Vikipedi

2017 Kürdistan Bölgesel Yönetimi bağımsızlık referandumu

Kürdistan Bölgesel Yönetimi bağımsızlık referandumu, 25 Eylül 2017'de Irak'ın özerk bölgesi Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde yapılan referandum. Referandumda seçmenlere "Kürdistan Bölgesi ve Kürdistan Bölgesi dışında kalan Kürt yerleşimlerinin bağımsız bir devlet olmasını istiyor musunuz?" sorusu sorulmuş ve seçmenlerin %92.73'ü referanduma "Evet" oyu vermiştir.

2017 Kürdistan Bölgesel Yönetimi bağımsızlık referandumu
Sonuçlar
Seçim
 Oy %
Evet 2.861.471 %&0000000000000092.73000092,73
Hayır 224.464 %&0000000000000007.2700007,27

Referandum sonrası Kürdistan Bölgesel Yönetimi (KBY) lideri Mesud Barzani bağımsızlık için harekete geçti. Bu olayların ardından Irak Silahlı Kuvvetleri ve Haşdi Şabi ile KBY askerî gücü peşmerge, tartışmalı bölge olarak ifade edilen[1][2] Kerkük'te çatışmalara başladı ve Irak ordusu, Haşdi Şabi ile birlikte Kerkük ve Sincar'ı ele geçirdi. Erbil'e 12 km kadar yaklaşıldı.[önemli mi?] Bu olaylar sonrası Mesud Barzani görevini bırakacağını açıkladı.[3] ABD'nin[4] araya girmesi ile ateşkes sağlandı ve Bağdat ile Erbil barış görüşmelerine başladı.[5]

Kürdistan Referandum Hareketi tarafından 2005 yılında yapılan gayri resmî bağımsızlık referandumunda da %98,88 oranında "Evet" sonucu çıkmıştı.[6]

Arka plan

değiştir

Referandumun dayanağı 2005 tarihli anayasanın 140. ve 143. maddesidir. 2005 Anayasasının 140. maddesi, Geçici Yönetim Yasasının 58. maddesinin öngördüğü Kerkük gibi tartışmalı bölgelerdeki referandumun 2007 yılı sonuna kadar yapılmasını öngörmüştür. 143. Maddesi, 2004 tarihli Geçici Yönetim Yasasının 53/a ve 58. Maddeleri dışında diğer maddelerinin iptal edildiğini belirtmektedir. Dolayısıyla 53/a ile 58. Maddeler, anayasal değerini korumaktadır. 53/a maddesi, IKBY’nin 19 Mart 2003 tarihinde Dehuk, Erbil, Süleymaniye, Kerkük, Diyala ve Ninova vilayetlerindeki yönetimlerce idare edilen toprakların resmi hükûmeti olarak tanınacağını belirtmektedir. 58. Maddenin A bendi, Irak geçici hükûmetinin özellikle Irak mülkiyet iddiaları komisyonunun ve diğer kuruluşların eski rejimin demografik yapıyı değiştirecek şekilde halkı zorla başka yerlere göç ettirdiği içinde Kerkük’ün da bulunduğu yerlerde ortaya çıkan adaletsizlikleri gidermek için gerekli tedbirleri acilen almalarını öngörmektedir. Alınacak bu tedbirler içinde yerlerinden sürülen veya göç ettirilen kişilerin yeniden dönüşlerinin sağlanması, kanuna uygun olarak ikametlerinin sağlanması, kendilerine devletten yeni araziler verilmesi, tazminat ödenmesi, zorunlu göç nedeniyle iş ve diğer imkânlarını kaybedenlere yeni iş imkânlarının sağlanması, geri gelenlerin etnisite ve milliyetlerini seçmede özgürlüklerinin sağlanması gibi konular yer almıştır. 58. Maddenin B bendi, siyasi nedenlerle eski rejimin vilayetlerin idari sınırlarını haksız bir şekilde değiştirdiği hususu dikkate alınarak Irak Başkanlık Konseyinin meclise bu haksızlıkları gidermek için öneride bulunacağını, bu konuda başarısız olursa tarafsız hakemleri belirleyeceğini, bundan da sonuç alınamazsa BM Genel Sekreterinden hakemler isteneceğini öngörmektedir. 58. Maddenin C bendi ise yukarıdaki önlemlerin alınmasından, adil, şeffaf bir referandumun yapılmasından ve kalıcı bir anayasa onaylandıktan sonra içinde Kerkük’ün da bulunduğu tartışmalı yerlerin kalıcı çözümünün mümkün olabileceğini belirtmektedir. Referandumu öngören aynı Anayasa Irak'ın toprak bütünlüğünün korunmasını öngörerek vilayetlerin (federelerin) ayrılmasını yasaklamaktadır.[7]

Mesud Barzani, Temmuz 2014 tarihinde yaptığı bir açıklamada "Irak'ta son haftalardaki gelişmeler sizi nasıl her zamankinden daha çok bağımsızlık ilanına yaklaştırdı?" şeklinde soruya, "Birçok kez söyledim, bağımsızlık Kürdistan halkının doğal hakkıdır. Son gelişmelerin ardından artık şunu saklamayacağız; Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin nihai hedefi bağımsızlıktır. Elbette bu süreçte tüm Arap ve Sünni kardeşlerimizin yanındayız ancak bu nihai hedefimizden vazgeçtiğimiz anlamına gelmiyor. Hedefimiz Kürdistan'ın bağımsızlığıdır" ifadelerini kullanmıştı.[8]

Referandum; 2014 yılında Musul'u ele geçiren Irak ve Şam İslam Devleti'nden (IŞİD) geri alınması için yürütülen Kuzey Irak Taarruzu ve IŞİD tehdidinin bertaraf edilmesi nedeniyle defalarca ertelendi[9][10] Barzani, Ocak 2016'da Kürdistan Bölgesel Yönetimi Parlamentosu'ndaki parti temsilcileriyle bir araya geldiği toplantıda, bağımsızlık için referandum komisyonu kurulmasını kararlaştırdıklarını belirtti. Yapılacak referandumun 2016 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimlerinden önce yapılması planlanmaktaydı[11] ancak IŞİD'in Musul ve Kerkük'e saldırıları,[12] Goran Hareketi ve bazı muhalefet partileriyle KDP arasındaki siyasi anlaşmazlıklar referandum sürecini erteledi. Mart 2017'de Barzani, BM Genel Sekreteri António Guterres ile Erbil'de görüşmesinin ardından, Kendi kaderini tayin haklarının yakın zamanda Birleşmiş Milletler gözetiminde kullanılacağını duyurdu.[13] Nisan 2017'de ise referandum sürecinin başlatılması gerektiği vurgulandı.[14] Ardından 7 Haziran 2017'de aralarında Kürdistan Demokrat Partisi, Kürdistan Yurtseverler Birliği, Kürdistan İslam Partisi, Kürdistan Komünist Partisi (Irak), Kürdistan Emekçi Partisi, Kürdistan Emekçi ve İşçi Partisi, Kürdistan Gelişme ve Reform Partisi, Irak Türkmen Cephesi, Türkmen Gelişme Partisi, Süryani Demokratik Hareketi, Keldani Süryanice Asuri Halk Konseyi, Erbil Türkmen Listesi ve Kürdistan Ermeni Listesi'nin bulunduğu pek çok siyasi parti ve hareket ile birlikte Barzani, 25 Eylül 2017'de bağımsızlık referandumunun düzenleneceğinin onaylandığı bir toplantı yaptı.[15]

Referandum kararı sonrası gelişmeler

değiştir

Amerika Birleşik Devletleri

değiştir

Referandumun ardından Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı ve Savunma Bakanlığı "Irak'ın toprak bütünlüğü" vurgusu yapmış, referandumun gerçekleştirilmesi konusunda derin hayal kırıklığı duyulduğu yönünde açıklamada bulunmuştur. Bununla birlikte açıklamada "ABD'nin Kürdistan halkı ile tarihi ilişkileri devam edecektir." denilmiştir.[16]

Fransa

değiştir

Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian Iraklı Kürtlerin bağımsızlık ilan etmesinin bölgeye istikrarsızlık getireceğini ifade etmiş, "Arzu edilen şey Irak Kürdistan'ının ülkenin yeniden yapılanması sürecine entegre edilmesidir. Bağımsızlık ilan etmek için doğru bir zaman değil ancak Bağdat da bazı tavizler vererek Erbil'e daha fazla özerklik hakkı tanımalı." yorumunda bulunmuştur.[16]

Irak

değiştir

Referandumun yapılacağının açıklanmasının ardından Irak Başbakanı Haydar el-Abadi, olası bir referandumda Irak'ın toprak bütünlüğünü korumak için askeri müdahaleye hazır olduklarını açıkladı.[17] Sınırların değişmesinin kan dökülmesine yol açacağını söyleyen Abadi, bu referandumu yapanlardan hesap soracaklarını söyledi.[18][19]

İran

değiştir

Bağımsızlık referandumunun düzenlenmesinin ardından somut yaptırımlar uygulamaya başlayan ilk ülke İran olmuştur. İran Dışişleri Bakanlığı, Irak merkezi hükûmetinin talebi üzerine Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile olan sınır kapılarında giriş-çıkışların yasaklandığını, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nden kalkan uçaklara İran hava sahasının kapatıldığını duyurmuştur. Ayrıca Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ne yakın yayıncı kuruluş Kurdistan24'ün Tahran'da yer alan bürosunun da kapatıldığı açıklandı.[16] 25 Eylül 2017'de İran Silahlı Kuvvetleri, Kuzey Irak'ın dağlarını topçu atışına tuttu.[20]

İsrail

değiştir

İsrail başbakanı Binyamin Netanyahu bağımsızlık arayışının bir hak olduğunu ve İsrail hükûmeti olarak bunu desteklediklerini ifade etmiştir.[16]

Türkiye

değiştir
  • 15 Eylül 2017'de Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 27 Eylül 2017'de yapılması planlanan Milli Güvenlik Kurulu toplantısının referandum kararı sonrası 22 Eylül 2017'ye çekildiğini duyurdu. "Irak'ın toprak bütünlüğünden yanayız, Barzani kararımızı görecek." açıklamasını yaptı.[21] Başbakan Binali Yıldırım, Irak Başbakanı Haydar el Abadi ile görüştü. Türkiye'nin Irak'ın toprak bütünlüğünden yana olduğunu vurguladı.[22] Bir gün sonra Yıldırım, "Referandum ülkemiz için bir ulusal güvenlik meselesidir." açıklaması yaptı ve Türkiye'nin bu konuda gerekli adımları atacağını söyledi.[23] Ertesi gün Erdoğan Birleşmiş Milletler'in 72. toplantısına gitmeden önce Atatürk Havalimanı'nda "Irak Başbakanı ile Amerika Birleşik Devletleri'nde görüşeceğim. Irak'ın kararı ile kararımız aynı Donald Trump ile görüşmemizin ana başlığı da referandum olacak." açıklamasını yaptı.[24] 18 Eylül 2017 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri, Habur Sınır Kapısı'nda tatbikat başlattı. Daha sonra bu tatbikata Irak Silahlı Kuvvetleri de katıldı.[25] Aynı gün Türkiye ve İran Irak büyükelçileri, Bağdat'ta bir araya geldi ve referandum hakkında konuşuldu.[26] Yine aynı gün Türkiye'nin hava üslerinde bütün izinler kaldırıldı ve turuncu alarm verildi.[27] Tüm bunlara paralel olarak Başbakan Yıldırım, Urfa'da 18 Eylül günü yaptığı konuşmada "Ulusal güvenliğimizi tehdit edecek her türlü girişim, gerekli karşılığı anında görecektir, kimse güney sınırımızda oldubittiyle iş yapmaya kalkışmasın." ifadelerini kullandı.[28]
  • 19 Eylül 2017 - Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Birleşmiş Milletler konuşmasında "IKBY referandumu bölgede yeni çatışmalara neden olabilir." açıklamasında bulundu.[29] CHP Genel Başkan Yardımcısı, Ardahan Milletvekili Öztürk Yılmaz, referandumun kabul edilemez olduğunu belirtti. "Barzani'ye 24 saat süre verilmeli, anladığı dilden konuşulmalı." gibi açıklamalarda bulundu.[30] Erdoğan'ın başdanışmanı İlnur Çevik, “Referanduma karşıyız çünkü Kürtlerin elde ettikleri kazanımları bir gecede kaybedeceklerini düşünüyoruz." dedi.[31] Türkiye Cumhuriyeti Milli Savunma Bakanı Nurettin Canikli "Irak ve Suriye'nin toprak bütünlüğünün ortadan kaldırılması ne zaman biteceği bilinemeyen, küresel boyuta taşınacak daha büyük bir savaşın fitilinin ateşlenmesi anlamına gelir." açıklamasını yaptı.[32] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Türkiye'nin Bağdat ile Erbil arasında aracı olabileceğini söyledi.[33] Başbakan Yardımcısı Bekir Bozdağ "Türkiye bir oldubittiye izin vermeyecek." dedi.[34]
  • 20 Eylül 2017 - Türk Hava Kuvvetleri, Kuzey Irak'a hava harekâtı düzenledi. Zap ve Avaşin-Basyan bölgelerindeki barınaklar ve mühimmat depoları imha edildi.[35] Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Binali Yıldırım, Türk Silahlı Kuvvetleri kuvvet komutanları ile Çankaya Köşkü'nde görüşmeler gerçekleştirdi.[36] Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Milli Güvenlik Kurulu kararı ile Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi'nin kararlarını göreceğini söyledi.[37] Aynı zamanda Erdoğan ile Arabistan kralı Selman arasında bir telefon konuşması gerçekleşti. Referandum değerlendirildi.[38]
  • 21 Eylül 2017 - Türk Hava Kuvvetlerinin Kuzey Irak bölgesine yaptığı hava harekâtı 21 Eylül 2017'de de devam etti. Kandil, Metina ve Gara bölgelerinde mühimmat ve barınaklar vuruldu.[39] Türkiye, Irak ve İran Dışişleri Bakanları, New York'ta bir araya geldi ve referandumu değerlendirdi.[40] MHP Kayseri Milletvekili Yusuf Halaçoğlu, Kuzey Irak'ta olan bu olayların Suriye'ye örnek teşkil edebileceğini söyledi.[41] CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu, referanduma karşı olduklarını açıkladı.[42] 23 Eylül 2017'de Türkiye Büyük Millet Meclisinin olağanüstü toplantı yapması kararlaştırıldı.
  • 23 Eylül 2017'de Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Irak ve Suriye tezkeresi uzatıldı.[43]

Rusya

değiştir

Referandumdan günler önce Rusya'ya bağlı petrol şirketi Rosneft, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ne 1 milyar dolarlık boru hattı yatırımı yapacağını açıkladı. Rusya açıklamalarında "Irak'ın toprak bütünlüğünün korunmasından yanayız." ifadelerini kullanmakta, buna karşın Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin kendi kaderini tayin hakkı ilkesi gereğince kendi kaderini uluslararası hukuk normları çerçevesinde tayin etme hakkının bulunduğunu ifade etmekte ve merkezi Irak hükûmeti ile diyalog yolunu tercih etmesi gerektiğini belirtmektedir.[16]

Diğer

değiştir
  • PKK yöneticilerinden Duran Kalkan, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ndeki referanduma ilişkin, "Söylenildiği gibi referandum bir statü belirlemesine değil, bir pazarlığa dönüştü. Aslında KDP’nin ekonomik ve siyasi kazanç elde etmesine, yeniden seçim yapıp kazanmasına dönüştü. Demokratik bir duruş yok. Meclis işlemiyor, karar almıyor" yorumunda bulunarak sürecin bütün gelişmeleri referandumun etkisi altına alarak referandum sonucu çıkacak sistemin bir parçası olacak "yeni bir sömürgeci sistemin" etkisi altına alarak eski sisteme monte etmek istediklerini." söyledi. Kalkan aynı açıklamasında, bu yolla Kürdistan Demokratik Partisi'nin Kürt sorunun demokratik çözümünü engellemek istediklerini iddia etti.[44]
  • Katalonya Özerk Yönetimi Başkanı Carles Puigdemont 1 Ekim 2017 tarihinde yapılan 2017 Katalonya bağımsızlık referandumu'na benzerliğine dikkat çekti ve "Katalan ve Kürt ulusları arasında benzerlik var. İki ulusun da kendi kaderini tayin hakkı var. İspanya ve Irak hükümeti, onların haklarına hiç saygı duymuyor. Kürdistan halkının yalnız olmadığını söylemek istiyorum. Direnişi sizden öğreniyoruz. İki ulus için de tek bir gelecek var: O da özgürlük. Bu özgürlük üzerinden kardeşiz." sözleriyle referanduma olan desteğini ifade etti.[45]

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Irak'ta gözler 'tartışmalı bölgeler'de". Anadolu Ajansı. 11 Nisan 2017. 4 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2017. 
  2. ^ "Tartışmalı bölge Kerkük'te gerilim artmaya devam ediyor". Aawsat. 14 Ekim 2017. 4 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2017. 
  3. ^ "'Barzani 1 Kasım'da görevi bırakıyor'". 4 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2017. 
  4. ^ "ABD Irak ve IKBY'yi işbirliğine çağırdı". 31 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2017. 
  5. ^ "Kürdistan Bölgesi Hükümeti'nden 'anlaşma' açıklaması". 4 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2017. 
  6. ^ Kurdistan Referendum Movement – International Committee (8 Şubat 2005). "Press release: 98 percent of the people of South Kurdistan vote for independence". indybay.org. Londra, Birleşik Krallık: San Francisco Bay Area Independent Media Center. 24 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2017. 
  7. ^ "Mehmet Dalar "Kendi Kaderini Tayin Hakkı Kavramı, Federasyon ve Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi", Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 32, Yıl: 2015, s. 41-42". Mehmet Dalar "Kendi Kaderini Tayin Hakkı Kavramı, Federasyon ve Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi", Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 32, Yıl: 2015, s. 41-42. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi. 18 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021. 
  8. ^ Bağımsızlık referandumu bugün açıklanabilir, 3 Temmuz 2014
  9. ^ "Kurds agree to postpone independence referendum". theStar.com. 5 Eylül 2014. 15 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2017. 
  10. ^ "Iraqi Kurdish Leader Calls For Nonbinding Vote On Independence". Radio Free Europe/Radio Liberty. 3 Şubat 2016. 23 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2017. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2017. 
  12. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2017. 
  13. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2017. 
  14. ^ "Kurdistan will hold independence referendum in 2017, senior official". Rudaw. 2 Nisan 2017. 2 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2017. 
  15. ^ "UPDATES: Kurdistan Region to hold independence referendum on Sept 25". Rudaw. 7 Haziran 2017. 8 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2017. 
  16. ^ a b c d e "Iraklı Kürtlerin bağımsızlık referandumu: Hangi ülke destekliyor, kim karşı çıkıyor?". BBC. 27 Eylül 2017. 29 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2017. 
  17. ^ "Irak Başbakanı İbadi: Referanduma Askeri Müdahaleye Hazırız!". 17 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2017. 
  18. ^ "Irak başbakanı gözdağı verdi: Sınırların değiştirilmesi kan dökülmesine yol açar". 6 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2017. 
  19. ^ "Irak başbakanı sert çıktı: Referandumun sorumlularından hesap soracağız". 6 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2017. 
  20. ^ "İran, Kuzey Irak'ı vurdu". 5 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2017. 
  21. ^ "Cumhurbaşkanı Erdoğan: Barzani 'referandum' tavrımızı 22 Eylül'de görür". 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  22. ^ "Başbakan Yıldırım İbadi ile görüştü!". 2 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  23. ^ "Başbakan Yıldırım: Referandum ülkemiz için bir ulusal güvenlik meselesidir". 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  24. ^ "Erdoğan'ın ABD'ye gitmeden önce yaptığı açıklamalar". 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  25. ^ "TSK, Habur Sınır Kapısı'nda tatbikat başlattı". 29 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  26. ^ "İran ve Türkiye büyükelçileri Irak'ta bir araya geldi". Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  27. ^ "TSK izinleri kaldırdı". 15 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  28. ^ "Ulusal güvenliğimizi tehdit edecek her türlü girişim, gerekli karşılığı anında görecektir". 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  29. ^ "Erdoğan: IKBY referandumu bölgede yeni çatışmalara neden olabilir". 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  30. ^ "Hükümet Barzani'ye 24 saat süre vermeli". 30 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  31. ^ "Erdoğan'ın Başdanışmanından 'yaptırım' yanıtı". 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  32. ^ "Milli Savunma Bakanı: Daha büyük bir savaşın fitilini ateşler". 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  33. ^ "Ankara'dan Barzani'ye son teklif: IKBY ile Irak arasında arabuluculuk yaparız". 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  34. ^ "Başbakan Yardımcısı Bozdağ: Irak'ın kuzeyinde bir oldubittiye Türkiye izin vermez". 26 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  35. ^ "TSK, Kuzey Irak'ı bombaladı". 26 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  36. ^ "Kuvvet Komutanları Çankaya Köşkü'ndeKaynak: Kuvvet Komutanları Çankaya Köşkü'nde". 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  37. ^ "Erdoğan: Kuzey Irak yerel yönetimini hiç yalnız bırakmadık". 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  38. ^ "Cumhurbaşkanı Erdoğan, Suudi Arabistan Kralı Selman ile telefonda görüştü DHA". 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  39. ^ "TSK'dan Irak'ın kuzeyine operasyon". 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  40. ^ "Newyork'ta Türkiye, Irak ve İran görüşmesi". 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  41. ^ "HALAÇOĞLU: KUZEY IRAK'TAKİ REFERANDUM SURİYE'YE DE ÖRNEK TEŞKİL EDECEKTİR". 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  42. ^ "Kılıçdaroğlu: Doğru bulmuyoruz". 5 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017. 
  43. ^ "Irak-Suriye tezkeresi Meclis'ten geçti". 6 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2017. 
  44. ^ "PKK'dan Barzani ve referandum tepkisi". Sputnik. 26 Eylül 2017. 30 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2017. 
  45. ^ "Katalan yönetimi Başkanı Puigdemont: Direnişi Kürtlerden öğrendik". Timeturk.com. 1 Ekim 2017. 2 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2017. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=2017_Kürdistan_Bölgesel_Yönetimi_bağımsızlık_referandumu&oldid=34066941" sayfasından alınmıştır