Mısır Hidivliği
Mısır Hidivliği, 1867 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa torunu tarafından kurularak 1914 yılına kadar Mısır ve Sudan'ın büyük bir bölümünün yönetimini elinde tutan, iç işlerinde serbest dış işlerinde Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Türk özerk devlettir. Mısır Hidivliği, kurulduğu 1867'ten 1914 yılına kadar Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın soyundan gelen Kavalalılar Hanedanı tarafından yönetilmiştir. Devamında 1953 senesine kadar Mısırı Kavalalılar İngilizlerin himayesinde kontrol ettiler.
Mısır Hidivliği | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1867-1914 | |||||||||||||
 Osmanlı Mısır'ının genişlemesini detaylandıran bir harita | |||||||||||||
| Tür | de jure Osmanlı egemenliği altında, tamamen özerk (1867-1914) (1882'den itibaren İngiliz askeri işgali altında) | ||||||||||||
| Başkent | Kahire | ||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Arapça, Osmanlıca, Yunanca, Fransızca, İngilizce | ||||||||||||
| Hükûmet | Anayasal monarşi | ||||||||||||
| Hidiv | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Konsolos | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Başbakan | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Tarihî dönem | Afrika Talanı | ||||||||||||
| |||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||
| 5.000.000 km2 | |||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Para birimi | Mısır lirası | ||||||||||||
| |||||||||||||
.svg)
Tarihçe
değiştirAilenin atası İbrahim Ağa, aslen Konyalı Türk olup,[1][2][3][4][5] Osmanlılar devrinde Edirne’ye gelmiş ve Makedonya’da Kavala şehri kalesine bekçibaşı tayin edilmişti. Kavala’ya yerleşen İbrahim Ağa'nın kardeşi Tosun Ağa, şehrin mütesellimi, onun oğlu Ali Tosun Paşa da, Osmanlı Devleti'nde beylerbeyi vazifesindeydi. Kavalalıların en meşhur şahsiyeti, Kavalalı Mehmet Ali Paşa'dır. Kendisini, Osmanlı Sultanı III. Selim (1789-1807) vezirlik rütbesiyle Mısır valisi tayin etmiş, o da bilâhare Kavalalılar Hanedanını kurmuştur.
Kavalalılar, önceleri Arabistan'daki Vehhâbîlere ve Osmanlılara karşı ayaklanan Rumlara karşı mücadelelerde başarılı olarak Osmanlılara yardımcı oldular ama daha sonra Mehmet Ali Paşa'nın Suriye'yi de ele geçirmek istemesi Osmanlı padişahı II. Mahmut'la Mehmed Ali Paşa'nın arasının açılmasına sebep oldu. Oğlu İbrahim Paşa'nın isyanı, Osmanlıları içeride ve dışarıda güç duruma düşürdü.
Kurulduğu tarih olan 1805'ten 1867 tarihinde kadar olan zaman Mısır'ın yöneticileri olan Kavalalı soyundan yöneticiler dış işlerinde Osmanlı Devleti'ne bağlı görünmek amacıyla vali unvanını kullanmıştır. 1867'den itibaren ise Osmanlı Devleti'nin merkezi otoriteyi kuvvetlendirmek için eyalet sisteminden vilayet sistemine geçmesiyle beraber ilk defa İsmail Paşa vali unvanı yerine hidiv unvanını kullanarak Mısır'ın sıradan bir Osmanlı vilayeti olmadığını göstermek istemiştir.
İsmail Paşa, İngiliz ve Fransızların etkisiyle II. Abdülhamid tarafından görevinden alınınca oğlu Tevfik Paşa veraset yasası gereğince hidiv oldu. Hidivliğe gelişinden kısa bir süre sonra, istifa eden Şerif Paşa'nın yerine başbakanlığı da üstlendi ve bu iki görevi iki yıl birlikte sürdürdü. İngiltere ve Fransa'nın denetiminde Mısır'ın yıllık gelirinin yarısının borçların ödenmesine ayrılmasını kabul etti.
1882'de kurulan Mahmud Sami el-Barudi hükûmetinde savaş bakanı olan milliyetçilerin önderi Arabi Paşa'nın saygınlığının iyice artması üzerine Mısır'daki otoritesi zayıflayan ve hidivliği tartışılmaya başlanan Hidiv Tevfik Paşa, İngiltere ve Fransa'dan yardım istedi. İngiliz donanmasının İskenderiye'yi bombalaması (Temmuz 1882) üzerine muhalefet tarafından hain ilan edilen Tevfik Paşa İngilizlere sığınmak zorunda kaldı. Osmanlı Devleti'nin karşı çıkmasına rağmen Mısır'ı işgal eden İngilizler Et-Tellü'l-Kebir'de Mısır ordusunun başkomutanı Arabi (Urabi) Paşa'yı bozguna uğratarak (Eylül 1882) milliyetçi hareketi ezdiler; böylece Tevfik Paşa, hidiv olarak yeniden Kahire'ye geri döndü ve bundan sonra hidivliğini ancak işgal güçlerinin denetimi altında sürdürebildi. Osmanlı Devleti, İngilizleri zorla Mısır'dan çıkaramayacağını bildiğinden İngilizlerle anlaşmak zorunda kaldı. Bu antlaşmaya göre Mısır hidivleri yine Kavalalılar Hanedanı'nından olmak şartıyla Osmanlı Devleti ve İngiltere'nin onayıyla seçilecekti. Böylece İngiltere'nin Mısır'daki varlığı Osmanlı Devleti tarafından da resmen tanınmış oldu.
Bu tarihten sonra Mısır hidivleri, hidivliklerini işgal güçlerinin denetimi ve baskısı altında sürdürebildiler. Hidiv Tevfik Paşa'nın oğlu olan Abbas Hilmi Paşa, 1892'de hidivliğe getirildi. İngilizler, Abbas Hilmi Paşa'nın görevi süresince Mısır'ın iç işlerine karıştılar ve Osmanlıların Mısır'daki etkisi azaldı. Akabe'nin Hidivlik'ten ayrılarak Hicaz Vilayetine katılmak istenmesi üzerine, İngiltere ile Osmanlı Devleti arasında Akabe Sorunu adı verilen anlaşmazlık patlak verdi; İngilizler, sert çıkış yapınca Akabe gene Mısır'a bağlı kaldı.
Türk dostu, İngiliz düşmanı olan ve sık sık İstanbul'a gelip giden Abbas Hilmi Paşa'nın 1914'te İstanbul'da bulunduğu sırada, Osmanlı Devleti, Almanya'nın safında İngiltere'ye karşı I. Dünya Savaşı'na girince İngiltere, Osmanlı Devleti'nin Mısır üzerindeki haklarını artık tanımadığını ilan etti ve böylece Abbas Hilmi Paşa'nın hidivliği de sona erdi. İngilizler, Abbas Hilmi Paşa'nın yerine amcası Hüseyin Kamil Paşa'yı sultan unvanıyla Mısır'ın başına getirdiler. Böylece Mısır Hidivliği de fiilen son bularak İngiliz güdümündeki Mısır Sultanlığına dönüşmüş oldu.
Kavalalılar Hanedanı
değiştir- Kavalalı Mehmet Ali Paşa (1805-1848)
- Kavalalı İbrahim Paşa (1848-1848)
- I. Abbas Hilmi Paşa (1848-1854)
- Said Paşa (1854-1863)
- Hidiv İsmail Paşa (1863-1879)
- Hidiv Tevfik Paşa (1879-1892)
- II. Abbas Hilmi Paşa (1892-1914)
- Hüseyin Kamil Paşa (1914-1917)
- Melik I. Fuad Paşa (1917-1936)
- Mehmed Fâruk (1936-1952)
- II. Fuad (1952-1953)
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "Mehmed Ali Pasha and Ibrahim through the eyes of an Egyptian historian". Khaled Fahmy (İngilizce). 11 Aralık 2021. 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023.
- ^ Petry, Carl F.; Daly, M. W. (10 Aralık 1998). The Cambridge History of Egypt (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-47211-1. 13 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023.
- ^ Fahmy, Khaled (1 Aralık 2012). Mehmed Ali: From Ottoman Governor to Ruler of Egypt (İngilizce). Simon and Schuster. ISBN 978-1-78074-211-3. 4 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023.
- ^ Ogbu, John U.; Shelton, Austin J. (1972). "The Igbo-Igala Borderland: Religion and Social Control in Indigenous African Colonialism". Ethnohistory. 19 (3): 289. doi:10.2307/480995. ISSN 0014-1801.
- ^ "Muhammad ?Ali, Dynasty of | Encyclopedia.com". www.encyclopedia.com. 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023.