleri içeren işitsel sistemin de çok gelişmiş olduğu görülmektedir. Öte yandan küçülmüş lensi, optik sinir ile gözleri oynatan kaslar arasında sınırlı sayıda sinir lifi ile görüşü görece zayıftır.[4]

Hayvanın toplam ağırlığının yalnızca %5'ini oluşturan iskelet sıra dışı bir şekilde oldukça hafiftir. Yarısı kuyrukta olmak üzere 58 ila 65 arasında omuru vardır ve ilk üç boyun omuru kaynaşmıştır. Göğüste on ila on dört çift arasında kaburga vardır ve bazen yedinci omur ile bağlantılı fazladan bir kaburga çifti olduğu bildirilmiştir.[4] 44 çift spinal siniri vardır.[5]

Burun boşluğunda karmaşık yapısı olan ve boşluğu hava geçişine tamamen kapatabilen dokuz ila on hava kesesi içerir. Bunların ardında fazladan bir vomeronazal kese vardır.[6] Yalnızca dört kıkırdak halkadan oluşan soluk borusu ise kısadır.[4] Midede üç bölüm bulunur; çekum yoktur ve ince bağırsak ile kalın bağırsak arasında belirgin bir fark yoktur.[7][8]

Beslenme değiştir

Sırt yüzgeçsiz liman yunusları aralarında balık, kabuklular ve kafadan bacaklılar da olmak üzere, yaşadıkları alanlarda bulunan çeşitli besinlerle beslenen fırsatçı beslenen hayvanlardır.[9] Diyetlerinde oluşan mevsimsel değişiklikler araştırılmamıştır.

Davranış değiştir

Çin kıyı sularında ve Yangtze Nehri'nde bu yunuslar genellikle üç ila altı bireyden oluşan gruplar hâlinde bulunurlar[10] ancak elli yunusa kadar büyük topluluklar da görüldüğü bildirilmiştir.[4] Tipik olarak çiftler hâlinde dolaştıkları Japon sularında gruplar daha küçüktür ve nadir görülen büyük yunus topluluklarında sayı on üç bireyi geçmez.[4]

Diğer musurlar gibi davranışları normal yunuslar gibi enerjik görünmez. Teknelerin yanında yüzmezler hatta bazı bölgelerde teknelerden kaçtıkları da görülür. Yangtze Nehri'nde suyun dışına sıçradıkları ve kuyrukları üzerinde dik durdukları bilinmektedir.[4]

Hem yüksek frekanslı tıkırtı sesleri ile muhtemelen ekolokasyondan çok iletişim için kullanılan alçak frekanslı daha uzun süren tonlarda ses çıkarırlar.[11] Tıkırtı sesleri tepe noktaları 100 kHz üzerinde olan dar bantlı seslerdir.[12]

Woods Hole Oceanographic Institution (WHOI) tarafından yeni yayımlanan bir makalede yunusların türler arasında işitme yeteneklerinin farklılıkları üzerine yapılan araştırma günümüze kadar gelen tüm balina ve yunusların hepsi için kabul gören işitme yeteneği görüşünü yeniden şekillendirmiştir.[13]

Yüzme tarzı değiştir

Her ne kadar suda akrobasi yapmasalar da sırt yüzgeçsiz liman yunuslarının etkin yüzücüler olduğuna inanılmaktadır. Tipik olarak su yüzünün hemen altında yüzerler ve nefes almak üçün yüzeye çıkarken yana doğru yuvarlanarak dönerler. Bu dönme hareketi su yüzünde çok fazla karışıklık yaratmadığı için su yüzüne çıktıkları genellikle fark edilmez. Arka arkaya üç ila dört nefes alarak bir dakika kadar su yüzünde kalır ve ardından hemen dalış yaparlar. Genellikle suya daldıkları noktadan çok uzak bir yerde tekrar su yüzüne çıkarlar. Dört dakikadan uzun süren dalışlar kaydedilmiştir ve yaygın rastlanan düzen uzun bir dalışın ardından iki kısa dalıştır.[4]

Üreme değiştir

Çiftleşme baharın sonları ve yazın başlarında olur. Yavrular coğrafi bölgeye göre bahar, yaz ya da kış aylarında on ila on iki aylık gebelik döneminden sonra doğarlar. Yenidoğan sırt yüzgeçsiz liman yunusu yavrularının 72 ila 84 cm arasında olduğu bildirilmiştir.[4][14] Erkekler cinsel olgunluğa dört ila altı yaşında, dişiler ise altı ila dokuz yaşında erişirler.[14] 33 yaşına kadar yaşarlar.[4]

Korunma değiştir

Bu yunus türü Vahşi Hayvanların Göçmen Türlerinin Korunmasına ilişkin Bonn Sözleşmesi'nin (CMS) EK-II listesinde yer alır.[15] Olumsuz korunma statüsü olması ve uluslararası anlaşmalar ile düzenlenecek işbirliğinden önemli ölçüde yaralanbileceği için EK-II'de listelenmiştir.[15]

Bu yunus türü kıyılara yakın yaşadığı için insanlarla yüksek ölçüde etkileşim içindedirler ve bu nedenle de yüksek risk altındadırlar. Çok sayıda liman yunusu sık gözlü ağlara takılarak ölmüştür. Açık deniz avcılığı yapacak teknelerin eksikliği nedeniyle II. Dünya Savaşı'ndan sonra bir süre avlanmış olsalar da Japonya'da yaygın olarak hiçbir zaman avlanmamışlardır. Takehara'da Awajima Adası çevresinde 1930'dan beri korunan bir türdür ve o zamandan beri bu koruma tüm Japon karasularına yayılmıştır. Bu tür için en büyük tehlike çevre şartlarının kötüleşmesidir.

Hayvanın popülasyonu hakkında yapılmış çok iyi bir araştırma yoktur ancak biri 1970'lerin sonundan diğeri 1999-2000 yıllarından iki incelemenin karşılaştırması sonucu sayılarının azaldığı görülmektedir. Bilim insanları bu azalmanın onlarca yıldır sürdüğüne ve günümüzdeki popülasyonun eski sayılarının çok küçük bir kısmı olduğuna inanmaktadırlar.

Kore'de Yeosu gibi yerel koruma grupları yerel popülasyonun korunması için kampanya yapmaya başlamıştır.[16]

Ayrıca bakınız değiştir

Notlar değiştir

  1. ^ Cuvier, G.; Latreille, P.A. (1829). Le règne animal distribué d'après son organisation, pour servir de base à l'histoire naturelle des animaux et d'introduction à l'anatomie comparée, par M. le cher, Cuvier ... Avec figures, dessinées d'après nature. Paris: Chez Déterville. 23 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2016. 
  2. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; WoRMS isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  3. ^ Rosel, P. E. (1995). "Phylogenetic relationships among the true porpoises (Cetacea: Phocoenidae)". Molecular Phylogenetics and Evolution. 4 (4). ss. 463-474. doi:10.1006/mpev.1995.1043. 
  4. ^ a b c d e f g h i j k l m n Jefferson, T. A.; Hung, S. K. (2004). "Neophocaena phocaenoides" (PDF). Mammalian Species. Cilt 746. ss. 1-12. doi:10.1644/746. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2016. 
  5. ^ Wu, B. (1989). "The spinal cord of finless porpoise, Neophocaena phocaenoides". Acta Theriological Sinica. 9 (1). ss. 16-23. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2016. 
  6. ^ Gao, G.; Zhou, K. (1989). "Anatomy of the nasal passage and associated structures of Neophocaena phocaenoides". Acta Theriologica Sinica. 9 (4). ss. 275-280. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2016. 
  7. ^ Li, Y. (1984). "The digestive organs of the finless porpoise (Neophocaena asiaeorientalis). I. Tongue, oesophagus and stomach". Acta Theriologica Sinica. 4 (4). ss. 257-264. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2016. 
  8. ^ Qian, W. (1985). "The digestive organs of the finless porpoise Neophocaena asiaeorientalis. II. Intestines, liver and pancreas". Acta Theriologica Sinica. 5 (1). ss. 3-9. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2016. 
  9. ^ Shirakihara, M. (1992). "Records of the finless porpoise (Neophocaena phoceanoides) in the waters adjacent to Kanmon Pass, Japan". Marine Mammal Science. 8 (1). ss. 82-85. doi:10.1111/j.1748-7692.1992.tb00128.x. 
  10. ^ Parsons, E. C. M. (1998). "The behaviour of Hong Kong's resident cetaceans: the Indo-Pacific hump-backed dolphin and the finless porpoise" (PDF). Aquatic Mammals. 24 (3). ss. 91-110. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Ekim 2016. 
  11. ^ Wang, D. (1996). "A preliminary study on sound and acoustic behavior of the Yangtze River finless porpoise, Neophocaena phocaenoides". Acta Hydrobiologica Sinica. 20 (2). ss. 127-133. 6 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2016. 
  12. ^ Kamminga, C. (1996). "Investigations on cetacean sonar XI: Intrinsic comparison of the wave shapes of some members of the Phocoenidae family" (PDF). Aquatic Mammals. 22 (1). ss. 45-56. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Ekim 2016. 
  13. ^ Foley, James A. (21 Ekim 2013). "Study of Yangtze Finless Porpoise Reveals Not All Cetaceans Hear Alike". Nature World News. 23 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2013. 
  14. ^ a b Shirakihara, M. (1993). "Age, growth, and reproduction of the finless porpoise, Neophocaena phocaenoides, in the coastal waters of western Kyushu, Japan". Marine Mammal Science. 9 (4). ss. 392-406. doi:10.1111/j.1748-7692.1993.tb00472.x. 
  15. ^ a b "Appendix II 11 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Arşiv kopyası; Wayback Machine" of the Convention on the Conservation of Migratory Species of Wild Animals (CMS). As amended by the Conference of the Parties in 1985, 1988, 1991, 1994, 1997, 1999, 2002, 2005 and 2008. Effective: 5 March 2009.
  16. ^ 황주찬 (2014). "낚시꾼들에겐 찬밥이지만 '귀하신' 몸입니다". Erişim tarihi: 11 Ocak 2015. [ölü/kırık bağlantı]

Dış bağlantılar değiştir


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sırt_yüzgeçsiz_liman_yunusu&oldid=31431063" sayfasından alınmıştır