1830'lar (bin sekiz yüz otuz) Gregoryen takvimine göre 1 Ocak 1830'da başlayıp 31 Aralık 1839'da sona eren onyıldır.

Sol baştaki: Kraliçe Victoria'nın taç giyme töreni – 1830'da Fransa'da başlayan Temmuz Devrimi – Andersen, Küçük Deniz Kızı masalını yayınladı – Michael Faraday ve John Daniel'in elektromanyetik indüksiyon çalışmaları – Charles Darwin HMS Beagle ile ikinci kez araştırma gezisine çıktı. – Köle devletler ve özgür devletlerin sayısı arttı ve toplumsal kutuplaşmaya yol açtı.

Bu Onyılda dünya, özellikle Asya ve Afrika'da sömürgecilik ve emperyalizmin hızlı bir yükselişine şahitlik etti. 1837'de Kraliçe Victoria'nın tahta çıkmasıyla İngiltere dünya hakimiyeti gördü. Avrupalılar Avustralya ve Yeni Zelanda'ya yerleşmeye başladı ve Okyanusya üzerinde yeni yerleşim alanları ve karakollar yükseldi.

Siyasi Gelişmeler

değiştir

Doğu Asya

değiştir
 
Lin Zexu, afyonların imha edilmesini denetliyor. (1839)

Ana Madde: Daoguang ve I. Afyon Savaşı

  • Çin 1830'larda İmparator Daoguang ve Çing Hanedanı tarafından yönetilmekteydi. İmparator Daoguang'ın engelleme çabalarına karşın afyon ticaretinde hızlı bir artışa şahit olundu.[2][3] 1834'te Britanya Doğu Hindistan Şirketi'nin tekelinin sona ermesi bir dönüm noktası oldu ve afyon ticareti özel girişimcilerin eline kaldı. 1838'de afyon ticareti 40.000 sandığa kadar ulaştı.[2][4] 1839'da Lin Zexu imparatorluk komiseri olarak atandı ve afyon satışını yasakladı ve Guangzhou'daki afyon depolarına el koydu. Toplam 20.000 sandık afyona el koyuldu ve imha edildi.[5] İngilizlerin misilleme yapmasıyla I. Afyon Savaşı olarak bilinen savaş başladı ve 1842'de imzalanan Nanking Antlaşması ile savaş sona erdi.
  • Temmuz 1837, Charles W. King Amerikan ticaret gemisi Morrison ile yelken açtı. Japon limanlarından ateş açılmasıyla geri dönmek zorunda kaldı. Bu Morrison olayı olarak kayıtlara geçmiştir.

Güneydoğu Asya

değiştir
  • 1830 – Cava Savaşı sona erdi.
  • 1833 – Prens Mongkut, Dhammayuttika adlı Budist reform hareketi başlattı.[6]

Hollanda Doğu Hint Adaları

değiştir
  • 1837 – Padri Savaşı sona erdi.
  • 1839Minh Mang Vietnam'ı Dai Nam olarak yeniden adlandırdı.

Avustralya ve Yeni Zelanda

değiştir
  • Ekim, 1835Kuzey Adası, Northland bölgesinde yaşayan Maorili kabile reisleri, James Bubsby'nin önderliğinde Birleşik Kabileler olarak Yeni Zelanda Bağımsızlık Bildirgesini ilan etti. İngiliz Kraliyeti tarafından hemen tanınmıştır.
  • 15 Ağustos, 1834 – Koloni kurulmasına olanak tanıyan Güney Avustralya Yasası kabul edildi.
  • 8 Haziran, 1835 – John Batman ve John Pascoe Fawkner tarafından Melbourne şehri kuruldu.
  • 19 Kasım, 1835 – 500 kişilik Maori kuvveti Chatham Adaları'nı işgal etti ve oradaki halkı köleleştirdi.
  • 27 Temmuz, 1836Adelaide, Güney Avustralya kuruldu.
  • 26 Aralık, 1836Güney Avustralya kolonisi resmen ilan edildi.

Güney Asya

değiştir

Afganistan

değiştir

Hindistan

değiştir
  • İngiliz Hükûmeti, 1830'larda Britanya Hindistan'ına "Hindistan Genel Valisi" sıfatıyla bir dizi yönetici atadı. Bunlar: Lord William Bentinck (1828-1835), Sir Charles Metcalfe, (1835-1836) ve The Lord Auckland (1836-1842).
  • 1833 – Doğu Hindistan Şirketi'nin ticari faaliyetleri Saint Helena Yasası ile sona erdi ve tamamen idareye bağlı bir kuruluş haline getirildi.

Batı Asya

değiştir

Ana madde: 1831-1833 Osmanlı-Mısır Savaşı

Doğu Avrupa

değiştir
  • 29 Kasım, 1830 – Rus Yönetimine karşı Varşova'da Kasım Ayaklanması başladı.
  • 20 Şubat, 1831 – Olszynka Grochowska Savaşı: Ruslar,Polonyalı isyancı güçleri dağıtmak için başlattı
  • 26 Mayıs, 1831 – Ostrołęka Muharebesi: Polonyalılar kararsız bir savaş verdi.
  • 6 Eylül, 8 Eylül, 1831 – Varşova Savaşı: Ruslar, Polonya güçlerine karşı kesin zafer kazandı.

Kuzey Avrupa

değiştir

Birleşik Krallık

değiştir
Kraliyet Ailesi
değiştir
Politika ve Hukuk
değiştir

1830'lar İngiltere'sinde 4 başbakan görev almıştır. 1830'ların başında Arthur Wellesley başbakandı. 1830'un sonuna doğru reform çağrılarına cevap veremeyince hükûmeti düştü. Peşine Whig üyesi Charles Grey hükûmet kurdu. 1832'de reform yasası kabul edildi. 1833'te Köleliği Kaldırma Yasası yürürlüğe girdi ve İngiliz toprakları boyunca kölelere birtakım özgürlükler verildi.

1834'te Gray emekli oldu ve yerine halefi olarak William Lamb'ı (Lord Melbourne) bıraktı. Melborune, reformlara 1842 Yoksullar Yasası Değişiklik Kanunu ile devam etti. Bu yasa yoksullara ödenen yardımları azaltmayı hedefliyordu. Yasa, gücü yerinde erkeklerin bakımevine giremeyeceğini ve sadece bakımevlerinde kalanlara yardım edileceğini öngörüyordu. Ancak Kral IV. Wiilliam Whig'lerin reform tarzına muhalifti. Kral bu bahaneyle Lord Melbourne'u Kasım 1834'te azletti ve yerine Tory Partisinden Robert Peel'i hükûmet kurması için görevlendirdi. Ancak Peel 1835 seçimlerinde Avam Kamarasında çoğunluğu sağlayamadı ve Nisan 1835'te Lord Melbourne başkanlığı altında Whig'ler yeniden iktidara geldi. 1836'da Evlilik Yasası çıktı. Bu yasa diğer din mensuplarının Anglikan kilisesi dışında Genel Kayıt Bürosuna başvurarak resmi nikah kıyabilmesini imkan tanıyordu.[9][10]

Onyıl boyunca birçok protesto ve huzursuzluk yaşandı. 1831 Mayıs ve Haziranında Galler'in güneyinde kömür madencileri çalışma koşullarının iyileştirilmesi adına ayaklandılar. Merthyr ayaklanması olarak bilinen bu olaylar kısa bir süre sonra kan dökülmesine yol açtı. İşçilerin öfkesinin daha da artması onların daha kalabalık bir grupla şehri işgal etmesine kadar varmıştır. İsyan daha büyük bir orduyla bastırılmıştır. Kızıl Bayrak tarihte ilk defa bu ayaklanmada kullanılmıştır.[11]

Batı Avrupa

değiştir
  • 30 Mayıs, 1832 – Hambach Festivali: Bu gösterilerde temel haklar ve ulusal birlik talep edildi. Ancak bu eylemler bir sonuca varamadı.
  • 14 Aralık 1833 – Kaspar Hauser: Gizemli Alman genç. Bıçaklandı ve üç gün sonra öldü.
  • 1 Ocak 1832 – Zollverein: Alman eyaletleri sınırları içerisinde gümrük ücretleri kaldırıldı.

Avusturya

değiştir

İsviçre

değiştir

Belçika

değiştir

Ana madde: Belçika Devrimi

  • 25 Ağustos, 1830 – Belçika Devrimi başladı ve Belçika Hollanda'dan ayrıldı. Geçici hükûmet kuruldu.
  • 4 Ekim 1830 – Geçici Hükûmet bağımsız Belçika devletini ilan etti.
  • 20 Aralık, 1830 – Belçika'nın bağımsızlığı Büyük güçler tarafından tanındı.
  • 21 Temmuz, 1831 – I. Léopold ilk Belçika Kralı olarak tahta oturdu.
  • 19 Nisan, 1839 – Londra Antlaşması imzalandı ve Belçika'nın bağımsızlığı Avrupalı devletlerce tanındı.
1830 Fransız Devrimi
değiştir
 
Fransa Devrimi, 1830

1830 Fransız Devimi ya da Temmuz Devrimi (Fransızca: Trois Glorieuses) olarak da bilinir. Bourbon Hanedanı yıkıldı ve yerine liberal bir monarşi kuruldu. X. Charles'ın başbakan atadığı Polignac'a karşı 27 Temmuz günü Paris'te eylemler düzenlendi. 30 Temmuzda Yürütme Konseyi X. Charles'ı tahttan indirdi ve yerine Orléans Dükü Louis-Philippe'yi tahta geçirdi. Böylelikle Restorasyon Dönemi ve Bourbon yönetimi sona erdi. Temmuz Monarşisi başladı.

Canut İsyanları
değiştir

1830'larda dokuma işçilerinin çıkardığı isyandır. Canut kelimesi Lyon'da ipek dokuma tezgahlarında çalışan işçileri tanımlıyordu. Giysilerdeki taban fiyat uygulamasının yeni yönetimden kaldırılmasını isteyen dokumacılar, 1831 yılı boyunca gösteriler düzenledi. Kasım 21-24 günlerinde 6000 kişiyle Lyon şehrini ele geçirdiler.[12] üzerlerine gönderilen 20.000 kişilik ordu kan dökmeden ve taviz vermeden eylemi bastırdı. Ancak 1834'te çıkan İkinci Canut İsyanı kanlı bir şekilde bastırılmıştır.

Güney Avrupa

değiştir

Osmanlı İmparatorluğu (Balkanlar)

değiştir

Yunanistan

değiştir

İtalyan Yarımadası

değiştir

Ana madde: İtalya'nın birleşmesi

İspanya

değiştir

Portekiz

değiştir
  • Yortuba İç Savaşı'ndan kaçan Egbe mültecileri Nijerya'nın güneybatısında yer alan Abeokuta şehrini kurdular.
  • 1831 – Rifaa-et-Tahtavi Fransa'dan Mısır'a döndü ve burada çalışmalarını sürdürdü.[15]
  • 1 Şubat, 1835 – Mauritius'ta kölelik kaldırıldı.
  • 16 Aralık, 1838 – Kan Nehri Savaşı Zuluların ağır yenilgisiyle sonuçlandı.

Fransızların Cezayir'i Zaptı

değiştir

1830 yılında Fransa Cezayir Beylerbeyliği'ni işgal etti.1830-1847 yılları arası süren işgal ile birlikte Osmanlı Devleti, Cezayir üzerindeki 300 yıllık egemenliğini kaybetti.

Kuzey Amerika

değiştir

Amerika Birleşik Devletleri

değiştir
 
Köleliği yasaklayan ve izin veren bölgeler
Kölelik
değiştir
  • 1 Ocak, 1831 – William Lloyd Garrison, Boston'da "The Liberator" adlı kölelik karşıtı gazeteyi yayımlamaya başladı.
  • 21 Ağustos, 1831 – Southampton County'de Nat Turner isyanı başladı.
  • 19 Eylül, 1835 – William Lloyd Garrison, gazetesi The Liberator'da Angelina Grimke'nin kölelik karşıtı mektubunu yayımladı.
  • 7 Kasım, 1837 – Gazeteci ve Abolitionist Elijah Parish Lovejoy, kölelik yanlısı bir kişi tarafından öldürüldü.
  • 1 Temmuz, 1839 – Küba'dan kaçırılan köleleri taşıyan Amistad gemisi Afrikalılar tarafından alıkonuldu. Long İsland kıyılarında Amerikan Donanması tarafından yakalanmıştır. Köleler Donanma gözetiminde New York'a ulaştırıldı. Köleler daha sonra Afrika'ya geri dönme hakkı kazanmıştır.
Yerleşim
değiştir
  • 9 Şubat, 1831 – Florida Yasama Konseyi Jacksonville'in kuruluşunu onayladı.
  • 15 Haziran, 1836 – Arkansas, Amerika'nın 25. eyaleti kabul edildi
  • 20 Nisan, 1836 – Wisconsin eyalet olmada bir önceki aşama kabul edilen "Wisconsin Toprakları" (Wisconsin Territories) kabul edildi.
  • 26 Ocak, 1837 – Michigan, 26. eyalet olarak kabul edildi.
Yerli Amerikalılar
değiştir
Başkanlar
değiştir
  • 14 Kasım, 1832 – Bağımsızlık Bildirgesini imzalayanlar içinde hayatta kalan son kişi olan Charles Carroll, 95 yaşında Maryland'deki evinde öldü.
  • 14 Nisan, 1834 – Whig Partisi Birleşik Devletler Senatörü Henry Clay tarafından resmi olarak adlandırıldı.
  • 1839 – Kadınların mülk sahibi olmasına imkan tanıyan ilk eyalet kanunu Mississippi'de kabul edildi.
 
6 Mart 1836; Alamo Savaşı
Teksas Bağımsızlık Savaşı (Teksas Devrimi)
değiştir

Teksas Devrimi,1835-1836 yılları arası meydana geldi. Teksas'ta yaşayan Amerikalılar, Anglo-Sakson Fransızlar, Almanlar ve Teksas yerlileri Meksika Hükûmeti'ne ve hükûmetin başındaki Antonio Lopez de Santa Anna'ya karşı ayaklandı. Alamo Muharebesi'nde 13 gün kuşatmanın ardından 200 civarındaki Teksas savunucusu Antonio Lopez de Santa Anna kuvvetlerince acımasızca öldürüldü. Ancak geri kalan Teksas'lı Amerikalılar yeniden bir araya gelerek San Jacinto Muharebesi'nde sadece 18 dakikada Meksika ordusu mağlup oldu.

Teksas Cumhuriyeti
değiştir

Nikaragua

değiştir

Kosta Rika

değiştir
  • 5 Mayıs, 1835 – Braulio Carrillo devlet başkanı olarak yemin etti.
  • 28 Mayıs, 1838 – Braulio Carrillo ikinci defa devlet başkanı olarak yemin etti.

Porto Riko

değiştir
  • 7 Mayıs, 1836 – Mayagüez, İspanya hükûmeti tarafından kraliyet statüsüne yükseltildi.

Honduras

değiştir

Karayipler

değiştir
  • 27 Aralık 1831 – Samuel Sharpe liderliğinde Baptist Savaşı olarak da bilinen köle isyanı başladı.

Güney Amerika

değiştir

Brezilya

değiştir
  • 7 Nisan, 1831 – I. Pedro tahttan çekildi ve 5 yaşındaki oğlu II. Pedro 50 yıl sürecek saltanatına başladı.
  • 7 Kasım, 1832 – Brezilya'da köle ticareti yasaklandı.
  • 24 Ocak, 1835 – Büyük köle ayaklanması olarak bilinen Male İsyanı başladı.

Riograndense Cumhuriyeti

değiştir
  • 11 Eylül 1836 – Antonio de Souza Neto tarafından ilan edildi.
  • 18 Temmuz, 1830 – Uruguay Anayasası kabul edildi.

Arjantin

değiştir

Falkland Adaları

değiştir
  • 20 Ocak 1839 – Şili, Yungay Savaşı'nda Peru-Bolivya Konfederasyonu'nu yenilgiye uğrattı ve Peru Restorasyonu'na yol açtı.
  • 25 Mayıs, 1833 – Şili Anayasası yürürlüğe girdi.

Bilim ve Teknoloji

değiştir
 
Robert'ın Dörtlüsü

Astronomi

değiştir

Makine Mühendisliği

değiştir
 
L'Atelier de l'artiste, Daguerre yöntemiyle tamamlanmış bir fotoğraf.

Fotoğraf

değiştir

Elektrik

değiştir
  • 1830 – Michael Faraday ve Joseph Henry tarafından Elektromanyetik indüksiyon keşfedildi. Faraday deneylerin sonucunu yayınlayan ilk kişi olmuştur.[19]
  • Mayıs, 1837 – Samuel Morse telgrafın patentini aldı.
  • Nisan, 1839 – Dünyanın ilk ticari telgraf hattı hizmete başladı.

Bilgisayar

değiştir
 
Darwin'in, HMS Beagle ile yaptığı seyahat

Biyoloji

değiştir

Arkeoloji

değiştir
  • 1839 – Copán'da arkeolojik kazılar başladı.

Sosyoloji

değiştir

Ulaşım

değiştir

Demiryolu

değiştir
  • 15 Eylül, 1830 – Liverpool Manchester Demiryolu ile ilk kez buharlı tren demiryolu taşımacılığında yerini aldı.[20]
  • Demiryolu inşaatı Amerika'da ciddi bir şekilde başladı.
  • 7 Aralık, 1835 – Almanya'daki ilk buharlı demiryolu olan Bavyera Lüdwig Demiryolu açıldı.
  • 8 Şubat, 1836 – Londra Greenwech Demiryolu'nun ilk bölümü İngiltere'de açıldı.
  • 24 Mayıs, 1832 – Francois Arban, fransız baloncu.

Otomobil

değiştir
  • 1834 – Thomas Davenport mucidi olduğu DA elektrik motorunu model bir arabaya kurarak ilk elektrikli arabalardan birisini yaratmış oldu.
  • Avrupa ve Amerika'da ticaretin artması, demiryolunun seri üretime geçmesi ve Erie Kanalı'nın faaliyete geçmesi ile refah arttı.
  • Voortrekke olarak bilinen Felemenkçe konuşan çiftçilerin Büyük göç'ü başladı.

Popüler Kültür

değiştir

Edebiyat

değiştir
  • 1 Mart, 1836 – Antonio García Gutiérrez, El Trovador adlı oyunla ilk performansını Madrid'de sergiledi.
  • Kadınlarda geniş ve abartılı kollar, erkeklerde dar ve dolgun omuzlar ideal bir bele tezat oluşturuyordu.
  • Brokar modaya geri döndü.

Afetler, Doğal Olaylar ve Önemli Kazalar

değiştir
  • 29 Haziran, 1833 – William Fraser Tolmie ile ilk kez bir depremin yazılı görgü tanığı kaydedildi.
  • 25 Kasım, 1833 – Sumatra'da 8.7 derecesinde deprem oluştu.
  • 16 Ekim, 1834 – Westminster Sarayı yanarak kül oldu.
  • 17 Aralık, 1835 – Büyük New York yangınında, New York Menkul Kıymetler Borsası'da dahil 530 bina yandı.
  • 30 Aralık, 1836 – Saint Petersburg'da Lehman tiyatrosu yakıldı ve 800 insan öldü.
  • 1 Ocak, 1837 – Celile depremi
  • 25 Kasım, 1839 – Hindistan'da çıkan korkunç kasırga ve fırtına dalgası sonucu 300.000 insan öldü.

Kuruluşlar

değiştir
  • 1830 – Kuzey İrlanda'da Austins mağazası kuruldu.2010 itibarıyla Dünyanın en eski müstakil alışveriş merkezi oldu.
  • 18 Nisan, 1831 – Alabama Üniversitesi kuruldu.
  • 1831 – Fransız Yabancı Lejyonu kuruldu.
  • 1831 – Osmanlı Devleti'nin ilk resmi gazetesi olan Takvmi-i Vekayi yayımlanmaya başladı.
  • 1835 – British Geological Survey, İngiltere'de dünyanın ilk ulusal jeodezi araştırması olarak kuruldu.
  • 1834 – Osmanlı'da Kara Harp Okulu kuruldu.
  • 1835 – Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk Bulgarca dil okulu açıldı.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Dünyada oy hakkı tarihi- Kadınlar ve oy hakkı". New Zealand Ministry of Culture and Heritage. 28 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ a b Greenberg, Michael (1969). British Trade and the Opening of China 1800-1841. s. 113. 24 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2021. 
  3. ^ Peter Ward Fay, The Opium War, 1840-1842: Barbarians in the Celestial Empire in the Early Part of the Nineteenth Century and the Way by Which They Forced the Gates Ajar (Chapel Hill, Kuzey Karolina:: Kuzey Karolina Üniversitesi Yayınları, 1975).
  4. ^ Ebrey, Patricia Buckley (2010). 9. Manchus and Imperialism: The Qing Dynasty 1644-1900. 9. Manchus and Imperialism: The Qing Dynasty 1644-1900. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-19620-8. 
  5. ^ Poon, Leon. Emergence Of Modern China. Maryland Üniversitesi. 
  6. ^ "Budizm'de Orman Rahipleri". Eferrit. 29 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ "The First Anglo-Afghan War, 1839-1842". Military History. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ ""The Royal Residences > Buckingham Palace". www.royal.gov.uk. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2021. 
  9. ^ "1836 (33) Registration of Births &c. A bill for registering Births Deaths and Marriages in England". 31 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ Palmer, Alan Veronica (1992). The Chronology of British History. Londra: Century Ltd. ss. 260-261. ISBN 0-7126-5616-2. 
  11. ^ "Her mücadelenin rengi ve işareti vardır". soL. 3 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  12. ^ Ateş Uslu (2014). Avrupa’da Erken Dönem Sosyalist Teori ve İşçi Hareketleri (1830-1840). 9. Akademik İncelemeler Dergisi. 29 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2021. 
  13. ^ "Tanzimat Fermanı Nedir? Tanzimat Fermanı Tarihi, Maddeleri, Özellikleri Ve Padişahı Hakkında Bilgi". Hürriyet. 4 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ "Yunanistan nasıl bağımsız oldu, 200 yıl önce neler yaşandı?". BBC News Türkçe. 25 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ Rifaa et Tatavi. TDV İslam Ansiklopedisi. 1 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2021. 
  16. ^ Pearson, J. Diane (2003). Lewis Cass and the Politics of Disease: The Indian Vaccination Act of 1832. 18. Wicazo Sa Review. 
  17. ^ "Başkanlık Suikast ve Suikast Girişimleri". Eferrit. 29 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ a b "Fotoğrafın Bulunuşu". birkarefotoğraf.com. 8 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ Ulaby, Fawwaz (2010). Fundamentals of applied electromagnetics. Pearson: Prentice Hall. ISBN 978-0-13-241326-8. 
  20. ^ "Liverpool Manchester Demiryolu". Ray Haber. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.