Minas Çeraz
Minas Çeraz Efendi (Ermenice: Մինաս Չերազ, 25 Temmuz 1852; Hasköy, Beyoğlu - 1929, Marsilya), Osmanlı Ermeni yazar, çevirmen, aktivist ve siyasetçidir.
| Minas Çeraz Efendi | |
|---|---|
.png)
| |
| Getronagan Ermeni Lisesi müdürü | |
| Görev süresi 1886-1889 | |
| Meclis-i Mebûsan V.(3) dönem mebusu | |
| Seçim bölgesi | 1914 – Bitlis |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 25 Temmuz 1852 Hasköy, Beyoğlu, İstanbul, Osmanlı Devleti |
| Ölüm | 1929 Marsilya |
| Milliyeti | Osmanlı Ermeni |
| İmzası | 
|
İlk yılları ve eğitimi değiştir
Minas Çeraz Efendi, 25 Temmuz 1852'de[1] İstanbul'un Beyoğlu içesinde Hasköy semtinde doğdu.[2] Ailesi, köklü amira sülaleleri çıkaran Eğin bölgesinin, Çeraz köyünden gelir.[2]
Yerel Nercessyan okulunda ve ardından Ermenice ve Türkçenin yanı sıra Fransızca ve İngilizce öğrendiği Nubar-Şahnazaryan okulunda okudu.[2].
Profesör ve diplomat değiştir
Minas Çeraz, kariyerine çeşitli okullarda edebiyat ve dil tarihi profesörü olarak başladı.[2]
Tercüman ve sekreter olarak, Ermeni İstanbul Patriği Mıgırdiç Hrimyan başkanlığındaki 1878 Berlin Kongresi'nde Ermeni Sorunu'nu özellikle tartışan heyetin bir parçasıydı.[2]
Ermeni Heyeti, 1878 senesi 8 Mart’ında İstanbul’dan ayrılmış ve 30 Temmuz’da geri dönmüştür. Kongre’nin ardından heyette kâtip ve tercüman olan Minas Çeraz, 5 aylık memuriyeti sırasında heyetin faaliyetlerini, yaşananları kaleme aldığı, değerlendirmelerde bulunduğu "Berlin Konferansı’ndan ne istifade eyledik?" başlıklı ve Ermeni Patriği Nerses Varjabedyan namına telif olunan bir broşür yayınlamıştır.[3] Bu broşürde:
Zira millet içinde emniyetsizlik çıkaranlar Kürt ve Çerkezlerden daha fazla zararlıdırlar. Berlin Konferansı’ndaki 61. maddenin semeresi nedir? Sorusuna cevap olarak denilmelidir ki 61 maddeden önce 60 madde yer almıştır. Yani dünyanın kanun ve düzeni gereğince önce büyükler kendi hisselerini alırlar, zayıflar ise türlü zorluklardan sonra hisselerini alabilirler. Bu nedenle 61. maddeyi gerçekleştirmek için herkes fedakârlık etmelidir. Kimse şikâyet etmeyip herkes kendinden sorumlu olmalıdır.[4] Çünkü Berlin Kongresi bize bir altın madeni vermiştir. Ermeniler, bu altın madenini meydana çıkarmaya çalışmalıdırlar. Patrik Efendi, Avrupa’ya bir mebus heyeti göndermekle milletin maddî ve manevî ihtiyaçlarınca gerekli olan bir harekette bulunmuştur.[5]..
— Minas Çeraz[3]
1880'de Arpiar Arpiaryan ile birlikte yardım kuruluşu Միացեալ ընկերութիունք հայոց (Miatsial enguéroutioun hayots) kurdu.[1]
Aynı yıl, bir sonraki Ermeni Patriği Nerses Varjabedyan'ın kişisel elçisi olarak İngiltere Başbakanı William Ewart Gladstone ile görüşmek ve kendisinden Berlin Kongresi'nde söz verilen İmparatorluğun Ermeni vilayetlerine yapılacak reformları uygulaması için Osmanlı hükûmetine baskı yapmasını istemek üzere Londra'ya gönderildi.[2] 1883'te Minas Çeraz benzer bir hedefle tekrar Avrupa'ya, bu kez Fransa ve İtalya'ya gitti.[2]
1886 ile 1889 yılları arasında, Getronagan Ermeni Lisesi'nin ilk müdürüydü.[2]
Londra sonra Paris yaşamı (1889-1906) değiştir
.png)
Minas Çeraz Efendi, amacı Avrupa kamuoyunu Ermeni sorunundan haberdar etmek olan L'Arménie (1889-1906) dergisini yayınladığı Londra'ya taşındı.[2] 1890'da King's College London'da Ermeni Kürsüsü'nü kurdu.[2]
1898'de, 1906'ya kadar L'Arménie'nin yayınına devam ettiği Paris'e taşındı.[2].
İstanbul'a dönüş (1908-1914) değiştir
1908'de Jön Türk Devrimi ve yeni bir anayasanın ilanı ile Minas Çeraz Efendi Osmanlı başkentine döndü.[6] Orada, 1908-1910'da Milli Meclis (muhtemelen Ermeni Millet Meclisi)[6] başkanı olmuştur. Sankt-Peterburg'daki diplomatik bir görev sırasında, yeni Katolikos Madteos İzmirliyan'a eşlik etti.
1912'de Ermeni Milli Delegasyonu'nun bir parçası olarak Paris'e gitti.[6].
1914 seçimlerinde Patrikhane tarafından Meclis-i Mebûsan'a aday gösterilmiş ve Bitlis mebusu olarak seçilmiştir; Osmanlı kaynaklarında “Kiraz Efendi” olarak anılan Minas Çeraz seçimlerden sonra, seferberlikten önce Avrupa’ya gitmiş ve bir daha dönmemiştir.[7]
Fransa'da yaşamının sonu (1914-1929) değiştir
Minas Çeraz Efendi 1914'te Paris'e, 1918'de Marsilya'ya yerleşti.[6] 1929'da Marsiya'da öldü.[6] 1935'te Gomidas Vartabed, Paris'te onun yanına gömüldü ve ertesi yıl iki cenaze Sovyet Ermenistanı'na gönderildi. Minas Çeraz, Erivan'ın ilçesi Nubaraşen'de bir okulun avlusunda gömüldü, ancak orada yalnızca bir veya iki yıl kaldı, yeniden mezardan çıkarıldı; mezarının yeri günümüzde bilinmemektedir.
Eserleri değiştir
- Գրական փորձեր [Edebi denemeler] (PDF) (Ermenice). İstanbul: Impr. Aramian. 1874 [1872]. s. 238. : recueil de textes, de discours, de critiques littéraires, etc. dont certains avaient été publiés dans des périodiques[6]
- Ազգային դաստիարակութիւն : Վարժապետական ժողովի մէջ խօսուած ճառեր [Milli eğitim: Öğretmenler meclisine yapılan konuşmalar] (PDF) (Ermenice). İstanbul: Impr. Aramian. 1876. s. 206.
- Թե ինչ շահեցանք Պերլինի վեհաժողովին [Berlin Konferansı’ndan ne istifade eyledik?] (Ermenice). İstanbul: Impr. Dndessian. 1878. s. 29. 19 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2021.
- Հայաստան եւ Իտալիա [Ermenistan ve İtalya] (Ermenice). İstanbul: Impr. Aramian. 1879. s. 46. 15 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2021.
- Գրիչ եւ սուր [La plume et l'épée] (Ermenice). İstanbul: Impr. Aramian. 1881. s. 148.
- Կրթական դասախոսութիւններ [Eğitim kursları] (Ermenice). 1882.[6]
- "Frédéric Macler". Nouvelles orientales (Ermenice). Paris: E. Leroux. 1911. s. 137.
- Արեւելեան վիպակներ [Doğu'dan Haberler] (Ermenice). Paris: Impr. Massis. 1927. s. 214. 4 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2021.
- "Légendes et traditions arméniennes, grecques et turques". L'Orient inédit (Fransızca). Paris: E. Leroux. 1912. s. 328. 30 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2021.
- Poètes arméniens (Fransızca). Paris: E. Leroux. 1913. : Bedros Turyan, Raphael Patkanyan, Sayat Nova ve Khorène Kalfayan'ın şiir çevirileri kitabı.
- Հայկական խնդիր [Ermeni sorunu] (Ermenice). Venise: Impr. S. Ghazar. 1917. s. 30.
- "Պատասխան Առ Պ. Արշակ Ալպոյաճեան". Ազգային Խնդիրներ (Ermenice). Paris: Impr. Massis. 1927. s. 42. 3 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2021.
- Կենսագրական Միւսիոններ [Missions biographiques] (Ermenice). Paris: Impr. G. Nercès. 1929. s. 76.
Hatırası değiştir
1927'de 60. doğum günü şerefine bir kitap yayınlandı :
- Archag Alboyadjian (1927). Մինաս Չերազ : Իր կեանքը եւ գործը : Իր 60 ամեայ յոբելեանի առթիւ [Minas Tchéraz, hayatı ve işi. 60. yıldönümü vesilesiyle] (PDF) (Ermenice). Le Caire: Impr. Hapet-Baghdassar. s. 368.
1928'de 60 yıllık kamu eyleminin şerefine bir kitap yayınlandı :
- Մինաս Չերազի վաթսնամեայ հանրային գործունէութեան յոբելեան (1865-1925) [Minas Çeraz'ın halk eyleminin 60. yıl dönümü (1865-1925)] (Ermenice). Paris: Impr. Massis. 1928. s. 140.
Kaynakça değiştir
- Özel
- ^ a b "Օրվա ծնունդը. Մինաս Չերազ" (Ermenice). 25 Temmuz 2014. 28 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2021.
- ^ a b c d e f g h i j k Agop Jack Hacikyan et al. 2005, s. 459.
- ^ a b Şakin, Serdar (2015). "Minas Çeraz'ın (Minasse Tcheraz) Avrupa Temasları ve Berlin Kongresi İzlenimleri". Akademik Bakış. 8 (16). Gazi Üniversitesi. ss. 237-258. 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2021.
- ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Fon Kodu: Y.PRK. A, Dosya No: 3, Gömlek No: 25, Belge. 6
- ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Fon Kodu: Y.PRK. A, Dosya No: 3, Gömlek No: 25, Belge. 7
- ^ a b c d e f g Agop Jack Hacikyan et al. 2005, s. 460.
- ^ Halıcı, Şaduman. 1914 Meclis-i Mebusan Seçimlerinde Ermeniler (Makale). Marmara Üniversitesi. 2 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2021.
- Genel
- Agop Jack Hacikyan; Gabriel Basmajian; Edward S. Franchuk; Nourhan Ouzounian (2005). From the eighteenth century to modern times (İngilizce). 3. Wayne State University Press. ss. 459-466. ISBN 978-0814328156.